CHIẾN DỊCH BELGOROD-KHARKOV , THÁNG 8 NĂM 1943

 Chiến dịch tiến công Belgorod Kharkov/Trận Kharkov lần 4 là chuỗi các trận đánh quanh khu vực Kharkov vào tháng 8 năm 1943 khi Phương diện quân Voronezh và Phương diện quân Stepnoy tổ chức chiến dịch Polkovodets Rumyantsev nhằm tiêu diệt cánh cung phía Nam Kursk , tương tự với chiến dịch Kutuzov ở vùng Orel . Đây là giai đoạn sau của chiến dịch phòng ngự-phản công Kursk .

1.Bối cảnh

Trước đó vào ngày 16/7/1943 sau trận đánh khốc liệt tại Prokhorovka , Bộ chỉ huy của Đức sợ rằng Quân đoàn thiết giáp SS II cứ tiếp tục bám giữ bàn đạp gần làng Prokhorovka thì sẽ bị các lực lượng dự bị của Hồng Quân đang tiến tới từ Phương diện quân Stepnoy đánh vào hai bên sườn . Do đó Quân đoàn thiết giáp SS II được lệnh quay trở về vị trí xuất phát trước chiến dịch ,,Zitadelle’’. Quyết định này một phần cũng bị ảnh hưởng bởi chiến dịch Kutuzov được tổ chức ở vùng Orel bởi Phương diện quân Tây và Phương diện quân Bryansk và chiến dịch đổ bộ của Đồng Minh lên bán đảo Sicily (Bản thân Quân Đoàn thiết giáp SS II khi đó được dự định sẽ di chuyển đến Ý) .

 

Cũng trong cùng ngày hôm đó Phương diện quân Voronezh của Vatutin tiếp tục đòn phản công trước đó và đến ngày 17/7 thì các đơn vị thuộc Tập đoàn quân cận vệ 5 và Tập đoàn xe tăng cận vệ 5 đã truy đuổi theo hậu quân của Quân đoàn SS , tiến được thêm 5-6km . Đến ngày 17-18/7 thì tại khu vực của Tập đoàn quân cận vệ 6 và Tập đoàn xe tăng 1 tiến được thêm 2-3km . Mặc dù vào lúc này toàn bộ các lực lượng còn lại của Phương diện quân Stepnoy dự định sẽ được tung vào trận đánh nhưng Konev vẫn đang bận sắp xếp đội hình của mình nên vào ngày 20/7 cánh quân của Stepnoy mới thực hiện bước tiến đầu tiên của mình và đạt được thêm 5-7km . Tới ngày 22/7 thì cả Phương diện quân Voronezh và Stepnoy đều đã giành được toàn bộ các vị trí đã mất trước chiến dịch ,,Zitadelle’’ nhưng không thể tiến lên phía trước bởi sự kháng cự của Tập đoàn thiết giáp 4 tại vị trí phòng ngự của phía Đức . 

Dù có thể tiếp tục chiến dịch tấn công nhưng chỉ huy các Phương diện quân cho rằng cần phải cho các đơn vị thời gian nghỉ ngơi và tái tổ chức sau khi đã trải qua các trận chiến khốc liệt với tổn thất lớn tại Kursk . Stavka sau khi lắng nghe các ý kiến đã cho tạm dừng chiến dịch tiến công sắp tới và lùi thời hạn đến đầu tháng 8 . Như vậy kể từ ngày 23/7 trong khi các trận chiến quyết liệt vẫn đang diễn ra tại khu vực Orel thì ở phía Nam Kursk cả 2 phe đã tạm dừng để chuẩn bị cho trận chiến sắp tới .

2.Tình huống

Chiến dịch tấn công tiếp theo được chuẩn bị bởi Phương diện quân Voronezh dựa trên chỉ thị của Stavka và được đặt tên là ‘’Polkovodets Rumyantsev’’ - nhằm vinh danh một vị chỉ huy của Nga vào thế kỷ 18 . Mục tiêu của chiến dịch là nhằm tiêu diệt các lực lượng tại khu vực Belgorod-Kharkov để tạo tiền đề cho việc giải phóng hoàn toàn khu vực tả ngạn sông Dnepr sau này . Theo quan điểm của Vatutin , đòn hợp vây từ 2 cánh nên được sử dụng với một cánh đánh từ khu vực Krasnopole và cánh còn lại ở khu vực Chuguev . Mũi Cánh tấn công từ Krasnopole sẽ đánh xuống từ Bắc xuống Nam còn mũi ở Chuguev sẽ vòng xuống qua Kharkov sau đó di chuyển theo hướng Tây để hợp vây với mũi còn lại . Nếu chiến dịch diễn ra thành công thì toàn bộ Tập đoàn thiết giáp 4 cùng các lực lượng ở khu vực Belgorod-Kharkov sẽ lọt vào túi vây và bị tiêu diệt . Một phương án khác có thể được sử dụng với đòn đánh từ khu vực Chuguev và Proletarsky-Krasnaya Yaruga với mục tiêu bao vây Tập đoàn thiết giáp 4 và Cụm quân đoàn ,,Kempf’’.

Về phía Cụm tập đoàn quân Nam chiến dịch ,,Zitadelle’’ đã ngốn hết toàn bộ sức mạnh và lực lượng dự bị của mình  , ngược lại sau trận chiến khốc liệt tại Prokhorovka khi quá nửa sức mạnh của 5 Quân đoàn xe tăng thuộc Tập đoàn tăng cận vệ 5 bị loại khỏi vòng chiến thì OKH đã đánh giá rằng Hồng quân cũng cần phải có thời gian nghỉ ngơi trước khi tiếp tục chiến dịch tấn công sắp tới . Sau chiến dịch ,,Zitadelle’’ số lượng đáng kể các loại xe tăng và pháo tự hành xung kích cần phải được sửa chữa , theo báo cáo của Cụm Tập Đoàn Quân Nam vào ngày 31/7 , các loại khí tài sẵn sàng tung vào trận chiến gồm : 625 xe tăng và 251 pháo xung kích ; hiện đang sửa chữa gồm 633 xe tăng , 84 pháo xung kích ; ngoài ra 190 xe tăng khác đang được vận chuyển đến mặt trận , thời gian sữa chữa phần lớn các thiết bị này ước tính khoảng từ 11-16 ngày. 

Tuy nhiên có một điều mà các chỉ huy Đức không thể ngờ tới đó chính là lực lượng dự bị khổng lồ đã được chuẩn bị từ mùa hè gần Kursk thuộc Phương diện quân Stepnoy . Lực lượng này đã được Stavka tập hợp nhằm đề phòng tới trường hợp xấu nhất là khi vòng cung Kursk bị bao vây thì thảm họa vẫn không xảy ra bởi Phương diện quân Stepnoy có thể nhanh chóng bịt kín lỗ hổng trên mặt trận và chặn đứng bất cứ bước tiến tiếp theo nào của quân Đức . Mặc dù một phần các lực lượng này (Tập đoàn tăng cận vệ 5 và Tập đoàn quân cận vệ 5) đã được sử dụng và tiêu hao hơn nửa sức mạnh trong các trận chiến phòng ngự của Phương diện quân Voronezh thì phần còn lại vẫn còn nguyên vẹn và có thể ngay lập tức được sử dụng trong chiến dịch sắp tới . Thời điểm tiến hành chiến dịch vào đầu tháng 8 là khoảng thời gian sớm so với dự tính của OKH .

Xa hơn về phía Nam , Quân đoàn thiết giáp SS II trước đó vào ngày 17/7 đã được lệnh di chuyển về chiến trường Ý để ngăn chặn quân Đồng Minh tuy nhiên vào cùng thời điểm đó Phương diện quân Nam và Phương diện quân Tây Nam tiến hành chiến dịch tấn công tại khu vực Donbass đã dẫn tới việc Quân đoàn này được tái triển khai đến Oryol để ổn định chiến tuyến . Riêng Sư đoàn thiết lựu SS 1 ,,Leibstandarte Adolf Hitler’’ đã lên tàu đến mặt trận Ý .

Về địa hình tác chiến , khu vực Belgorod-Kharkov không còn quá xa lạ với các chỉ huy cả hai phe khi từ năm 1941 tới thời điểm hiện tại đã diễn ra 3 trận đánh quy mô lớn nhằm giành giật quyền kiểm soát Tây Ukraine . Lần gần nhất là vào tháng 3 năm 1943 khi Chibisov (Tập đoàn quân 38) , Moskalenko (Tập đoàn quân 40) , Hoth (Tập đoàn thiết giáp 4) đều đánh nhau ở chính khu vực này . Giờ đây khi trở lại khu vực này thì hai bên có thể sẽ khắc phục những sai lầm trước đó và tiến hành tác chiến dựa theo địa hình hiệu quả hơn . Chiến tuyến chạy dọc khu vực Kharkov-Belgorod có hình dáng góc cạnh của một hình chữ nhật , phía Đông được che chắn bởi sông Donetsk Bắc , phía Đông có sông Psel chảy ngang qua , phía Bắc được giới hạn bởi tuyến đường sắt Sumy-Belgorod và phía Nam là ngã đường Poltava-Kharkov . Hầu hết các lực lượng của Tập đoàn thiết giáp 4 và Cụm Quân đoàn Kempf đều tập trung trong hình chữ nhật này . Khu vực phía Bắc của hình chữ nhật giữa Sumy-Begorod là dãy các ngọn đồi với độ cao hạ thấp xuống dần theo hướng Tây Nam . Sông Vorskla và các phụ lưu chảy song song theo hướng Tây Nam . Dọc các thung lũng này là các thị trấn Tomarovka , Borisovka , Graivoron , Akhtyrka và Kotelva . Di chuyển dọc thung lũng xuống phía Nam sẽ dẫn đến các trung tâm liên lạc , giao thông cực kỳ quan trọng như Boromlya , Trosyanets , Bogodukhov và Lyubotin là các vị trí kiểm soát tuyến đường sắt Sumy-Kharkov , Poltava-Kharkov rất quan trọng trong việc luân chuyển quân số cũng như nơi đặt các trung tâm sửa chữa hậu cần .

Biên chế lực lượng  (Không tính các thành phần phụ trợ)

Tổ chức - cơ cấu các lực lượng tác chiến của Hồng quân năm 1943

 

Vào mùa đông-mùa xuân năm 1943 , tổ chức và cơ cấu lực lượng các đội hình , đơn vị được thay đổi dựa trên học thuyết đã được hoàn chỉnh lại với các mệnh lệnh và chỉ thị từ năm 1942 được thêm vào quy định chiến trường 1942 . Những quy định này đã được cập nhật so với bản từ năm 1941 và bao gồm nhiều đánh giá toàn diện dựa trên những kinh nghiệm thực tiễn trên chiến trường sau 2 năm chiến tranh . Do đó cấu trúc lực lượng từ đó cũng thay đổi thể hiện những kinh nghiệm này . Từ giữa năm 1943 đánh dấu nhữung thay đổi về mọi mặt của cơ cấu lực lượng . Tập đoàn quân hỗn hợp có quy mô lớn hơn và được tổ chức phức tạp hơn . Cấp chỉ huy Quân đoàn đã bắt đầu xuất hiện trở lại từ cuối năm 1942 và tính đến tháng 8 năm 1943 thì gần như toàn bộ các Tập đoàn quân đều có ít nhất 2 HQ Quân đoàn với tổng cộng từ 7-12 Sư đoàn súng trường . Các đơn vị hỗ trợ thuộc các Tập đoàn quân cũng được tăng cường ,dựa theo bảng biên chế thiết bị 10/4/1943 chỉ rõ mỗi Tập đoàn quân sẽ có ít nhất 1 Trung đoàn lựu pháo 152mm , 1 Trung đoàn pháo chống tăng 76mm , 1 Trung đoàn pháo phòng không và 1 Trung đoàn cối 122mm . Thực ra đây chỉ là biên chế tiêu chuẩn bởi trong thực tế thì vẫn còn nhiều đội hình không có đầy đủ các thành phần này . Nhằm đảm bảo khả năng thông tin liên lạc , một Trung đoàn thông tin , một Tiểu đoàn đi dây , một Đại đội điện tín và một Trung đội không quân liên lạc sẽ được cung cấp cho Tập Đoàn Quân . Sức mạnh tiêu chuẩn của các Tập đoàn quân tăng từ khoảng 90000 lên 130000 người .

Trong mỗi chiến dịch tiến công , Stavka đều tiếp tục thực hiện phương án tăng cường các đơn vị hỗ trợ tùy thuộc vào nhiệm vụ của Tập đoàn quân , đặc điểm của kẻ thù cũng như địa hình mà đội hình phải hoạt động . Vào mùa hè năm 1943 , thường thì mỗi Tập đoàn quân nằm trên hướng tấn công chính sẽ được tăng cường bởi :

+1-2 Sư đoàn pháo binh đột phá
+3 Trung đoàn pháo dã chiến
+3 Trung đoàn pháo chống tăng
+3-4 Lữ đoàn pháo tự hành
+10 Trung đoàn tăng độc lập hoặc Trung đoàn pháo tự hành
+2 Sư đoàn pháo phòng không
+1-2 Quân đoàn xe tăng hoặc Quân đoàn cơ giới  

Bằng cách này hỏa lực hạng nặng của Tập đoàn quân sẽ được tăng cường từ 1250 lên 2700 pháo cối các loại và từ sức mạnh thiết giáp từ 250-450 lên 300-600 xe tăng . Vào mùa hè năm 1943 hầu hết các Tập đoàn quân với nhiệm vụ tấn công đều có 1-2 Quân đoàn xe tăng (hoặc cơ giới) đóng vai trò làm nhóm cơ động cấp Tập đoàn quân .

 

Số lượng HQ Quân đoàn súng trường tăng từ 34 vào ngày 1/1/1943 lên 150 vào ngày 1/12/1943 . Mỗi Quân đoàn súng trường sẽ gồm 2-3 Sư đoàn súng trường . Phần lớn các Quân đoàn sẽ có tiểu đoàn tín hiệu và tiểu đoàn công binh của riêng mình , thậm chí là một vài Quân đoàn có thêm Trung đoàn pháo binh vào cuối năm 1943 .

Cơ cấu của Sư đoàn súng trường hầu như không thay đổi nhiều kể từ tháng 12/1942 đến tháng 7/1943 . Với sức mạnh tiêu chuẩn 9380 người , Sư đoàn được lập thành từ 3 Trung đoàn súng trường , mỗi Trung đoàn có thêm một khẩu đội pháo binh với 4 khẩu 76mm và một khẩu đội pháo chống tăng với 12 khẩu 45mm . Tuy vậy thì phần lớn các Sư đoàn súng trường vẫn không đạt sức mạnh tiêu chuẩn cho đến cuối chiến tranh (vào năm 1943 thì trung bình các Sư đoàn súng trường chỉ đạt 70-80% sức mạnh tiêu chuẩn và đến năm 1945 thì nhiều Sư đoàn chỉ đạt 40% ). Lực lượng pháo binh của Sư đoàn gồm 12 khẩu 122mm và 20 khẩu 76mm , tiểu đoàn pháo chống tăng của Sư đoàn có 12 khẩu 45mm . Như vậy mỗi Sư đoàn hoàn chỉnh sẽ có  44 pháo , 160 cối và 48 pháo chống tăng , tạo tiền đề cho hệ thống phòng ngự chống tăng cực kỳ hiệu quả ở Kursk . Trong khi tổng số lượng các Sư đoàn súng trường không thay đổi thì số lượng Sư đoàn súng trường cận vệ tăng lên , những Sư đoàn này có sức mạnh tiêu chuẩn 10670 và 48 pháo . Hàng loạt các Lữ đoàn súng trường khác cũng được nâng lên thành Sư đoàn .

Vì vậy nên ta quy ước 1 Sư đoàn súng trường ≈ 1-2 Trung đoàn bộ binh (Wehrmacht) . Như vậy mỗi Quân đoàn súng trường có quy mô tương đương 1-2 Sư đoàn bộ binh của Đức , 1 Tập đoàn quân có quy mô tương đương 1 Quân đoàn Đức và 1 Phương diện quân có quy mô tương đương 1 Tập đoàn quân của Đức . 

Lực lượng tăng thiết giáp Hồng quân sau thắng lợi ở Stalingrad đã cải thiện đáng kể từ đầu năm 1943 . Các Quân đoàn xe tăng , cơ giới được tăng cường sức mạnh và hỏa lực hỗ trợ và có thể duy trì các chiến dịch tiến công hiệu quả hơn . Sức mạnh của Quân đoàn xe tăng tăng từ 7800 lên 10977 người và từ 168 xe tăng ( 70 T-70 và 98 T-34) tăng lên 209 xe tăng (trên lí thuyết là toàn bộ T-34) . Mỗi Quân đoàn xe tăng gồm có 3 Lữ đoàn tăng (và 1 Lữ đoàn cơ giới)  , mỗi Lữ đoàn hợp thành từ 3 Tiểu đoàn thay vì 2 Tiểu đoàn như trước đó , mỗi Tiểu đoàn gồm 65 xe tăng thay vì 53 như trước đó . Hỏa lực của Quân đoàn xe tăng được cải thiện với thêm một Trung đoàn cối vào đầu năm 1943 , một Trung đoàn pháo phòng không vào tháng 3/1943 , một Trung đoàn pháo tự hành vào tháng 1/1943 , một Trung đoàn pháo chống tăng vào tháng 4/1943 và một Tiểu đoàn pháo chống tăng 85mm vào tháng 4/1943 . Tổng cộng sức mạnh pháo binh tăng từ 98 lên 160 pháo , cối các loại cùng 21 pháo tự hành SU-76 . Tương tự như vậy sức mạnh Quân đoàn cơ giới (3 Lữ đoàn cơ giới + 1 Lữ đoàn tăng) cũng tăng lên 15018 người và 204 xe tăng .

Cải tiến đáng kể nhất vào năm 1943 chính là việc tổ chức các Tập đoàn xe tăng thuần túy (chỉ có xe tăng, cơ giới) để thay thế cho các Tập đoàn xe tăng ad-hoc (xe tăng,cơ giới trộn lẫn với đội hình chưa được cơ giới hóa) với các mức độ thành công khác nhau từ 6/1942 đến 3/1943 . Tập đoàn xe tăng theo biên chế mới được tổ chức dựa theo mệnh lệnh số 2791 của Ủy ban quốc phòng quốc gia vào 28/1/1943 . Theo đó mỗi Tập đoàn xe tăng sẽ gồm 2 Quân đoàn xe tăng , 1 Quân đoàn cơ giới và các đơn vị hỗ trợ với sức mạnh khoảng từ 46000-48000 người , 800 xe tăng và 500-600 pháo cối các loại 

Vào mùa hè năm 1943 đã có 5 Tập đoàn xe tăng được tổ chức , đóng vai trò làm nhóm cơ động cấp Phương diện quân qua đó giúp tăng cường khả năng tác chiến theo chiều sâu chiến dịch của Phương diện quân .

Trong khi tổ chức các Quân đoàn , Tập đoàn xe tăng làm lực lượng cơ động cấp Tập đoàn quân , Phương diện quân thì Stavka cũng thành lập thêm các đơn vị xe tăng đóng vai trò hỗ trợ bộ binh . Nhiệm vụ này là của các Lữ đoàn tăng độc lập có từ năm 1942 , ngoài ra các Trung đoàn tăng độc lập mới cũng được thành lập thêm , tính đến tháng 12/1942 thì đã có 74 Trung đoàn loại này . Vào tháng 1/1943 , mỗi Trung đoàn tăng độc lập theo biên chế tiêu chuẩn sẽ có  3 Đại đội với mỗi Đại đội gồm 39 xe tăng (32 T-34 và 7 T-70) . Vào tháng 6 năm đó , các Trung đoàn tăng đột phá với 21 xe tăng KV và Trung đoàn tăng công binh với 32 T-34 và 18 PT-3 được thành lập .

Về cấu trúc các lực lượng hỗ trợ , vào năm 1943 toàn bộ các đơn vị chi viện hỏa lực hạng nặng các cấp từ dưới lên cao đều được thay đổi . Các đơn vị pháo binh mới được thành lập để bổ sung cho các Sư đoàn pháo binh với 3-4 Lữ đoàn (mỗi Lữ đoàn gồm 168 pháo và 80 cối)  vào năm 1942 . Tháng 4/1943 các Sư đoàn pháo binh đột phá đầu tiên được thành lập (6 Lữ đoàn/356 pháo, cối các loại) . Mỗi 2 Sư đoàn pháo binh đột phá cùng với 1 Sư đoàn cối cận vệ hợp thành Quân đoàn pháo binh đột phá với tổng cộng 712 pháo , cối và 864 ray phóng pháo phản lực . Với Sư đoàn cối cận vệ , gọi là cối cận vệ là nhằm yếu tố bí mật bởi vũ khí được sử dụng thực chất là pháo phản lực ‘’Katyusha’’ . Vào tháng 6 năm 1943 có 5 Quân đoàn pháo binh đột phá ; 11 Sư đoàn pháo binh đột phá ; 10 Sư đoàn pháo binh với 4 Lữ đoàn ; 4 Sư đoàn pháo binh với 3 Lữ đoàn ; 47 Lữ đoàn pháo dã chiến ; pháo chống tăng và pháo phản lực độc lập ; 75 Tiểu đoàn pháo dã chiến , pháo phòng không và pháo phản lực độc lập thuộc dự bị chiến lược của Stavka . Trong mỗi chiến dịch phòng ngự hoặc tiến công thì các đội hình này sẽ được tăng cường cho các Phương diện quân tương ứng tùy thuộc vào nhiệm vụ .

Lực lượng pháo binh chống tăng cũng được thay đổi toàn diện . Để bổ sung 240 Trung đoàn diệt tăng vào 11/1942 , vào 4/1943 các Lữ đoàn pháo diệt tăng với 1850 người và 60-72 pháo chống tăng được thành lập . Các Lữ đoàn kiểu mới này có sự cân bằng hoàn hảo giữa các binh chủng hơn so với các đội hình 3 Trung đoàn diệt tăng trước đó , ngoài ra những Lữ đoàn này  còn có thêm Trung đội súng máy , 1 Tiểu đoàn trinh sát , Trung đội thông tin và Trung đội công binh khảo sát địa hình 

Biên chế lực lượng- Cụm Tập đoàn quân Nam và Không hạm đội 4  (Không tính các thành phần phụ trợ)

Biên chế pháo binh của Cụm Quân đoàn Kempf

Tổ chức - cơ cấu các lực lượng tác chiến của Heer/Waffen-SS năm 1943

Chiến dịch Fall Blau vào mùa hè năm 1942 diễn ra với quy mô nhỏ hơn rất nhiều so với năm trước đó , phần nhiều là bởi không gian chiến trường quá rộng lớn khiến quá trình tiếp tế đạn dược , thực phẩm cũng như lực lượng thay thế không thể bắt kịp với thiệt hại trên chiến trường . Xác định cuộc chiến sẽ không thể kết thúc ngắn gọn thì ưu tiên về mặt kinh tế được đặt lên hàng đầu , các mục tiêu dầu mỏ ở vùng Caucasus được lựa chọn cho chiến dịch năm ấy . Mặc cho những hạn chế về khả năng tiếp tế , chiến dịch đã đẩy các Tập đoàn quân của Đức tiến quá xa và vấn đề thiếu quân số đã dẫn đến việc đưa các  Tập đoàn quân Đồng Minh vốn không được trang bị các loại khí tài hiện đại nhất phòng ngự bên sườn dọc bờ sông Đông . Kết quả là khu vực này trở thành mục tiêu cho chiến dịch tiến công của Hồng Quân vào mùa đông năm 1942 . Tận dụng ưu thế này Stavka tiếp tục tổ chức các chiến dịch tiến công đẩy sâu vào vùng Orel và Donbass tuy nhiên đã bị nhanh chóng bị chặn đứng bởi điều kiện thời tiết cũng như hệ thống tiếp tế không thể kịp thời cung ứng cho các đơn vị mũi nhọn vốn đã tiến quá xa . Tận dụng thời cơ này Manstein - tư lệnh Cụm Tập Đoàn Quân Nam đã tập hợp Tập đoàn thiết giáp 1  cùng Tập đoàn thiết giáp 4 với Quân đoàn thiết giáp SS II mới tinh vừa được gửi đến trận thực hiện các đòn phản công ở Donbass tiêu diệt cụm Popov ở phía Nam Slaviansk và tái chiếm tại Kharkov . Chỉ trong vòng 4 ngày Tập đoàn thiết giáp 4 đã tiêu diệt Tập đoàn xe tăng 3 của Hồng quân ở phía Nam Kharkov . Dù có được ưu thế trên chiến trường vào lúc này nhưng toàn bộ các lực lượng của mình đều đã mệt mỏi và chịu thiệt hại do phải chiến đấu liên tục suốt 4 tháng vừa qua , cộng với việc thời tiết đã chuyển sang mùa Rasputitsa nên toàn bộ các hoạt động tiến quân đều bị dừng lại . Cả hai phe tận dụng quãng nghỉ để chuẩn bị cho trận đánh quy mô tại Kursk.

Một trong những vấn đề cấp bách nhất với quân đội Đức vào thời điểm đó là vấn đề thiếu hụt nhân lực . Tốc độ huy động quân số để bù đắp thiệt hại trên chiến trường của Đức diễn ra chậm chạp hơn so với Đồng Minh hay Liên Xô , phải tới tận năm 1943 thì Đảng NSDAP mới tiến hành chính sách chiến tranh tổng lực . Vào tháng 1/1943 Hitler đã bổ nhiệm một hội đồng 3 người để chọn ra 800 000 người đưa vào quân đội sao cho không ảnh hưởng tới sản xuất kinh tế (vốn đã sử dụng rất nhiều phụ nữ) .Thống chế Keitel , Martin Bormann và Hans Lammers lần lượt đại diện cho Wehrmacht , NSDAP và Chính phủ . Các biện pháp như cho học sinh 15 tuổi được huấn luyện thành kíp pháo phòng không để có thêm quân ngoài mặt trận được thực hiện .Những nỗ lực này đã giúp quân đội Đức đạt sức mạnh tối đa trong suốt toàn bộ cuộc chiến - 9.5 triệu người vào tháng 5/1943 .

Để tổ chức lại lực lượng thiết giáp , vào tháng 2/1943 Hitler đã gọi Heinz Guderian kể từ lần cách chức vào tháng 12/1941 (khi đang là tư lệnh Cụm thiết giáp 2) làm Thanh tra thiết giáp binh nhằm quản lí quá trình thành lập lại các đơn vị thiết giáp . Guderian được kỳ vọng sẽ lặp lại quy trình như vào đầu những năm 30 , xây dựng lại lực lượng thiết giáp sau những thiệt hại từ chiến dịch trước đó . Ngay khi mùa Rasputitsa vừa dừng lại thì hàng loạt các thiết bị và nhân sự mới ồ ạt đổ đến mặt trận phía Đông đã đưa sức mạnh của các đơn vị thiết giáp trở về mức 70% so với mức tối đa . Dù mục tiêu 400 thiết giáp cho mỗi Sư đoàn của Guderian không thành nhưng vào tháng 6/1943 đa số các Sư đoàn thiết giáp đều có từ 100-130 thiết giáp , tương đương với mùa hè năm 1942 . Ngoài ra Guderian cũng cố gắng tăng cường hoạt động sản xuất pháo tự hành xung kích cho vai trò hỗ trợ bộ binh . 

Đối với các đội hình SS , tổ chức biên chế luôn thường xuyên thay đổi và luôn được trang bị các loại khí tài hiện đại trước cả lục quân . Vào năm 1943 trung bình một Sư đoàn thiết lựu SS có khung xương là 1 Trung đoàn thiết giáp cùng 2 Trung đoàn thiết lựu , về cơ bản không khác gì một Sư đoàn thiết giáp hoàn chỉnh của lục quân (đây là lí do vì sao một số tác giả gọi 3 Sư đoàn ‘’Leibstandarte’’ , ‘’Totenkopf’’ và ‘’Das Reich’’ trong chiến dịch Kursk là Sư đoàn thiết giáp dù tới tháng 10/1943 thì cả 3 Sư đoàn này mới chính thức đổi tên thành Sư đoàn thiết giáp) với sức mạnh chiến đấu hơn 150 thiết giáp . Mỗi Sư đoàn này ngoài ra còn được tăng cường thêm 1 Tiểu đoàn pháo xung kích và 1 Đại đội thiết giáp hạng nặng (từ Tiểu đoàn thiết giáp SS hạng nặng 101) trong chiến dịch .

Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ dù không thuộc SS nhưng vẫn được ưu tiên trang bị các loại khí tài mới nhất , có đầy đủ các loại bán xích cơ giới tương đương với SS   . Biên chế của ,,Großdeutschland’’ không khác gì một Sư đoàn thiết giáp hoàn chỉnh với 1 Trung đoàn thiết giáp , 1 Trung đoàn lựu binh và 1 Trung đoàn điểu thương , ngoài ra bản thân Trung đoàn thiết giáp còn có thêm Đại đội thứ 13 được trang bị bằng Tiger I . (Các Sư đoàn thiết lựu theo tiêu chuẩn chỉ có 2 Trung đoàn thiết lựu và 1 Tiểu đoàn thiết giáp độc lập) . Cả Trung đoàn lựu binh và Trung đoàn điểu thương đều được trang bị hoàn toàn bằng thiết giáp chở quân Hanomag 250/251/252

Ngược lại trong các Sư đoàn thiết giáp  hay Sư đoàn thiết lựu còn lại của lục quân cùng lắm chỉ có một Đại đội pháo xung kích và 1-2 Đại đội thiết lựu được trang bị với xe bán xích do không có đủ thiết bị , các Đại đội thiết lựu còn lại buộc sử dụng xe vận tải chuyên dụng làm phương tiện cơ động trên chiến trường .

Mỗi Sư đoàn thiết giáp được xây dựng quanh 1 Trung đoàn thiết giáp và 2 Trung đoàn thiết lựu (với tổng cộng 4-5 Tiểu đoàn) , mỗi Trung đoàn thiết giáp có từ 1-3 Tiểu đoàn trang bị  Pz.kpfw.III. và Pz.kpfw.IV . Theo tiêu chuẩn thì mỗi Sư đoàn thiết giáp có sức mạnh từ 13000-17000* chiến sĩ nhưng vào chiến dịch ,,Zitadelle’’ thì phần lớn chỉ đạt 10000-11000* chiến sĩ . 

*Lưu ý là con số này chỉ tính các quân nhân tham gia chiến đấu nên có thể bị nhầm lẫn với số người ở phần trên của các đội hình LX . 

Kể từ năm 1941 mẫu tăng hạng nặng mới đã được phát triển với vai trò chiến đấu với thiết giáp địch  , tới năm 1942 thì Pz.kpfw.VI ,,Tiger’’ đã được đưa vào sản xuất . Ban đầu khi quá trình sản xuất Tiger vừa diễn ra thì chúng dự định được biên chế thành một Đại đội hạng nặng cho mỗi Trung đoàn thiết giáp , nhưng bởi tốc độ sản xuất cũng như độ cơ động kém dẫn đến khả năng tác chiến tốc độ cao cùng Sư đoàn thiết giáp rất hạn chế . Thay vào đó những chiếc Tiger mới được sử dụng để trang bị cho các Tiểu đoàn thiết giáp hạng nặng cấp Tập đoàn quân hoặc các Đại đội độc lập cấp Sư đoàn vào vai trò xuyên phá . Ở vai trò này các Đại đội tăng hạng nặng có nhiệm vụ đối đầu trực tiếp với tuyến phòng ngự chính của địch vào giai đoạn đầu chiến dịch tấn công . Do vậy các Tiểu đoàn này luôn được sử dụng để làm dự bị cấp Tập đoàn quân , được dùng để tăng cường cho các Quân đoàn/Sư đoàn có nhiệm vụ xuyên phá tuyến phòng ngự của địch . Mỗi Tiểu đoàn thiết giáp hạng nặng gồm HQ (3x Tiger) , 3 Đại đội (14x Tiger) , 1 Đại đội sửa chữa và 1 Đại đội hỗ trợ. Tính đến tháng 7/1943 thì khắp các mặt trận mà Đức chiến đấu có tổng cộng 10 Tiểu đoàn thiết giáp hạng nặng , 6 trong số đó (505 , 506 , 507 , 508, 509 ) được thành lập vào tháng 5 và tháng 6 . Tuy vậy vào thời điểm diễn ra chiến dịch ,,Zitadelle’’ , Tập đoàn quân 9 của Model chỉ có đúng 2 Đại đội từ Tiểu đoàn thiết giáp hạng nặng 505 và Manstein ở phía Nam chỉ có 102 Tiger từ Tiểu đoàn thiết giáp hạng nặng 503 (45 chiếc) cộng với Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ và 3 Sư đoàn thiết lựu SS với mỗi Sư đoàn có thêm 1 Đại đội Tiger . Tiểu đoàn thiết giáp SS hạng nặng 101 được thành lập vào ngày 19/7/1943 từ Đại đội thứ 13 của Trung đoàn thiết giáp SS 1 

 

Ảnh : Xe số 4/Trung đội 1/Đại đội 1./s.Pz.Abt.503 trong chiến dịch ,,Zitadelle’’

Bộ binh chiếm phần lớn các lực lượng tác chiến của quân đội sau các chiến dịch năm 41, 42 đã dần dần bị hao mòn đáng kể về nhân lực lẫn trình độ tác chiến . Thậm chí vào mùa xuân năm 1942 69 trên tổng số 75 Sư đoàn thuộc Cụm Tập đoàn quân Bắc và Cụm Tập đoàn quân Trung Tâm đã phải tái tổ chức để bù đắp cho những thiệt hại này . Một số Sư đoàn chuyển từ mô hình cũ gồm 9 tiểu đoàn bộ binh (3 Trung đoàn) và các khẩu đội 4 pháo được thay thế bằng mô hình 6 tiểu đoàn (2 hoặc 3 Trung đoàn) và các khẩu đội 3 pháo . Đa phần các Sư đoàn còn lại chuyển 1 hoặc 2 Trung đoàn sang mô hình mới (2 tiểu đoàn) với tổng cộng 7-8 tiểu đoàn . Như vậy sức mạnh tiêu chuẩn của Sư đoàn bộ binh bị cắt giảm chỉ còn 2/3 , nằm ở mức 8000 chiến sĩ cộng với 1000 cộng tác viên người Nga .

 

Thiệt hại về các thiết bị vận tải cũng như về ngựa kéo dẫn đến việc khả năng cơ động của các Sư đoàn bộ binh giảm đáng kể so với năm 1941 . Các chiến dịch tấn công của Hồng quân thường dẫn đến việc trận địa pháo binh bị đánh chiếm bởi không có đủ ngựa để kéo khí tài . Các đơn vị bộ binh thường phải sử dụng cả xe đạp để thực hiện nhiệm vụ trinh sát cũng như liên lạc . Tiểu đoàn chống tăng của Sư đoàn bộ binh vẫn tiếp tục trang bị pháo 37mm vốn bất lực trước T-34 , vốn đã trở thành vũ khí đại trà của tăng thiết giáp Hồng quân kể từ năm 1942 , chỉ một số Sư đoàn nhận được pháo chống tăng 75mm mới nhất tuy nhiên đạn dược dành cho pháo mới thường xuyên gặp phải tình trạng thiếu do điều kiện tiếp tế hậu cần  . Như vậy khả năng tác chiến của các Sư đoàn bộ binh Wehrmacht giờ đây rất hạn chế nên chỉ được sử dụng để giữ vững chiến tuyến dọc khắp mặt trận , thực hiện các nhiệm vụ tấn công-phòng thủ hạn chế . Vai trò tiến công trong các chiến dịch lớn của Wehrmacht giờ đây chỉ có thể được thực hiện bởi các đội hình thiết giáp , cơ giới . 

3.Chuẩn bị trước chiến dịch

Dấu hiệu hoạt động chuyển quân xuống phía Nam của Quân đoàn thiết giáp SS II đã được Stavka nhận diện , nghĩa là vào lúc này các lực lượng phòng ngự khu vực Belgorod-Kharkov đang tương đối yếu . Đây là cơ hội tốt nhất để có thể đảm bảo kế hoạch chiến dịch diễn ra thành công nên cần phải tung đòn tấn công càng nhanh càng tốt trước khi Bộ chỉ huy Đức kịp điều dự bị đến cũng như các đơn vị phòng thủ có thể hồi phục , theo các thông tin tình báo từ khoảng hơn 500 xe tăng và pháo tự hành của quân Đức chỉ tốn 2-3 tuần để sửa chữa (ước tính này thậm chí còn thấp hơn so với con số thực sự như đã nêu ở trên)  . Ngoài ra do nhóm cơ động chiến lược cần phải được tập trung tại vị trí tấn công nhanh nhất có thể và các nhóm này phải đủ mạnh để có thể hoạt đột phá 250km theo chiều sâu chiến tuyến nên quá trình chuẩn bị không thể diễn ra một cách vội vã . Sau khi xem xét các yếu tố này , Stalin cho thời hạn là 10 ngày (kể từ 24/7) để các đơn vị nghỉ ngơi , sửa chữa thiết bị và chuẩn bị đạn dược .

Kế hoạch tấn công cuối cùng sau đó đã được vạch ra với cả hai mũi tấn công chính  bởi Phương diện quân Voronezh và Phương diện quân Stepnoy được thực hiện ở 2 sườn kế bên nhau , vòng qua Kharkov từ phía Bắc . Như vậy thì chiến dịch có thể nhanh chóng được tiến hành ngay tại chỗ chứ không cần  phải tốn thêm thời gian để di chuyển các lực lượng đến khu vực tấn công như hai kế hoạch ban đầu .  Ở sườn trái của Phương diện quân Voronezh và sườn phải của Phương diện quân Stepnoy đã có sẵn các nhóm xung kích từ các chiến dịch trước đó . Ngay sau khi nhóm cơ động từ hai Phương diện này đã đột phá đến khu vực phía Tây Kharkov thì các lực lượng từ Tập đoàn quân 57 thuộc Phương diện quân Tây Nam sẽ hợp vây từ phía Đông . Như vậy ý tưởng về việc bao vây quân Đức ở gần Kharkov vẫn được giữ nguyên nhưng lần này với quy mô túi vây nhỏ hơn và được thực hiện với một mũi tiến công chính (Vorozezh, Stepnoy) cùng một mũi tiến công phụ (Tây Nam) .

 

Trong khoảng thời gian này Stavka đã có sự thay đổi thành phần lực lượng đối với cả hai Phương diện quân : Phương diện quân Stepnoy nhận lại Tập đoàn quân cận vệ 7 và Tập đoàn quân 69 từ Vatutin , đồng thời nhường lại quyền chỉ huy Tập đoàn quân 27 cùng Quân đoàn xe tăng 2 và Quân đoàn xe tăng 10 cho Phương diện quân Voronezh . Sau khi tập hợp lực lượng , Phương diện quân Voronezh của Vatutin sẽ bao gồm các Tập đoàn quân 38 , 40 , 27 , Cận vệ 5 và Cận vệ 6 dọc các khu vực từ Suzhda gần Sumy đến Goshtishchevo gần Belgorod . Tập đoàn xe tăng 1 và Tập đoàn tăng cận vệ 5 đóng vai trò làm nhóm cơ động cấp Phương diện quân nghỉ ngơi ở phía Nam Oboyan sau thiệt hại kể từ trận Prokhorovka . Ngoài ra Vatutin cũng giao quyền chỉ huy các Quân đoàn xe tăng 2 , 10 , cận vệ 4 và cận vệ 5 cho các Tập đoàn quân 40 , 27 và cận vệ 6 , các lực lượng này sẽ đóng vai trò làm nhóm cơ động cấp Tập đoàn quân . 5 Tập đoàn quân hợp thành của Phương diện quân Voronezh có 10 Quân đoàn súng trường , 28 Sư đoàn súng trường và 4 Lữ đoàn tăng độc lập . Stavka ngoài ra còn tăng cường cho Vatutin bằng một Quân đoàn pháo binh đột phá , 5 Sư đoàn pháo phòng không cùng các Lữ đoàn - Trung đoàn độc lập các loại . Tập đoàn không quân 2 (753 máy bay) sẽ đóng vai trò làm lực lượng tác chiến trên không phận của Phương diện quân . Tổng cộng Vatutin có trong tay 693554 người ,trong đó 458167 thuộc các Tập đoàn quân chiến đấu , 1859 xe tăng , 113 pháo tự hành , 8728 pháo cối các loại và 701 pháo phản lực . Mặc dù có hỏa lực rất mạnh nhưng hầu hết các Tập đoàn quân đều gặp phải tình trạng thiếu quân số bởi thương vong từ các trận chiến tại Kursk nên sức mạnh tác chiến dao động từ khoảng 60-90% , trung bình một Sư đoàn súng trường có sức mạnh vào khoảng 75% (7180 người) .

Phương diện quân Stepnoy của Konev gồm các Tập đoàn quân 53 , 69 và cận vệ 7 bố trí từ Goshtishchevo đến Volchansk dọc bờ Đông sông Donetsk Bắc . Quân đoàn cơ giới 1 được sử dụng làm nhóm cơ động của Tập đoàn quân 53 - lực lượng tiến đánh chính của Konev.  Tổng cộng Phương diện quân Stepnoy có 5 Quân đoàn súng trường , 22 Sư đoàn súng trường và 3 Lữ đoàn tăng độc lập . Stavka tăng cường Konev với một Sư đoàn pháo binh và 3 Sư đoàn pháo phòng không . Sức mạnh của Phương diện quân đạt 287304 nguời , trong đó 198034 thuộc các Tập đoàn quân chiến đấu , 454 xe tăng , 13 pháo tự hành , 4881 pháo cối các loại và 66 pháo phản lực . Tỉ lệ sức mạnh đạt tối đa của Phương diện quân Stepnoy thấp hơn so với Phương diện quân Voronezh , lấy ví dụ Tập đoàn quân cận vệ 7 của Shumilov chỉ đạt khoảng 65% (thiếu hụt khoảng 30000 người) . Trung bình mỗi Sư đoàn súng trường có sức mạnh chỉ khoảng 65% (6070 người) . Tập đoàn không quân 5 (759 máy bay) đóng vai trò làm lực lượng chiến đấu trên không phận của Phương diện quân .

Konev bố trí Tập đoàn quân 53 cạnh khu vực hoạt động của Vatutin làm mũi tiến công chính . 

Ảnh : Đại tướng Konev cùng tham mưu trưởng , tháng 8 năm 1943

Vào giai đoạn đầu tiên của chiến dịch , Vatutin không vội tung các lực lượng mới tinh vào trận chiến mà tiếp tục sử dụng Tập đoàn quân cận vệ 5 và 6 làm nhóm xung kích do đó 2 Tập đoàn quân này được tăng cường bởi hỏa lực pháo binh rất mạnh (tổng cộng 1 Sư đoàn pháo binh đột phá , 1 Sư đoàn cối cận vệ , 2 Lữ đoàn pháo dã chiến , 1 Lữ đoàn cối , 1 Lữ đoàn pháo công lực mạnh , 8 Trung đoàn cối cận vệ , 4 Trung đoàn cối , 3 Trung đoàn pháo tự hành , 1 Trung đoàn sơn cối và 4 Trung đoàn lựu pháo)  - khoảng 50% toàn bộ hỏa lực hạng nặng của Phương diện quân .

Tập đoàn quân cận vệ 5 của Zhadov hoạt động bên cánh trái của Phương diện quân sẽ xuyên phá vị trí phòng ngự của địch ở phía Tây Zhuravlenye , từ đó mở ra hành lang cho Tập đoàn xe tăng 1 và Tập đoàn tăng cận vệ 5 bắt đầu giai đoạn đột phá . Zhadov sau đó sẽ phát triển mũi tiến công về hướng Zolochev và Olshany , đến ngày thứ 7 của chiến dịch sẽ đánh đến Bogodukhov , Olshany và Dergachi .  

Hoạt động ngay sườn phải của Zhadov là Tập đoàn quân cận vệ 6 của Chistyakov với Quân đoàn tăng cận vệ 5 làm nhóm cơ động Tập đoàn quân . Chistyakov có nhiệm vụ xuyên phá tuyến phòng ngự của địch gần Gertsovka và Butovo , tiêu diệt cứ điểm Tomarovka , Borisovka và đến hết ngày thứ 7 đột phá đến phía Tây Bogodukov .

Tập đoàn quân 27 của Trofimenko cùng với Quân đoàn tăng cận vệ 4 bảo vệ đòn tiến công chính sẽ hoạt động ở bên cánh phải của Chistyakov . Trofimenko sẽ bắt đầu tấn công vào ngày thứ 3 của chiến dịch (5/8) , xuyên phá tuyến phòng ngự ở phía Tây Soldatskoye , chiếm lĩnh Golovchino và Graivoron và đột phá đến Akhtyrka vào ngày thứ 7 của chiến dịch .

Tập đoàn quân 40 của Moskalenko với Quân đoàn xe tăng 2 tấn công cùng ngày với Trofimenko và ở bên cánh phải . Tập đoàn quân có nhiệm vụ xuyên phá vị trí phòng ngự ở phía Tây Krasnopolye sau đó đột phá theo hướng Tây Nam và tới ngày 10/8 đến Boromlya và Trostyanets .

Tập đoàn quân 27 và 40 đóng vai trò là quân phụ ở bên sườn trái của Tập đoàn quân cận vệ 5 và 6 . Trong trường hợp các lực lượng  từ Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII phản công từ phía Tây nhằm cố gắng cắt đứt mũi xuyên phá thì các Tập đoàn quân 27 , 40 sẽ đỡ toàn bộ đòn đánh này tạo điều kiện cho mũi xuyên phá chính tiếp tục đột phá về phía Nam . Mặt khác trong trường hợp Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII đánh về hướng các lực lượng cơ động đang hướng về Kharkov thì Quân đoàn này sẽ phải đối đầu với mũi tiến công của 2 Tập đoàn quân 27 , 40 đồng thời tiến xuống từ phía Bắc .

Tập đoàn quân 38 của Chibisov sẽ xuất phát vào ngày 8/8 ở phía Tây Krasnopol về hướng Sumy , bảo vệ cánh phải của Tập đoàn quân 40 .

Tập đoàn xe tăng 1 và Tập đoàn tăng cận vệ 5 đóng vai trò làm nhóm cận vệ của Phương diện quân sẽ tiến hành giai đoạn đột phá sau khi Tập đoàn quân cận vệ 5 đã thành công trong việc mở hành lang xuyên qua tuyến phòng ngự địch . Tập đoàn xe tăng 1 của Katukov sẽ phát triển ở khu vực các đơn vị bên cánh phải của Zhadov theo hướng Tomarovka và Valki , ngay khi kết thúc ngày đầu tiên thì Katukov sẽ phải chiếm lĩnh Borisovka và đến hết ngày thứ 4 đột phá đến Bogodukhov , Valki và Novaya Vodolaga - tổng cộng hành trình cơ động là 120km vào khu vực chiều sâu chiến dịch của hệ thống phòng ngự . Tập đoàn quân sẽ tiến qua vị trí của Zhadov  dọc khu vực rộng 4km theo 4 ngã đường với chiều dài 6-8km sau đó sẽ bước vào giai đoạn đột phá. 

Khu vực tập kết của Tập đoàn quân 27 và khu vực đột phá dự định của 2 Tập đoàn xe tăng . 

Tập đoàn tăng cận vệ 5 của Rosmitrov sẽ vượt qua vị trí của Tập đoàn quân cận vệ 5 tại khu vực rộng 6km bên cánh trái của Zhadov theo hướng Bassonovka , Zolochev và Olshany , sau đó hướng đến khu vực Orlovka , Schetinovkka và Bessenonovka vào cuối ngày thứ nhất . Dự tính rằng , Rosmitrov sẽ chạm trán với dự bị chiến lược của Đức và do đó Tập đoàn quân có nhiệm vụ tiêu diệt dự bị kẻ thù trong vòng 2 ngày , kết thúc ngày thứ 3 phải giành được Olshany và Lyubotin cắt đứt tuyến đường chạy đến Kharkov từ phía Tây , tổng hành trình vào khoảng 100km tính từ điểm xuất phát . Mũi tiến của Rosmitrov ngoài ra còn đóng vai trò che chắn sườn trái cho Katukov có thể tiến xa hơn về phía Nam để hoàn thành việc bao vây nhóm Belgorod-Kharkov ở giai đoạn sau của chiến dịch .

Quân đoàn tăng cận vệ 5 của Kravchenko (nhóm cơ động của Tập đoàn quân cận vệ 6) sẽ hoạt động bên cánh phải của Tập đoàn xe tăng 1 và phối hợp cùng với Katukov hướng về Tomarovka , Borisovka và Graivoron . Quân đoàn tăng cận vệ 4 (nhóm cơ động của Tập đoàn quân 27) sẽ đột phá đến Golovchino và Akhtyra sau khi hành lang qua tuyến phòng ngự địch đã mở cửa . Quân đoàn xe tăng 2 (nhóm cơ động của Tập đoàn quân 40) sẽ thực hiện điều tương tự về hướng Slavgorod và Trostyanets . Quân đoàn xe tăng 10 được bố trí sau lưng Tập đoàn quân 27 làm dự bị .

Có thể thấy toàn bộ các Tập đoàn quân tham gia tiến công của Phương diện Voronezh đều có nhóm cơ động của riêng mình để đột phá và khai thác vào chiều sâu chiến dịch của quân Đức sau khi giai đoạn xuyên phá đã thành công . Ngay khi nhóm xung kích chính của Phương diện quân khoan dọc vào hệ thống phòng ngự của Tập đoàn thiết giáp 4 về hướng Bogodukhov thì lần lượt các Tập đoàn quân ở bên sườn phải tung đòn theo từng mốc thời gian khác nhau nhằm khiến việc luân chuyển dự bị của quân Đức bị trì hoãn do phải đoán đúng hướng tiến công chính của Vatutin .   

Tương tự như vậy kế hoạch tiến công của Phương diện quân Stepnoy là hình ảnh ngược lại trong gương của Vatutin , ngoại trừ việc Konev không có nhóm cơ động cấp Phương diện quân . Đòn tấn công chính sẽ nhắm vào chính diện và sườn phải về hướng Belgorod . Các Tập đoàn quân của Konev cũng tiến hành chiến dịch tấn công theo từng giai đoạn với đòn tấn công cuối cùng sẽ bao gồm toàn bộ các Tập đoàn quân đánh vào thành phố Kharkov .

Tập đoàn quân 53 của Managarov , Tập đoàn quân 69 của Kryuchenkin và Quân đoàn súng trường 49 (thuộc Tập đoàn quân cận vệ 7 của Shumilov) sẽ đồng loạt mở cuộc tấn công ban đầu vào thành phố Belgorod vào sáng ngày 3/8 .

Quân đoàn cơ giới 1 (nhóm cơ động của Tập đoàn quân 53) sẽ dẫn đầu mũi tiến công về phía Tây Belgorod dọc đường Belgorod-Oboyan  đồng thời che chắn sườn trái của Rosmitrov vào ngày đầu tiên . Sau đó Managarov sẽ tấn công về hướng Dergachi dọc đường Kharkov để thay thế cho các đơn vị của Zhadov tại tuyến Olshany-Dergachi sau đó chuẩn bị cho đòn tấn công xuống Kharkov từ phía Bắc vào giai đoạn cuối cùng .

Tập đoàn quân 69 sẽ tấn công bên cánh trái của Managarov đánh trực diện vào Belgorod , ngay khi thị trấn đã hoàn toàn được giải phóng thì Kryuchenkin sẽ chuyển một vài đơn vị cho Tập đoàn quân 53 sau đó lùi về sau làm dự bị Phương diện quân . Vào giai đoạn 2 của chiến dịch , Kryuchenkin sẽ được tái triển khai đến khu vực Olshany của Phương diện quân Voronezh .

Quân đoàn súng trường 49 trong khi đó sẽ tấn công theo hướng Tây nhằm vào đầu cầu Mikhailovka ở phía Đông Belgorod . Quân đoàn súng trường 24 và 25 cùng lúc đó sẽ vượt qua sông Donetsk Bắc để đánh vào sườn của các lực lượng đang rút lui về phía Nam từ Belgorod. Sau đó cả 3 Quân đoàn của Tập đoàn quân cận vệ 7 sẽ hướng đến Kharkov từ phía Đông Bắc đồng thời hỗ trợ Tập đoàn quân 57 vượt qua sông Donetsk Bắc ở gần Staryi Slatov

Tập đoàn quân 57 thuộc Phương diện quân Tây Nam sẽ được tung vào trận chiến vào giai đoạn cuối cùng của chiến dịch . Với lực lượng khoảng 60 000 người và 100 xe tăng , Tập đoàn quân sẽ tung đòn từ Volchansk xuống phía Nam dọc bờ sông  Donetsk Bắc gần Chuguyev . Lực lượng này sau đó sẽ vòng sang hướng Tây về phía Kharkov .

Trước khi chiến dịch bước vào giai đoạn 2 , Konev sẽ trả lại Tập đoàn quân 69 cho Vatutin đồng thời nhận lại Tập đoàn tăng cận vệ 5 cùng với Tập đoàn quân 53 tấn công Kharkov từ hướng Bắc , Đông Bắc. Tập đoàn quân 69 ngay khi trở về dưới quyền Vatutin sẽ triển khai giữa Tập đoàn quân cận vệ 5 và Tập đoàn quân 53 ở khu vực Olshany .

Ngay khi Phương diện quân Stepnoy bắt đầu đánh Kharkov , Phương diện quân Tây Nam sẽ cho Tập đoàn quân cận vệ 1 vượt qua sông Donetsk Bắc sau đó tiến theo hương Tây Bắc dọc bờ sông Udy đến Merefa nhằm chiếm lĩnh ngã đường đến Kharkov từ phía Nam từ đó ngăn chặn các lực lượng tiếp viện từ Tập đoàn thiết giáp 1 ở Donbass tiến lên phía Bắc hỗ trợ nhóm Belgorod-Kharkov .

.

Ngoài ra Stavka còn có thêm Tập đoàn quân cận vệ 4 và Tập đoàn quân 47 làm dự bị chiến lược , sẽ được sử dụng để khai thác thêm thành công trong trường hợp chiến dịch diễn ra thuận lợi hoặc trong trường hợp tình huống bất ngờ xảy ra . Mỗi Tập đoàn quân có sức mạnh vào khoảng 75-80 000 người và 1 Quân đoàn xe tăng . Có thể nói 2 mũi tiến công được tập hợp ở phía Bắc và phía Đông Kharkov dù đã chịu nhiều tổn thất sau 3 tuần đánh nhau khốc liệt ở Kursk vẫn là lực lượng cực kỳ mạnh  đối với quân Đức tại khu vực vốn đã bị suy yếu đáng kể .

Nhằm đảm bảo tối đa khả năng thành công trong giai đoạn xuyên phá thì ở giai đoạn này toàn bộ hỏa lực pháo binh từ nhóm cơ động cũng như các đội hình dự bị sẽ được triển khai lên tuyến đầu bắn phá hỗ trợ nhóm xung kích . Như vậy pháo binh từ Tập đoàn xe tăng 1 , Tập đoàn tăng cận vệ 5 cũng như 4 Trung đoàn pháo binh từ Tập đoàn quân 40 sẽ hỗ trợ Tập đoàn quân cận vệ 5 vào ngày đầu tiên , tương tự như vậy pháo binh Quân đoàn tăng cận vệ 5 , Quân đoàn xe tăng 10 và 2 Sư đoàn pháo binh từ Tập đoàn quân 27 sẽ hỗ trợ Tập đoàn quân cận vệ 6 và pháo binh Quân đoàn cơ giới 1 sẽ hỗ trợ Tập đoàn quân 53 . Mật độ hỏa lực hoàn toàn áp đảo quân Đức , tại khu vực của Tập đoàn quân cận vệ 5 và 6 thì cứ mỗi 1 km chiến tuyến thì lại bị bắn phá bởi 113 và 129 khẩu pháo cối tương ứng , đặc biệt tại khu vực của Tập đoàn quân 53 đạt đến 242 khẩu pháo, cối/km . Trong suốt 10 ngày chuẩn bị chiến dịch , 1.5 triệu quả đạn pháo thuộc cấp dưới Phương diện quân và thêm 1.5 triệu quả đạn pháo thuộc dự bị Phương diện quân đã được tích trữ .

Hỏa lực dội xuống đầu chiến tuyến địch được thực hiện theo kế hoạch bắn với tổng thời lượng 170 phút :

- 5 phút đầu : Bắn phá dồn dập các vị trí tiền phương và tuyến phòng ngự chính đầu tiên
- 30 phút : Tạm dừng , các đơn vị công binh tiến lên khu vực tiền phương để tạo hành lang di chuyển qua các bãi mìn
- 60 phút : Bắn có kiểm soát cùng với hỏa lực từ không quân ném bom . Các đơn vị cối cận vệ (sử dụng pháo phản lực ‘’Katyusha’’)  bắt đầu nã đạn
- 70 phút : Bắn có hiệu chỉnh hỏa lực về các mục tiêu riêng lẻ
- 5 phút : Các đơn vị cối cận vệ đồng loạt bắn vô lê .

Sau giai đoạn này các đơn vị pháo binh sẽ bắt đầu chuyển làn hỏa lực với bước nhảy 2km dọc chiều sâu chiến tuyến địch , tốc độ chuyển làn phụ thuộc vào bước tiến của các đơn vị .

Ở giai đoạn thứ ba , các đơn vị pháo tầm xa cấp Quân đoàn của Tập đoàn tăng cận vệ 5 sẽ bắt đầu tập trung bắn phá các mục tiêu ở  tuyến phòng ngự thứ hai nhằm giải quyết nốt giai đoạn xuyên phá ban đầu .

Về hỏa lực đường không , khoảng 50% các phi vụ sẽ được thực hiện nhằm hỗ trợ các đơn vị mặt đất vào giai đoạn xuyên phá . Cuộc không kích sẽ bắt đầu với màn dội bom các mục tiêu pháo binh địch ở sâu bên trong chiến tuyến với thời lượng 15 phút . Sau đó các phi vụ sẽ được tổ chức nhằm hỗ trợ quá trình xuyên phá cũng như đột phá , tìm kiếm các khu vực tập trung quân số , trận địa pháo binh cũng như dấu hiệu từ lực lượng dự bị của địch .

Lực lượng phòng ngự tại khu vực Belgorod-Kharkov gồm Tập đoàn thiết giáp 4 và Cụm Quân Đoàn Kempf . Tập đoàn thiết giáp 4 đặt HQ tại Bogodukhov được hợp thành từ 2 Quân đoàn và 1 Quân đoàn thiết giáp (kể từ ngày 1/8 có thêm Quân đoàn thiết giáp III từ dự bị OKH ) triển khai từ phía Nam Rylsk đối diện Suzhda tới phía Bắc Belgorod . Quân đoàn VII với 3 Sư đoàn bộ binh (68,75,88) và 1 Kampfgruppe triển khai từ Sư đoàn bộ binh 323 trấn giữ khu vực từ Suzhda đến phía Tây Krasnopolye . Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII với 1.5 Sư đoàn thiết giáp (7.Pz.Div. + 1/2 11.Pz.Div.) và 1+1/3 Sư đoàn bộ binh phòng thủ từ Krasnopolye đến phía Nam Soldatskoya . Quân đoàn LII lúc này đang nắm quyền chỉ huy Sư đoàn thiết giáp 19 , Sư đoàn thiết giáp 6 , 1/2 Sư đoàn thiết giáp 11 cùng 2+1/3 Sư đoàn bộ binh phòng ngự phần còn lại của Tập đoàn thiết giáp từ phía Nam Soldatskoya đến phía Bắc Belgorod . Sức mạnh của tuyến phòng ngự của Tập đoàn thiết giáp 4 gồm 8 Sư đoàn bộ binh và 4 Sư đoàn thiết giáp , tất cả các đội hình đều bị thiệt hại kể từ chiến dịch ,,Zitadelle’’ . Tổng sức mạnh của Tập đoàn thiết giáp 4 vào khoảng 120000-130000* quân nhân chiến đấu cùng 220-260 xe tăng* và pháo xung kích trong trạng thái sẵn sàng chiến đấu , sức mạnh chiến đấu vào thời điểm hiện tại đạt khoảng 50% về quân nhân chiến đấu và 20% về thiết giáp kể từ Kursk (cả 2 con số sẽ cao hơn nếu tính thêm Quân đoàn thiết giáp SS II) . Tướng Hoth cho toàn bộ thiết giáp (6.Pz.Div. , 7.Pz.Div , 19.Pz.Div. và 1/2 11.Pz.Div.) cùng các Tiểu đoàn pháo xung kích ở tuyến sau làm dự bị . Ngoài ra Quân đoàn LII còn được tăng cường bởi Tiểu đoàn thiết giáp 51 và Tiểu đoàn thiết giáp 52 (Tiểu đoàn thiết giáp độc lập trang bị xe tăng hạng trung) với khoảng 50-60 Pz.Kpfw.V ,,Panther’’.

*Lưu ý là cách tính này chỉ nêu trạng thái sẵn sàng tác chiến , nghĩa là lực lượng có thể được tung vào trận chiến , không bao gồm người bị thương đang chữa trị (tương tự với khí tài) nên con số sẽ tăng lên theo thời gian . 

Thống kê số khẩu phần ăn của sĩ quan hậu cần Tập đoàn thiết giáp 4, bao gồm cả quân nhân không chiến đấu  . Mann-Người ; Pferde-Ngựa . 

‘’Báo cáo của Sư đoàn thiết giáp 6 vào ngày 1.8.1943 18 giờ 50

1.) Không có sự kiện nào đáng kể

Trung đoàn thiết lựu 4 và Tiểu đoàn II./Trung đoàn pháo dã chiến 4 giữ nguyên vị trí . 2 Khẩu đội tăng cường từ Tiểu đoàn pháo dã chiến 6 dưới quyền chỉ huy của Sư đoàn bộ binh 167

6.) a) Sức mạnh thiết giáp : 7 Panzer III. nòng dài

2 Panzer III. (7,5)

8 Panzer IV nòng dài

3 Thiết giáp chỉ huy

3 Thiết giáp phun lửa

1 T-34

    b) Sức mạnh pháo xung kích : Không có

    c) Sức mạnh pháo chống tăng : 8 pháo chống tăng hạng nặng

                                                        10 pháo tự hành chống tăng

   d) Tiêu diệt 4 thiết giáp của địch

Được thông báo bởi : O1/6.Pz.Div.

Được lưu trữ bởi  :     O1/Pz.A.O.K.4

Gửi đến : Tư lệnh tối cao / Tham mưu trưởng / Tham mưu chiến dịch / Tham mưu phòng ngự / O1. ‘’

8 Sư đoàn bộ binh của Hoth mỗi Sư đoàn phòng ngự khu vực 10km dọc chiều dài chiến tuyến . Các vị trí cố thủ được xây dựng quanh các thị trấn như Sumy, Tomarovka , Belgorov và Kharkov , tuyến phòng ngự được xây dựng xung quanh các vị trí này . Ở phía Bắc khu vực Tomarovka-Belgorov khoảng 5-8km là vị trí tiền phương được phòng ngự yếu trước khi rút lui về vị trí phòng ngự chính . Hầu hết các vị trí phòng ngự chính đều được xây dựng thành 2 tuyến , mỗi tuyến đều được xây dựng hệ thống giao thông hào , vật cản và công sự với khả năng cố thủ ở thế cô lập trong thời gian dài . 

Ví dụ về vị trí phòng ngự của Tiểu đoàn bộ binh 

2 Tuyến phòng ngự có chiều sâu tổng cộng lên đến 18km . Tuyến phòng ngự chính gồm 2 vị trí , mỗi vị trí sâu 6-8km gồm các cứ điểm được nối với nhau bằng giao thông hào . Tuyến phòng ngự dự phòng có chiều sâu khoảng 2-3km bao gồm hoàng loạt giao thông hào nhưng với ít công sự hơn . Khu vực được xây dựng kỹ lưỡng nhất là đoạn chảy dọc sông Donetsk Bắc từ Belgorod tới phía Nam Chuguyev , được phòng ngự bởi Cụm Quân Đoàn Kempf. Thành phố Belgorod được xây dựng một đai phòng thủ tận dụng sông Donetsk Bắc chắn ở phía Đông , dãy đồi ở phía Bắc , khu công nghiệp ở phía Nam và khu dân cư ở phía Tây thành phố . Các công trình bê tông được biến thành điểm đặt hỏa lực , hàng rào được dựng lên chặn ngang phố với các bãi mìn được gài sẵn trong nội thành.

Vị trí phòng ngự gần Belgorod , ngày 1/7/1943  . Bên phải là sông Donetsk Bắc

Cụm Quân đoàn ,,Kempf’’ , HQ đặt ở gần ngoại ô phía Tây Kharkov gồm 2 Quân đoàn phòng ngự khu vực từ phía Bắc Belgorod dọc theo sông Donetsk Bắc đến phía Nam Zmiyev . Quân đoàn XI với 2 Sư đoàn bộ binh (320.Inf.Div. + thành phần từ 106.Inf.Div. và 282.Inf.Div.) trấn giữ cửa ngõ phía Bắc dẫn đến Kharkov cùng đầu cầu Mikhailovka bắc qua sông Donetsk Bắc ở phía Đông Kharkov . Quân đoàn XI ngoài ra được tăng cường bởi 3 Tiểu đoàn pháo xung kích khác (905, 228 ,202) với tổng cộng khoảng 50 pháo . Quân đoàn XXXXII với 2 Sư đoàn bộ binh (39.Inf.Div. , 161.Inf.Div.) phòng ngự dọc sông Donetsk Bắc từ phía Nam Volchansk đến Lyman - ranh giới hoạt động của Tập đoàn thiết giáp 1 ở vùng Donbass . 4 Sư đoàn bộ binh của Kempf mỗi Sư đoàn đảm nhiệm 20km chiều dài chiến tuyến , rất mỏng ! Có thể thấy lực lượng của Kempf hiện có sức mạnh yếu trầm trọng với chỉ khoảng 80000 quân nhân chiến đấu (đạt khoảng 63% sức mạnh ban đầu kể từ Kursk)  và không có dự bị . Trong trường hợp bị tấn công thì Kempf buộc phải nhờ vào sự hỗ trợ của Sư đoàn thiết giáp 6 thuộc Pz.AOK.4 gần Belgorod hoặc từ Tiểu đoàn thiết giáp hạng nặng 503 thuộc dự bị Cụm Tập Đoàn Quân ở Kharkov. Tiểu đoàn thiết giáp hạng nặng 503 sau chiến dịch ,,Zitadelle’’ chỉ mất 8 chiếc Tiger I nên còn lại 37 chiếc , đạt 82% sức mạnh tối đa . 

Ngoài ra xung quanh thành phố Kharkov được bố trí 2 vành đai phòng ngự . Vành đai ngoài cùng chạy từ Rogan , cách Kharkov khoảng 10km về phía Đông đến phía Nam Dergachi và vành đai trong cùng bao quanh ngoại  ô thành phố.  Hệ thống phòng thủ này tận dụng các ngôi làng quanh Kharkov để xây dựng thành cứ điểm , giữa những ngôi làng này là hệ thống hàng rào thép gai với vật cản chống tăng , bãi mìn . Các cứ điểm đều được xây dựng vị trí đặt pháo chống tăng . súng máy và pháo binh , một số cứ điểm chống tăng được liên kết với nhau bằng giao thông hào . Giữa vành đai phòng ngự ngoài và trong là một loạt các vị trí tập kích có thể được dùng để đánh kìm chân rút lui hoặc tập hợp quân số phản công . Toàn bộ các con đường và cây cầu ở quanh Kharkov đều được đặt mìn cùng chướng ngại vật với vành đai trong cùng tận dụng các công trình bê tông ở ngoại ô .

Các vị trí phòng ngự được xây dựng từ mùa hè dù trên lí thuyết rất mạnh nhưng thời điểm hiện tại Manstein hoàn toàn không có đủ quân số để có thể duy trì mọi vị trí trên chiến tuyến cũng như có dự bị đủ mạnh . Do đó các Sư đoàn bộ binh thường xuyên phải đưa cả 3 Sư đoàn bộ binh lên tuyến đầu .  Dự bị Cụm Tập đoàn quân khi đó chỉ có đúng Tiểu đoàn thiết giáp hạng nặng 503 đã được điều đến tăng cường cho Kempf , ngoài ra Tập đoàn quân 6 và Tập đoàn thiết giáp 1 đã bị trói tay ở vùng Donbass nên tình thế của Manstein hiện giờ không mấy khả quan . Về tương quan lực lượng , Hồng quân vượt trội về mọi mặt trong chiến dịch sắp tới : gấp 3 lần về quân số ; gấp 7 lần về số lượng thiết giáp-pháo tự hành còn sử dụng được ; gấp 4 lần về số lượng pháo cối . Tuy nhiên riêng Không hạm đội 4 của Richthofen vẫn có sức mạnh chiến đấu gần đạt tối đa với khoảng 1000 máy bay (bằng 2/3 số lượng máy bay của 2 Phương diện quân trong chiến dịch) .

Trước thời điểm tiến công, Phương diện quân Voronezh đã tiến hành các hoạt động nghi binh ‘’Maskirovka’’ nhằm nhử bớt dự bị địch khỏi hướng tiến công chính . Phía Tây khu vực tiến đánh gần Sumy-Suzhda , dấu hiệu tập trung của đội hình thiết giáp với quy mô 1 Tập Đoàn Quân được làm giả bởi 8 trạm phát sóng radio , 450 mô hình xe tăng và 500 mô hình pháo cối . Bộ binh cố tình di chuyển lộ liễu đến khu vực . Quá trình này được thực hiện bởi Lữ đoàn kỹ sư-công binh 14 ; Lữ đoàn kỹ sư 42 ; Lữ đoàn công binh xung kích 6 và Lữ đoàn kỹ sư-công binh 4 .

 

‘’Panzeramrmeeoberkommando 4 , Abteilung Ia,

 

1.8.43

Thời tiết : Trời đẹp , nhiều nắng , ít mây
Đường xá : Mọi phương tiện đều đi được

…

Tại khu vực của Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII. , phía trước 57.Inf.Div. có dấu hiệu giao thông cơ giới . Địch bắn hiệu chỉnh pháo về phía cánh trái của Sư đoàn gần Krasnopolye

…’’

 

Sư đoàn thiết giáp 7 trong khi đó đang hành quân đến khu vực hoạt động sau khi được chuyển giao cho Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII được lệnh tập trung sau lưng Sư đoàn bộ binh 68 (Cụm Tập đoàn quân Trung Tâm)  . Khoảng cách từ vị trí này đến khu vực diễn ra đòn đánh của Tập đoàn quân cận vệ 5 và Tập đoàn quân 27 là 200 và 100km tương ứng , thời gian hành quân tiêu tốn thêm 1 ngày so với vị trí của các Sư đoàn thiết giáp còn lại của Hoth . Ngoài ra Không hạm đội 4 cũng tổ chức các đợt ném bom vào trận địa giả , do đó có thể nói đòn nghi binh này khá thành công . 

Có thể thấy 7.Pz.Div. buộc phải bố trí lệch về cánh trái của Hoth đối diện với Sumy 

Tư lệnh Cụm Tập Đoàn Quân Nam cùng Tập Đoàn Thiết Giáp 4 sau cuộc họp tại Zaporozhye vào ngày 2/8 đã nhất trí rằng địch sẽ đánh vào cánh trái của Pz.AOK.4 tại khu vực của 332.Inf.Div. hoặc 57.Inf.Div. thì 2 Sư đoàn này sẽ rút lui về sông Vorskla , sau đó các đòn phản công của 7.Pz.Div. từ phía Tây và 6. , 11. , 19.Pz.Div. từ phía Đông sẽ cắt đứt tiêu diệt mũi xuyên phá . Tuy nhiên Manstein dù đã đoán trước về cuộc tấn công nhưng không thể ngờ được là nó sẽ diễn ra sớm đến vậy theo như ghi chép của bộ phận Ia./Pz.AOK.4 vào ngày 2/8/1943 :

‘’Tư lệnh đang ở cùng với Thống chế ở Zaporozhye vào lúc sáng . Thống chế vẫn chưa có ý định rút lui về chiến tuyến H.K.L. cũ . Ông ấy muốn đợi cho tới khi có dấu hiệu đáng kể về việc địch sẽ tấn công. ‘’

 4.Mở màn

 

Đêm ngày 2/8/1943 toàn bộ các lực lượng thuộc Phương diện quân Voronezh tiến lên vị trí tập kết cuối cùng .

3/8/1943

 

5:00 :  Mật mã ‘’Uregan’’ được phát đến toàn bộ các đơn vị đang chờ sẵn ở vị trí .  

Toàn bộ loại hỏa lực hạng nặng của Phương diện quân bắt đầu quá trình bắn phá các vị trí tiền phương trong 5 phút đầu như kế hoạch . Vị trí tiền phương của các Sư đoàn bộ binh 332 , 167 và 168 ngay lập tức bị phá nát . Tiếng pháo nhanh chóng lặng xuống sau đó , trong vòng 30 phút nghỉ giữa chừng các đơn vị công binh xung kích bắt đầu tiếp cận vị trí tiền phong để mở các lối di chuyển qua bãi mìn cũng như phá hủy vật cản trên đường .

5:35 : Quá trình bắt phá tiếp tục với sự tham gia của hỏa lực Katyusha , sau đó chuyển sang bắn phá các mục tiêu riêng lẻ trong suốt hơn 2 tiếng đồng hồ .  Các Trung đoàn không quân ném bom và cường kích bắt đầu bay qua chiến tuyến tấn công các mục tiêu ở sâu trong tuyến phòng ngự , đánh phá các sở chỉ huy nhằm mục đích gây rối loạn hệ thống kiểm soát-chỉ huy .

7:45 : 5 phút cuối cùng toàn bộ các dàn phóng Katyusha khai hỏa loạt đạn cuối cùng kết thúc quá trình bắt phá kéo dài gần 3 tiếng . Sau này khi Hồng quân đánh giá thiệt hại chiến trường thì nhận thấy cứ mỗi 15-18m lại có một hố từ đạn pháo 76mm .

7:55-8:15 : Hỏa lực pháo binh bắt đầu chuyển làn bắn phá dọc các vị trí ở tuyến sau của vị trí phòng ngự . Các đội hình xung kích bắt đầu tiến lên .

Trong quá trình bắn phá diễn ra trước đó khu vực tại ranh giới giữa Sư đoàn bộ binh 332 và 167 đã vỡ thành nhiều mảnh . Các đơn vị từ Tập đoàn quân cận vệ 5 và Tập đoàn quân cận vệ 6 luồn sâu qua kẽ hở của 2 Sư đoàn đã nhanh chóng tiến đến vị trí phòng ngự chính vào khoảng 1 giờ chiều .

Ở khu vực của Tập đoàn quân cận vệ 5 là nơi các chỉ huy Hồng quân quan tâm nhất bởi đây là khu vực mà  Tập đoàn xe tăng 1 và Tập đoàn tăng cận vệ 5 sẽ được triển khai để đột phá vào chiều sâu chiến dịch . Bên cánh phải của Tập đoàn quân - Quân đoàn súng trường cận vệ 32 , tương cường bởi Lữ đoàn tăng 93 , Trung đoàn pháo tự hành 1547 và 2 Tiểu đoàn công binh xung kích tràn vào vị trí của Trung đoàn bộ binh 164/322.Inf.Div. Bên cánh trắi Quân đoàn súng trường cận vệ 33 với sự hỗ trợ của Trung đoàn tăng đột phá 28 và 57 cùng Trung đoàn pháo tự hành 1440 và 1549 đánh vào ranh giới giữa 332.Inf.Div. và 167.Inf.Div. . Tại đây nhiều đơn vị phòng thủ vẫn còn đang ẩn nấp trước hỏa lực pháo binh và chưa kịp vào vị trí nên 3 lớp chiến hào đầu tiên nhanh chóng thất thủ .Ngay khi tiến thêm được 3km đến vị trí phòng ngự chính thì máy bay từ Không hạm đội 4 bắt đầu xuất hiện tấn công các đơn vị dẫn đầu , các đơn vị phòng ngự bắt đầu chống cự quyết liệt hơn . 97ГвСД đẩy lùi tiểu đoàn đầu tiên của Inf.Rgt.164 rời khỏi vị trí tiền phong theo hướng Streletskoye . Ngay khi tiến lên được thêm 3km , Trung đoàn tiên phong triển khai tiểu đoàn thứ hai về đẩy thẳng đến sở chỉ huy Inf.Rgt.164 ở phía Bắc sông Vorskla vào khoảng giữa trưa , chiếm giữ Đại đội pháo bộ binh hạng nặng của Trung đoàn  . Đến khoảng 11 giờ 30 thì Tập đoàn xe tăng 1 bắt đầu đột phá qua vị trí của Quân đoàn . Sư đoàn sau đó bắt đầu triển khai Trung đoàn thứ hai để tấn công vị trí phòng ngự thứ 2 , đến tối ngày hôm đó thì Sư đoàn đã tiến đến khu vực ở phía  Đông Bắc Tomarovka  cách thị trấn khoảng 3km.

Quân đoàn súng trường cận vệ 33 trong khi đó cũng có những thành công ban đầu tương tự như ‘32 , khi vị trí phòng ngự của 332.Inf.Div. đã bị tàn phá nặng nề bởi cuộc pháo kích , các đơn vị của Quân đoàn dẫn đầu bởi Sư đoàn đổ bộ đường không cận vệ 6 nhanh chóng vượt qua sông Vorska vào khoảng 9 giờ 30 . Toàn bộ các Trung đoàn tiến công triển khai toàn bộ tiểu đoàn của mình tấn công tuyến phòng ngự thứ hai . Đến khoảng 11 giờ trưa thì các đơn vị của Tập đoàn tăng cận vệ 5 bắt đầu đột phá qua vị trí của Quân đoàn . Đến tối ngày hôm đó thì Quân đoàn đã tiến đến khu vực Yakhontov và đẩy lui Inf.Rgt.114 tại đây . 

Khoảng 7 giờ sáng khi quá trình bắn phá vẫn đang diễn ra , Trung đoàn thiết lựu 74 (19.Pz.Div.) được triển khai đến Tomarovka để tăng cường cho 332.Inf.Div. . Tiểu đoàn thiết trinh sát 6 (6.Pz.Div.) cùng thành phần từ Trung đoàn thiết lựu 4 tăng cường cho khu vực phòng ngự của 167.Inf.Div. , cụ thể là nhằm ngăn chặn Sư đoàn súng trường cận vệ 28 . Tổng kết ngày đầu tiên Tập đoàn quân của Zhadov đã xuyên phá được các vị trí phòng ngự của 2 Sư đoàn Đức với thêm khoảng 8-14km .

Nhận thấy Tập đoàn quân cận vệ 5 gần như đã xuyên phá qua vị trí phòng ngự địch , Tập đoàn xe tăng 1 và Tập đoàn tăng cận vệ 5 bắt đầu được triển khai vào khoảng 10 giờ sáng . 2 Lữ đoàn tiên phong của Katukov (Lữ đoàn tăng 200 làm  tiền quân cho Quân đoàn tăng 6 và Lữ đoàn tăng 49 làm tiền quân cho Quân đoàn cơ giới 3) bắt đầu vượt qua sông Vorskla dọc các con đường và cầu đã được bắc sẵn bởi công binh cùng bộ binh đi trước . Lữ đoàn chạy qua cầu chia thành các đội hình đại đội - tiểu đoàn ngay khi qua sông thì tiếp tục tiến về phía Nam đến Streletskoye . Khoảng 1 giờ 30 chiều , 2 Lữ đoàn tiên phong đã vượt qua các đơn vị dẫn đầu của Zhadov và bắt đầu hướng đến Tomarovka . Trong khoảng thời gian từ 2 giờ 20 đến 3 giờ 30 chiều 19 nhóm cường kích bay theo đội hình từ 6-8 chiếc bắt đầu hỗ trợ các Quân đoàn dẫn đầu của Katukov . Đến 5 giờ chiều thì cả 2 Lữ đoàn đã di chuyển qua Streletskoye nhưng bị khựng lại ở Tây Bắc Tomarovka trước sự kháng cự của Inf.Rgt.164

Quân đoàn tiên phong của Katukov (6TK) di chuyển qua vị trí của Quân đoàn súng trường cận vệ 33 đã không thể đột phá với tốc độ như kỳ vọng bởi Inf.Rgt.164 chống cự quyết liệt hơn so với dự tính gần Tomarovka khiến lực lượng Katukov phải tham gia quá trình xuyên phá tuyến phòng ngự cuối cùng cùng với Zhadov trước khi có thể tiếp tục xuyên phá .  Ngoài ra khói lửa trên chiến trường cũng khiến việc xây dựng cầu phao bắc qua sông Vorskla diễn ra khó khăn , các đơn vị ngay khi vừa qua sông sử dụng cùng một con đường dẫn đến Tomarovka nhưng di chuyển rời rạc thường xuyên bị khựng lại thậm chí phải chuyển sang phòng ngự bởi các cuộc phản công từ Trung đoàn thiết lựu 74 vừa mới đến cùng các đơn vị của 332.Inf.Div.  . Lữ đoàn súng trường cơ giới 6 ngay khi vừa tiến đến vị trí của Lữ đoàn tăng 200 vào lúc 8 giờ tối đã phải chống cự đợt phản công mới của Inf.Rgt.164 . Khi Lữ đoàn tăng 22 tiến đến hỗ trợ tại Pushkarnoye vào khoảng 9 giờ tối thì Trung đoàn của Đức mới rút lui trở về Tomarovka . Quân đoàn ngay lập tức tiếp tục truy đuổi theo lực lượng này . Trong khi đó cuộc phản công của Trung đoàn thiết lựu 74 đã góp phần câu thêm thời gian cho phần còn lại của Sư đoàn thiết giáp 19 tiến đến Tomarovka để chặn đứng Quân đoàn của địch . Phần còn lại của 332.Inf.Div. cùng Pz.Gren.Rgt.74 tổ chức phòng ngự dọc vành đai Bắc-Đông Tomarovka ; Pz.Gren.Rgt.73 phòng ngự vành đai phía Đông và Trung đoàn thiết giáp của Sư đoàn làm dự bị ở phía sau.  Trước đó vào khoảng 2 giờ chiều , Trung đoàn thiết lựu 73 nhận được lệnh sẽ tấn công vào sáng hôm sau dọc đường Tomarovka-Bykovka nhằm kiểm soát đồi 222.3. Tối ngày hôm đó 2 Trung đoàn thiết lựu của 19.Pz.Div. thực hiện thêm một đòn phản công nữa nhằm vào Domnin . Tổng kết cuối ngày hôm đó Katukov đã đột phá được hơn 19km .

Tại khu vực của Quân đoàn súng trường cận vệ 33 , Tập đoàn tăng cận vệ 5 của Rosmitrov bắt đầu đột phá theo hướng Stepnoye với Lữ đoàn tăng 32 và 110 dẫn đầu Quân đoàn tăng 29 và 18 tương ứng . Đội hình di chuyển từ từ dọc qua lối mở bãi mìn từ các vị trí phòng ngự của quân Đức sau đó qua các đơn vị dẫn đầu của Zhadov vào khoảng 2 giờ chiều . Vào cùng thời điểm đó Quân đoàn súng trường vận vệ 33 cũng vừa xuyên phá được tuyến phòng ngự cuối cùng , tạo điều kiện cho Rosmitrov tiếp tục tự do đột phá . Dưới sự hỗ trợ của Sư đoàn không quân tiêm kích 10 và Sư đoàn không quân cường kích 291 , lực lượng của Rosmitrov đã di chuyển đến đường Belgorod-Tomarovka vào tối ngày hôm đó , ngăn chặn Sư đoàn thiết giáp 6 có thể di chuyển đến Tomorovka để hỗ trợ . Tổng kết ngày đầu tiên của chiến dịch , lực lượng của Rosmitrov đã đột phá được 26km .

Bộ tư lệnh Tập đoàn thiết giáp 4 theo dõi diễn biến tình hình sau khi nhận tin tức xấu từ cánh trái của Sư đoàn bộ binh 332 bắt đầu phản ứng lại nhằm kiểm soát tình hình . Do quy mô các lực lượng tiến công của Hồng Quân vẫn chưa thể xác định được nên Hoth lệnh cho các đơn vị có sẵn trên chiến trường từ 11.Pz.Div. và 19.Pz.Div. tấn công sang phía Đông từ Tomarovka , phối hợp với 6.Pz.Div. tấn công sang phía Tây . Khoảng 6 giờ chiều , các đơn vị từ Sư đoàn thiết giáp 11  (bên cánh phải 19.Pz.Div.) tổ chức đòn phản công dọc đường Belgorod-Tomarovka nhằm cắt đứt mũi đột phá của Rosmitrov nhưng không thành công . Sư đoàn thiết giáp 6 thực hiện mũi phản công tương tự ở hướng ngược lại vào khoảng 9 giờ tối với kết hỏa tương tự . Như vậy kết thúc ngày đầu tiên thì Hoth đã không thể khép lại lỗ hổng trên chiến tuyến tại khu vực đột phá của Rosmitrov.

Trong khi các đội hình của Zhadov khoan thủng một lỗ trên tuyến phòng ngự của Tập đoàn thiết giáp 4 thì ở bên sườn phải , Tập đoàn quân cận vệ 6 của Chistyakov tấn công theo hướng Nam về phía Tomarovka . Quân đoàn súng trường cận vệ 23 đặt mũi tiến công chính về hướng Tây Butovo , hỗ trợ bởi Quân đoàn còn lại bên cánh trắi và Sư đoàn súng trường cận vệ 71 bên cánh phải . Tận dụng thành công ban đầu của các nhóm trinh sát , Quân đoàn nhanh chóng chiếm lĩnh vị trí tiền phương của 332.Inf.Div. Sư đoàn súng trường cận vệ 52 tăng cường bởi 1 Trung đoàn tăng độc lập tấn công với toàn bộ 3 Trung đoàn ở phía trước , ngay khi chiếm lĩnh được vị trí tiền phương Trung đoàn bên cánh phải tiếp tục tấn công các vị trí phòng ngự chính dọc phụ lưu sông Vorskla . Tại đây Trung đoàn bị khựng lại , không thể tiếp tục tiến lên và phải chờ Trung đoàn ở cánh đối diện vòng qua bên sườn thì quân Đức mới mắt đầu rút lui . Đến tối Sư đoàn chỉ còn cách Tomarovka khoảng 3km thì bị Pz.Gren.Rgt.74 phản công khiến mũi tiến công bị khựng lại . Sư đoàn súng trường cận vệ 51 tiến bên cánh phải đã đẩy lùi Inf.Rgt.676 khỏi thị trấn Btovo vào khoảng 8 giờ sáng . Tuy nhiên tại vị trí của Sư đoàn súng trường cận vệ 71 ngay bên cạnh có dấu hiện chống cự quyết liệt  , theo sau bởi đợt phản công nhằm vào cánh phải của Sư đoàn gần thị trấn Tamnoye , ở phía Nam Butovo . Cùng lúc đó Tiểu đoàn thiết giáp 52 , hỗ trợ bởi 255.Inf.Div. tấn công 51ГвСД từ hướng Đông Bắc Tamnoye đã chặn đứng bước tiến của Sư đoàn . Chistyakov ngay lập tức phản ứng lại với Sư đoàn súng trường cận vệ 90 đến tăng cường cho 71ГвСД . Tuy nhiên ngay cả khi đã triển khai 1.5 Quân đoàn súng trường thì thị trấn Tamnoye vẫn giữ vững tới hết ngày hôm đó . Zhukov ngay lập tức đến HQ của Tập đoàn quân cận vệ 6 nhằm hỏi rằng vì sao Chistyakov chưa triển khai Quân đoàn tăng cận vệ 5 thì ông trả lời rằng do bước tiến của 71ГвСД không hiệu quả nên chưa thể triển khai nhóm cơ động của Tập đoàn quân . Theo kế hoạch tác chiến của Tập đoàn quân thì sau khi 71ГвСД đã hoàn thành quá trình xuyên phá tuyến phòng ngự đến sông Vorskla thì mới cho triển khai Quân đoàn tăng cận vệ 5 để đột phá . Zhukov sau đó lệnh cho Chistyakov triển khai luôn Quân đoàn tăng cận vệ 5 nhưng sẽ đột phá qua khu vực của Quân đoàn súng trường cận vệ 23 . Vào tối hôm đó các đơn vị xe tăng đã tiến đến các đơn vị dẫn đầu của Quân đoàn này nhưng nhanh chóng bị mắc kẹt vào trận chiến gần thị trấn Tomarovka .

Tại Bộ tư lệnh Tập đoàn thiết giáp 4 , thông tin từ các vị trí tiền phương cho biết xe tăng của địch đang di chuyển dọc đường Bykovka-Tomarovka . Tới khoảng 8 giờ 10 phút tối thì nhận được báo cáo xuất hiện xe tăng của địch tại Domnin. Quân đoàn XI. được lệnh lùi về vị trí trước ngày 5/7 vào đêm hôm đó với vị trí phòng ngự được điều chỉnh như sau : Đồi 216.6 - Đồi 177.3 - Đồi 222.3 - Đồi 227.4 - Đồi 224.3 v- Zagotskot - cánh trái XI.AK. (đồi 223.0 , Blizhne-Ivanovsky ) . Thực hiện theo mệnh lệnh của Hoth , Schmidt bắt đầu triển khai một Kampfgruppe từ các đơn vị thiết giáp ở Kozatsky (Phần lớn từ 2 Tiểu đoàn Panther) để kiềm chế các đơn vị của Tập đoàn quân cận vệ 6 .

Xa hơn về phía Đông , các đơn vị dẫn đầu của Tập đoàn quân 53 tiến lên phía trước khoảng 3km và nhanh chóng áp đảo một tiểu đoàn thuộc Sư đoàn bộ binh 339 tại vị trí tiền phương khiến tiểu đoàn không kịp rút lui trở về tuyến phòng ngự chính . Cùng với Quân đoàn súng trường 48 (Tập đoàn quân 69) , lực lượng của Managarov tiếp cận thành phố Belgorod từ hướng Bắc . Phòng ngự khu vực Belgorod là 168.Inf.Div. tăng cường bởi Tiểu đoàn thiết trinh sát 6 (từ 6.Pz.Div. ).  Cuộc tấn công bắt đàu vào khoảng 8 giờ sáng , hỗ trợ bởi pháo 45 và 76mm nhanh chóng chiếm lĩnh vị trí tiền phương của Đức . Khi tiến được khoảng 1km đến vị trí ở phía Tây Zhuravlinyi , Sư đoàn súng trường 252 trúng hỏa lực bắn tạt sườn bên cánh trái từ khu rừng rộng 4km vuông được phòng ngự bởi Tiểu đoàn I , Tiểu đoàn II./Inf.Rgt.315/167.Inf.Div. và một vài xe tăng từ 6.Pz.Div.  Sư đoàn súng trường cận vệ 28 tương tự như vậy cũng trúng hỏa lực tạt sườn bên cánh phải từ chính khu rừng này . Khu rừng này trong suốt ngày hôm đó sẽ là địa điểm giao tranh khốc liệt nhất của cả 2 Sư đoàn . Đánh nhau giữa chừng , một vài xe tăng từ 6.Pz.Div. xuất hiện phản công 252СД khiến Sư đoàn súng trường 95 xuất hiện bên cánh phải hỗ trợ đẩy lùi cuộc phản công của Trung đoàn Đức . Sau khi đã đẩy lùi Inf.Rgt.315 khỏi khu rừng ở trên , cả 2 Sư đoàn tiếp tục đụng độ tuyến phòng ngự tiếp theo dọc dãy các ngôi làng quanh Gonki ở phía Nam Zhuravlinyi . 28ГвСД cố gắng vòng qua Gonki từ phía Tây nhưng ngay lập tức bị xe tăng ở phía Bắc Gonki phản công khiến Trung đoàn tiên phong phải triển khai tiểu đoàn thứ hai cùng khẩu đội pháo chống tăng để đẩy lùi cuộc phản công này . Phần còn lại của Sư đoàn đụng độ các ổ kháng cự mạnh dọc thung lũng sông Yerik gần ngoại ô Yerik . Trong khi 252СД và 28ГвСД đang chật vật tấn công các vị trí phòng ngự của địch thì Sư đoàn súng trường 116 , hỗ trợ bởi Trung đoàn tăng độc lập 35 tấn công Inf.Rgt.331/167.Inf.Div.  với 2 Trung đoàn dẫn đầu . Đến 10 giờ 30 thì Sư đoàn đã xuyên phá được khoảng 2-2.5km , đẩy lùi các đợn phản công của Inf.Rgt.331 và tiếp tục tiến đến tuyến phòng ngự thứ hai dọc thung lũng sông Yerik vào khoảng 1 giờ chiều  .  

Mặc dù các đơn vị súng trường của Managarov vẫn chưa thể xuyên phá qua tuyến phòng ngự cuối cùng , Konev lệnh cho Managarov triển khai Quân đoàn cơ giới 1 tham gia quá trình xuyên phá cùng với bộ  binh thay vì chờ đợi để đột phá . Quân đoàn Solomatin tiến vào trận chiến với Lữ đoàn tăng 219 , Lữ đoàn cơ giới 19 và Lữ đoàn cơ giới 37 từ trái sang phải thành một hàng nhằm hỗ trợ hỏa lực cho các đơn vị súng trường . Riêng Lữ đoàn cơ giới 35 ở phí sau làm dự bị . Dưới sự yểm trợ từ Lữ đoàn cơ giới 37 ,  252СД giành được Berozov , Yakhontov và tới tối hôm đó đã bắt đầu tấn công vị trí phòng ngự cuối cùng ở Rakovo . Xa hơn về phía Đông Lữ đoàn cơ giới 19 tham gia cùng 28ГвСД tấn công thị trấn Yerik . Thị trấn sau đó đã nằm trong tay của Sư đoàn tuy nhiên tuyến phòng ngự ở phía Nam sông Yerik vẫn chưa thể xuyên phá được vào tối hôm đó . Lữ đoàn tăng 219 hỗ trợ 116СД tiến công dọc đường Belgorod ở phía Bắc sông Yerik đã tiến đến tuyến phòng ngự ở phía Nam con sông , chạm trán với một đơn vị của Sư đoàn thiết giáp 6 . Kết thúc ngày đầu tiên của chiến dịch , Tập đoàn quân 53 chỉ tiến được thêm 8km và tuyến phòng ngự tại Yerik vẫn chưa thể xuyên phá được . Trong khi đó Quân đoàn cơ giới 1 - nhóm cơ động duy nhất của Phương diện quân Stepnoy đã phải tách ra thành nhiều phần nhỏ để hỗ trợ bộ binh nên Managarov sẽ tạm thời không có trong tay cánh quân cơ động của mình .

Quân đoàn súng trường 48 hoạt động bên cánh trái của Tập đoàn quân 53 tấn công các vị trí phòng ngự từ Vysloye tới sông Donetsk Bắc , khu vực được phòng ngự bởi một Tiểu đoàn từ 167.Inf.Div. và một Trung đoàn từ 168.Inf.Div. Tại đây các đơn vị súng trường gặp nhiều khó khăn , 305СД đến cuối ngày chỉ tiến thêm được 4km chiếm lĩnh vị trí tiền phương nhưng không thể xuyên qua tuyến phòng ngự chính đầu tiên ở Ternovka . Tuy nhiên vì nguy cơ bị bọc sườn từ bước tiến của 116СД bên cánh trái nên vào đêm hôm đó toàn bộ các lực lượng phòng ngự bỏ vị trí rút lui về phòng tuyến sông Yerik .

Tập đoàn quân 69 và Tập đoàn quân cận vệ 7 trong ngày hôm đó cũng thực hiện vài cuộc đổ bộ qua sông Donetsk Bắc và nhằm mở rộng đầu cầu tại Solomino và Toplinka nhưng đều thất bại . Mọi nỗ lực bắc cầu qua sông ở phía Nam Belgorod đều bị hỏa lực pháo binh từ Sư đoàn bộ binh 106 phá hủy .

Kết thúc ngày đầu tiên của chiến dịch , dù bước tiến chậm hơn so với kế hoạch như hầu hết các mục tiêu chính vào ngày hôm đó đã hoàn thành . Cuộc tấn công của Tập đoàn quân cận vệ 5 tương đối thành công khi đã đẩy tới tuyến phòng ngự cuối cùng và tại khu vực Sư đoàn súng trường cận vệ 13 thì quá trình xuyên phá đã hoàn tất , từ khu vực này kể từ ngày hôm sau thì các lực lượng của Rosmitrov sẽ bắt đầu đột phá vào chiều sâu chiến dịch của hệ thống phòng ngự Đức . Riêng tại khu vực của Tập đoàn xe tăng 1 thì các đơn vị vẫn đang mắc kẹt tại trận chiến quanh cứ điểm Tomorovka cùng với Quân đoàn súng trường cận vệ 33 nên chưa thể chuyển sang giai đoạn đột phá . Tập đoàn quân cận vệ 6 và Tập đoàn quân 53 đều đã xuyên phá qua lớp đầu tiên nhưng đều phải triển khai nhóm cơ động của mình với vai trò hỗ trợ bộ binh nên không thể nhanh chóng chuyển đổi sang giai đoạn đột phá . Theo kế hoạch ban đầu thì vào ngày 5/8 thì thị trấn Tomarovka lẫn Yerik phải bị chiếm giữ nên Chistyakov và Managarov vẫn còn 2 ngày để giải quyết các mục tiêu này . Ngược lại ở phía bên kia chiến tuyến , sức mạnh của Sư đoàn bộ binh 332 và 167 đã bị bào mòn đáng kể nếu không có sự xuất hiệp kịp thời của Sư đoàn thiết giáp 19 , 1 phần Sư đoàn thiết giáp 11 và Sư đoàn thiết giáp 6 thì toàn bộ hệ thống phòng ngự tại khu vực đã sụp đổ , xe tăng của Hồng Quân sau đó dễ dàng đột phá đến phía Tây Kharkov . Khả năng chống cự trong ngày hôm sau của 2 Sư đoàn phụ thuộc vào khả năng tái tổ chức lại các đơn vị cũng như sức mạnh còn lại của 2 Sư đoàn thiết giáp (tổng cộng chỉ có khoảng 90 xe tăng) . Việc Hồng quân khoét một hành lang sâu  26km vào giữa khu vực của Tập đoàn thiết giáp 4 và Cụm quân đoàn Kempf là tín hiệu nguy hiểm cho Manstein khi lực lượng xe tăng cơ giới của địch có thể đột phá đến Kharkov vào bất cứ khoảng khắc nào trong vài ngày tới . 

 ’’Panzeramrmeeoberkommando 4 , Abteilung Ia,

 

3.8.43

Thời tiết : Nhiều nắng , không mây
Đường xá : Mọi phương tiện đều đi được

 ...

Địch xuất hiện vào rạng sáng sau cuộc pháo kích kéo dài khoảng 2 tiếng với  pháo binh mạnh và với lực lượng thiết giáp mạnh cùng yểm trợ đường không suốt chiều dài chiến tuyến 167.Inf.Div. và 332.Inf.Div. cho cuộc tấn công lớn được dự đoán trước đó .

...

Vào khoảng 8 giờ sáng ,  Quân Đoàn LII. kế bên Sư đoàn thiết giáp 19 đã triển khai Sư đoàn thiết giáp 6 . Bộ chỉ huy Tập đoàn quân đã yêu cầu triển khai toàn bộ 2 Sư đoàn để chiếm lại vị trí phòng ngự ban đầu (trước ngày 4/7) nếu đã bị mất . Nếu vẫn còn nằm trong tay thì cố gắng chống cự . Liên lạc với 167.Inf.Div. vẫn được duy trì với các nhóm đang chiến đấu ở phía Tây Vorskla dọc khu vực sông Vorskla . 255.Inf.Div. dự định sẽ bỏ vị trí tiền phương để quay về vị trí phòng ngự ban đầu (trước ngày 4/7) .

 Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII lập tức được điều đến báo động 11.Pz.Div. và hành quân đến qua ngã đường Borisowka , trở thành đội hình trực tiếp dưới quyền Tập đoàn thiết giáp .Tập đoàn quân thực hiện nước đi này bởi Bộ chỉ huy không tin rằng nếu địch tiếp tục tiến công thì một mình 19.Pz.Div. và 6.Pz.Div. là không đủ để tiếp tục thực hiện mệnh lệnh trước đó .

…

Nhóm thiết giáp của 6.Pz.Div. và  19.Pz.Div. đã thực hiện đòn phản công . Nhóm của 6.Pz.Div. giành được Rodin sau đó quay về hướng Tây Nam nhằm truy đuổi theo kẻ thù đã xuyên phá qua rừng Schurawliny . Trong khi đó nhóm của 19.Pz.Div. tiến được đến đồi 218.7 nhưng không thể tiếp tục tấn công và dừng lại ở phía Nam Kazazkoye .

…

Vào 10 giờ sáng chỉ huy công binh Tập đoàn thiết giáp đã lệnh gửi toàn bộ công binh từ dự bị Tập đoàn thiết giáp đến vị trí LII.AK. tại Tomarovka . Các đơn vị này sẽ được dùng để xây dựng các vị trí phòng ngự bên trong Tomarovka . Các Tiểu đoàn tập hợp vào lúc 1 giờ chiều và đến nơi vào lúc 4 giờ chiều .

Cho tới khoảng 12 giờ đêm , các thành phần từ 167.Inf.Div. cùng 6.Pz.Div. nằm gần tuyến Termovka-Schopino ở bờ Nam suối Jerik ….

 Thành phần từ 19.Pz.Div. và 332.Inf.Div. tổ chức tuyến phòng ngự mới từ Dragunsko đến phía Nam Kasazkoje và phía Bắc Jamoje .

 Tuy nhiên giữa 2 chiến tuyến này địch đã xuyên phá theo hướng Tây Nam tạo thành một hành lang lớn ở hai bên Bykovka và Tomarovka . Lực lượng  thiết giáp khổng lồ chui qua hành lang này . Tình hình ở bên trong hành lang không rõ , không biết rằng liệu Sư đoàn thiết giáp 6 có đang làm chủ tình hình ở khu vực không . Theo các báo cáo trinh sát từ trên không , thiết giáp địch đã đột phá đến đồi 240.5 và đang đóng quân ở khu rừng tại khu vực , sức mạnh khoảng chừng 50 thiết giáp . Hiện tại vẫn chưa có thêm thông tin gì .

 

…’’

Theo báo cáo của Tập đoàn thiết giáp 4 , có thể thấy lực lượng phòng thủ vẫn chưa thể xác định được quy mô lẫn trạng thái của mũi đột phá giữa 2 Tập đoàn quân cũng như liệu Sư đoàn thiết giáp 6 có thành công trong việc cắt đứt mũi đột phá này hay chưa . 

Vào tối hôm đó trước dấu hiệu của các hoạt động trinh sát của địch tại khu vực của 57.Inf.Div. Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII đã điều Sư đoàn thiết giáp 7 , lúc này với sức mạnh 58 thiết giáp và 24 pháo xung kích ,  tập hợp ở khu vực Slavgorod nằm sau cánh phải 57.Inf.Div. và sau lưng 11.Pz.Div. 

4/8/1943

 

Ngày thứ 2 của chiến dịch , Tập đoàn quân cận vệ 5 và 6 tiếp tục cố gắng hoàn thành giai đoạn xuyên phá  . Vị trí phòng ngự tại cứ điểm Tomarovka được tập trung hỏa lực tối đa .

Khoảng 4 giờ sáng , Phương diện quân Voronezh bắt đầu trận pháo kích cùng với hỏa lực đường không nhằm vào thị trấn Tomarovka . Cuộc pháo kích diễn ra khoảng nửa tiếng và toàn bộ các đơn vị tiếp tục tiến lên phía trước .  Ngay sau khi có tin về cuộc pháo kích , Hoth ngay lập tức điều các đơn vị thuộc Sư đoàn thiết giáp 11 (1/2 Sư đoàn) lúc đó đang ở Borisovka tiến đến Tomarovka để tăng cường cho cứ điểm phòng ngự , bố trí ngay sườn phải 19.Pz.Div.

Quân đoàn súng trường cận vệ 23 hỗ trợ bởi các đơn vị từ Quân đoàn tăng cận vệ 5 liên tục tràn vào các vị trí của địch nhưng không mang lại kết quả mong muốn . 51ГвСД cùng 71ГвСД triển khai toàn bộ sức mạnh nhưng cả ngày hôm đó chỉ tiến thêm được 4km trước khi gặp tuyến phòng ngự mới vừa được xây dựng ở phía Nam tuyến đường sắt chạy từ Tây Bắc Tomarovka . 52ГвСД trong khi đó đẩy lùi Pz.Gren.Rgt.74 và các đơn vị từ 255.Inf.Div. về sau khoảng 2km tới tuyến đường sắt ở phía Bắc Tomarovka .

Tại khu vực của Tập đoàn quân cận vệ 5 , Quân đoàn súng trường cận vệ 32 tiến tục tấn công vị trí của Pz.Gren.Rgt.74 ở phía Đông Tomarovka với 66ГвСД và 97ГвСД dẫn đầu đội hình . 66ГвСД đẩy lùi Tiểu đoàn thiết trinh sát 19 (thuộc 19.Pz.Div.) cùng thành phần từ Inf.Rgt.164 về sau khoảng 1.5km đến ngoại ô Tomarovka sau đó khựng lại trước hỏa lực chống cự quyết liệt . 97ГвСД di chuyển ngay bên cánh trái liên tục tấn công vị trí của Pz.Gren.Rgt.74 nhưng không thể tiến lên thêm bước nào . Chỉ có duy nhất 13ГвСД có thể dễ dàng tiến lên phía trước mà không gặp bất cứ kháng cự nào (do khu vực này đã xuyên phá hoàn tất vào ngày hôm qua) . Sư đoàn sau đó chuyển hướng sang hướng Tây Nam nhằm đánh vào sườn phải của quân Đức ở phía Nam đường Belgorod-Tomarovka  , đồng thời  nhường lại không gian cho các đơn vị của Tập đoàn xe tăng 1 bắt đầu đột phá . Quân đoàn súng trường cận vệ 33 bên cánh trái tiếp tục tấn công về phía Nam và Tây Nam nhằm vào các vị trí còn lại của 167.Inf.Div., được tăng cường bởi 6.Pz.Div. Các đơn vị này nhanh chóng bị đẩy lui tới phía Nam đường Tomarovka-Belgord . Đến tối ngày hôm đó Quân đoàn đã tiến đến tuyến phòng ngự mới của địch vừa được tổ chức chạy từ Orlovka đến Dolzhik và Streletskoye , phía Tây Belgorod . Tuyến phòng ngự này đã nhanh chóng được triển khai nhờ nỗ lực từ các đơn vị của Sư đoàn thiết giáp 6. Tuy nhiên khoảng trống trên chiến tuyến rộng khoảng 20km ngăn cách các đơn vị của Kempf tại Belgorod với lực lượng của Hoth tại Tomarovka . Từ khoảng trống này , các đội hình xe tăng-cơ giới của Rosmitrov tiếp tục đột phá vào khu vực chiều sâu chiến dịch của quân Đức .

Vào đêm hôm trước , Katukov đã lệnh cho Quân đoàn tăng cận vệ 5 cùng Quân đoàn xe tăng 6 hỗ trợ bộ binh tấn công Tomarovka từ phía Bắc và Đông Bắc trong khi Quân đoàn cơ giới 3 đánh úp vào lưng Tomarovka bằng đòn bọc sườn từ phía Đông Nam . Tuy nhiên cả 2 Quân đoàn xe tăng vào sáng hôm đó đều không khiến tình hình tại Tomarovka thay đổi . Gần tối khi nhóm trinh sát từ Lữ đoàn tăng cận vệ  1 phát hiện một lỗ hổng trên vị trí phòng ngự ở phía Đông Domin thì toàn bộ Lữ đoàn ngay lập tức chui qua lỗ này . 2 Lữ đoàn còn lại của Quân đoàn cơ giới 3 cũng theo sau , toàn bộ Quân đoàn sau đó tiến theo hướng Tây Nam , tiêu diệt một nhóm xe tăng nhỏ dọc sông Gostenka và tiến thêm 20km đến phía Nam sông Gostenka thì mới dừng lại để bố trí phòng ngự hai bên sườn . Katukov khi đó dần dần nhận ra bếu cứ tiếp tục tốn thời gian tại Tomarovka thì sẽ không kịp tiến độ bởi Tập đoàn xe tăng 1 vào lúc này vẫn chưa hoàn toàn chuyển sang giai đoạn đột phá nên ông lệnh cho các lực lượng ở phía Bắc Tomarovka tập hợp lại để theo sau Quân đoàn cơ giới 3 . Mệnh lệnh mới cho Quân đoàn xe tăng 6 nêu rõ 2 điểm :

’’…(1) Địch phòng ngự quyết liệt tại Tomarovka
(2) Bọc sườn Tomarovka từ phía Đông với Lữ đoàn tăng và Lữ đoàn súng trường cơ giới 6 , chặn đường rút từ phía Đông và phía Bắc… ‘’

 

Các Lữ đoàn tăng 200 , 22 và 112 ngay lập tức tập hợp ở phía Đông Tomarovka sau đó hành quân qua kẽ hở tại Domnin đến khu rừng phía Tây Stanovoi. Như vậy giờ đây cả 2 Quân đoàn của Katukov đã nằm ngay sau sườn phải của cứ điểm Tomarovka . Với vị trí của các lực lượng bố trí như hiện tại Tập đoàn thiết giáp 4 không thể vá lại tuyến phòng ngự với Cụm Quân Đoàn Kempf nếu không điều thêm dự bị tới khu vực .Do HQ Tập đoàn thiết giáp 4 vẫn không thể xác định được quy mô của lực lượng đột phá qua khoảng trống nên các lực lượng của cả 3 Sư đoàn tại Tomarovka vẫn tiếp tục chống cự mặc cho nguy cơ từ sườn phải sau lưng .

Tập đoàn tăng cận vệ 5 của Rosmitrov vào ngày hôm đó tiếp tục đột phá theo hướng Nam .Khoảng 5 giờ sáng , Quân đoàn tăng 29 tiếp tục hướng đến Orlovka còn Quân đoàn tăng 18 hướng đến Bessonovka và Schetinovka . Di chuyển sau đuôi khoảng 10km là Quân đoàn súng trường cận vệ 33 dọn dẹp các ổ kháng cự còn lại gần khu vực đột phá . Sau khoảng 9 tiếng hành quân , các mũi tiên phong của Quân đoàn đã tiếp cận ngoại ô phía Bắc Orlovka và Bessonovka , đụng độ với các đơn vị từ Sư đoàn thiết giáp 6 với trận địa pháo chống tăng , được tăng cường bởi 1 Trung đội từ Tiểu đoàn thiết giáp hạng nặng 503 (4 chiếc)  . Tại đây dù bị áp đảo quân số nhưng các đơn vị đã khéo léo lợi dụng sông Gostenka để tổ chức phòng ngự cầm chân đội hình cơ giới của Rosmitrov. Cùng với việc máy bay của Không hạm đội 4 tấn công mũi đột phá  , Rosmitrov cùng Katukov sau khi vượt qua sông Gostenka chỉ tiến thêm được 4km vào tối hôm đó .

 

Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 di chuyển ở sau có nhiệm vụ bọc sườn các lực lượng phòng thủ của Kempf ở phía Tây nhằm tiêu diệt phần còn lại của 167.Inf.Div. và ngăn Sư đoàn thiết giáp 6 có thể phản công để kết nối lại chiến tuyến với Tomarovka . Tối trưa hôm đó Quân đoàn đã chiếm được Zolochev và vô hiệu hóa vị trí phòng ngự ở tuyến thứ hai của 6.Pz.Div. , tuy nhiên vào lúc này Quân đoàn nhận được mệnh lệnh trực tiếp từ Phương diện quân . Sau khi nhận thấy Tập đoàn quân 53 có dấu hiệu khó khăn trong việc tấn công phòng tuyến sông Yerik , Vatutin đã lệnh cho Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 bỏ nhiệm vụ hiện tại với Rosmitrov và hướng sang phía Đông để đe dọa sườn trái của các lực lượng phòng thủ . Cuộc tấn công sẽ diễn ra đồng thời với Quân đoàn cơ giới . Vào tối hôm đó khi biết được các đơn vị của Katukov đã trám vào cánh phải của mình , Rosmitrov lập tức lệnh Quân đoàn xe tăng 18 vòng sang hướng Tây để thực hiện đòn bọc sườn nhằm vào cánh trái các đơn vị phòng ngự dọc sông Gostenka đến Gomzino .Quân đoàn tiến hành triển khai các nhóm trinh sát để chuẩn bị cho đòn đánh vào sáng hôm sau .

 

Trở về khu vực của Phương diện quân Stepnoy , Tập đoàn quân 53 và Tập đoàn quân 69 tiếp tục tấn công các vị trí của Cụm Quân Đoàn Kempf gần Belgorod . Dù toàn bộ xe tăng-cơ giới đã được triển khai với vai trò hỗ trợ xuyên phá nhưng tốc độ tiến quân vẫn rất chậm khiến Konev phải yêu cầu trợ giúp từ Phương diện quân Voronezh . Vatutin sau đó đã chuyển hướng Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 từ lực lượng của Rosmitrov sang phía Tây nhằm gây áp lực lên 3 Sư đoàn phòng ngự trước mặt Managarov . Bên cánh trái của phòng tuyến sông Yerik là thành phần từ Sư đoàn thiết giáp 6 trấn giữ Rakovo - Streletskoye , Sư đoàn bộ binh 168 giữ vị trí từ Rakovo đến đường Oboyan-Belgorod , Sư đoàn bộ binh 198 đảm nhiệm khu vực từ Đông Nam đến sông Donetsk Bắc cùng mặt phía Đông của thành phố Belgorod . Vào tối hôm trước Managarov đã giao nhiệm vụ mới cho các đơn vị . 252СД , 28ГвСД và 116СД sẽ chiếm Rokovo đồng thời xuyên phá phòng tuyến sông Yerik gần đường Belgorod . Sau đó mũi tiến công sẽ hướng đến Streletskoye ở hướng Tây , cắt đứt hoàn toàn đường Tomarovka-Belgorod đoạn ở thung lũng sông Vezelka và thiết lập kết nối với các đơn vị từ Phương diện quân Voronezh tại đây . Quân đoàn súng trường 48 (Tập đoàn quân 69) trong khi đó sẽ tiếp tục tấn công lên phía trước như nhiệm vụ ban đầu . Cuộc tấn công tiếp tục vào lúc 5 giờ sáng , bộ binh và xe tăng tiến dọc suốt toàn bộ chiến tuyến từ Rokovo đến sông Donetsk Bắc dưới hỏa lực pháo binh-không binh yểm trợ . 252СД cùng Lữ đoàn cơ giới 37 sau trận chiến khốc liệt đã chiếm được Rakovo và tiến đến sông Vezelka vào cuối ngày hôm đó . 28ГвСД cùng Lữ đoàn cơ giới 19 chiếm được các ngọn đồi ở phía Đông Rakovo vào 6 giờ sáng và tiếp tục tiến về phía Nam trước khi dừng lại trước hỏa lực bắn từ phía Bắc Streletskoye . Các đơn vị của 168.Inf.Div. đã thực hiện một vài cuộc phản công trước khi bị đẩy lùi khỏi phần phía Bắc thị trấn Streletskoye bởi một Tiểu đoàn của 28ГвСД . Trận đánh trên đường phố diễn ra quyết liệt , hỏa lực bắn từ bờ Nam sông Vezelka đã kìm chân các lực lượng của Sư đoàn ở phần phía Bắc . Chỉ huy Sư đoàn quyết định thực hiện một cuộc tấn công bất ngờ vào ban đêm với Trung đoàn thứ hai cùng Lữ đoàn cơ giới 37 và loạt pháo kích ngắn đẩy lùi phần còn lại của quân Đức ra khỏi Tây Nam Streletskoye sau đó tiến hành vượt sông Vezelka . Sư đoàn chỉ dừng lại sau khi đã tiến đến đường Belgorod và bị trúng hỏa lực pháo binh cùng đơn vị từ Sư đoàn thiết giáp 6 . 116СД cùng Lữ đoàn tăng 219 tấn công vào khoảng 6 giờ sáng sau loạt pháo kích ngắn . Tại vị trí của Sư đoàn , các đơn vị từ 168.Inf.Div. chống cự quyết liệt , kèm theo các cuộc phản công vào đầu giờ chiều . Chỉ huy Sư đoàn buộc phải triển khai Trung đoàn thứ 2 để tiếp tục đẩy đến ngoại ô phía Bắc Bolkhovets trước khi khựng lại trước hỏa lực từ 320.Inf.Div. (Sư đoàn này vừa  được XI.AK. luân chuyển đến từ khu vực ít nguy hiểm hơn trên mặt trận ) . Tổng kết ngày 4/8 , Tập đoàn quân 53 tiến thêm được 6-9km , hệ thống phòng ngự của quân Đức tại khu vực dù bị đẩy lùi về sau nhưng vẫn chưa bị xuyên phá hoàn toàn .

Bên cánh trái của Managarov , Quân đoàn súng trường 48 tiến với tốc độ chậm hơn . 89ГвСД sau khi tiến lên khoảng 3-4km đã kiểm soát Belometsnaya , tạo điều kiện cho các lực lượng ở tả ngạn Donetsk Bắc thuộc Tập đoàn quân 69 bắt đầu vượt sông . Vào đêm hôm đó , Sư đoàn bộ binh 198 được lệnh lui về ngoại ô phía Bắc Belgorod để chuẩn bị cho trận chiến giành giật thành phố vào ngày hôm sau .

Nghỉ ngơi tại một ngôi làng gần Belgorod 

Xa hơn về phía Tây , nằm bên phía cánh phải của Chistyakov , các nhóm trinh sát cấp Đại đội - Tiểu đoàn đã bắt đầu tấn công các vị trí tiền phương của 255.Inf.Div. , tại khu vực của đơn vị từ 11.Pz.Div. (1/2 Sư đoàn) thậm chí có một Tiểu đoàn xuyên phá vài km tới tận tuyến phòng ngự chính , các hoạt động trinh sát quy mô nhỏ hơn được thực hiện tại khu vực của 57.Inf.Div. gần Krasnopoye . Toàn bộ các hoạt động này là nhằm chuẩn bị cho cuộc tấn công của Tập đoàn quân 27 theo kế hoạch vào ngày thứ ba . Các lực lượng của Hoth đang cố gắng chống cự trước lực lượng vượt trội tại Tomarovka và ông chỉ còn lại đúng Sư đoàn thiết giáp 7 và 2 Trung đoàn từ 332.Inf.Div. làm dự bị gần Grairon (sau lưng vị trí của 11.Pz.Div.) , liệu Tập đoàn thiết giáp 4 nên làm thế nào để chống cự với giai đoạn tiếp theo của chiến dịch ?

’’Panzeramrmeeoberkommando 4 , Abteilung Ia,

 

4.8.43

Thời tiết : Nhiều nắng , không mây
Đường xá : Mọi phương tiện đều đi được
Quá trình rút lui trở về tuyến phòng ngự ban đầu diễn ra vào rạng sáng 4/8 .
Địch tiếp tục triển khai các lực lượng qua lỗ hỗng giữa Rokowo và Tomarovka

 

Ngay từ 3 giờ sáng địch đã tấn công lực lượng bộ binh mạnh cùng thiết giáp hỗ trợ từ phía Đông Bắc Tomarovka ở khu vực phía Bắc gần Krassnij Ostroshek . Vào 6 giờ sáng xuất hiện một mũi tiến công từ hướng Đông Nam Tomarovka . Địch cũng tấn công Yamnoye về khu rừng ở phía Tây Kazakoye xa hơn về phía Nam với bộ binh và thiết giáp mạnh . Sau khi đã đột phá tới vị trí này , cánh phải của 255.Inf.Div. đang bị đe dọa nghiêm trọng . Chính vì thế vào khoảng 8 giờ 30 sáng pháo binh Sư đoàn đã được lệnh di chuyển đến vị trí ẩn nấp ở sông Vorskla đoạn lệch về phía Bắc tuyến Tomarovka-Staraya Glinka 226.6 223.2

 

Cuộc tấn công của 11.Pz.Div. cùng các thành phần của 19.Pz.Div. vào khoảng 6 giờ sáng theo hướng 217.8 tại Domnin có bước tiến rất chậm chạp trước lực lượng mạnh . Chúng ta đã tái chiếm lại được đồi 217.4 . Nhóm này không thể tiến xa hơn .

…

Sư đoàn thiế giáp 6 trước đó tiến quân từ Volochow đến đồi 225.6 (phía Đông Tomarovka), rạng sáng 4/8 đã phải rút lui về đồi 198.9 trước lực lượng vượt trội . Lổ hỗng Rokowo-Tomarowka vẫn chưa khép lại hay thu hẹp .

…

 

 

 ’’Báo cáo tối Höh.Arko 312 vom 4.8.43

 LII.AK. : Không có thông tin gì về Arko dưới quyền bởi HQ này đang dưới quyền 19.Pz.Div. và không có liên lạc bằng giọng nói .

 Artl.Abt.842 (Tiểu đoàn pháo binh 842) có thể triển khai toàn bộ sức mạnh

II./109. : (Tiểu đoàn III./Trung đoàn pháo dã chiến 109) 5 Lựu pháo sẵn sàng sử dụng , 4 Lựu pháo đang sửa chữa

Pz.A.R.109 :  (Trung đoàn thiết giáp 109) 22 Lựu dã chiến hạng nhẹ , 6 Lựu pháo dã chiến hạng nặng , 4 pháo dã chiến sẵn sàng sử dụng

 A. R.332 (Trung đoàn pháo dã chiến 332) 2 Khẩu đội thuộc Tiểu đoàn 109 với 5 pháo ; 1 Khẩu đội thuộc Tiểu đoàn 157 với 4 pháo  ; 1  Khẩu đội từ Tiểu đoàn 332 với 4 pháo ; 1 Khẩu đội pháo Anh quốc với 3 pháo sẵn sàng sử dụng

XXXXVIII.Pz.K. : 

 Địch tiến công với bộ binh mạnh và pháo binh hỗ trợ đã xuyên phá khu vực phía Bắc Berezovka và Bắc Stanawoje . Địch đang đồn trú với 20 khẩu đội tại khu vực Ssoldatskoje.

 Pháo binh của ta đối đầu với 4 Khẩu đội cùng bộ binh và thiết giáp

 1 Khẩu đội được hỗ trợ bởi Pz.Beob.Battr (Khẩu đội đo xa) Sư đoàn thiết giáp 11 chống cự địch 

Tiêu thụ đạn pháo : Khoảng 2700 viên .

 Lựu pháo 15cm : 1 pháo sẵn sàng sử dụng , 1 pháo đến ngày 5.8 sẽ sẵn sàng sử dụng , 1  pháo chưa rõ ra sao .

…’’

’’Báo cáo tối VII.AK. vom 4.8.1943. 19.00 Uhr

 …

6.) Tiểu đoàn pháo xung kích 202 : 24 StuG nòng dài
                                                         7 StuG nòng ngắn

Tiểu đoàn săn thiết giáp 616 (S.F.) : 17 pháo chống tăng hạng nặng

Sư đoàn bộ binh 68 : 10 pháo chống tăng hạng nặng (1 khẩu loại Nga)

Sư đoàn bộ binh 75 : 9 pháo chống tăng hạng nặng (3 khẩu loại Nga)

Kampfgruppe 323 : 1 pháo chống tăng hạng nặng

Sư đoàn bộ binh 88 : 12 pháo chống tăng hạng nặng.
…’’

’’Báo cáo tối XXXXVIII.Pz.Korps , 4.8.1943 ,  19.40 Uhr
...
6.) Sư đoàn thiết giáp 11 : 10 pháo xung kích
       7 pháo tự hành chống tăng hạng nặng
        3 pháo chống tăng hạng nặng Pak 40 cơ giới hóa
        3 pháo chóng tăng Pak 7,62cm (loại Nga)

6.) d.) Đã báo cáo đến thời điểm hiện tại : 1 Pak
5 súng máy hạng nhẹ
2 cối
Sư đoàn bộ binh 57 : 28 pháo chống tăng hạng nặng.
…’’

’’4.8.1943
Báo cáo tối 6.Pz.Div. , 22.30 Uhr
…
Sức mạnh thiết giáp 3 III dài.
1 III ngắn.
4 IV dài.
…’’

‘’Liên lạc tầm xa
giữa Tổng Tham Mưu Trưởng và Tư Lệnh Cụm Tập Đoàn Quân
vào 4/8/43 , 1:10pm

 Dựa theo cuộc trò chuyện liên lạc điện thoại với  Tư lệnh tối cao , lúc đó đang ở HQ Quân đoàn XI . Tham mưu trưởng Cụm Quân Đoàn Kempf lúc đó gọi cho Tổng tham mưu trưởng Cụm Tập Đoàn Quân với tư cách Tổng tư lệnh để yêu cầu cánh phía Tây quay trở lại vị trí phòng ngự ban đầu .

Tham mưu trưởng ban đầu mô tả tổng quan tình hình với chủ đề chính đặt vào khu vực đã bị đột phá bởi thiết giáp ở cánh trái Sư đoàn thiết giáp 6 . Khoảng 50 thiết giáp đã đột phá ở đây .

Tổng tham mưu trưởng  : ‘’ Tôi không tin vào điều này . Tôi biết rằng ý kiến của ông đến từ bên vị bên cạnh . Chúng ta không thể suy nghĩ tới việc này . Mệnh lệnh của Thống chế đang trên đường tới chỗ của ông . Vị trí phải giữ vững . Lỗ hổng sẽ được đóng lại , sau đó chúng ta sẽ xem điều gì diễn ra tiếp theo . ‘’

 Tham mưu trưởng Cụm Quân Đoàn cố gắng chỉ ra rằng bản báo cáo về quá trình đột phá tại khu vực của 6.Pz.Div. đã được Tổng tư lệnh thông qua , và ông có nhiệm vụ duyệt qua ý kiến của Tổng tư lệnh để giao cho Tư lệnh tối cao . Tổng tham mưu trưởng ngắt giữa chừng : ‘’Một khi ông quay đầu chạy , thì ông không thể dừng lại được nữa. ‘’

Tham mưu trưởng Cụm Quân Đoàn giải thích rằng Cụm Quân Đoàn đã luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình và tin rằng mọi thứ sẽ ổn ở thời điểm hiện tại . Nhưng mối nguy hiểm hiện tại nằm ở sườn hở . Ngoài ra , hiện không có lực lượng có sẵn nào để giải quyết tình huống .

 Tổng tham mưu trưởng trả lời rằng Tập đoàn thiết giáp 4 đã nhận được lệnh để đóng lỗ hổng này , kết thúc với câu ‘’Tôi cảm thấy tồi tệ đến chừng nào’’

Kết thúc cuộc trò chuyện .’’
=================

 5/8/1943

 

Trong khi Tập đoàn quân cận vệ 5 và Tập đoàn quân cận vệ 6 tiếp tục cố gắng nhổ cái gai Tomarovka thì Tập đoàn xe tăng 1 và Tập đoàn tăng cận vệ 5 đột phá sâu hơn về hậu phương của các đơn vị phòng ngự .

 Tại khu vực của Chistyakov , 52ГвСД chạm trán với Tiểu đoàn thiết trinh sát của 19.Pz.Div. và Trung đoàn thiết lựu 74 gần phần rìa phía Bắc của thị trấn không thể tiếp tục tiến lên phía trước . 51ГвСД tấn công vị trí của 255.Inf.Div. cùng Tiểu đoàn công binh của 19.Pz.Div. đã tiến thêm được khoảng 6km sau đó bị chặn đứng ở vị trí cách phía Bắc đường Tomarovka-Borisovka khoảng 4km bởi Tiểu đoàn thiết giáp 52 . Vào chiều hôm đó, một Trung đoàn của Sư đoàn tăng cường với một Tiểu đoàn tăng đã đột kích đến con đường trước khi bị đẩy lùi trở lại . Vào lúc này Tomarovka đang bị đe dọa ở cả 2 bên cánh và đường Tomarovka-Borisovka là đường rút duy nhất của 2 Sư đoàn đang phòng thủ thị trấn . Quân đoàn súng trường 22 bên cánh phải tiếp tục đẩy theo hướng Tây Nam nhằm cố gắng xuyên phá đến Zybino nhưng mũi tấn công đã khựng lại khi chỉ cách thị trấn khoảng 2km từ phía Đông . Kết thúc ngày hôm đó , Chistyakov vẫn chưa thể xuyên phá chiến tuyến phía Bắc cứ điểm Tomarovka .

 Ở phía Đông Tomarovka , các Sư đoàn của Zhadov tiếp tục đánh về sườn phải thị trấn . 66ГвСД , tăng cường bởi Lữ đoàn cơ giới từ Quân đoàn tăng 6 và pháo binh ban đầu có tiến triển đáng kể nhưng cuộc phản công bởi Trung đoàn thiết lựu 73 đã đẩy Sư đoàn trở về vị trí xuất phát . Nhận thấy không thể đánh vỗ mặt Tomarovka , tư lệnh Quân đoàn súng trường cận vệ 32 khi đó quyết định cho toàn bộ Quân đoàn tấn công về phía Nam nhằm vào hậu phương của lực lượng phòng thủ , chỉ để lại 66ГвСД để chặn đường thoát khỏi Tomarovka ở phía Đông . 97ГвСД sau đó đã kiểm soát được tuyến đường Borisovka-Belgorod tuy nhiên Sư đoàn vẫn chưa thể cắt đứt được đường Tomarovka-Borisovka bởi địch kháng cự mạnh . 13ГвСД trong khi đó tiến xuống phía Nam theo dấu chân của Tập đoàn xe tăng 1 sau đó tập trung ở khu vực Baitsury-Gomzio ở phía Nam Borisovka . Từ vị trí này Sư đoàn sẽ có thể thực hiện đòn đánh sâu hơn vào lưng của các lực lượng phòng ngự tại cứ điểm Tomarovka . Xa hơn về phía Tây , các đơn vị của Quân đoàn súng trường cận vệ 33 tiếp tục giành giật tuyến Orlovka-Dolzhik với Sư đoàn thiết giáp 6 và Sư đoàn bộ binh 167 , bước tiến trong ngày hôm đó của Quân đoàn diễn ra khá chậm chạp nhưng đã tận dụng được cơ hội mở ra từ đòn bọc sườn của Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 gần Zolochev .

Trước đó vào ngày 4/8 các đơn vị trinh sát của Tập đoàn quân 27 đã giành được một số vị trí tiền phương của Sư đoàn bộ binh 255 và 1/2 Sư đoàn thiết giáp 11 (lúc này cả Sư đoàn chỉ có khoảng 50 thiết giáp) , do đó vào ngày 5/8 Quân đoàn tăng cận vệ 4 được triển khai gần hơn với phòng tuyến chính của địch . Sáng sớm 5/8 sau cuộc pháo kích làm mềm , Sư đoàn súng trường 166 và 163 tiến lên phía trước và đẩy lùi Sư đoàn thiết giáp 11 ở khu vực sông Vorsklitsa , cả 2 Sư đoàn sau đó tiến hành vượt sông trước sự kháng cự ngày càng quyết liệt của địch . Tới khoảng 10 giờ sáng , Trofimenko triển khai Quân đoàn tăng cận vệ 4 để hoàn tất quá trình xuyên phá và bắt đầu đột phá theo hướng Nam .Quân đoàn di chuyển qua vị trí của bộ binh theo khu vực rộng 4km bằng 2 con đường với chủ lực hành quân ở đường bên cánh phải , sau khi đột nhập vào sau phòng tuyến quân Đức thì Quân đoàn , đóng vai trò là nhóm cơ động của Tập đoàn quân , sẽ đột phá đến Golovchino để cắt đứt đường Tomarovka-Borisovka sau đó tiếp tục phát triển mũi đột phá theo hướng Tây Nam về phía Akhtyra . Lữ đoàn tăng cận vệ 14 làm tiền quân Quân đoàn khi tiến tới sông Vorsklitsa thì phát hiện ra cầu bắc qua sông không đủ để cho xe tăng hạng trung chạy qua nên phải đợi thêm vài tiếng để công binh xây cầu mới .  Lữ đoàn tăng sau đó tiếp tục qua sông , đẩy lùi các đơn vị ở Russkaya-Berezovka và tiến đến Ivanovskaya-Lisitsa , khoảng 13km dọc chiều sâu chiến tuyến quân Đức . Lực lượng của Sư đoàn thiết giáp 11 tổ chức một vài đợt phản công nhưng bất thành . Tới cuối ngày hôm đó , Sư đoàn súng trường 166 đã tiến theo hướng đông nam đẩy lùi cánh phải của 255.Inf.Div. đến Khotmyzhsk , cáhc đường Borisovka-Tomarovka chỉ khoảng 4km . Nhìn chung bước tiến vào ngày hôm đó của Trofimenko rất tốt , bởi toàn bộ dự bị của Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII tại khu vực đã mắc kẹt ở trận chiến tại khu vực của Tập đoàn quân cận vệ 5 . Không dừng lại ở đó Trofimenko quyết định tận dụng tối đa thành công với Quân đoàn tăng cận vệ 4 được lệnh đột phá đến Graivoron cùng với Sư đoàn súng trường 241 , sau đó tấn công thị trấn .

 Bên cánh phải của Trofimenko là Tập đoàn quân 40 của Moskalenko với Quân đoàn súng trường 47 dẫn đầu cuộc tiến công hướng về phía Tây . Khu vực tấn công của Moskalenko chỉ rộng khoảng 7km , trấn giữ khu vực này là 2/3 Sư đoàn bộ binh 57 ; 2/3 Sư đoàn bộ binh 332 và một số đơn vị từ Sư đoàn thiết giáp 11 tổ chức phòng ngự dọc sông Vorsklitsa ở phía Tây Soldatskoye . Vào khoảng 5 giờ 15 , trận pháo kích bắt đầu diễn ra với thời lượng khoảng 2 tiếng với 10 phút cuối cùng là loạt đạn tạo khói để che chắn cho các đơn vị bộ binh dễ dàng chiếm giữ vị trí tiền phương . Làn khói đã che mắt cụm hỏa lực tại cứ điểm Terebrino giúp 206СД cùng 100СД nhanh chóng tiến được khoảng 4km . Vào 10 giờ trưa , Quân đoàn xe tăng 2 được triển khai để tiến hành

đột phá , cho tới cuối ngày hôm đó thì xe tăng cùng 100СД đã tiến đến khu vực Pochayevo cách vị trí xuất phát khoảng 8km . Sư đoàn thiết giáp 7 tổ chức một cuộc phản công nhằm vào cánh phải 206СД ở Staroselye , sau đó 161СД được điều đến từ khu vực của Chistyakov để tăng cường cho Quân đoàn súng trường 52 . Quân đoàn sau đó tiếp tục tấn công về Boromyla . Kết thúc ngày thứ 3 của chiến dịch các lực lượng của Moskalenko đã khoét sâu vào hệ thống phòng ngự đến Krasnopolye và buộc Tập đoàn thiết giáp 4 phải triển khai dự bị chiến lược cuối cùng của mình bên cánh phải - Sư đoàn thiết giáp 7 , thay vì đến phía Đông Graivoron để chuẩn bị cho trận chiến sống còn vào ngày hôm sau .

 Vatutin muốn tận dụng tối đa cuộc tấn công của Tập đoàn quân 27 nhằm đưa các lực lượng phòng thủ tại khu vực Berisovka-Tomarovka vào túi vây nên đã yêu cầu 2 Tập đoàn xe tăng tiếp tục đột phá theo hướng Tây Nam . Lực lượng của Katukov vào cuối ngày hôm đó đã đột phá đến khu vực Klimov và Đông Nam Golovchino . Katukov ngoài ra vào ngày hôm đó cũng nhận diện dấu hiệu rút lui của một số đơn vị từ Tomarovka nên đã lệnh cho Lữ đoàn súng trường cơ giới 6 và Quân đoàn tăng cận vệ 5 (đã chuyển quyền chỉ huy sang Tập đoàn xe tăng 1) bắt đầu rời khỏi Tomarovka để bắt kịp chủ lực để chuẩn bị cho đòn tấn công các mục tiêu chính tại Golovchino , Graivoron và Bogodukhov . Quân đoàn tăng 31 trong khi đó sẽ hỗ trợ Quân đoàn súng trường cận vệ 32 tấn công Golovchino và Borisovka từ hướng Đông Nam .

 Tập đoàn tăng cận vệ 5 dù ngày hôm đó bị tấn công bởi Quân đoàn bay VIII. tiếp tục thực hiện đòn bọc sườn các đơn vị ở Orlovka như kế hoạch . Vị trí phòng ngự  trên sông Gostenka giờ đây được tăng cường bởi các đơn vị từ 167.Inf.Div. vốn đã bị đẩy xuống từ cuộc tấn công của Quân đoàn súng trường cận vệ 33 ở Streletskye . Nhưng dù vậy thì lực lượng phòng thủ vẫn là chưa đủ , khi Sư đoàn cố gắng mở rộng sang cánh trái để đáp lại mũi bọc sườn thì chiến tuyến ngày càng mỏng lại do quân số quá ít . Tới khoảng 6 giờ chiều thì Rosmitrov báo cáo lên Tham mưu trưởng của Vatutin :

’’…
1) Quân đoàn tăng 18 - sau khi bọc sườn Orlovka từ phía Đông lúc 17 giờ - 2 Lữ đoàn đã có mặt tại Gomzino và tiếp tục tiến theo hướng Shchetinovka . Trong tương lai các Lữ đoàn này sẽ kiểm soát mục tiêu chiến dịch của Quân đoàn bên cánh trái về phía Zolochev .

2) Quân đoàn tăng 29 vào lúc 16 giờ đã kiểm soát Orlovka với chủ lực . Quân đoàn đang tiếp tục phát triển theo hướng Tây Nam .

3) Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 đang tấn công Gryaznoye . Quân đoàn đang phối hợp cùng với các đơn vị của Quân đoàn cơ giới 1 chỉ huy bởi tướng M.D.Solomatin….’’

 Giờ đây các lực lượng của Rosmitrov dù chưa hoàn toàn dập tắt sức kháng cự của các lực lượng ở phía Nam Orlovka nhưng đã nhanh chóng làm chủ toàn bộ khu vực và đe dọa Schetinovka ở sâu trong hậu phương quân Đức , thậm chí đụng độ với một số đơn vị của Cụm Quân Đoàn Kempf . Tại khu vực Donbass , trước đó vào ngày 3/8 . Sư đoàn thiết giáp 3. cùng Sư đoàn thiết giáp lựu SS ,,Wiking’’ vẫn đang được bố trí ở khu vực Isyum của Quân đoàn thiết giáp XXXX. , trong khi Sư đoàn thiết giáp SS ,,Das Reich’’ và Sư đoàn thiết giáp SS ,,Totenkopf’’ vẫn đang ở khu vực của Quân đoàn thiết giáp XXIV , Tập đoàn quân 6 . Vào ngày 4/8 , một số đơn vị từ các lực lượng này được Cụm Tập Đoàn Quân lệnh nhanh chóng hành quân lên phía Bắc để giải nguy cho khu vực Kharkov .  

Tới ngày 5/8 HQ Quân đoàn thiết giáp III. dù đã đến Zolochev nhưng các đơn vị vẫn còn đang hành quân . Sư đoàn thiết giáp 3 - ở gần chiến trường nhất chỉ mới tới Nova Vodolaga nên các lực lượng Rosmitrov có thể tha hồ có thêm 1 ngày nữa để đột phá trước khi chạm trán với lực lượng tiếp viện của địch . 

Nhận ra mối nguy hiểm của lực lực lượng phòng ngự tại Tomarovka vào đêm hôm đó , Sư đoàn thiết giáp 19 , 1/2 còn lại của Sư đoàn thiết giáp 11 , Sư đoàn bộ binh 255 và Sư đoàn bộ binh 332 được lệnh bỏ vị trí tại Tomarovka để rút lui về Golovchino-Borisovka vào đêm hôm đó . Nút thắt Golovchino chắc chắn sẽ bị tấn công từ hai phía bởi 2 Tập đoàn quân vào ngày hôm sau nên đây sẽ là địa điểm dự định sẽ diễn ra trận đánh khốc liệt .

 Tại khu vực của Phương diện quân Stepnoy , trận đánh giành giật thành phố Belgorod bắt đầu khi mặt trời vừa chớm mọc vào ngày 5/8 . 28ГвСД nhanh chóng kiểm soát toàn bộ các cứ điểm còn lại ở Streletskoye trong khi 116СД, hỗ trợ bởi Lữ đoàn tăng 219 tiếp cận Bolkhovets nhưng chưa thể thực hiện một cuộc tấn công vượt sông nhanh . Bế tắc ở hướng này , 116СД nhanh chóng chuyển sang hướng khác , sử dụng hỏa lực của mình để hỗ trợ cho 84ГвСД cùng Lữ đoàn tăng 37 vượt qua sông Vezelka ở phía Tây Bolkhovets . 2 Tiểu đoàn của Sư đoàn vượt sông đầu tiên , sau đó theo sau bởi Lữ đoàn cơ giới 35 ngay lập tức tiến thẳng đến Gryaznoye . Tới khoảng 9 giờ trưa thì 2 Lữ đoàn tiên phong của Quân đoàn cơ giới 1 đều đã vượt qua sông Vezelka , riêng Lữ đoàn tăng 219 ở lại tuyến 2 làm dự bị . 28ГвСД từ đầu cầu Streletskoye tiến xuống phía Nam , hỗ trợ của 116СД hoàn thành quá trình vượt sông ở phía Đông Bolkhovets vào khoảng 11 giờ trưa , bước tiến sau đó bị dừng lại gần Krasnoye bởi hỏa lực áp chế từ phía Bắc đường Belgorod-Kharkov . Tới khoảng 2 giờ chiều , Lữ đoàn tăng 219 được điều đến tăng giúp mũi tiến công có thể tiếp tục được thực hiện  , Lữ đoàn tăng 37 trong khi đó cũng đánh xuống Krasnoye từ phía Bắc . 252СД và Lữ đoàn cơ giới 35 bên sườn phải trong khi đó tiếp tục đẩy lùi các đơn vị của Sư đoàn thiết giáp 6 và Sư đoàn bộ binh 168 xuống phía Nam , phối hợp với Quân đoàn súng trường cận vệ 33 và Tập đoàn tăng cận vệ 5 thuộc Phương diện quân Voronezh. Lực lượng nhanh chóng giành được bàn đạp ở Grryaznoye . Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 (của Rosmitrov) vào cuối ngày hôm đó đã xuyên phá tới Tavoro . Như vậy đường Belgord-Kharkov đã hoàn toàn bị cắt đứt .

 Tập đoàn quân 69 cùng Tập đoàn quân cận vệ 7 hoạt động bên cánh trái của Managarov bắt đầu tấn công vào nội thành Belgorod vào sáng sớm hôm đó sau cuộc pháo kích kéo dài khoảng 30 phút . 305СД cùng 89ГвСД tiến vào nội ô phía Bắc trước hỏa lực kháng cự mạnh . Để đáp trả tối đa hỏa lực với các cộng sự phòng ngự , cả 2 Sư đoàn đều triển khai cả 3 Trung đoàn lên tuyến đầu . Ở phía Đông Belgorod ,công binh của Shumilov cố gắng xây dựng một cây cầu pháo dưới hỏa lực pháo binh . Sau vài lần thất bại , Tiểu đoàn xây dựng độc lập 156 đã bắc thành công cây cầu qua sông tại Masloyi Pristan ở phía Nam Belgorod . 111СД theo sau bởi 94ГвСД lập tức qua sông và đánh vào phía Đông thành phố . 89ГвСД với kinh nghiệm chiến đấu từ Stalingrad tiến vào dãy phố với mỗi Tiểu đoàn triển khai 1 nhóm xung kích lợi dụng lựu đạn khói vòng ra sau lưng các vị trí cứ điểm mạnh để đánh về hướng nhà máy đá vôi , các cứ điểm này sẽ được xử lí bằng hỏa lực hạng nặng bắn trực tiếp . Konev quan sát trận chiến từ HQ tiền phương của Tập đoàn quân 53 nhận thấy tiến độ trận chiến diễn ra khá tốt nên đã lệnh cho các đơn vị thực hiện một đòn tổng tấn công vào khoảng 2 giờ chiều để quét sạch quân Đức khỏi thành phố . Trước đòn tấn công khoảng 30 phút , loạt đạn Katyusha được bắn thẳng vào thành phố nhằm vào các vị trí cố thủ cuối cùng . Trước đòn tấn công này các đơn vị còn lại của Sư đoàn bộ binh 198 đã bắt đầu bỏ vị trí để rút về phía Nam . Đến 6 giờ chiều thì thành phố Belgorod đã nằm trong tay của Konev .

 

89ГвСД tổ chức duyệt binh tại Belgorod sau giải phóng

‘’Ghi âm

liên lạc tầm xa giữa Thống chế von Manstein và Tham Mưu trưởng Cụm Quân đoàn , ngày 5/8/1943 lúc 4:30 chiều .

Thống chế von Manstein hỏi về sức mạnh của địch thực hiện cuộc tấn công về hướng Belgorod . Tham mưu trưởng trả lời rằng lực lượng này bao gồm bộ binh với ít nhất 2 Sư đoàn , thiết giáp với bộ binh cơ giới  , hỗ trợ bởi pháo binh rất mạnh và máy bay cường kích .

Thống chế von Manstein tiếp tục rằng ông không hiểu vì sao Sư đoàn bộ binh 198 vốn được miêu tả có sức chiến đấu mạnh lại bị đẩy lùi khỏi Belgorod một cách đơn giản như vậy . Tham mưu trưởng trả lời , theo báo cáo của tư lệnh Quân đoàn XI. cũng như quan điểm của ông ấy , Sư đoàn bộ binh 19 cùng pháo binh đã chiến đấu tốt và giữ vững vị trí . Tuy nhiên , lực lượng của địch ở đây rõ ràng rất mạnh ở mọi mặt .

Thống chế von Manstein kết thúc cuộc trò chuyện , đề cập tới cuộc trò chuyện đường dài với Tư lệnh Cụm Quân Đoàn vào sáng nay : ‘’Trong tương lai , tôi không thích bất kỳ lời phóng đại nào đến từ Tư lệnh Cụm Quân Đoàn , mà thay vào đó là một hình ảnh chính xác về kẻ thù (ở cánh trái Sư đoàn thiết giáp 6) . Nếu ngài Tư lệnh đã phóng đại số lượng thiết giáp vào đêm hôm qua , thì quân ta nên làm gì ? Tuyệt vời , cảm ơn !. ‘’

=================

Ghi âm

liên lạc đường dài giữa Tham mưu trưởng Cụm Quân Đoàn với Tổng tham mưu trưởng Cụm Tập Đoàn Quân Nam , ngày 5/8/1943 lúc 5:35 chiều

Tổng tham mưu trưởng đã được Tham mưu trưởng Tập đoàn thiết giáp 4 báo cáo rằng quá trình tái cấu trúc lại lực lượng ở cánh phía Tây của Cụm Quân Đoàn . Sư đoàn thiết giáp 6 sẽ được trả lại Cụm Tập đoàn quân . Ông ấy vẫn chưa hiểu rõ làm thế nào mà Sư đoàn thiết giáp 6 lại có thể tách ra như vậy .

Tham mưu trưởng trả lời rằng Cụm Quân Đoàn đang tính tới việc bố trí tuyến phòng ngự dọc vị trí trước đó từ Puschkarnoje (Nam) qua Repnoje theo hướng Tây đến ranh giới hoạt động của Cụm Quân Đoàn ở hướng 240.5 . Ý kiến này đến từ tư lệnh Quân đoàn XI. Bố trí các Sư đoàn : Ở phía Đông Repnoje là 106JD , ở giữa bởi  198JD , bên cánh trái là 168JD , vốn chỉ còn 500-400 bộ binh , nhưng pháo binh vẫn mạnh . Sư đoàn thiết giáp 6 sau đó có thể đánh về phía Tây để nối lại liên lạc với Tập đoàn thiết giáp 4 .

 Tổng tham mưu trưởng cho rằng ông đồng ý với ý kiến này và ông sẽ lập tức nói với Thống chế .

Tham mưu trưởng sau đó kể về việc Thống chế von Manstein đã trò chuyện đường dài với ông ấy và tư lệnh Cụm Quân Đoàn khi ấy đã nghe được cuộc trò chuyện này . Ông ấy đã bị ảnh hưởng (bởi lời nói của Thống chế) và đang suy nghĩ để đưa ra kết luận thích hợp.

Tổng tham mưu trưởng giải thích rằng không nên quá để tâm tới việc này , bởi Thống chế đang chịu áp lực từ nhiều phía nên đừng quá chú ý tới những từ ngữ nặng nề . Ông ấy thường xuyên không thể kiềm chế trong vài trường hợp , nhưng ông ấy không có ý đó nên làm ơn hãy hiểu rõ điều này . Ông yêu cầu tư lệnh Cụm Quân Đoàn nên bình tĩnh lại . Còn những ngày khác như ngày hôm nay , có những thứ quan trọng hơn .

Tham mưu trưởng đồng ý điều này , nhưng nhờ Tổng Tham Mưu Trưởng để nói với Thống chế về ý kiến của Tư lệnh Cụm Quân Đoàn theo cách sao cho phù hợp .

=================

Ghi chép bởi : Thiếu tướng Offenbächer , Đại tá Schoene , Đại tá Estor , Đại tá Badenhop , Thiếu tá Distel . Duyệt bởi Tham mưu trưởng , Armeeabteilung ,,Kempf’’ .

Trên thực lo lắng của Kempf là đúng bởi tại khu vực Domnin không chỉ có 50 xe tăng mà thực chất có tới 2 Tập đoàn xe tăng với khoảng hơn 1000 xe tăng đã đột phá qua khu vực này . Tình hình bên trong lỗ hổng vẫn chưa được xác định rõ ràng nên cả Tập đoàn thiết giáp 4 lẫn Cụm Tập Đoàn Quân Nam đều chưa thể xác định được mối đe dọa ở sau lưng của Quân đoàn LII.  Tại sở chỉ huy Cụm Tập Đoàn Quân Nam diễn ra cuộc thảo luận về việc sơ tán một phần Kharkov . Tại Kharkov sẽ bao gồm các đơn vị hỗn hợp dưới sự chỉ huy của Đại tá Schmidt , gồm Trường khí tài Tập đoàn quân , với Tiểu đoàn pháo xung kích 228 và Tiểu đoàn thiết giáp hạng nặng 503 với nhiệm vụ phòng thủ mép phía Bắc Kharkov đồng thời thực hiện trinh sát theo hướng Bắc và Tây Bắc nhằm đề phòng thiết giáp địch bất ngờ đột phá đến thành phố .

‘’ Panzerarmeeoberkommando 4 , Abteilung 1a

5.8.43.

Thời tiết : Nắng ấm

Đường xá : Thích hợp cho mọi phương tiện

Vào 8 giờ sáng , III.Pz.AK. nhận lại quyền chỉ huy 6.Pz.Div. và 167.Inf.Div.

…

Khoảng nửa ngày Tư lệnh tối cao tính tới chuyện tách 6.Pz.Div. , hiện đang chiến đấu ở khu vực của Cụm Quân Đoàn Kempf , di chuyển qua Udy đến khu vực ở phía Bắc nhằm ép chặt khu vực đột phá vào sáng hôm sau . Ý kiến này được đưa ra bởi Cụm Quân Đoàn Kempf  và đã  được thảo luận với Cụm Tập Đoàn Quân . Khoảng 6 giờ chiều thì Cụm Tập Đoàn Quân đã quyết định và lệnh cho nước đi này được thực hiện vào sáng hôm sau .

…

Khỏang 5 giờ chiều quyết định rút lui (khỏi Tomarovka) đã được Cụm Tập Đoàn Quân phê duyệt . Thống chế cũng khuyên rằng Sư đoàn thiết giáp 19 có thể cố gắng đột phá xuống phía Nam vào nửa đêm để bất ngờ quấy phá đường tiếp tế của địch ở khu vực đột phá . Tư lệnh tối cao đồng ý với ý kiến này và lệnh cho Sư đoàn thiết giáp 19 đột phá .Tuy nhiên ý kiến phản đối của Tư lệnh Sư đoàn cho rằng chỉ nên thực hiện cuộc đột phá vào buổi sáng , ý kiến này bị vặn lại bởi chỉ có thể đột phá vào nửa đêm đảm bảo khả năng thành công .

…’’

Kết quả là 19.Pz.Div. được quyết định sẽ không đột phá về phía Nam mà chỉ rút lui dọc đường Tomarovka-Borisovka dưới sự che chắn của 332.Inf.Div. tại phía Bắc Borisovka , Sư đoàn thiết giáp 19 sẽ là đội hình cuối cùng rời Tomarovka.

5.Tiếp cận Kharkov

Tính tới thời điểm hiện tại dù cả 2 Tập đoàn xe tăng của Vatutin đều đã đột phá ra sau lưng chiến tuyến của LII.AK. , nhưng việc túi vây Borisovka-Tomarovka vẫn còn mạnh đã khiến các Quân đoàn súng trường bị trói chân tại khu vực thay vì bám sát sau lưng nhóm cơ động . Nếu 2 lực lượng này tách rời nhau quá xa thì 2 Tập đoàn xe tăng sẽ mở ra nguy cơ bị bao vây cô lập nếu quân Đức có thể tận dụng lợi thế . Tuy nhiên tính tới sáng ngày 6/8/1943 thì vẫn không có lực lượng nào ở khu vực để có thể làm điều này hoặc ngăn cản bước tiến của 2 Tập đoàn xe tăng . Quy mô các lực lượng đột phá vẫn chưa được Tập đoàn thiết giáp 4 xác định rõ ràng (chỉ mới nhận diện được Quân đoàn tăng cận vệ 5 và Quân đoàn tăng 18) .

Sư đoàn thiết giáp 3 , lúc này đang ở gần Kharkov sẽ bắt đầu di chuyển lên phía Bắc để tập hợp tại vị trí mới đặt dưới quyền chỉ huy của Quân đoàn thiết giáp III (HQ tại Zolochev) . Quân đoàn thiết giáp III có nhiệm vụ bịt lại lỗ hổng trên chiến tuyến đoạn từ cánh trái của 6.Pz.Div. từ Kazachya tới Zolochev . Các đội hình cìn lại của Quân đoàn gồm : Sư đoàn thiết lựu SS ,,Das Reich’’ đang trên đường tới ở Olshany-Lyubotin , dự kiến tới nơi vào ngày 8/8 ; Sư đoàn thiết lựu SS ,,Totenkopf’’ đang trên đường đến Kharkov dọc sông Mius dự kiến tới nơi vào ngày 10/8-11/8 . Như vậy chắc chắn Quân đoàn thiết giáp III. không thể có mặt kịp thời để đảo ngược tình thế của Quân đoàn LII.

Sáng ngày 6/8/1943 cả Tomarovka và Belgorod đều đã nằm trong tay của 2 Phương diện quân . Tin rằng mặt trận của quân Đức ở khu vực đã sụp đổ , Zhukov - Đại điện STAVKA và Konev đã gửi đến yêu cầu sửa đổi chiến dịch để có thể tiếp tục phát triển thành công sau giai đoạn đầu của chiến dịch . Yêu cầu sửa đổi mới trình bày chiến dịch theo 2 giai đoạn hướng về Kharkov trong khi các lực lượng của Vatutin sẽ bọc sườn Kharkov từ phía Tây  . Thành công của chiến dịch này sẽ phụ thuộc vào tốc độ tiêu diệt toàn bộ kháng cự còn lại ở khu vực để có thể đưa các Tập đoàn xe tăng đột phá vào khu vực nằm ở chiều sâu chiến dịch thuộc hệ thống phòng ngự Đức.  . Vatutin trong khi đó đã phát triển kế hoạch tác chiến mới nhằm tiêu diệt toàn bộ các lực lượng trong túi Borisovka-Tomarovka .

Vào nửa đêm ngày 5/8 , khi các đội hình của Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII đang rút khỏi Tomarovka thì các Tập đoàn quân hợp thành được lệnh tiêu diệt các cứ điểm còn lại dọc sông Vorskla trong lúc 2 Tập đoàn xe tăng tiếp tục đột phá sâu hơn vào hậu phương của địch . Tập đoàn quân cận vệ 5 sẽ tấn công Borisovka , cắt đứt tuyến đường chạy từ phía Nam thị trấn sau đó phối hợp cùng Tập đoàn quân cận vệ 6 và Tập đoàn quân 27 để siết chặt vòng vây Borisovka . Theo đó , Quân đoàn súng trường cận vệ 32 sẽ tấn công vị trí ở phía Đông Nam và phía Nam sông Vorskla đoạn từ Borisovka đến Graivoron ; Quân đoàn súng trường 22 và 23 sẽ tấn công khu vực Đông Bắc và phía Bắc Borisovka trong khi các Sư đoàn của Tập đoàn quân 27 sẽ tiến về thị trấn Graivoron sau đó hướng đến phía Bắc và Tây Bắc Borisovka .

Ở phía bên kia chiến tuyến , Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII cố gắng thiết lập tại các vị trí phòng ngự kiên cố quanh Borisovka và tuyến đường tiếp tế chạy về hướng Tây đến Graivoron-Trostyanets . Sư đoàn bộ binh 255 bố trí thành hình vòng cung hướng về phía Tây Bắc,  Bắc và Đông của thị trấn Borisovka , che chắn cho các đơn vị từ Sư đoàn thiết giáp 19 đang rút lui về từ Tomarovka . Vào sáng sớm ngày 6/8 , Sư đoàn thiết giáp 19 đã tiếp cận Borisovka và bố trí bên trong thị trấn ở khu vực phía Đông và phía Nam . Sư đoàn thiết giáp 11 phòng ngự ở phía Bắc Graivoron và chiến tuyến trước Tập đoàn quân 27 tại Golovchino  . Sư đoàn thiết giáp 7 phòng ngự bên cánh trái 11.Pz.Div. , nằm trên đường tiến của Tập đoàn quân 40 . 

 6/8/1943-7/8/1943

Rạng sáng hôm đó ,Zhadov lệnh cho Quân đoàn súng trường cận vệ 32 truy đuổi theo các lực lượng rút lui về phía Tây Nam đến Graivoron . Sư đoàn súng trường cận vệ 42 từ Quân đoàn súng trường cận 33 được điều đến để tăng cường . 66ГвСД sẽ tấn công khu vực phía Đông Borisovka , 97ГвСД tấn công từ hướng Đông Nam-Nam và 13ГвСД sẽ vòng xuống từ phía Tây Nam kiểm soát nhà ga Khotmyzhsk  ở phía Nam Golovchino để cắt đứt đường rút khỏi Borisovka . 42ГвСД trong khi đó cùng các đơn vị từ Tập đoàn xe tăng 1 sẽ tấn công xuống phía Nam đến Zolochev .Khoảng 1 giờ sáng , Quân đoàn súng trường cận vệ 32 bắt đầu cuộc tấn công .97ГвСД để lại 2 Trung đoàn để kìm chân tuyến phòng ngự ở Đông Nam Borisovka , trong khi sử dụng Trung đoàn còn lại vòng sang phía Tây để cắt đứt đường Borisovka-Golovchino . Đến khoảng 5 giờ sáng thì vị trí chặn đường đầu tiên đã được thiết lập , đánh bật các đơn vị trinh sát của quân Đức . Kết thúc ngày 6/8 , vòng vây Borisovka đã khép chặt , cả 97ГвСД lẫn 66ГвСД đều chuẩn bị cho cuộc tấn công vào thị trấn vào ngày hôm sau  . 13ГвСД cùng với Lữ đoàn tăng cận vệ 242 bắt đầu di chuyển theo hướng Tây Nam , lực lượng này triển khai tiền quân bao gồm 1 Tiểu đoàn súng trường , 1 Đại đội xe tăng , 1 Tiểu đoàn pháo binh , 1 Khẩu đội pháo chống tăng và 1 Khẩu đội cối 120mm  di chuyển trên 11 chiếc xe tăng và xe tải . Tới khoảng 5 giờ chiều thì tiền quân đã di chuyển đến một nông trại ở phía Nam Khotmyzhsk , tại nhà ga ở Khotmyzhsk là các toa tàu hàng được bảo vệ bởi lính gác . Tiểu đoàn ngay lập tức tấn công vị trí và nhanh chóng bắt giữ toàn bộ lực lượng canh gác làm tù binh . Bởi thị trấn nằm trên tuyến đường rút lui nên Sư đoàn sau đó phải chiến đấu với các đơn vị khác đang cố gắng thoát khỏi túi vây Borisovka . Đến tối ngày hôm đó thì toàn bộ xe tăng của Tiểu đoàn tiền quân đều bị phá hỏng hoặc tiêu diệt nên rút về tuyến sau , phần còn lại của Trung đoàn đến nơi vào lúc tối  . Trung đoàn súng trường cận vệ 42 trong khi đó di chuyển đến phía Đông Golovchino để chuẩn bị cho cuộc tấn công lên phía Bắc , Trung đoàn còn lại bọc lót cánh phải của Sư đoàn . Quân đoàn súng trường cận vệ 33 bên cánh trái của Zhadov tiếp tục gây áp lực lên vị trí của 167.Inf.Div. tại Orlovka , kiểm soát toàn bộ ngôi làng và đẩy xuống Bessonovka với Sư đoàn đổ bộ đường không cận vệ 6 .

Tại khu vực của Tập đoàn quân cận vệ 6 , 309СД truy đuổi theo các lực lượng rút lui khỏi Tomarovka đã tiếp cận Borisovka từ phía Đông , 52ГвСД tiếp cận thị trấn từ phía Bắc , 71ГвСД kiểm soát một phần khu rừng ở phía Bắc và 67ГвСД tấn công về phía Tây Nam đã cắt đứt đường Soldatskoye-Borisovka. Nhìn chung các đơn vị của Chistyakov bố trí thành một hình vòng cung bao quanh Borisovka từ phía Bắc . Một cuộc tấn công vào thị trấn cùng với Tập đoàn quân cận vệ 5 sẽ được thực hiện vào sáng hôm sau .

Tập đoàn quân 27 của Trofimenko tiếp tục cuộc tấn công vào buổi sáng sau cuộc pháo kích lớn , Quân đoàn tăng cận vệ 4 và 241СД tiến lên phía trước về các vị trí của Sư đoàn thiết giáp 11 . Đến tối thì Lữ đoàn tiên phong của Quân đoàn tăng đã tiến đến Zamostye ở ngay phía Bắc Graivoron, bước tiến của Quân đoàn bị chặn đứng bởi 11.Pz.Div. cùng 57.Inf.Div. bố trí ở tuyến phòng ngự mới . Vào tối ngày hôm đó Quân đoàn tăng cận vệ 5 , giờ đây nằm dưới quyền của Tập đoàn xe tăng 1 của Katukov đã di chuyển tới Đông Nam Graivon sau khi hành quân từ Tomarovka . Nửa đêm hôm đó Sư đoàn thiết giáp 11 tổ chức một cuộc phản công nhằm vào Lữ đoàn tăng cận vệ 13 ở Zamostye cùng cây cầu bắc qua sông Vorskla nhưng bất thành .

Như vậy tới tối ngày 6/8 thì hệ thống phòng ngự của Quân đoàn LII. tại Borisovka-Tomarovka đã hoàn toàn sụp đổi , lực lượng còn sống sót lại bị lọt vào túi vây Borisovka . Quân Đức không còn cách nào khác ngoài việc cố gắng bất ngờ phá vây vào nửa đêm hoặc chờ đợi số phận bên trong thị trấn . Mặc dù vòng vây đã được thiết lập nhưng nó không kín , các chỉ huy Đức hoàn toàn có thể chia nhỏ đội hình để lẻn qua những lỗ hổng này để trở về với Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII. Tuyến đường tốt nhất với lực lượng yếu được bố trí trên đường có lẽ là hướng Tây Bắc , hướng Bắc và hướng Đông . Tuy vậy sức mạnh của các đơn vị xung quanh Borisovka vẫn chưa xác định được . Đêm hôm đó đội hình phá vây bắt đầu di chuyển từ Borisovka gồm đội hình của 19.Pz.Div. cùng 255.Inf.Div. sử dụng tuyến đường Borisovka-Graivoron với đội hình của 332.Inf.Div. di chuyển bọc lót ở phía Nam . Đội hình của Sư đoàn thiết giáp 19 ngay lập tức đâm vào 1 Trung đoàn thuộc 13ГвСД tại Khotmyzhsk , đội hình của 332.Inf.Div. tương tự như vậy cũng chạm trán với các đơn vị của cùng Sư đoàn ở phía Nam . Lúc đó là khoảng 3 giờ sáng ngày 7/8 .

Phát hiện các đội hình thiết giáp của địch (Tiểu đoàn thiết trinh sát 19/19.Pz.Div.) đang dần dần tiến tới , Đại đội công binh của Trung đoàn súng trường cận vệ 34  cùng với Đại đội HQ Sư đoàn bắt đầu nã đạn dữ dội , phần còn lại của Trung đoàn nhanh chóng được báo động ập tới . Sau cuộc đấu súng quyết liệt , đội hình của Đức chuyển hướng lên phía Bắc .  Trung đoàn súng trường cận vệ 42 trong khi đó chạm trán với đội hình của 332.Inf.Div. , được hỗ trợ bởi 4 Tiger I , sau 2 tiếng chiến đấu thì đội hình của Sư đoàn cũng chuyển hướng về phía Tây Bắc , mất 2 chiếc Tiger I . Trận chiến thoát vây tiếp tục diễn ra tới tận bình minh khi các đơn vị của Đức cố gắng tìm một kẻ hở nhỏ nhất để thoát ra ngoài . Trong khoảng thời gian từ 6 giờ tới 9 giờ sáng , các đơn vị trinh sát của Đức đã dò được một vị trí của 13ГвСД , ngay lập tức một cuộc tấn công vào 10 giờ trưa được thực hiện nhằm vào Trung đoàn súng trường cận vệ 42  và cánh phải của Trung đoàn súng trường cận 39 . Cả 2 Trung đoàn đều giữ vững vị trí của mình trong suốt 3 tiếng đồng hồ , thương vong trong ngày hôm đó ở cả 2 phe rất khủng khiếp . Đội hình phá vây cuối cùng cũng xuyên phá tới Golovchino nhưng phải cơ động dọc đường dưới hỏa lực bắn tạt sườn từ Trung đoàn súng trường cận vệ 39 . Không dừng lại ở đó các đơn vị không quân cường kích xuất hiện buộc đội hình phải rời khỏi đường chính để vòng qua các chốt chặn trên đường của Trung đoàn phòng ngự sau đó mới quay trở lại con đường từ phía Bắc . Dù đã thoát tới Golovchino nhưng trận chiến ngày hôm đó vẫn còn tiếp diễn .

Đội hình rút lui khỏi túi vây Borisovka bị không kích

Tập đoàn quân 27 của Trofimenko tiếp tục tấn công về hướng Nam với 163СД đánh về Golovchino trong khi 166СД cùng Quân đoàn tăng cận vệ 4 bắt đầu tiến vào thị trấn . Ở phía Nam , các đơn vị từ Tập đoàn xe tăng 1 tiến lên hợp vây chặn đứng đội hình vừa thoát ra khỏi Borisovka . Đội hình của Đức sau đó tìm được một vị trí phía Nam , đánh thẳng qua Tập đoàn thiết giáp 1 để chạy về Graivoron với tổn thất nặng . Trung tướng Schmidt , chỉ huy Sư đoàn thiết giáp 19 thiệt mạng gần Borisovka . 

Ngay sau khi trận chiến tại khu vực Borisovka đã kết thúc , Quân đoàn súng trường 32 ngay lập tức bắt đầu cuộc hành quân về hướng Tây Nam để đuổi theo 2 Tập đoàn xe tăng của Phương diện quân . Tập đoàn quân 40 của Moskalenko tiếp tục tấn công sau cuộc pháo kích vào sáng ngày 6/8 . 100СД tiến tới Pochayevo mặc dù bị phản kích bởi 7.Pz.Div. 206СД cùng 161СД di chuyển bên cánh phải chỉ có bước tiến khá hạn chế . Để tăng tốc độ cuộc tiến công , Vatutin tăng cường cho Moskalenko bằng Quân đoàn xe tăng 10 . Moskalenko sau đó sẽ dùng Quân đoàn xe tăng 2 để hỗ trợ Quân đoàn súng trường 52 tấn công về bía Boromlya tỏng khi Quân đoàn xe tăng 10 hỗ trợ Quân đoàn súng trường 47 hướng về phía Slavgorod và Trostyanets . Với xe tăng hỗ trợ , các lực lượng của Tập đoàn quân 40 đã tiến đến chiến tuyến chạy từ Krasnopold đế Slavgorod vào tối ngày 7/8 . Bước tiến của Moskalenko đã góp phần ngăn Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII không thể sử dụng Sư đoàn thiết giáp 7 để hỗ trợ cho các lực lượng ở túi vây Borisovka . Các đơn vị còn lại của Quân đoàn LII. giờ đây cố gắng xây dựng chiến tuyến mới để bị lại lỗ hổng gần Graivoron , Sư đoàn thiết giáp 11 tổ chức vị trí phòng ngự ở phía Nam Slavgorod , nằm bên cánh phải Sư đoàn thiết giáp 7 . Phần còn lại của Sư đoàn thiết giáp 19 , Sư đoàn bộ binh 332 và Sư đoàn bộ binh 255 tập hợp ở Tây Nam thị trấn Slavgorod tới khoảng 8 giờ 8/8 thì được tăng cường bởi Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ vừa hành quân tới ở phía Đông Akhtyra . ‘’Großdeutschland’’ hiện có sức chiến đấu rất mạnh với 140 thiết giáp và pháo xung kích , nhưng do quá trình vận chuyện thiết bị bằng đường sắt khá chậm chạp nên vào ngày 7/8 thì Sư đoàn chỉ mới nhận được 50 phương tiện bọc thép . Dù vậy thì Sư đoàn vẫn lập tức được triển khai để hỗ trợ Quân đoàn LII. Bộ tư lệnh Tập đoàn thiết giáp 4 dự định sẽ tổ chức lại tuyến vòng ngự mới giữa Sumy và Akhtyra , hi vọng có thể vá lại chiến tuyến với Kempf . Để có thể thực hiện các mục tiêu này thì trước hết cần phải tập hợp toàn bộ các đơn vị còn lại của Quân đoàn LII.

Về phía các lực lượng cơ động của Vatutin vào lúc này đã đột phá rất sâu sau lưng Quân đoàn LII. nên không gì có thể ngăn cản lực lượng này ngoại trừ Quân đoàn thiết giáp III. đang trên đường tới khu vực Kharkov.

Quân đoàn tăng cận vệ 5 , lúc này nằm dưới quyền chỉ huy của Katukov đã tập hợp ở Đông Nam Borisov vào rạng sáng hôm đó với toàn bộ các Lữ đoàn vừa đến từ Tomarovka  . Quân đoàn bắt đầu tiến về phía Nam cùng với phần còn lại của Tập đoàn xe tăng 1 . Trên đường hành quân , Quân đoàn tăng cận vệ 5 chạm trán với một vài nhóm nhỏ từ 19.Pz.Div và 11.Pz.Div. đang trên đường rút lui gần Graivoron , Quân đoàn truy đuổi theo các lực lượng này về phía Tây đến bờ sông Vorskla ở phía Tây Akhtyra, tại đây bước tiến của Quân đoàn bị chặn đứng bởi tiền quân Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ vào tối ngày 7/8 . Quân đoàn sau đó không tấn công đơn vị của địch mà chuyển hướng xuống phía Nam để tiến đến cánh phải Tập đoàn xe tăng 1 tại làng Kupyevakha . Riêng Quân đoàn tăng 31 ở lại phía sau với Lữ đoàn tăng 100 và 242 để hỗ trợ Sư đoàn súng trường cận 13 tấn công thị trấn Golovchino từ phía Nam  . Quân đoàn xe tăng 6 và Quân đoàn cơ giới 3 dẫn đầu ở phía trước  , sau nửa ngày hành quân đã tiến được thêm 50km , Lữ đoàn tăng 49 dẫn đầu đội hình thậm chí đã tấn công một đoàn tàu hỏa trên đường gần Bogodukhov (cách đó khoảng 16km) .  Theo kế hoạch chiến dịch , Tập đoàn xe tăng 1 của Katukov có nhiệm vụ đánh chiếm Bogodukhov sau đó đẩy các đơn vị lên phía trước khoảng 15km đến Aleksandrovka và Staryi Merchik để đe dọa tiến đường sắt ở phía Tây Kharkov . Các đơn vị trinh sát sau một vòng thám thính xác định chỉ có các đơn vị hỗ trợ của quân Đức đang đồn trú ở Bogodukhov nên có thể tấn công ngay luôn . Khoảng 3 giờ chiều ngày 7/8 , các lực lượng của Katukov bất ngờ tấn công khiến các đơn vị đồn trú không kịp trở tay . Quân đoàn xe tăng 6 tấn công  Bogodukhov , Quân đoàn cơ giới 3 tấn công nhà ga Maksimovka ở phía Đông Nam thị trấn còn Quân đoàn tăng 31 sau khi bắt kịp 2 Quân đoàn dẫn đầu được bố trí để bảo vệ sườn trái của Katukov .Tới khoảng 6  giờ chiều thì các lực lượng đã hoàn toàn kiểm soát thị trấn cùng với số lượng lớn hàng hóa hậu cần của quân Đức , bao gồm 700 tấn nhiên liệu . Katukov cho 3 Lữ đoàn của Quân đoàng xe tăng 6 bố trí phòng ngự tạm thời quanh thị trấn trước khi tiếp tục đột phá vào ngày hôm sau. Trong khi Quân đoàn xe tăng 6 tiến đến thị trấn một cách dễ dàng thì Quân đoàn cơ giới 3 bên cánh trái đụng độ với các đơn vị dẫn đầu từ Sư đoàn thiết lựu SS ,,Das Reich’’ , lúc này đang được triển khai thành chiến tuyến mới nhằm bảo vệ sườn trái của Cụm Quân Đoàn Kempf . Khỏang 17 giờ chiều tiền quân của Lữ đoàn tăng cận vệ 1 đã bắt gặp tiền quân Sư đoàn SS với 1 Đại đội thiết giáp và 2 Đại đội thiết lựu tại vị trí nằm cách Olshany khoảng 10km về phía Bắc. Trong khi đó Lữ đoàn cơ giới 10 đụng độ với đội hình hành quân của địch xa hơn về phía Tây , cách Bogodukhov khoảng 10km về phía Đông . Như vậy một trận giao chiến chạm mặt cổ điển đã diễn ra  . Quân đoàn xe tăng 6 triển khai Lữ đoàn cơ giới 10 và Lữ đoàn cơ giới 3 để tấn công đội hình phía Tây trong khi Lữ đoàn tăng cận vệ 1 thực hiện một mũi tấn công phụ nhằm vào đội hình phía Đông , Lữ đoàn tăng 49 ở lại phía sau làm dự bị . Cuộc giao chiến bắt đầu vào tối ngày hôm đó , tới khoảng 11 giờ tối thì toàn bộ các đội hình tiền quân của Sư đoàn SS đã rút lui về sau để bố trí thành vị trí phòng ngự mới gần Olshany , chờ đợi chủ lực tiến tới . 

Trận giao chiến giữa Quân đoàn cơ giới 3 và tiền quân Sư đoàn ‘’Das Reich’’ vào ngày 7/8

Trước ngày 6/8 , Vatutin lệnh cho Rosmitrov hoàn thành đòn bọc sườn vị trí của địch tại Bessonovka từ phía Tây  , sau đó chiếm giữ Zolochev nằm bên cánh trái Tập đoàn xe tăng 1 . Tuy nhiên bước tiến của Rosmitrov không hề dễ dàng như Katukov . Quân đoàn tăng 18 vòng sang phía Tây chiếm giữ Schetinovka và Udy , cách phía Đông Bắc Zolochev khoảng 15km . Khoảng 4 giờ sáng , Lữ đoàn tăng 181 tiến đến Zolochev theo sau bởi 2 Lữ đoàn còn lại vào lúc bình minh . Thị trấn Zolochev được phòng ngự quyết liệt bởi tiền quân Sư đoàn thiết giáp 3 , sở chỉ huy Quân đoàn thiết giáp III. cũng có mặt gần đó để theo dõi tình hình . Tới tối thì Zolochev đã nằm trong tay Quân đoàn tăng 18 nhưng không thể tiến xa hơn khỏi phạm vi của thị trấn . Vị trí phòng ngự mà Quân đoàn vấp phải thực chất là tuyến phòng ngự của Sư đoàn thiết giáp 3 kéo dài đến Kazachya để bảo vệ cánh trái của Cụm Quân Đoàn ,,Kempf’’ cùng với Sư đoàn thiết lựu SS ‘’Das Reich’’ . Quân đoàn tăng 29 sau đó cũng nhận diện Sư đoàn thiết giáp 3 ở khu vực khi đang cố gắng bọc sườn cánh trái Quân đoàn XI. Quân đoàn bất ngờ khựng lại khi đâm đầu vào vị trí của Sư đoàn thiết giáp 3 buộc Rosmitrov phải gọi Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 tiến tới để hỗ trợ tấn công tuyến phòng thủ mới . Rạng sáng ngày 7/8 , sau khi quyền chỉ huy Quân đoàn trở lại Tập Đoàn Tăng Cận Vệ 5 , Quân đoàn di chuyển theo hướng Tây Nam qua Gomzino và Schetinovka , sau đó bọc sườn Zolochev từ phía Đông cùng Quân đoàn tăng 18 . Trận chiến quyết liệt nổ ra khi Sư đoàn thiết giáp 3 bám trụ quyết liệt ở Zolochev . Quân đoàn tăng 29 trong khi đó liên tục tấn công Kazachya nhưng đều bất thành .

 

Sau 2 ngày đột phá thì khoảng cách giữa 2 Tập đoàn xe tăng với các Tập đoàn quân hợp thành ở phía sau đã tăng lên rất nhiều . Các lực lượng của Katukov và Rosmitrov giờ đây buộc phải chờ đợi các đơn vị súng trường ở sau lưng nếu không muốn bị vòng ra sau lưng bởi sự hiện diện của Quân đoàn thiết giáp III. bố trí tuyến phòng ngự mới gần Kharkov và Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ ở bên cánh đối diện gần Akhtyra .

’’Từ vị trí của các lực lượng Tập đoàn quân cận vệ 5 , rõ ràng là nhóm xung kích Tập đoàn quân đã bị rải rác và các Sư đoàn đều đang hoạt động phân tán khắp nhiều hướng khác nhau . Đồng chí Stalin lệnh cho đồng chí tiếp tục giữ cho nhóm xung kích Tập đoàn quân cận vệ 5 thành một khối . Tương tự với Tập đoàn xe tăng 1 ‘’ - Trung tướng A.I.Antonov  , tham mưu phó Phương diện quân Voronezh gửi đến Vatutin vào tối ngày 7/8 .

 Vatutin sau đó liền hối thúc Tập đoàn quân cận vệ 6  , Tập đoàn quân cận vệ 5 nhanh chóng chuẩn bị tiếp tục hành quân để bắt kịp với nhóm cơ động của Phương diện quân . Đồng thời Katukov và Rosmitrov vẫn nhận lệnh tiếp tục tấn công . Tập đoàn xe tăng 1 dự định sẽ tiếp tục đột phá đến khu vực Vysokopolye nhằm cắt đứt tuyến đường sắt Poltava-Kharkov , sau đó triển khai tiền đồn đến Kolomak và Valki , sức mạnh chiến đấu hiện tại của Tập đoàn quân vào khoảng 250 xe tăng (không tính Quân đoàn tăng cận vệ 5) . Tập đoàn tăng cận vệ 5 trong khi đó sẽ tiến đến phía Tây Krasnokutsk  . Quân đoàn tăng 31 vào đêm hôm đó đã bắt kịp với phần còn lại của Katukov , bố trí ở Đông Nam Bogodukhov .

Di chuyển gần nhất sau lưng 2 Tập đoàn xe tăng là Quân đoàn súng trường cận vệ 33 , lúc đó đang tấn công các đơn vị của Sư đoàn thiết giáp 6 và Sư đoàn bộ binh 167 tại Bessonovka . Tới cuối cùng 7/8 thì 95СД cùng Sư đoàn đổ bộ đường không cận vệ 6 và 9 đã kiểm soát các vị trí chạy dọc tuyến đường sắt từ Kazachya Lopan với các đơn vị của Tập đoàn quân 53 bên sườn trái . Sau khi 2 Tập đoàn xe tăng đã đột phá ra xa khỏi khu vực cộng với việc tấn công theo hai hướng ngược nhau thì giữa Quân đoàn súng trường cận vệ 33 và 32 đã xuất hiện một khoảng trống khá lớn , nếu địch xuất hiện lực lượng đủ mạnh có thể sẽ tận dụng khoảng trống này để đánh phá tuyến đường tiếp tế của 2 Quân đoàn nên Vatutin bắt đầu thực hiện các biện pháp để khép lại lỗ hổng này .  Quân đoàn súng trường cận vệ 32 sau khi giải quyết túi vây Borisovka bắt đầu triển khai 42ГвСД hành quân theo hướng Zolochev , trong khi Quân đoàn súng trường cận vệ 33 điều một số Sư đoàn theo hướng Tây Nam về phía Kazachya Lopan . Tới ngày 8/8 thì 95СД cùng Tập đoàn tăng cận vệ 5 đã kiểm soát được Zolochev , qua đó vá lại chiến tuyến của Tập đoàn quân cận vệ 5  .

Tại khu vực của Phương diện quân Stepnoy , sau khi giải phóng thành phố Belgorod , Konev cùng Zhukov đã gửi lên STAVKA yêu cầu tiếp viện thêm khoảng 35000 người , 200 T-34 , 100 T-70 , 35 KV , 90 tiêm kích , 40 Po-2 , 60 IL-2 , 4 Trung đoàn pháo tự hành và 2 Lữ đoàn công binh nhằm bù đắp những thiệt hại không ngờ tới trong trận chiến khốc liệt ở phía Bắc Belgorod trước đó , đồng thời phát triển kế hoạch tấn công mới về phía Kharkov sau khi đã xác định rằng sức kháng cự của Cụm Quân đoàn Kempf vẫn còn rất mạnh . Vào ngày 5/8 sau khi Belgorod mất , Quân đoàn XI. xây dựng lại vị trí phòng ngự mới ở phía Nam thành phố ở 2 bên đường dẫn đến Kharkov . 6.Pz.Div. (lúc này thuộc quyền kiểm soát của XI.AK.) và 167.Inf.Div. phòng ngự bên cánh trái chạy từ Bessonovka dọc sông Udy đến Zolochev đối mặt với các lực lượng từ Quân đoàn súng trường cận vệ 33 và Tập đoàn tăng cận vệ 5 . Do mối đe dọa bên sườn trái vẫn còn đó , bất cứ lực lượng nào trong số 2 Tập đoàn xe tăng của Vatutin tiến hành đột phá sang hướng Đông đều sẽ dẫn đến việc toàn bộ Quân đoàn XI. bị bao vây ở phía Bắc Kharkov nên Quân đoàn thiết giáp III. được sử dụng để xây dựng chiến tuyến mới hướng về phía Tây và kéo dài đến Zolochev . Đối đầu với Tập đoàn quân 53 là 168.Inf.Div. và 198.Inf.Div. được tăng cường bởi toàn bộ các Tiểu đoàn pháo xung kích còn lại , bố trí từ phía Đông Bessonovka đến đường Kharkov . 106.Inf.Div. phòng ngự từ Repnoye đến sông Donetsk Bắc có nhiệm vụ kiềm chế đầu cầu của Tập đoàn quân cận vệ 7 tại Solomino . Nằm sau lưng của 106.Inf.Div. là 320.Inf.Div. với nhiệm vụ tương tự tại Toplinka cũng như quan sát khu vực vượt sông đối diện Shebekino . Xa hơn về phía Nam , Quân đoàn XXXXII với 282.Inf.Div. , 39.Inf.Div. và 161.Inf.Div. phòng ngự các vị trí dọc sông Donetsk Bắc từ Volchansk đến Zmiyev ,  đối diện Tập đoàn quân 57 và Tập đoàn quân cận vệ 1 tại vùng Donbass. Các đơn vị của Quân đoàn Kempf dự định sẽ đánh kìm chân , lợi dụng không gian tác chiến hẹp để sử dụng hỏa lực bào mòn sức mạnh của Tập đoàn quân 57 . Rạng sáng ngày 6/8 các Tập đoàn quân của Konev tiếp tục chiến dịch tấn công hướng về Kharkov . Managarov tiếp tục thực hiện mũi tiến công chính giữa đường bộ và đường sẵn dẫn đến Kharkov nhằm về Mikoyanovka , cách Belgorod khoảng 25km về phía Tây Nam . Quân đoàn cơ giới 1 hỗ trợ cuộc tiến công với 2 Lữ đoàn cơ giới triển khai lên phía trước và 1 Lữ đoàn tăng ở lại phía sau làm dự bị  , 1 Lữ đoàn cơ giới còn lại dọn dẹp các khu phố ở Belgorod .

Vào ngày hôm đó xuất hiện cơn mưa nặng hạt cùng nước ngập từ sông đã gây khó khăn cho các lực lượng của Managarov , tuy nhiên trước áp lực khổng lồ thì các lực lượng phòng ngự buộc phải rút lui về sau . Tuy vậy thì phòng tuyến của Quân đoàn XI. vẫn chưa bị xuyên thủng nên Quân đoàn cơ giới 1 không thể thực hiện một cuộc đột phá đến Mikoyanovka . Quân đoàn sau đó lại phải tái triển khai Lữ đoàn tăng 219 và Lữ đoàn cơ giới 37 để hỗ trợ 28ГвСД để từ từ tiến lên phía trước . Đến tối ngày hôm đó thì 168.Inf.Div. và 198.Inf.Div. tiếp tục tiến hành rút lui đến tuyến phòng ngự mới tại Mikoyanovka . Ngày 7/8 diễn biến cũng tương tự như ngày hôm trước , Tập đoàn quân 53 liên tục gây áp lực còn Quân đoàn XI. chỉ đánh kìm chân một lúc thì rút lui về tuyến sau , các lực lượng của Managarov vào ngày hôm đó tiến thêm được 12-14km .

 

8/8/1943-9/8/1943

Rạng sáng ngày 8/8 , 3 Quân đoàn của Katukov bắt đầu di chuyển , ngay lập tức Quân đoàn cơ giới 3 cùng Quân đoàn tăng 31 đã đâm vào vị trí của Sư đoàn thiết lựu SS ,,Das Reich’’ khiến 2 Quân đoàn phải rút lui về vị trí phòng ngự ở Đông và Đông Nam Bogodukhov . Quân đoàn xe tăng 6 để lại Lữ đoàn súng trường cơ giới 6 ở lại thủ Bogodukhov cùng Lữ đoàn tăng 112 lúc này vẫn đang ở khu vực Graivoron , tiếp tục đột phá với 2 Lữ đoàn còn lại . Các đơn vị trinh sát của Quân đoàn dẫn đầu đã phát hiện một tiền đồn nhỏ của quân Đức nằm ở vị trí cách Bogodukhov khoảng 20km về phía Nam , kiểm soát vị trí tại Alexsandrovka ở bờ Bắc sông Merchik . Toàn bộ các cây cầu bắc qua sông đều đã bị phá hủy nên đã kìm chân các lực lượng ở bờ Nam sông , đồng thời bắt giữ tù binh tra hỏi thì biết được rằng một lực lượng dự bị lớn đang được triển khai từ Donbass bằng đường sắt Poltava-Kharkov . Katukov sau khi nhận được thông tin này yêu cầu các đội hình dưới quyền phải cắt đứt tuyến đường sắt quan trọng này . Nhiệm vụ chính được giao cho Quân đoàn xe tăng 6 , nhưng Quân đoàn phải đợi cho tới khi tập hợp đủ toàn bộ 4 Lữ đoàn để có thể thực hiện nhiệm vụ này .

Đến sáng ngày 9/8 thì Quân đoàn đã có đầy đủ lực lượng trong tay và bắt đầu tiến hành nhiệm vụ . Quân đoàn xe tăng 6 tiến về phía Nam theo 2 đội hình : Lữ đoàn tăng 112 và 200 dẫn đầu còn Lữ đoàn tăng 22 di chuyển theo sau . Bọc lót cánh phải của Quân đoàn là 163СД (từ Tập đoàn quân cận vệ 6) vừa mới hành quân tới , Quân đoàn cơ giới 3 bên cánh trái sẽ che chắn trước các lực lượng của Quân đoàn thiết giáp III. Đến chiều thì Lữ đoàn tăng 200 đã chiếm giữ Murafa , nằm ở phía Đông Krasnokutsk khoảng 12km  , Lữ đoàn tăng 112 trong khi đó đã di chuyển đến Aleksandrovka . Vào lúc này bắt đầu xuất hiện dấu hiệu kháng cự từ các đơn vị dẫn đầu của Sư đoàn thiết lựu SS ,,Totenkopf’’ bố trí dọc sông Merchik khiến Quân đoàn không thể tiến hành vượt sông .

Dù chiến dịch tiến công vào lúc này đã bước vào giai đoạn quyết định nhưng việc Katukov và Rosmitrov vẫn chưa có bước tiến rõ rệt nào , vào đêm ngày 9/8 STAVKA đã ra chỉ thị :

’’STAVKA thuộc Bộ tư lệnh tối cao cho rằng cần phải cô lập Kharkov bằng cách nhanh chóng cắt đứt tuyến đường sắt và đường bộ ở hướng Poltava , Krasnograd và Lozovaya để có thể đẩy nhanh tiến độ giải phóng Kharkov . Để có thể thực hiện mục tiêu này , Tập đoàn xe tăng 1 của Katukov  sẽ cắt đứt tuyến đường chính ở khu vực Kovyagi và Valki và Tập đoàn tăng cận vệ 5 của Rosmitrov trong khi vòng qua Kharkov từ phía Tây Nam sẽ cắt tuyến đường ở khu vực Merefa. ‘’

Vatutin sau đó lệnh cho Katukov đến cuối ngày 11/8 phải kiểm soát được khu vực Vysokopolye để cắt đứt tuyến đường sắt Poltava-Kharkov và triển khai tiền đồn đến Valki . Đồng thời ông lệnh cho Tập đoàn tăng cận vệ 5 tiến đến khu vực phía Tây Lyubotin vào tối ngày 11/8 . Sau đó quyền chỉ huy Tập đoàn tăng cận vệ 5 sẽ được chuyển qua cho Phương diện quân Stepnoy và khu vực hoạt động của đội hình sẽ dịch chuyển về phía Đông Nam . Như vậy kế hoạch mới đã nhanh chóng được áp dụng với việc nhanh chóng chuyển đổi quyền kiểm soát các đội hình giữa 2 Phương diện quân , nhiệm vụ giải phóng Kharkov sẽ thuộc về Konev .

Trở lại với các Tập đoàn quân hợp thành di chuyển ở sau lưng , đến ngày 8/8 thì toàn bộ các đơn vị của Quân đoàn súng trường cận vệ 32 đã hoàn thành việc dọn dẹp khu vực Borisovka-Graivoron và bắt đầu hành quân đến Bogodukhov để đuổi kịp Tập đoàn xe tăng 1 . Trên đường hành quân có bắt gặp một số thành phần rút lui của Quân đoàn LII. Đến cuối ngày 11/8 thì các đơn vị đầu tiên của Quân đoàn mới tới thị trấn Bogodukhov và phải tới hôm sau thì phần lớn 2 Quân đoàn của Tập đoàn quân cận vệ 5 mới hoàn thành tập trung gần nhau .

 

Tập đoàn quân cận vệ 6 cùng Tập đoàn quân 27 sau khi tiêu diệt túi vây Graivoron-Borisovka đã tập hợp lại lực lượng và hành quân theo hướng Tây Nam về phía Akhtyra-Kotelva . Tập đoàn quân 40 với 2 Quân đoàn xe tăng sẽ hỗ trợ bên sườn phải , thực hiện các đòn tấn công hướng về Trostyanets và Boromlya nhằm đe dọa tuyến đường sắt Sumy-Kharkov. Tới ngày 11/8 thì các đơn vị đầu tiên của Chistyakov đã hành quân đến khu vực Tây Nam Bogodukhov dọc sông Merla để che chắn sườn phải của Tập đoàn xe tăng 1 , phần lớn các đơn vị còn lại sẽ đến nơi vào ngày hôm sau . Các đơn vị của Trofimenko có nhiệm vụ bảo vệ sườn phải của Chistyakov được lệnh tấn công Akhtyra . Cuộc tấn công bắt đầu vào chiều ngày 7/8 dẫn đầu bởi Quân đoàn tăng cận vệ 4 duy chuyển theo hướng Tây Nam dọc 2 bờ sông Vorskla . Lữ đoàn dẫn đầu của Quân đoàn chạm trán với tiền quân Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ cách Akhtyra khoảng 30km và đẩy lùi lực lượng này đến Novây Ryabina dọc tuyến đường sắt ở phía Đông Akhtyra . Tới đây thì đụng phải vị trí phòng ngự của Sư đoàn thiết lựu nên bước tiến khựng lại . Sau khi chỉ huy Quân đoàn đích thân thực hiện các quan sát thám thính , ông kết luận rằng vị trí phòng ngự này quá mạnh để có thể đối đầu trực diện nên lệnh cho Lữ đoàn tăng cận vệ 13 vòng xuống phía Nam để vặn sườn phải của quân Đức trong khi Lữ đoàn tăng cận vệ 12 và 14 sẽ giữ chân quân phòng ngự ở phía Đông và Đông Bắc . Cuộc tấn công bắt đầu vào chiều ngày 9/8 , Lữ đoàn tăng cận vệ 13 đã đẩy lùi các đơn vị của Sư đoàn ,,Großdeutschland’’ trở về Akhtyra . 2 Lữ đoàn còn lại đã cắt đứt đường Trosyanets-Bogodukhov và đe dọa sườn trái của các đơn vị từ ,,Großdeutschland’’ bám trụ ở Novaya Ryabina . Tập đoàn quân 40 tiếp tục tấn công các vị trí của Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII. vào ngày 8/8 . Tại khu vực này Quân đoàn thiết giáp đã tiến hành đánh kìm chân để từ từ rút lui về tuyến phòng ngự mới chạy từ Boromlya tới vị trí của Pz.Gren.Div.,,Großdeutschland’’ . Tới cuối ngày hôm đó thì Quân đoàn tăng 10 đã xuyên phá vị trí của 11.Pz.Div. và tiến vào thị trấn Trosyanets .  Quân đoàn xe tăng 2 trong khi đó tiến vào ngoại ô phía Đông Boromlya cùng 52СД , đối đầu với 7.Pz.Div. và 57.Inf.Div. . Sang ngày hôm sau , Quân đoàn xe tăng 10 cùng 100СД bắt đầu trận chiến giành giật Trostyanets với 11.Pz.Div. cùng thành phần 19.Pz.Div. Sư đoàn thiết giáp 11 tiến hành một cuộc phản kích đẩy lùi toàn bộ các lực lượng Hồng quân khỏi phía Tây thị trấn nhưng các đơn vị đã tiến vào trong thị trấn thì vẫn tiếp tục bám giữ . 206СД cách đó khoảng 10km về phía Bắc trong khi đó cắt đứt tuyến đường sắt cùng thị trấn Belka , đe dọa sườn trái của 2 Sư đoàn thiết giáp . Xa hơn về phía Bắc , gần Boromlya , Quân đoàn xe tăng 2 cùng 161СД và 237СД tiếp tục đẩy lùi 7.Pz.Div. cùgn 57.Inf.Div. rút lui về vị trí phòng ngự ở phía Tây Boromlya dọc con đường dẫn đên Sumy . Sư đoàn thiết giáp 7 sau đó được rút khỏi chiến tuyến , di chuyển về phía Nam để giải quyết mối nguy tại Belka.

Chưa dừng lại ở đó bên cánh trái của Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII. , tại khu vực của Quân đoàn VII. hứng chịu mũi giáo đầu tiên của Tập đoàn quân 38 vào ngày 8/8 . Theo kế hoạch chiến dịch , Tập đoàn quân 38 của Chibisov sẽ mở màn vào ngày thứ 6 của chiến dịch tại khu vực Sumy . Chibisov sử dụng Quân đoàn súng trường 50 (38СД, 167СД , 340СД) thực hiện mũi tấn công chính nhằm vào Đông Bắc Sumy , 232СД bên cánh trái sẽ tấn công 68.Inf.Div. - vào lúc này đang bị đánh vào sườn bên phải bởi bước tiến Tập đoàn quân 40 . Cuộc tấn công bắt đầu vào 8/8 sau trận pháo kích dữ dội , Quân đoàn súng trường 50 nhanh chóng tiến lên khoảng 2-5km chiếm giữ toàn bộ các vị trí tiền phương. Quân đoàn VII. tiêu hao hết toàn bộ lực lượng dự bị của mình trong ngày hôm đó chỉ để chặn đứng các lực lượng của Chibisov tại vị trí phòng ngự chính . Sang ngày 9/8 thì 232СД  đã xuyên phá qua vị trí của 68.Inf.Div. buộc toàn bộ Quân đoàn VII. phải đánh kìm chân để lùi về vị trí phòng ngự mới ngang hàng với tuyến phòng ngự Bromlya của Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII. ở phía Nam . 

Trở lại khu vực phía Bắc Kharkov , vào tối ngày 7/8 nhằm tăng tốc độ cho cuộc tiến công , Managarov tổ chức một nhóm xung kích mới gồm Lữ đoàn tăng 219 , Tiểu đoàn tăng độc lập 32  , Tiểu đoàn xe máy độc lập 57 , Trung đoàn diệt tăng 75 và 1 Tiểu đoàn súng trường cơ giới từ Lữ đoàn cơ giới 19 . Nhóm này sẽ tấn công đến Dergachi đồng thời cắt đứt đường rút tới Kharkov . Sáng ngày 8/8 , nhóm xung kích thực hiện đúng như kế hoạch và đã thành công trong việc xuyên phá vị trí của 168.Inf.Div. nhưng chỉ mới tiến được tới khu vực Kazachya Lopan vào tối ngày hôm đó . Lữ đoàn cơ giới 19 và 35 trong khi đó cũng được điều sang phía Tây để hỗ trợ cho Quân đoàn súng trường cận vệ 33 trong trận chiến tại  Kazachya Lopan , tới tối hôm đó thì thị trấn cũng rơi vào tay các lực lượng của Managarov . Ở phía đông Kazachya Lopan , 28ГвСД , 84ГвСД và Lữ đoàn tăng 219 tấn công vào lúc 7 giờ sáng dọc đường Kharkov nhưng vấp phải các đòn không kích cũng như sự kháng cự quyết liệt của 6.Pz.Div. , hỗ trợ bởi pháo tự hành Ferdinand khiến bước tiến của mũi này diễn ra chậm chạp .   

Đại đội 4/Pz.Rgt.11./6.Pz.Div. , tháng 8 năm 1943 

Bên cánh trái của Tập đoàn quân 53 , Tập đoàn quân 69 của Kryuchenkin tiến xuống phía Nam từ Belgorod dọc khu vực giữa Repnoye và đường Belgorod-Brodok , chống lại Sư đoàn bộ binh 198 . Nhiệm vụ của Kryuchenkin là nhanh chóng xuyên quá tuyến phòng phóng của quân Đức sau đó lùi về sau làm dự bị Phương diện quân , tuy nhiên bước tiến của Kryuchenkin cũng gặp nhiều khó khăn hệt như Managarov nên Konev quyết định để Tập đoàn quân 69 tham gia tấn công tới tận Kharkov .

Xa hơn về phía Đông , giữa đường Brodok và sông Donetsk Bắc là Tập đoàn quân cận vệ 7 với  Quân đoàn súng trường 49 dẫn đầu  . Vào ngày 6/8 111СД và 15ГвСД tấn công về phía Tavrovo , trong khi 15ГвСД  kiểm soát Solomino . Vào ngày tiếp theo cả Tavrovo lẫn Brodok đều đã rơi vào tay Shumilov , Quân đoàn súng trường cận vệ 24 và 25 ngay lập tức tiến lên phía trước từ đầu cầu ở Toplinka-Pristen , đẩy lùi 320.Inf.Div.

Tới ngày 8/8 thì Tập đoàn quân 69 cùng Tập đoàn quân cận vệ 7 thực hiện một cuộc tấn công phối hợp trước sức kháng cự mạnh  của 3 Sư đoàn Đức . Quân đoàn súng trường cận vệ 35 (93ГвСД và 94ГвСД) đã đẩy lùi 320.Inf.Div. , tới 1 giờ chiều ngày 10/8 thì đã tiến tới Liptsy , cách Đông Bắc Kharkov khoảng 30km . Cả 2 Tập đoàn quân sẽ từ từ tiến lên phía trước trong 2 ngày tiếp theo , tiếp cận ngoại ô Kharkov . 

10/8/1943-11/8/1943

Katukov sau khi nhận được lệnh mới từ Vatutin đã tiến hành tập trung Quân đoàn tăng 31 cùng 13ГвСД(vừa mới hành quân tới) ở Đông Nam Bogodukhov để chuẩn bị cho cuộc tấn công của Quân đoàn cơ giới 3 . Vào chiều ngày 10/8 , Lữ đoàn tăng 112 triển khai một nhóm đột kích với một Tiểu đoàn tăng (26 xe tăng) , 1 Tiểu đoàn súng trường tự động , 1 Khẩu đội pháo chống tăng , 1 Khẩu đội pháo tự hành , 2 Khẩu đội pháo phòng không và 1 Trung đội công binh xung kích bắt đầu tiến hành vượt sông Merchik tại Alexandrovka . Đến bình minh 11/8 thì lực lượng này đã tiến đến Vyskopolye , tới 9 giờ sáng thì toàn bộ Lữ đoàn tăng 112 đã tiến đến khu vực và chiếm giữ thị trấn sau vài giờ giao tranh. Quân đoàn cơ giới 3 bắt đầu tấn công xuống phía Nam vào cuối ngày 10/8 . Sau khi 2 Lữ đoàn tiên phong hoàn thành vượt sông tại Alexandrovka thì lực lượng bắt đầu đột phá theo hướng nhà ga Kovyagi nằm ở phía đông Viskopolye . Tới khoảng 6 giờ sáng thì Lữ đoàn tăng cận vệ 1 cùng Trung đoàn tăng 17 đã đến Kovyavi và ngay lập tức triển khai tiền đồn đến Levandalovka cách đó vài km về phía Nam , đến đây lúc 9 giờ . Phần còn lại của cả Quân đoàn xe tăng 6 lẫn Quân đoàn cơ giới 3 vẫn chưa thể qua sông bởi trận chiến dọc bờ sông Merchik vẫn đang diễn ra , trận chiến khốc liệt tới nỗi Quân đoàn tăng 31 phải được điều tới hỗ trợ . Việc phần lớn các lực lượng của Katutkov vẫn chưa thể vượt sông đã tạo điều kiện cho Sư đoàn thiết lựu SS ,,Totenkopf’’ và ,,Das Reich’’ phản kích các Lữ đoàn tiền phong tại Vysokopol vào ngày 11/8 . Các cuộc phản kích này đã đe dọa nghiêm trọng tới khả năng hoàn thành nhiệm vụ của Tập đoàn xe tăng 1 .

Tại khu vực đột phá của Tập đoàn xe tăng 1 và Tập đoàn tăng cận vệ 5 , Quân đoàn thiết giáp III. lúc này với phần lớn 3.Pz.Div. ,SS ‘’Das Reich’’ và SS ‘’Totenkopf’’ đã lên kế hoạch tấn công mũi tiến thiết giáp của Vatutin từ hai bên sườn . 2 Nhóm tấn công sẽ được triển khai để thực hiện kế hoạch này , nhóm đầu tiên kiểm soát bởi Quân đoàn thiết giáp III. sẽ tấn công theo hướng Bắc , Đông-Bắc từ khu vực Vysokopolye-Kovyagi đến Bogodukhov , tại đây Quân đoàn sẽ hợp vây với mũi tiến từ nhóm còn lại triển khai từ Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ (Quân đoàn thiết giáp XXIV.)ở Akhtyra . Nếu kế hoạch này thành công thì Tập đoàn xe tăng 1 của Katukov sẽ rơi vào vòng vây khiến toàn bộ chiến dịch tấn công của Vatutin phải dừng lại . Các mốc thời gian để thực hiện kế hoạch này không được xác định cụ thể mà tùy thuộc vào tình hình cũng như hành động của địch . Nếu đòn tấn công diễn ra quá sớm thì các mũi tiến của Katukov lúc đó vẫn chưa tiến đủ xa , dễ dẫn đến thất bại trong việc xuyên phá hai bên sườn cũng như dẫn đến tình huống ‘’bao vây không khí’’ , nếu diễn ra quá trễ thì các đơn vị súng trường đã bắt kịp phía sau đã bắt kịp các Tập đoàn xe tăng và tăng cường hai bên cánh . Do kế hoạch phụ thuộc vào hành động của địch nên vào ngày 11/8 khi Lữ đoàn đầu tiên của Katukov vượt sông Merchik thì Quân đoàn thiết giáp III. đã buộc phải bắt đầu phản công ngay cả khi quá trình tập hợp lực lượng vẫn chưa hoàn thành . Các trận chiến tại Bogodukhov và Akhtyra vào ngày hôm đó mang hình thái của một trận chiến đụng độ thay vì một cuộc tấn công tập trung có phối hợp , cả hai phe liên tục cố gắng triển khai cho tới tiểu đoàn cuối cùng , khoảnh khắc ấy ai vẫn còn quân sẽ nắm giữ lợi thế .

Vào lúc này sức mạnh sẵn sàng chiến đấu của Quân đoàn thiết giáp III. gồm khoảng 150 thiết giáp và pháo xung kích . Của Tập đoàn xe tăng 1 là 268 xe tăng cùng pháo tự hành . Của Tập đoàn tăng cận vệ 5 là 115 xe tăng cùng pháo tự hành .

Vào ngày 11/8 khi Lữ đoàn tiên phong của Katukov vượt sông Merchik thì Quân đoàn thiết giáp III. vẫn nghĩ rằng đây chỉ là hữu quân của Katukov (hướng tiến quân chính được cho là ở khu vực Olshany bởi Tập đoàn tăng cận vệ 5) . Khoảng  11 giờ trưa , từ tuyến đường sắt chạy từ phía Đông , các đơn vị của Sư đoàn thiết lựu SS ,,Totenkopf’’ di chuyển vòng qua sau lưng cắt đứt tuyến đường rút lui của Lữ đoàn sau đó tràn vào thị trấn trong khi chủ lực Lữ đoàn bị đẩy lùi khỏi Dergachi .  Tiểu đoàn tiền phương ở thị trấn buộc phải đánh thoát ra ngoài để tổ chức vị trí phòng ngự tứ phía mới ở phía Bắc Vyskopolye và cố thủ ở đây cho tới khi 2 Tiểu đoàn từ Lữ đoàn súng trường cơ giới 6 đến tiếp viện . Không dừng lại ở đó , Sư đoàn SS ,,Totenkopf’’ tiếp tục di chuyển vòng qua sau lưng để thiết lập vòng vây mới với ý định tiêu diệt toàn bộ Lữ đoàn . Tới rạng sáng ngày hôm sau thì toàn bộ Lữ đoàn cùng với Tiểu đoàn tiền quân ở Vyskopolye buộc phải tiếp tục phá vây để rút lui trở lại Sharovka trên sông Merchik . Tiểu đoàn tiền phương sau khi đánh một trận sống còn để thoát vây về Sharovka đã mất 13 xe tăng , toàn bộ pháo tự hành , 2 pháo phòng không và 50% vũ khí tự động . Trong quá trình rút lui  ,thêm 5 xe tăng khác nữa bị hỏng giữa chừng đã rơi vào tay của ,,Totenkopf’’ đang truy đuổi theo sau . Lữ đoàn tăng cận vệ 1  , bị lọt vào vòng vây ở Kovyagi cũng phá vây thành công vào nửa đêm 11/8 với thiệt hại nặng . Lữ đoàn tăng 49 và Trung đoàn tăng 17 tại Kovyagi cùng Tiểu đoàn tại Levandalovka tuy nhiên lại không thể phá vây mà tiếp tục cầm cự thêm vài ngày nữa , chỉ có vài người lén lút ẩn trốn thoát ra ngoài được . Khoảng 25 thiết giáp của Sư đoàn SS ở phía Nam Krasnokutsk sau đó tấn công buộc các đơn vị còn lại rút lui sang bờ phía Bắc của sông . Katukov sau đó tăng cường Quân đoàn xe tăng 6 bằng Lữ đoàn súng trường cơ giới 6 từ Bogodukhov và 163СД từ Tập đoàn quân 27 . Lữ đoàn tăng 22 được triển khai tới Aleksandrovka để giải cứu các đơn vị còn lại của Lữ đoàn tăng 112 .

Các đơn vị từ Sư đoàn thiết lựu SS ,,Das Reich’’ tương tự như vậy tấn công cánh trái của Tập đoàn xe tăng 1 ở Đông Nam Bogodukhov khiến vị trí của Quân đoàn cơ giới 3   bị xuyên phá tại Alexsandrovka buộc Katukov phải sử dụng Quân đoàn tăng 31 để bịt lại lỗ hổng . Tới tối thì mũi tiến công của Sư đoàn SS đã khựng lại .

Bên cánh trái của Katukov , Tập đoàn tăng cận vệ 5 thực hiện mệnh lệnh trực tiếp của STAVKA vào 1 giờ 30 chiều ngày 9/8 nhằm tấn công ‘’quyết liệt và quyết đoán’’ về phía Lyubotin để cắt đứt đường rút khỏi Kharkov ở phía Tây . Rosmitrov bắt đầu đòn tấn công hướng đến Olshany vào tối ngày hôm đó , nhưng trận chiến sau đó kéo dài thêm 2 ngày mà không mang lại kết quả nào đáng kể. Tới ngày 11/8 thì tuyến phòng ngự quanh Olshany đã được tăng cường bởi thành phần dẫn đầu từ Sư đoàn thiết lựu SS ,,Wiking’’ , các lực lượng của Rosmitrov vẫn còn cách Olshany khoảng 10km về phía Bắc . Cùng ngày hôm đó , cuộc phản công tại Viskopolye và Alexandrovka đã khiến tình huống của Tập đoàn xe tăng 1 xấu đi , buộc Zhukov bởi trực tiếp lệnh cho Rosmitrov ngưng cuộc tấn công về phía Olshany mà thay vào đó là tập trung ở phía Bắc Bogodukhov để chuẩn bị hỗ trợ cho Katutkov . Vào lúc này thì đơn vị đầu tiên của Quân đoàn súng trường cận vệ 32 mới hành quân tới Bogodukhov nên chỉ mới Rosmitrov mới có thể lập tức giúp được Katukov . 

Các loại khí tài trong trạng thái sẵn sàng chiến đấu vào đêm 11/8 của Quân đoàn thiết giáp III :

6.)a)’’Das Reich’’ : 17 Pz.III. nòng dài ; 24 Pz.IV. nòng dài ; 8 Tiger I.

 '’Totenkopf’’ : 1 xe chỉ huy ; 9 Pz.III. nòng dài ; 2 Pz.IV. nòng ngắn ; 20 Pz.IV. nòng dài ; 7 Tiger I

 ’'Wiking’’ : 1 xe chỉ huy ; 2 Pz.II. ; 6 Pz.III./7.5cm ; 2 Pz.III. nòng ngắn ; 12 Pz.III. nòng dài ; 10 Pz.IV. nòng dài .

 s.Pz.Abt.503 : 13 Tiger I

b) ‘’Das Reich’’ : 30 pháo chống tăng hạng trung , 15 pháo chống tăng 7.5cm cơ giới hóa , 2 pháo tự hành chống tăng 7.5cm , 10 pháo chống tăng 7.62cm

‘’Totenkopf’’ :  18 pháo chống tăng 7.5cm cơ giới hóa , 7 pháo tự hành chống tăng 7.5cm

‘’Wiking’’ : 7 pháo chống tăng 7.5cm cơ giới hóa , 6 pháo tự hành chống tăng 7.5cm

 c) ‘’Das Reich’’ : 20 pháo xung kích

‘’Totenkopf’’ : 16 pháo xung kích

‘’Wiking’’ : 5 pháo xung kích  

Tập đoàn quân 27 di chuyển ở sau lưng trong khi đó đã tiếp cận sườn phải của Katukov . Vào ngày 10/8 , Quân đoàn tăng cận vệ 4 tiếp tục tấn công vị trí của Pz.Gren.,,GD’’ thì cả 3 hướng tới tối thì mũi phía Nam đã xuyên phá thành công chiến tuyến của Sư đoàn . ,,Großdeutschland’’ sau đó buộc phải bỏ vị trí để rút lui về thị trấn Akhtyra . Ngày hôm sau Quân đoàn mở cuộc tấn công vào thị trấn sau cuộc pháo kích ngắn . Lữ đoàn tăng cận vệ 12 tấn công từ phía Đông tiến vào thị trấn nhưng Lữ đoàn tăng cận vệ 14 và Lữ đoàn cơ giới cận vệ 3 đã bị chặn lại ở cửa ngõ Đông Nam . Tới cuối ngày hôm đó thì Lữ đoàn tăng cận vệ 12 cũng bị đẩy lùi khỏi thị trấn . Quân đoàn tổ chức thêm một cuộc đột kích nhanh vào nửa đêm trước khi dừng lại để chờ thêm tiếp viện . Các sư đoàn súng trường của Tập đoàn quân 27 vào lúc này đang tiếp cận thị trấn từ Đông Bắc thay thế vị trí của Quân đoàn tăng cận vệ 4 , còn Quân đoàn tiến hành vượt sông Vorskla ở phía Nam Akhtyra sau đó cắt đứt tuyến đường Zenkov-Akhtyra để cô lập thị trấn . Để duy trì sườn trái với Tập đoàn quân cận vệ 5 ở phía Đông , các sư đoàn súng trường còn lại được lệnh di chuyển đến Kotelva nằm bên sườn trái của Quân đoàn tăng cận vệ 4 .

 Tại khu vực Sumy vào rạng sáng 10/8 , Sư đoàn thiết giáp 7 tấn công 206СД tại Belka từ phía Bắc . Đồng thời , Tiểu đoàn thiết trinh sát 11 đánh lên từ phía Nam , đẩy lùi 206СД trở về vị trí phía Đông Belka . Các đơn vị còn lại của 11.Pz.Div. đã giành lại phần lớn Trostyanets từ tay 100СД và Quân đoàn xe tăng 10 . Phần còn lại của 19.Pz.Div. được triển khai thành một Kampfgruppe bố trí ở phía sau tuyến đường sắt gần Trostyanets làm dự bị Quân đoàn . Ở khu vực liền kề phía Bắc , tận dụng cơ hội khi 57.Inf.Div. rút lui về phía Tây Boromlya 161СД và 237СД tấn công truy đuổi đến vị trí cách tuyến đường sắt chỉ khoảng 1km .Tuy vậy trong khoảng 2 ngày tiếp theo , 57.Inf.Div. cùng 7.Pz.Div. tổ chức các đợt phản kích đã đẩy lùi các đơn vị của Moskalenko trở về vị trí phòng ngự ban đầu dọc sông Boromlya . Như vậy có thể thấy việc Quân đoàn XXXXVIII. nhanh chóng xây dựng tuyến phòng ngự mới xoay quanh Sư đoàn ‘’Großdeutschland’’ , sau đó tái tập hợp tàn quân từ Quân đoàn LII. đã góp phần giúp chiến tuyến không sụp đổ  . Khu vực mặt trận từ Akhtyra-Sumy sẽ tạm thời ổn định thêm khoảng 3 ngày nữa , các Tập đoàn quân hợp thành của Vatutin cần được nghỉ ngơi cũng như tái tập hợp lực lượng để có thể tiếp tục tiến hành giai đoạn cuối của chiến dịch . Mọi sự chú ý của chúng ta trong vài ngày tiếp theo sẽ đổ dồn vào phía Nam với 2 trận chiến lớn : quanh khu vực Bogodukhov và  ở phía Bắc thành phố Kharkov .

 5 giờ sáng ngày 10/8 , Tập đoàn quân 53 tập trung Quân đoàn cơ giới 1 ở Tây Nam Kazachya Lopan và thực hiện đòn tấn công theo phía Nam vào lúc 8 giờ sáng nhằm vào Korotich  cách phía Tây nội thành Kharkov khoảng 12km  . Quân đoàn thực hiện mũi tiến công với Lữ đoàn cơ giới 19 và 35 trong khi Lữ đoàn tăng 219 và Lữ đoàn cơ giới 37 lúc này vẫn đang di chuyển tới khu vực tập trung sẽ được tung vào trận chiến ở giai đoạn sau . Kết thúc ngày hôm đó , kế hoạch đã hoàn toàn thất bại khi Quân đoàn chỉ xuyên phá được thêm 5km tại vị trí của 3.Pz.Div. , cách Dergachi khoảng 10km từ phía Bắc.  28ГвСД bên cánh trái gặp phải kháng cự quyết liệt tại tuyến đường sắt  , cách Dergachi khoảng 6km về phía Đông Bắc . Vào tối hôm đó , Tham mưu trưởng Phương diện quân Stepnoy ban hành mệnh lệnh mới cho Managarov : Tập đoàn quân 53 sẽ tấn công vào lúc 9 giờ sáng mai và tới cuối ngày thì phải cắt đứt tuyến đường sắt chạy từ Kharkov đến Zolochev gần Peresechnaya . Quân đoàn cơ giới 1 sẽ tiến tới Gavrilovka trên sông Udy , cách phía Tây Kharkov khoảng 10km . Cũng giống như khoảng 2-3 ngày trước đó , cuộc tấn công vào ngày 11/8 của Tập đoàn quân 53 không hề mang lại bước tiến đáng kể nào chứ đừng nói đến hoàn thành nhiệm vụ . Tới tối ngày hôm đó các đơn vị súng trường của Managarov đã tiến thêm được vài km qua Russkaya Lozovaya và tiếp cận ngoại ô phía Bắc Dergachi , chạm tới lớp phòng ngự phía Bắc đầu tiên ở Kharkov . Quả thực sự xuất hiện của 4 Sư đoàn thiết giáp , cơ giới từ vùng Donbass đã giúp Cụm Quân Đoàn Kempf từ một lực lượng có sức mạnh tương đối yếu đầu chiến dịch giờ đây đang cùng lúc chống cự trước 3 Tập đoàn quân của Hồng quân cùng lúc .

‘’Để có thể tiêu diệt địch ở cửa ngõ Kharkov trên chiến trường - như yêu cầu của tư lệnh Phương Diện Quân I.S.Konev , quyết định này quá xa vời bởi tỷ lệ quân số và điều kiện trên chiến trường .Tính riêng trận chiến trong thành phố Kharkov , một trung tâm công nghiệp lớn sẽ mang tính chất quyết liệt và khiến quân ta chịu tổn thất nặng. ‘’ - Ivan Managarov 

Vào ngày 8/8 thì quyền chỉ huy Tập đoàn quân 57 đã được chuyển từ Phương diện quân Tây Nam sang cho Phương diện quân Stepnoy để chuẩn bị cho giai đoạn cuối của chiến dịch . Ngày 9/8 , ngày thứ 7 của chiến dịch Tập đoàn quân 57 của Gagen bắt đầu cuộc tấn công đầu tiên của mình qua sông Donetsk Bắc . Nhiệm vục của Gagen là nhằm vòng ra sau lưng Kharkov từ phía Đông Nam để cắt đứt đường rút khỏi thành phố . Quân đoàn súng trường 68 bắt đầu mở đầu tấn công bên cánh phải tại Staryi Saltov vào rạng sáng , 282.Inf.Div. và 39.Inf.Div. trước áp lực từ hai hướng đã rút lui trở về ngoại ô phía Đông thành phố . Tới ngày 10/8 thì Quân đoàn súng trường 64 bắt đầu vượt sông xa hơn về phía Nam tại Chuguyev  với Sư đoàn súng trường cận vệ 41 sang sông sau đó dẫn đầu mũi tiến về phía Chuguyev và Belyudovka . Quá trình sang sông được thực hiện dễ dàng nhờ sương mù dày đặc bao trùm trên sông , các Sư đoàn đều tấn công với cả 3 Trung đoàn ở phía trước . Tới 3 giờ chiều ngày 10/8 thì toàn bộ các mục tiêu ban đầu đã được chiếm giữ , công binh nhanh chóng bắc cầu qua sông vào rạng sáng hôm sau và các Sư đoàn còn lại của Quân đoàn súng trường  64 bắt đầu sang sông . Tại Chuguyev , 113СД bên cánh phải Quân đoàn dù bị khựng lại trước sức kháng cự mạnh nhưng 41ГвСД đã kiểm soát toàn bộ thị trấn vào lúc 10 giờ trưa . Để tăng tốc độ của mũi tiến , Gagen triển khai 303СД vào cuối ngày hôm đó tại khu vực của 113СД tấn công các cứ điểm dọc đường dẫn đến phía Đông Kharkov. Cuộc tấn công của Tập đoàn quân 57 giờ đây đặt các lực lượng phòng ngự Kharkov vào thế phòng ngự từ 3 hướng với tuyến đường tiếp viện đang bị đe dọa từ bên cánh phải trước bước tiến nhanh chóng của Tập đoàn quân 57 . Kempf sau đó buộc phải điều Sư đoàn thiết giáp 6 để thiết lập chiến tuyến mới che chắn thành phố ở phía Đông , khiến khu vực đối diện 3 Tập đoàn quân còn lại của Konev ở phía Bắc Kharkov bị suy giảm sức mạnh đáng kể .

Như vậy kể từ ngày 6 tới ngày 11/8 thì 2 Tập đoàn xe tăng của Vatutin đã tiến được khoảng 60-100km , như vậy là hơi chậm so tiến độ bởi theo kế hoạch thì đến ngày thứ 4 của chiến dịch thìKatukov phải kiểm soát hoàn toàn Bogodukhov , Valki và Novaya Vodolga còn Rosmitrov lẽ ra phải chiếm lĩnh Olshany - Lyubotin để cắt đứt đường rút ở phía Tây Kharkov vào khoảng 6 ngày trước (5/11) . Như vậy kế hoạch bao vây tiêu diệt toàn bộ các lực lượng trong túi Belgorod-Kharkov của STAVKA đã thất bại , tuy vậy thì thành phố Belgorod cùng hơn 50 khu dân cư khác đã được giải phóng và mục tiêu cuối cùng của chiến dịch là giành lại Kharkov - thành phố lớn thứ 4 của Liên Xô vẫn còn đó . Điểm sáng tiếp theo đó chính là việc Phương diện quân Voronezh đã xóe toạc khu vực giữa Tập đoàn thiết giáp 4 và Cụm Quân Đoàn Kempf , tạo thành khe hở rộng khoảng 50km trên chiến tuyến của Cụm Tập Đoàn Quân Nam . Để có thể vá lại lỗ hổng này , Manstein không còn bất cứ lực lượng nào nên buộc phải điều 1 Tiểu đoàn công binh xung kích cùng 1 Tiểu đoàn công binh bắc cầu để xây dựng tuyến phòng ngự mới chạy dọc sông Vorskla đoạn từ Akhtyra đến Poltava . Tất nhiên là chỉ với 2 Tiểu đoàn thì không thể che chắn suốt toàn bộ 90km từ Akhtyra đến Poltava nên các lực lượng này chỉ tập trung ở một số thị trấn nhất định .

Dù Tập đoàn thiết giáp 4 và Cụm Quân Đoàn Kempf đã bị cắt đứt chiến tuyến nhưng cả 2 lực lượng này vẫn khéo léo tập hợp các lực lượng ít ỏi của mình vừa đánh vừa rút để chờ tiếp viện từ vùng Donbass di chuyển tới cũng như tránh bị bao vây tiêu diệt ngay từ những ngày đầu tiên , kết quả là phòng tuyến mới đã được xây dựng dọc phía Tây Sumy và phía Bắc Kharkov .  2 Tập đoàn xe tăng của Phương diện quân Voronezh khi gặp vị trí dọc sông Merchik đã khựng lại suốt 2 ngày qua , quá trình xuyên phá do đó phải được thực hiện lại từ đầu để nhóm cơ động Phương diện quân có thể tiếp tục đột phá nếu muốn . Ngược lại ở phía bên kia chiến tuyến , quân Đức sẽ cố gắng để lặp lại thành công từ những năm trước đó , khi các chiến dịch tấn công của Hồng quân tiến quá xa và các mũi đột phá bị khựng lại do tiếp tế cũng như bộ binh bọc sườn không thể theo kịp thì họ sẽ tổ chức các đòn phản công hủy diệt các mũi đột phá , sau đó tận dụng ưu thế để đưa chiến tiến trở về vị trí ban đầu . Tuy nhiên ở thời điểm hiện tại , điều mà Manstein không có so với các chiến dịch trước đó là ông không còn bất cứ lực lượng nào đủ mạnh trong tay để có thể tiến hành các đòn phản công kiểu như này , toàn bộ dự bị đã bị tiêu hao trong các trận chiến liên tục từ tháng 7 do đó ông chỉ có thể trông chờ các lực lượng tiền tuyến vốn đã bị bào mòn đáng kể sức mạnh , bằng cách nào đó sẽ tự mình giữ vững được vị trí hiện tại mà không phải bỏ thêm vị trí rút lui về sau. Nhìn chung thì lợi thế vẫn đang nằm trong tay Hồng quân .

12/8/1943-14/8/1943

Đến rạng sáng 12/8 thì các lực lượng của Tập đoàn xe tăng 1 vẫn bố trí dọc bờ Bắc sông Merchik .Sức mạnh hiện tại của Katukov gồm 308 T-34 , T-70 và T-60 các loại . Ông sẽ không có thời gian nghỉ ngơi bởi trận chiến sẽ lại tiếp tục vào ngày hôm đó và các đơn vị súng trường từ Tập đoàn quân cận vệ 6 chỉ mới đang tiếp cận Bogodukhov . Hiện cánh phải của Tập đoàn xe tăng 1 đang khá yếu , không có hỗ trợ từ trên không . Tư lệnh Phương diện quân vào lúc này vẫn giữ tinh thần lạc quan dù đã nhận thấy dấu hiệu của Quân đoàn thiết giáp từ 4 ngày trước , điều mà Vatutin không ngờ tới chính là việc lực lượng này không phải dùng để bọc hậu cho cuộc rút lui về sông Psel và sông Vorskla mà dùng để tấn công vào mũi cơ động của Phương diện quân Vornezh . Sau trận chiến khốc liệt vào ngày 11/8 , Vatutin vẫn giữ nguyên quan điểm của mình và lệnh cho Katukov tiếp tục đột phá vào ngày hôm sau , triển khai 1 Lữ đoàn đến Merefa để cắt đường rút khỏi Kharkov . Ngoài ra Vatutin cũng lệnh cho Rosmitrov chuyển sang vai trò hỗ trợ cho Katukov . Rosmitrov trong suốt ngày hôm trước đã di chuyển các đơn vị của mình 40km về phía Tây để tập hợp tại vị trí mới , tại đây vào sáng 12/8 Tập đoàn tăng cận vệ 5 cùng Tập đoàn xe tăng 1 nhận lệnh đột phá xuống phía Nam đến Valki và Novaya Vodolaga để cắt đứt tuyến đường liên lạc từ phía Tây Kharkov .

Khoảng 4 giờ sáng , các đội hình của Tập đoàn tăng cận vệ 5 bắt đầu di chuyển khỏi doanh trại và di chuyển ra khu vực tập kết ở phía Nam Bogodukhov vào 6 giờ sáng . Tại đây Quân đoàn tăng 18 và Quân đoàn tăng 29 được bố trí ở phía trước , ngay sau vị trí phòng ngự của Quân đoàn súng trường cận vệ 32 . Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 ở lại tuyến sau làm dự bị . Các đơn vị tiền quân được triển khai lên phía trước để tập hợp tại Aleksandrovka , khi di chuyển tới Aleksandrovka thì sẽ có các đơn vị từ Katukov chờ sẵn ở bờ Nam sông Merchik , thay vào đó thì lại đụng độ với tiền quân  Sư đoàn ,,Totenkopf’’ , lúc này cũng đang triển khai thành đội hình tấn công .  

Xa hơn về phía Đông , Tập đoàn xe tăng 1 bắt đầu tấn công vị trí phòng ngự của ,,Totenkopf’’ dọc sông Merchik tại Aleksandrovka . Quân đoàn xe tăng 6 cùng Quân đoàn cơ giới 3 tấn công xuống phía Nam sau trận pháo kích và hướng về phía Vysokopolye . Các đơn vị nhanh chóng tận dụng những kẻ hở trên chiến tuyến để vượt sông  . Tới khoảng  1 giờ chiều , Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 3/Lữ đoàn súng trường cớ giới 6 tăng cường bởi 16 xe tăng đã tiến đến tuyến đường sắt . Các đơn vị từ Sư đoàn ,,Totenkopf’’ sau đó vòng ra sau lưng bao vây toàn bộ 2 Tiểu đoàn này , 2 Tiểu đoàn sau đó được lệnh cố thủ tại vị trí . 1 Trung đoàn súng trường từ 163СД cùng 1 Tiểu đoàn từ Lữ đoàn tăng 200 sau khi vượt sông nhanh chóng tiến đến ứng cứu nhưng thất bại , 8 trong số 12 xe tăng của Tiểu đoàn bị tiêu diệt , 4 chiếc còn lại phá được vào vòng vây tham gia cùng với 2 Tiểu đoàn . Quân đoàn cầm cự tại vị trí tới ngày 14/8 thì Katukov lệnh cho Lữ đoàn súng trường cơ giới 6 rút lui khỏi Vysolopol vì thiệt hại quá khủng khiếp .

Trở về sáng ngày 12/8  , cuộc tấn công của Quân đoàn cơ giới 3 trùng với thời điểm bắt đầu cuộc tấn công của Sư đoàn thiết lựu SS ,,Das Reich’’ nhằm vào sườn trái của Katukov , lúc đó đang được phòng ngự bởi Lữ đoàn tăng 112 , Lữ đoàn tăng 49 , Lữ đoàn súng trường cơ giới 3 và phần còn lại của Quân đoàn cơ giới 3 . Cuộc tấn công được thực hiện với sự xuất hiện của Tiểu đoàn thiết giáp hạng nặng 503 , thuộc quyền chỉ huy của Sư đoàn ‘’Totenkopf’’ (với 13 Tiger I sẵn sàng hoạt động vào cuối ngày 11/8 ) , ngoài ra ,,Totenkopf’’ và ‘’Das Reich’’ mỗi Sư đoàn còn có thêm 1 Đại đội với tổng cộng 13 (7+6)  Tiger I từ Tiểu đoàn thiết giáp SS hạng nặng 101 . Các lực lượng của Tập đoàn xe tăng 1 hiện đang trong tình trạng thiếu pháo tự hành cũng như bị phụ thuộc vào pháo chống tăng 45mm vốn không hiệu quả trước Tiger I . Đến cuối ngày hôm đó ,,Das Reich’’ đã đẩy lùi Lữ đoàn cơ giới 3 và Quân toàn tăng 31 khoảng 3-4km về phía Tây . Chỉ huy Quân đoàn tăng 31 bị thiệt mạng . Quân đoàn súng trường cận vệ 32 buộc phải đến ứng cứu để chặn bước tiến của quân Đức .

Trở về khu vực Aleksandrovka , Quân đoàn tăng 18 và Quân đoàn tăng 29 cùng 2 Sư đoàn của Tập đoàn quân cận vệ 5 nhận được mệnh lệnh trực tiếp từ Zhukov vào 12 giờ trưa , bắt đầu cuộc tấn công . Các đơn vị của Rosmitrov di chuyển qua tàn quân của Quân đoàn tăng 31 cùng Quân đoàn cơ giới 3 đã chạm trán với Sư đoàn SS ,,Totenkopf’’ lúc đó đang đánh nhau với các lực lượng còn lại của Katukov . Chiến trường hôm đó diễn ra khá hỗn loạn , các đơn vị của Rosmitrov cũng bị tấn công bởi Không hạm đội 4 . Tuy vậy thì Quân đoàn tăng 29 và 13ГвСД đã chặn đứng bước tiến của quân Đức tại Kiyany và Krysino , cách Bogodukhov khoảng 6km về phía Nam . Quân đoàn tăng 18 tương tự như vậy cùng các đơn vị của Tập đoàn xe tăng 1 đã giữ vững chiến tuyến tại vị trí cách Bogodukhov khoảng 10km về phía Nam .

Đêm ngày 12/8 các chỉ huy của Vatutin tiến hành bố trí lại lực lượng của mình bởi các đơn vị từ 4 Tập đoàn quân khắp nhau giờ đây nằm rải rác lộn xộn trên chiến trường . Quân đoàn súng trường cận vệ 32  (Tập đoàn quân cận vệ 5) trấn giữ vị trí Tây Nam Bogodukhov lẫn với các đơn vị từ Quân đoàn cơ giới 3 và 2 Quân đoàn xe tăng của Rosmitrov . Quân đoàn tăng 31 (Tập đoàn xe tăng 1) phòng ngự ở phía Tây Quân đoàn tăng 18 tới bờ sông Merchik , ở sau lưng là 2 Lữ đoàn của Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 (Tập đoàn tăng cận vệ 5) . Các đơn vị còn lại của Quân đoàn xe tăng 6 , hỗ trợ bởi 163ГвСД (Tập đoàn quân 27) và một phần từ Quân đoàn súng trường cận vệ 22 (Tập đoàn quân cận vệ 6) bố trí ở phía Tây dọc sông Merchik đoạn gần sông Merla .

Tối hôm đó Rotmistrov họp với các chỉ huy Quân đoàn tại  HQ ở phía Đông Bogodukhov . Sau cuộc họp , Rosmitrov quyết định chuyển về trạng thái phòng ngự cùng với Katukov . Ngược lại với ý kiến của 2 chỉ huy Tập đoàn xe tăng , Vatutin vẫn chưa từ bỏ ý định đột phá đến tuyến đường sắt Kharkov-Poltava . Kế hoạch mới được ban hành vào đêm 12/8 để thực hiện cuộc tấn công tận dụng các lực lượng mới hành quân đến của Tập đoàn quân cận vệ 6 , các đơn vị của Chistyakov sẽ phòng ngự các vị trí tại bờ Nam sông Merla và sông Merchik đoạn từ Lyubovka đến Krasnokutsk và Merchik . Sau khi nhận được báo cáo từ 51ГвСД rằng có dấu hiệu bộ binh và xe tăng di chuyển dọc đường Poltava ở Đông Bắc về phía Vysokoplye , Chistyakov gợi ý với Vatutin rằng mình có thể đưa quân sang sông để tiêu diệt lực lượng này . Mặc dù Zhukov đã cảnh báo mối nguy hiểm từ lực lượng thiết giáp của quân Đức tại khu vực nhưng Vatutin vẫn đồng ý với Chistyakov và lập kế hoạch tấn công mới sử dụng các Sư đoàn súng trường của Tập đoàn quân cận vệ 6  , tăng cường bởi Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 để thực hiện một đòn bọc sườn dọc tuyến đường sắt. Quân đoàn xe tăng 6 đồng thời sẽ tiếp tục tấn công qua sông Merchik về phía Vysokopolye và Kovyagi . Quân đoàn súng trường cận vệ 33 nhận lệnh trực tiếp từ Vatutin thực hiện mũi tấn công thu hút về phía Bắc Olshany . Quá trình  di chuyển quân số đến vị trí tập kết được thực hiện ngay trong đêm hôm đó .

Khoảng 5 giờ 30 sáng 13/8 , cuộc tấn công của Tập đoàn quân cận vệ 6 bắt đầu , ngay lập tức khiến Sư đoàn ,,Totenkopf’’ rút lui về sau . 52ГвСД chiếm giữ tuyến đường sắt ở Alekseyevka cách phía Tây Vysokopol khoảng 8km .Quân đoàn xe tăng 6 tiến lên phía trước khoảng 10km và tái chiếm thị trấn Vysokopolye .Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 bắt đầu vượt sông Merchik vào 4 giờ sáng nhưng buộc phải trở về bờ kia sông để chống lại cuộc phản công của quân Đức ở phía Nam Bogodukhov .

Sư đoàn thiết lựu SS ,,Das Reich’’ cùng một số đơn vị từ Sư đoàn thiết lựu SS ,,Wiking’’ tổ chức cuộc tấn công về phía thị trấn Bogodukhov vào khoảng 9 giờ sáng sau trận pháo kích kéo dài 60 phút . Cuộc tấn công được thực hiện với Tiểu đoàn thiết giáp hạng nặng 503 dẫn đầu cùng bộ binh đánh vào vị trí của 97ГвСД khiến Sư đoàn buộc phải rút lui về vị trí ở Tây Bắc Khruschevaya-Nikitovka  , cách Bogodukhov khoảng 10km về phía Nam ,trong khi Quân đoàn tăng 29 tái tập hợp lực lượng ở nông trang tập thể Gavrishi cách Bogodukhov chỉ khoảng 8km về phía Đông Nam . Như vậy vào lúc này sườn phải của Rosmitrov đã bị lộ . Theo kế hoạch thì khi chiến dịch bước vào giai đoạn thứ 2 , Phương diện quân Voronezh sẽ nhường lại Tập đoàn tăng cận vệ 5 cho Phương diện quân Stepnoy để thực hiện đòn đánh cuối cùng vào thành phố Kharkov. Nên Konev - tư lệnh Phương diện quân Stepnoy vào lúc này lệnh cho Rosmitrov triển khai một mũi tiến công hướng đến Novaya Vodolaga , Vatutin trong khi đó yêu cầu Rosmitrov cứ tiếp tục nhiệm vụ hiện tại của mình . Cả Vatutin lẫn Konev vào lúc này vẫn chưa nhận được tin tức về tình hình nguy cấp gần Bogodukhov .

Pyor Grishin (Ủy viên hội đồng quân sự Tập đoàn tăng cận vệ 5) : ‘’Pavel Alekseevich, đồng chí phải đưa ra quyết định đi chứ’’

Pavel Rosmitrov : ‘’Tôi, Pyor Grigorievich à , đã quyết định chúng ta sẽ phòng ngự cho tới khi tình huống trở lại bình thường‘’

Pyor Grishin : ‘’Nhưng nếu không nhanh chóng thi hành mệnh lệnh , chúng ta sẽ bị đưa ra tòa án binh và bị xử bắn. ‘’

Pavel Rosmitrov : ‘’Vậy , nếu chúng ta rời đi thì địch sẽ chiếm Bogodukhov , lúc đó tôi sẽ bị đưa ra tòa án binh và bị xử bắn . Cậu nên hiểu rằng nếu vậy thì địch sẽ hoạt động sau lưng toàn bộ các lực lượng của Phương diện quân Voronezh bên cánh trái . ‘’

Rosmitrov khi đó không nghe bất cứ mệnh lệnh nào từ Konev hay Vatutin mà tiếp tục phòng ngự tại vị trí của mình tới tận ngày 17/8 .

Để hỗ trợ  các lực lượng của Rosmitrov , Vatutin đã tăng cường 2 Sư đoàn súng trường lại cùng toàn bộ pháo binh dự bị ở phía Nam Bogodukhov , đồng thời lệnh bắt đầu cuộc tấn công nhắm vào sườn quân Đức theo hướng Olshany . 66ГвСД tấn công vị trí của Sư đoàn ,,Wiking’’ ở phía Đông Bogodukhov . Vatutin đồng thời lệnh cho Katukov bằng mọi giá phải giữ vững vị trí đã chiếm được dọc tuyến đường sắt Kharkov-Poltava . 

Biên chế Quân đoàn thiết giáp III , vào lúc này thì quyền chỉ huy 3.Pz.Div . đã chuyển về cho Cụm quân đoàn Kempf

Tới ngày 14/8 thì đòn tấn công nhằm vào Bogodukhov của Quân đoàn thiết giáp III. đã khựng lại , Tập đoàn quân cận vệ 6 tiếp tục đòn tấn công nhằm vào sườn phải Quân đoàn thiết giáp III. , tiến thêm 10-12km đến Otrada và  Shelestovo . Quân đoàn thiết giáp III. phản ứng lại bằng cách di chuyển một số đơn vị của Sư đoàn ,,Das Reich’’ xuống phía Nam để tăng cường cho Sư đoàn ,,Totenkopf’’ tập trung ở khu vực Kovyagi , lực lượng này sẽ đánh vào sườn của Tập đoàn quân cận vệ 6 , lúc này đã bị kéo giãn đội hình rất nhiều . Vào đêm 14-15/8 các đơn vị trinh sát của Hồng quân đã phát hiện dấu hiệu di chuyển của ,,Das Reich’’ , nhưng không thể đoán được ý định tiếp theo của quân Đức .

Ở phía Bắc Kharkov , Quân đoàn XI vẫn đang làm tốt trong việc đánh kìm chân cùng lúc 3 Tập đoàn quân của Konev đang tiến về thành phố . Để giúp cho Cụm Quân Đoàn Kempf có thể giữ vững Kharkov , Manstein đã tăng cường Sư đoàn bộ binh 355 từ Cụm Tập Đoàn Quân A ở Crimea và Sư đoàn bộ binh 223  từ Cụm Tập Đoàn Quân Bắc  . Dù cả 2 Sư đoàn đều đã đến Poltava tương ứng từ ngày 9/8 và ngày 14/8 nhưng việc tuyến đường sắt chạy ở phía Tây Kharkov liên tục bị Phương diện quân Voronezh trong trận chiến giằng co ở phía Nam Bogodukhov đã ngăn cản quá trình vận chuyển các lực lượng này đến Kharkov.

Vào thời điểm hiện tại Kempf chỉ có thể chống cự trước các cuộc tấn công quanh Kharkov bằng cách di chuyển các lực lượng dự bị từ khu vực này sang khu vực khác để chống đỡ từng đòn đánh một .

Do 2 Tập đoàn xe tăng của Phương diện quân Voronezh đã thất bại trong việc bọc sườn Kharkov từ phía Tây nên Konev buộc phải thực hiện đòn đánh trực diện từ phía Bắc và phía Đông thành phố , đối đầu với hệ thống phòng thủ dày đặc đã được chuẩn bị sẵn từ trước . Kế hoạch tấn công thành phố đã được Phương diện quân Stepnoy chuẩn bị từ cuối ngày 10/8 với ý đồ nhanh chóng đánh thẳng vào thành phố trước khi quân Đức kịp thời bố trí dọc các vị trí phòng ngự . Dù các trận đánh kìm chân tại phía Bắc thành phố đã làm hỏng ý đồ này nhưng Konev vẫn tự tin rằng thành phố sẽ sụp đổ bởi đòn đánh từ Tập đoàn tăng cận vệ 5 từ phía Tây hợp vây với Tập đoàn quân 57 từ phía Đông Nam . Tuy nhiên trận chiến ở phía Nam Bogodukhov vào ngày 11/8 đã làm thay đổi tình hình khiến Tập đoàn tăng cận vệ 5 buộc phải tiếp tục ở lại khu vực Bogodukhov . Vào ngày 11/8 Phương diện quân Stepnoy tiếp tục tấn công vành đai ngoài thành phố nhưng không có hiệu quả rõ rệt .

Tập đoàn quân 53 tấn công Peresechnaya ở phía Tây Kharkov cùng Quân đoàn cơ giới 1 vào lúc 9 giờ sáng nhưng đã khựng lại ở Dergachi sau khi chỉ tiến được 1km , ngôi làng này được phòng ngự bởi một Kampfgruppe hợp thành từ các đơn vị của 198.Inf.Div. và 6.Pz.Div.  . Tập đoàn quân 69 dù đã tập trung các Sư đoàn ở khu vực chỉ rộng 2km nhưng đã phải mất tới 12 tiếng để giằng co làng Tsirkuny - cách phía Bắc Kharkov khoảng 15km với Sư đoàn bộ binh 320 . Tập đoàn quân cận vệ 7 hầu như không thể tiến thêm bước nào trong ngày hôm đó . Tập đoàn quân 57 xa hơn về phía Đông Nam đã dọn dẹp hoàn toàn Chuguyev và chuẩn bị tiến đến phía Đông thành phố với 303СД

Vào ngày 12/8 cả 4 Tập đoàn quân của Konev tiếp tục tấn công với pháo binh làm mềm , nhưng một lần nữa chỉ đạt được bước tiến hạn chế . Tập đoàn quân 53 vòng qua Dergachi từ phía Tây với 299СД , 84СД , 252СД  và Quân đoàn cơ giới 1 tập trung ở khu vực rộng chỉ 3km trong khi 28ГвСД tấn công vào ngôi làng này . Trận chiến khốc liệt diễn ra từ sáng đến tối , 28ГвСД giành được phần phía Bắc của Dergachi nhưng không thể tiến sâu hơn . Các đơn vị còn lại của Managarov tiến thêm 3-4km và đã thành công trong việc xuyên phá vị trí vành đai phòng ngự ngoài đầu tiên ở phía Tây Dergachi . Khoảng 7 giờ sáng ngày 13/8 , Tập đoàn quân 53 tiếp tục tấn công sau loạt pháo kích kéo dài 30 phút , tới cuối ngày hôm đó thì làng Dergachi đã nằm trong tay của Managarov . Cuộc tấn công vào ngày 14/8 của Tập đoàn quân 53 tuy vậy lại không mang lại kết quả gì bởi vào lúc này các đơn vị của Managarov đã mệt mỏi trầm trọng , lấy ví dụ 28ГвСД có sức mạnh sẵn sàng chiến đấu chỉ đạt 40% , hầu hết các Sư đoàn súng trường vào lúc này chỉ chiến đấu với sức mạnh tương đương một Trung đoàn . Ngược lại ở phía bên kia chiến tuyến Quân đoàn XI. cũng có dấu hiệu kiệt sức tương tự , các Sư đoàn giờ đây yếu tới mức buộc phải triển khai thành các Kampfgruppe có kích cỡ chỉ bằng một Tiểu đoàn để tác chiến .Trong khoảng 5 ngày tiếp theo , Tập đoàn quân của Managarov tiến hành nghỉ ngơi để tái cơ cấu lại lực lượng cũng như bổ sung tiếp tế , các cuộc trinh sát được thực hiện để tìm kiếm điểm yếu trong hệ thống phòng ngự tại Kharkov .  

Tập đoàn quân 69 cũng thành công trong việc xuyên phá vành đai ngoài Kharkov vào ngày 12/8 giống với Managarov , sau đó tiến lên phía trước khoảng 10km thì khựng lại khi chạm trán với vành đai trong . Tuy nhiên vào lúc này các đơn vị của Kryuchenkin cũng đã có dấu hiệu đuối sức nên cần phải có giai đoạn nghỉ ngơi trước khi có thể tiếp tục tấn công vào thành phố.

Tập đoàn quân cận vệ 7 hỗ trợ bên cánh trái Kryuchenkin trong trận chiến kiểm soát Bolshaya Danilovka cũng đã tiến thêm được 10km sau hai ngày chiến đấu . Vào ngày 14/8 , các đơn vị của Tập đoàn quân chạm trán với Sư đoàn bộ binh 282 ở Kulinichi nằm cách phía Đông Kharkov khoảng 5km thì dừng lại . Shumilov sau đó cũng cho quân số nghỉ ngơi 5 ngày trước khi tiếp tục tấn công .

Trái ngược lại với tình hình ở phía Bắc Kharkov thì mũi tiến công của Tập đoàn quân 57 ở Đông Nam thành phố lại diễn ra rất thành công . Khu vực này được phòng ngự bởi Sư đoàn bộ binh 161 và Sư đoàn bộ binh 39 thuộc Quân đoàn XXXXII. Vào ngày 12/8 , Tập đoàn quân của Gagen tiếp tục tấn công sang phía Tây từ Chuguyev , với Quân đoàn súng trường 64 ở phía Nam dọc đường Chuguyev-Kharkov , đẩy lùi các đơn vị từ 161.Inf.Div. phòng thủ dọc đường chính .  Quân đoàn súng trường 68 tiến ở sườn phía Bắc với 2 Lữ đoàn tăng và 1 Trung đoàn tăng dọc con đường tiến thẳng đến Kharkov . Dọc đường tiến , Quân đoàn gặp phải kháng cự từ 39.Inf.Div.  , sau đó đẩy lùi Sư đoàn này đến sông Rogan , cách phía Đông Kharkov chỉ khoảng 15km . Kempf buộc phải điều các đơn vị từ Sư đoàn thiết giáp 6 tới tăng cường để ngăn vị trí phòng ngự ở phía Đông không sụp đổ .

Cũng trong ngày thứ 10 của chiến dịch , Phương diện quân Tây Nam thực hiện một đòn tấn công qua sông Donetsk Bắc với Tập đoàn quân cận vệ 1 và giành được Zmiye , sau đó tiến tới khu vực giữa sông Udy và Mza , đe dọa từ phía Nam .

Vào ngày 13/8 , các đơn vị của Gagen đã dành được Novo Pokrovskoye và Temovaya ở bờ Bắc sông Udy từ tay 161.Inf.Div. bên cánh trái của 41ГвСД là Tập đoàn quân cận vệ 1 tiến dọc bờ Nam sông Udy với nhiệm vụ cắt đứt đường Kharkov-Zmiyev . Mũi tiến công phối hợp của Tập đoàn quân 57 và Tập đoàn quân cận vệ 1 được đẩy nhanh tiến độ vào ngày 14/8 . Các đơn vị của Gagen trong ngày hôm đó xuyên phá qua vị trí của 39.Inf.Div tại sông Rogan và tiến thêm 8km về phía Osnovo trong khi 41ГвСД chiến đấu ở phía Tây Ternovaya gần điểm giao giữa sông Rogan và sông Udy . 303СД và 113СД chuyển hướng về phía Tây Bắc nhằm hỗ trợ mũi tiến của Quân đoàn súng trường 68 . Dọc bờ Nam sông Udy , 152СД tiếp tục dẫn đầu mũi tiến công của Tập đoàn quân cận vệ 1 để theo kịp với 41ГвСД. Kết thúc ngày hôm đó Quân đoàn súng trường 68 đẩy thêm 10km sang phía Tây dọc đường Kharkov-Chuguyev . 

Như vậy dù phòng tuyến phía Bắc Kharkov vẫn chống cự cực kỳ hiệu quả trước 3 Tập đoàn quân của Konev nhưng bước tiến của Tập đoàn quân 57 đã đặt Cụm Quân Đoàn Kempf vào tình trạng báo động . Với việc không còn bất cứ lực lượng nào trong tay để phản ứng , giờ đây Kempf buộc phải tìm cách gom góp từng đơn vị còn sót lại để có thể tăng cường cho vị trí ở phía Nam hoặc Manstein bằng cách nào đó có thể nhanh chóng gửi 2 Sư đoàn ở Poltava đến tăng cường cho Kempf , nếu không thì hệ thống phòng ngự tại Kharkov sẽ sụp đổ trong vài ngày tới .

Vị trí các đội hình - đơn vị của Hồng Quân đã bị nhận diện bởi bộ phận Ic/ A.A.,,Kempf’’ vào ngày 15/8/1943

Xa hơn về phía Tây , Quân đoàn LII. sau trận chiến tại Borisovka đã chịu thiệt hại nặng nên 255.Inf.Div. cùng 332.Inf.Div. đã được rút về tuyến sau tại Lebedin để nghỉ ngơi . Riêng các Sư đoàn còn lại vẫn có sức mạnh chiến đấu tốt để Hoth xây dựng phòng tuyến Sumy-Akhtyra đủ sức chống lại 3 Tập đoàn quân của Vatutin trong khoảng thời gian ngắn .

Sức mạnh thiết giáp vào tối ngày 12/8 của Pz.Gren.Div. ,,Großdeutschland’’ đạt 38 chiếc . Trong tổng số 50 thiết giáp còn lại (25 Pz.III & IV. + 25 Pz.V.) của Sư đoàn có 38 chiếc trong trạng thái sẵn sàng chiến đấu (trong đó 26 chiếc đang hoàn thành quá trình sửa chữa )  , 12 chiếc dự bị ở trong kho . 2 Trung đoàn điểu thương và lựu binh của Sư đoàn lần lượt được tăng cường 7 và 6 thiết giáp tương ứng , toàn bộ các lực lượng được dùng để phối hợp với 2 Trung đoàn vào thời điểm hiện tại như sau :

Hỏa lực hạng nặng của Sư đoàn ngoài Trung đoàn pháo dã chiến đặc biệt còn có 2 khẩu đội pháo dã chiến 10cm và 1 khẩu đội lựu pháo hạng nặng 21cm Mörser 18 bố trí ở phía Tây Akhtyra .

’Báo cáo tối của Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII.,  ngày 12.8.1943 lúc 20.00 giờ

…

6.) a) Kho thiết giáp : 7.Pz.Div : 3 Pz.III nòng dài
      5 Pz.IV. nòng dài
 11.Pz.Div. : 5 Pz.III nòng dài
      2 Pz.IV nòng dài

b) Kho pháo xung kích  : 11.Pz.Div. : 3 nòng dài
1 nòng ngắn
c) Kho pháo chống tăng : 7.Pz.Div. : 5 PaK 7,62 (tự hành)
   3 PaK 7.5 (cơ giới hóa)
11.Pz.Div : 4 7.5cm PaK (tự hành
      1 7.5cm PaK (cơ giới hóa)
57.Inf.Div. : 6.s.PaK
…
’’
(Không rõ 19.Pz.Div.)

Trái ngược lại với 2 Sư đoàn bộ binh của LII.AK. , 19.Pz.Div. vẫn còn đủ sức mạnh để có thể triển khai thành một Kampfgruppe hoạt động bên cánh trái của ,,Großdeutschland’’ . Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ bố trí ngoài cùng bên cánh phải và là mạnh nhất của Hoth , các loại thiết giáp của Sư đoàn đang trên đường tới dần dần nâng sức mạnh thiết giáp của Sư đoàn lên mức trên 50% .  Là đơn vị gần nhất với Cụm Quân đoàn ,,Kempf’’ , Sư đoàn dự tính sẽ thực hiện đòn tấn công sang phía Đông để hợp vây với Quân đoàn thiết giáp III tại Bogodukhov .  Ngoài các lực lượng này ra , Hoth còn có thành phần từ s.Pz.Abt.503 (13 Tiger I) và Pz.Abt.52 trang bị với Pz.V ,,Panther’’ .  

Tính từ sáng 13/8 thì chiến tuyến của Tập đoàn thiết giáp 4 từ Bắc xuống Nam như sau : Quân đoàn VII với 88. 75. và 68.Inf.Div. bố trí từ Bắc Sumy tới phía Bắc Boromlya khoảng 10km ;  Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII. với 57.Inf.Div. , 7.Pz.Div , K.Gr.11.Pz.Div. và K.Gr.19.Pz.Div. bố trí từ Boromlya tới phía Bắc Akhtyra ; phần lớn Pz.Gren.Div.,,GD’’ phòng ngự quanh Akhtyra , K.Gr. Pz.Gren.Div.,,GD’’ bố trí xa hơn về phía Nam dọc sông Vorskla đến Kotelva . Dự bị chiến lược của Tập đoàn thiết giáp 4 chỉ có Kampfgruppe từ 112.Inf.Div. Sư đoàn thiết giáp 7 hiện triển khai thành 2 Kampfgruppe :
- Gruppe Schulz : Trung đoàn thiết giáp ,,GD’’ ; Tiểu đoàn SPW ; 1 Tiểu đoàn thiết pháo ; 1 Trung đội thiết công binh

- Gruppe Glaesemer : Trung đoàn thiết lựu 7 , Tiểu đoàn I./Trung đoàn thiết lựu 6
- Phần còn lại thuộc về HQ Sư đoàn .

Ở phía Bắc Lebedin cùng 2 Sư đoàn dưới sức của Quân đoàn LII. đang nghỉ ngơi tại khu vực . Sư đoàn thiết lựu 10 đang trên đường đến tiếp viện cho Hoth , hiện đã tới khu vực Lubny và dự tính sẽ đến mặt trận sau khoảng 3 ngày nữa.

Hoth dự định sẽ giữ vững chiến tuyến trong khi chờ Manstein gửi tiếp viện đến , sau đó tập hợp một nhóm tấn công thiết giáp để tung đòn tấn công phối hợp với Cụm Quân Đoàn ,,Kempf’’ nhằm vào mũi đột phá của Phương diện quân Voronezh ở phía Nam . Nhóm thiết giáp này sẽ tập trung ở Akhtyra với phần lớn sức mạnh từ Sư đoàn Großdeutschland . Nhóm thiết giáp này sẽ nằm dưới sự chỉ huy của Quân đoàn thiết giáp XXIV. Ngay khi HQ Quân đoàn vừa di chuyển tới khu vực Akhtyra vào ngày 15/8 đã ngay lập tức nhận quyền chỉ huy Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ , Sư đoàn thiết giáp 7, Sư đoàn thiết lựu 10 và Arko 143 . 

Sức mạnh chiến đấu của Sư đoàn thiết lựu 10 vào ngày 15/8 (Btle. zu je rd. : Mỗi tiểu đoàn có khoảng) . Có thể thấy Sư đoàn không có tiểu đoàn thiết giáp độc lập theo tiêu chuẩn . 

Như đã nói ở phần bên trên , thời điểm tung đòn tấn công phụ thuộc vào phản ứng của các đơn vị xe tăng của Vatutin cũng như tốc độ tập hợp nhóm tấn công của Hoth và các trận chiến khốc liệt diễn ra ở phía Nam Bogodukhov đã khiến Quân đoàn thiết giáp III phải tung đòn tấn công sớm hơn dự kiến . Trong khi đó bản thân Vatutin cũng đã lập kế hoạch tấn công mới nhằm đẩy lùi Tập đoàn thiết giáp 4 ra khỏi khu vực Akhtyra nhằm phá vỡ thế bế tắc tại Bogodukhov .

Sáng ngày 12/8 , Quân đoàn tăng cận vệ 4 nhận lệnh chiếm giữ Kotelva và vượt sông Vorskla nhằm đánh vào sườn phía Nam của Sư đoàn ,,Großdeutschland’’ . Các lực lượng còn lại của Tập đoàn quân 27 trong khi đó đã tập trung quanh Akhtyra , 166СД di chuyển tới vị trí của Quân đoàn tăng cận vệ 4 . Quân đoàn sau đó đột phá theo hướng Tây Nam , chiếm giữ Kotelva sau đó vượt sông Vorkla . Tới cuối ngày 14/8 thì Lữ đoàn tiên phong của Quân đoàn đã đột phá tới Grun , cách phía Đông Zenkov khoảng 16km . ,,Großdeutschland’’ sau đó buộc phải triển khai 1 Kampfgruppe xuống phía Nam để chặn đứng Quân đoàn . Tới cuối ngày 15/8 thì các đơn vị đầu tiên của Sư đoàn thiết lựu 10 đã di chuyển tới khu vực , Quân đoàn tăng cận vệ 4 sau đó bắt đầu xây dựng vị trí phòng ngự dọc sông Vorskla đoạn ở phía Bắc Kotelva .

Rạng sáng ngày 13/8 , sau 2 ngày nghỉ ngơi , Tập đoàn quân 40 bắt đầu cuộc tấn công nhằm vào ranh giới giữa Quân đoàn VII. và Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII ở phía Bắc Boromlya .Cuộc tấn công được dẫn đầu bởi Quân đoàn súng trường 52 với mục tiêu xuyên phá vị trí phòng ngự của Tập đoàn thiết giáp 4 , sau đó Quân đoàn xe tăng 10 sẽ đột phá tới Psel và Lebedin . 206СД và 100СД trong khi đó tiếp tục phòng ngự ở khu vực phía Nam Boromlya . Ngay từ giai đoạn đầu tiên , Moskalenko nhận ra rằng kế hoạch của mình sẽ gặp nhiều khó khăn , cuộc tấn công dù bắt đầu sau trận pháo kích và không kích nhưng khi các đơn vị súng trường tiến lên vẫn gặp kháng cự rất dữ dội cùng với hỏa lực pháo binh của Đức . Cuộc tấn công tiếp tục cho tới ngày 15/8 nhưng các đơn vị của Moskalenko chỉ tiến được thêm 4km . Ngoài ra , Quân đoàn xe tăng 10 được lệnh kéo ra khỏi chiến tuyến để nhường chỗ cho Tập đoàn quân 47 giữa chừng dù Tập đoàn quân 47 vào lúc này chỉ mới tập trung ở tuyến sau của Phương diện quân .

Nhận ra rằng phòng tuyến tại Akhtyra khó xử lí hơn so với bình thường , Vatutin buộc phải chờ đợi vài tuần để triển khai các nhóm xung kích mới thì mới có thể tiếp tục tấn công xuyên phá qua phòng tuyến . Do đó Phương diện quân Voronezh vào lúc này chỉ thực hiện các cuộc tấn công nhỏ nhằm vào khu vực Boromlya và Trosyanets để đe dọa sườn phía Bắc lực lượng thiết giáp của địch đang tập trung tại Akhtyra . Kế hoạch tấn công của Vatutin bao gồm Tập đoàn quân 47 của Korzun cùng các thành phần của Tập đoàn quân 40 , sẽ tấn công vào rạng sáng 17/8 nhằm vào Boromlya . Sau khi đã xuyên phá thành công thì nhóm cơ động sẽ được triển khai theo hướng Tây Nam để đánh vào sườn và lưng của nhóm Akhtyra . Tập đoàn quân 27 trong khi đó sẽ tấn công theo hướng Tây về phía Kotelva và Zenkov để đe dọa sườn phía Nam của nhóm Akhtyra . Tập đoàn quân 38 sẽ thực hiện mũi tấn công phụ tại Psel và Sumy . Tập đoàn không quân 2 sẽ hỗ trợ cho cả 3 Tập đoàn quân tiến hành tấn công .

’’Kho thiết giáp Sư đoàn thiết lựu ‘’Großdeutschland’’ ngày 13.8.1943 lúc 22.00

Sẵn sàng triển khai  : 5 Pz.III nòng dài

  2 Pz.IV. nòng ngắn

 12 Pz.IV. nòng dài

 17 Pz.V.

  1 Pz.VI.

3 Thiết giáp phun lửa

Hư hại hoàn toàn : 4 Pz.IV nòng dài

2 Pz.III nòng dài  ‘’

 

‘’Báo cáo tối của Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII.,  ngày 14.8.1943 lúc 20.15 giờ

…

6.) a) Kho thiết giáp : 7.Pz.Div : 7 Pz.III nòng dài
      8 Pz.IV. nòng dài
 11.Pz.Div. : 2 Pz.III nòng ngắn
      5 Pz.III nòng dài
      3 Pz.IV nòng ngắn
Kampfgruppe 19.Pz.Div. : 5 Pz.III nòng dài
        1 Pz.IV nòng ngắn
        3 Pz.V
c) Kho pháo chống tăng : 7.Pz.Div. : 11 s.PaK.
   11 Sfl.
11.Pz.Div : 2 s.PaK.
      9 Sfl.
…
’’

15/8/1943-17/8/1943

Theo quyết định của bộ phận chiến dịch (Ia)/AOK.8 số 3870/43 ngày 15/8/1943 , sở chỉ huy ‘’Cụm quân đoàn ,,Kempf’’ ‘’- Armeeabteilung ,,Kempf’’ sẽ đổi tên thành ‘’Bộ tư lệnh tối cao tập đoàn quân 8’’ - Armeeoberkommando 8  . Tên gọi bắt đầu được sử dụng từ ngày 15/8 tại HQ và được sử dụng bởi toàn quân từ ngày 22/8 .

 

Rạng sáng 15/8 , Sư đoàn thiết lựu SS ,,Totenkopf’’ cùng Sư đoàn thiết lựu SS ,,Das Reich’’ tung đòn tấn công về phía sườn trái của Tập đoàn quân cận vệ 6 , xuyên phá qua  sau lưng Quân đoàn xe tăng 6 và tiến đến Kachalovka , nằm ở sau lưng Tập đoàn quân cận vệ 6 . Mặc dù Tập đoàn không quân 2 liên tục tấn công đội hình thiết giáp của Đức nhưng hàng phòng ngự của Chistyakov vẫn sụp đổ , một số đơn vị rút lui về phía Bắc đến vị trí của Tập đoàn xe tăng 1 dọc sông Merchik , một số rút lui về phía Tây đến sông Merla đoạn từ Berezovka qua Kachalovka đến sông Merchik . 52ГвСД ban đầu bị lọt vào vòng vây nên phải đánh thoát ra với thương vong lớn , 1 Trung đoàn từ 90ГвСД bị tiêu diệt hoàn toàn gần Alekseyevka . Các đơn vị của Quân đoàn xe tăng 6 tại Vysokopolye bị tiêu diệt ,  những người còn sống sót ẩn trốn và thoát ra ngoài thị trấn vào đêm hôm sau .

‘’Hôm nay , 15/8 , địch thực hiện một cuộc phản công nhằm vào Chistyakov . Sư đoàn xe tăng ‘’Reich’’ và ‘’Totenkopf’’ tham gia cuộc phản công , hỗ trợ bởi không quân với 600 phi vụ nhằm vào 2 Sư đoàn của Chistyakov.’’ - Đánh giá tình hình ngày 15/8 bởi Zhukov .

Ngoài ra Zhukov cũng báo cáo về STAVKA rằng các Tập đoàn quân của Phương diện quân Voronezh và Stepnoy chỉ tiến được thêm 2-3km trong những ngày vừa qua . Vào lúc này , các chỉ huy Tập đoàn quân đã xin nghỉ 2-3 ngày nhưng Zhukov chỉ cho nghỉ thêm 1 ngày .

Vào ngày 16/8 , Quân đoàn thiết giáp III. tiếp tục thực hiện các cuộc tấn công với quy mô nhỏ hơn tại khu vực Bogodukhov . Tuy nhiên vào lúc này do một phần lực lượng của Quân đoàn đã được điều sang phía Tây để xử lí Tập đoàn quân cận vệ 6 vào ngày hôm trước nên tại sức mạnh lực lượng tại khu vực Bogodukhov là không đủ để có thể tiếp tục tiến lên phía trước . Ngoài ra tính tới thời điểm hiện tại thì sức mạnh chiến đấu của cả 2 phe đều đã có dấu hiệu cạn kiệt , do đó Quân đoàn thiết giáp III. chuyển về thế phòng ngự vào ngày 17/8 .

1 khẩu StuG III. thuộc Khẩu đội 2/StuG.Abt.202 và chiếc T-34 thuộc Lữ đoàn tăng 26 vào ngày 17/8/1943

Vào ngày 17/8 , Zhukov đặt cược lần cuối cùng nhằm xuyên phá vị trí của Quân đoàn thiết giáp III. ở phía Nam Bogodukhov. Zhukov lệnh trực tiếp cho Rosmitrov bố trí quân sang hướng Đông để tấn công phối hợp với Quân đoàn súng trường cận vệ 32 vào ngày 18/8 , nhằm vào ranh giới giữa Sư đoàn ‘’Das Reich’’ và Sư đoàn ‘’Wiking’’ , chiếm giữ Staryi Merchik vào tối hôm đó .  Cuộc tấn công sẽ dẫn đầu bởi Quân đoàn tăng 29 và Quân đoàn súng trường cận vệ 32 , tiến đến tuyến đường sắt Bogodukhov-Kharkov ở phía Tây Olshany . Sau đó Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 , tăng cường bởi một trung đoàn pháo tự hành , một trung đoàn cối cận vệ và một tiểu đoàn lựu pháo sẽ đột phá tới Staryu Merchik , sau đó triển khai tiền đồn tới tuyến đường sắt Poltava-Kharkov tại Ogultsy . Quân đoàn tăng 18 sẽ theo sau và đột phá tới Novaya Volodaga . Tuy nhiên sự kiện xảy ra vào ngày hôm sau tại khu vực Akhtyra đã buộc Zhukov phải hủy bỏ đòn đánh này .

Trở về trận chiến tại Akhtyra , các Sư đoàn súng trường của Tập đoàn quân 27 bắt đầu tiếp cận vào thị trấn . Tới ngày 16/8 thì 71СД , 166СД , 241СД và 155СД bố trí thành hình vòng cung quanh Akhtyra từ phía Nam Kontelva tới Krasnokutsk với chiều dài chiến tuyến tương đối dài .

Nhằm thực hiện kế hoạch tấn công nhóm Akhtyra như đã vạch ra từ trước , Vatutin đặt Tập đoàn quân 47 xuất phát từ vị trí trung tâm của Tập đoàn quân 40 . Korzun sau đó triển khai 2 Quân đoàn súng trường lên phía trước và Quân đoàn cơ giới cận vệ 3 chờ sẵn ở sau , khu vực tấn công sẽ nhằm vào ranh giới giữa 68.Inf.Div. và 57.Inf.Div. ở phía Bắc Boromlya . 2 Quân đoàn súng trường có nhiệm vụ xuyên phá vị trí phòng ngự của địch , sau đó Quân đoàn cơ giới sẽ di chuyển qua khu vực rộng 9km vượt qua 2 Quân đoàn súng trường và đột phá đến Đông Nam Lebedin , 2 Quân đoàn súng trường sẽ tiếp tục tấn công đến sông Olshanka ở phía Đông Lebedin . Tới ngày 23/8 thì Tập đoàn quân 47 phải tấn công đến sông Psel và xây dựng phòng tuyến để chuẩn bị cho chiến dịch tiếp theo .  Tập đoàn quân 40 sẽ tấn công bên cánh phải của Tập đoàn quân 47 , sử dụng Quân đoàn súng trường 10 , hỗ trợ bởi Quân đoàn xe tăng 10  đánh vào khu vực rộng 4km nhằm vào một trung đoàn của 68.Inf.Div. , Quân đoàn súng trường 47 sẽ thực hiện đòn tấn công tương tự bên cánh trái của Korzun . Đòn tấn công với lực lượng mới tinh với đầy đủ sức mạnh của Tập đoàn quân 47 dự định sẽ khiến Tập đoàn thiết giáp 4 gặp nhiều khó khăn sắp tới .

 

Vào 7 giờ sáng 17/8 , trận pháo kích dữ dội diễn ra ở khu vực của Tập đoàn quân 40 và 47 nhằm vào Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII. Tới 8 giờ thì các Sư đoàn súng trường đầu tiên của Tập đoàn quân 47 tiến vào trận đánh , hỗ trợ bởi Trung đoàn tăng cận vệ 44 . Đòn tấn công nhanh chóng áp đảo vị trí tiền phương của 68.Inf.Div. và 57.Inf.Div. Tới 11 giờ trưa thì các Lữ đoàn đầu tiên của Quân đoàn cơ giới cận vệ 4 đã bắt đầu vượt qua bộ binh dẫn đầu và bắt đầu quá trình đột phá . Bên cánh phải của Tập đoàn quân 47 , các đơn vị của Moskalenko đã chiếm được Velikii Istorop vào lúc 5 giờ chiều , cách sông Psel khoảng 8km , tương tự như vậy các đơn vị bên trái trái của Tập đoàn quân 47 cũng đã chiếm được tuyến đường sắt vào lúc 4 giờ chiều . Đêm hôm đó , 11.Pz.Div. được triển khai lên phía Bắc để kiếm soát tình hình , cuộc phản công được thực hiện cùng với 112.Inf.Div. nhưng bất thành . Kết thúc ngày 17/8 Tập đoàn quân 47 đã xuyên qua khu vực phòng ngự chiến thuật của Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII. , đạt chiều sâu khoảng 12km , chiến tuyến của Tập đoàn thiết giáp 4 giờ đây xuất hiện lỗ hổng có chiều rộng khoảng 6km mà Hoth hiện không có bất cứ lực lượng nào tại chỗ để có thể vá lại lỗ hổng này . Xa hơn về phía Bắc , Tập đoàn quân 38 của Chibisov giờ đây chỉ cách sông Psel khoảng 3km , chắn giữa Chibisov và con sông chỉ có đúng 2 Trung đoàn từ 68.Inf.Div. Vào thời điểm hiện tại , Hoth có 2 sự lựa chọn : hủy bỏ cuộc tấn công phối hợp với Quân đoàn thiết giáp III. ở Bogodukhov và sử dụng Quân đoàn thiết giáp XXIV. để xử lí tình huống ở phía Bắc hoặc đánh cược cho Quân đoàn thiết giáp XXIV. tiếp tục tấn công về phía Bogodukhov nhằm gây áp lực lên Vatutin để bù trù tình huống ở phía Bắc . Hoth quyết định sẽ liều lĩnh đặt toàn bộ hi vọng của Tập đoàn thiết giáp 4 cho Quân đoàn thiết giáp XXIV.   

Xa hơn về phía Đông ,  Sự xuất hiện của Sư đoàn thiết giáp 6 tại khu vực từ ngày 15/8 đã giúp chiến tuyến của 39.Inf.Div. vẫn đứng vững . 3 Sư đoàn bên cánh phải của Quân đoàn XI. tổ chức phòng ngự dọc bờ sông Udy đoạn từ Zaikon tới Bezlyudokva buộc Gagen phải triển khai các Sư đoàn dự bị của mình để có thể tiếp tục tiến công , nhưng tới tối ngày 16/8 bước tiến của Tập đoàn quân 57 ở Đông Nam Kharkov đã có dấu hiệu khựng lại . Gagen sau đó cho các đơn vị của mình nghỉ ngơi trước khi tiếp tục tấn công vào thành phố cùng các Tập đoàn quân còn lại của Phương diện quân Stepnoy . Tập đoàn quân cận vệ 1 trong khi đó vẫn tiếp tục tấn công dọc bờ Nam sông Udy , tới ngày 17/8 thì 152СД đã giành được Zmiyev cùng 6ГвСД . Ở phía Nam Zmuyev , 24ГвСД dẫn đầu đòn tấn công từ đầu cầu ở bờ Tây sông Donetsk Bắc , xuyên phá qua vị trí của 161.Inf.Div. và mở ra một hành lang rộng 10km khiến Manstein buộc phải lập tức điều 355.Inf.Div. qua tuyến đường sắt Krassnograd-Kharkov đến tăng cường cho 161.Inf.Div. Quân tiếp viện sẽ tới nơi vào ngày 18/8 .

6.Vòng cung Akhtyra , Trận Kharkov lần 4

18/8/1943-20/8/1943

 

Tối 17/8 rạng sáng 18/8 , các thành phần từ Quân đoàn thiết giáp XXIV. tại Akhtyra cùng Quân đoàn thiết giáp III.  tại Kachalovka tập hợp thành 2 nhóm tấn công .

Nhóm tấn công của Quân đoàn thiết giáp XXIV. được cấu thành từ phần lớn Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ ; Sư đoàn thiết giáp 7 cùng thành phần từ Sư đoàn thiết lựu 10 , tăng cường bởi Tiểu đoàn thiết giáp 51 và Tiểu đoàn pháo xung kích 239 .

Hoth chỉ thị Quân đoàn thiết giáp XXIV tấn công dọc khu vực hẹp về hướng Đông Nam từ Akhtyra , cắt ngang qua phần gốc của vòng cung Kotelva , cắt đứt đường tiếp tế của Tập đoàn quân 27 và Tập đoàn quân cận vệ 6 đồng thời tiêu diệt nhiều đơn vị nhất có thể . ,,Großdeutschland’’ sẽ dẫn đầu mũi tấn công của Quân đoàn về hướng Kaplunovka và Kozyevka , cách phía Nam Krasnokutsk khoảng 10km . Tại đây Quân đoàn sẽ hợp vây với các đơn vị từ Quân đoàn thiết giáp III. tiến theo hướng Tây Bắc . Sư đoàn thiết giáp 7 có nhiệm vụ bảo vệ Akhtyra và che chắn sườn trái của ,,Großdeutschland’’ . Một phần Sư đoàn thiết lựu 10 sẽ triển khai bên cánh phải của ,,GD’’ với nhiệm vụ triển khai thành một lớp phòng ngự hướng về phía Tây Nam nhằm đánh chặn các lực lượng bị bao vây của Tập đoàn quân 27 thoát ra ngoài . Phần còn lại của Sư đoàn sẽ triển khai dọc bờ Tây sông Vorskla ở phía Nam Akhtyra và Kotelva để giữ vị trí tập kết cho Sư đoàn bộ binh 34 (lúc này đang tập kết ở Poltava) .

Ngoài ra Quân đoàn thiết giáp XXIV còn triển khai Kampfgruppe ,,Deutsch’’ tại Grun-Kuzemin và Belsk (đối điện Kotelva ở bờ kia sông Vorskla) với nhiệm vụ chặn Quân đoàn tăng cận vệ 4 từ phía Tây .  Trước đó thì KG có nhiệm vụ bảo vệ sườn phải của Sư đoàn Großdeutschland .

Biên chế của Kampfgruppe ,,Deutsch’’
- Tiểu đoàn thiết trinh sát 10/10.Pz.Gren.Div.
- 2 Đại đội từ Tiểu đoàn thiết trinh sát 11/11.Pz.Div.
- Tiểu đoàn công binh 48
- Trung đội chống tăng 1/Pz.Gren.Div.,,Großdeutschland’’

’’Báo cáo tối của Quân đoàn thiết giáp XXIV.,  ngày 17.8.1943 lúc 21.00 giờ

…

6.) a) ,,GD’’ : sẽ báo cáo sau
7.Pz.Div. : Tính tới 11 giờ trưa
      1 thiết giáp chỉ huy
      1 Pz.III nòng ngắn
      11 Pz.III nòng dài
      19 Pz.IV nòng dài
b) ,,GD’’ : sẽ báo cáo sau

7.Pz.Div. : sẽ báo cáo sau
c)  ,,GD’’ và 10.Pz.Gren.Div. sẽ báo cáo sau
7.Pz.Div. tính tới 11 giờ trưa
 Pz.Jäg.Abt : 6 7.62cm Sf.
          3 7.5cm Sf.
          4 7.5cm (mot z)
   
…

Do cuộc tấn công nhằm vào Bogodukhov trước đó của Sư đoàn ,,Das Reich’’ bất thành trước kháng cự của Rosmitrov , Quân đoàn thiết giáp III. đã dời hướng tiến công chính xa hơn về phía Tây để đánh vào khu vực được bố trí quân số mỏng hơn nhằm vào Tập đoàn quân cận vệ 6 . Cuộc tấn công của Quân đoàn thiết giáp III. sẽ được dẫn đầu bởi chủ lực Sư đoàn thiết lựu SS ,,Totenkopf’’ hiện đã triển khai dọc bờ Nam sông Merla gần Tây Nam Krasnokutsk . Vào lúc này 2 Trung đoàn từ 223.Inf.Div. đã vận chuyển tới khu vực bằng đường sắt từ Poltava , do HQ Sư đoàn vẫn ở Poltava nên quyền chỉ huy 2 Trung đoàn tạm thời thuộc ,,Totenkopf’’. Quân đoàn sẽ tấn công theo hướng Bắc qua sông Merla sau đó hợp vây với ,,Großdeutschland’’ .

Dù gặp phải vấn đề về tiếp tế do tuyến đường sắt Poltava-Kharkov liên tục bị cắt đứt trong các ngày vừa qua , Quân đoàn thiết giáp III. vẫn tích trữ được 4 đơn vị Verbrauchssatz cho diesel - mức nhiên liệu dự trữ tiêu chuẩn của 1 đội hình thiết giáp , để chuẩn bị cho cuộc tấn công đường dài sau đó . Từ vị trí của Quân đoàn thiết giáp III. đến Quân đoàn thiết giáp XXIV. hiện có khoảng cách 100km , như vậy với 4 đơn vị VS thì các đội hình thiết giáp của Quân đoàn có thể di chuyển liên tục 400km , dư để rút lui trở về vị trí trong trường hợp cuộc tấn công bất thành .

‘’Armeeoberkommando 8
O.Qu./Qu.l
…

Báo cáo tối  ngày 16.8.1943 lúc 24.00 giờ

…
III.1.) 1 VS = 1805 m³ xăng , 307 m³ diesel
…
3.) XI.AK. 3.0 VS xăng , 3.85 VS diesel
    III.Pz.K. 2.8 VS xăng , 4.0  VS diesel
 XXXXII.AK. 2.67 VS xăng , 2.78 VS diesel

… ‘’

Sức mạnh sẵn sàng chiến đấu hiện tại của Sư đoàn thiết lựu SS ,,Totenkopf’’ :
- 7 thiết giáp chỉ huy
- 10 Pz.III. nòng dài
- 1 Pz.IV. nòng ngắn
- 14 Pz.IV. nòng dài
- 3 Tiger I
- 15 pháo xung kích

Các lực lượng có khả năng sẽ nằm trong túi vây bao gồm phần lớn Tập đoàn quân 27 và một số thành phần của Tập đoàn quân cận vệ 6 . Tập đoàn quân của Trofimenko vào lúc này triển khai ở một khu vực rất rộng lớn khi 4 Sư đoàn súng trường rải dọc khắp 170km chiều dài chiến tuyến , phần lớn đều bố trí ở phía Đông Bắc và phía Bắc Akhtyra . Khu vực phía Nam Akhtyra được trấn giữ bởi 166СД và Lữ đoàn tăng 93 , xa hơn về phía Tây là 71СД  và Quân đoàn tăng cận vệ 4 bố trí dọc sông Vorskla đoạn đến Kotelva . Tệ hơn nữa là Trofimenko đang tiến hành tập trung một nhóm tấn công ở phía Tây Kotelva nhằm chuẩn bị cho cuộc tấn công vào Akhtyra trong vài ngày tới càng khiến khu vực sắp bị tấn công mỏng hơn nữa , cuộc tấn công của quân Đức trùng với thời điểm nhóm này vẫn đang trong giai đoạn hình thành nên nhóm sẽ không có sức mạnh đủ hiệu quả để kịp thời tung đòn phản công . Với chiến tuyến có độ dày mỏng như vậy thì mũi tấn công của Quân đoàn thiết giáp XXIV. có thể dễ dàng xuyên phá và đột phá ra sau lưng của Quân đoàn tăng cận vệ 4 . Đối diện vị trí của ,,Totenkopf’’ là 52ГвСД và 71ГвСД , xa hơn về phía Tây Bắc là 51ГвСД  cùng 163СД trấn giữ phía Nam Krasnokutsk . 2 Sư đoàn còn lại của Chistyakov phòng ngự dọc sông Merchik bên cánh phải Tập đoàn xe tăng 1 . Nhằm đề phòng tình huống khẩn cấp xảy ra , Chistyakov đã bố trí Quân đoàn tăng cận vệ 5 (hiện với 3 Lữ đoàn) đằng sau cánh phải của mình . Như vậy Quân đoàn thiết giáp III. sẽ vất vả hơn trong việc xuyên phá vị trí của Tập đoàn quân cận vệ 6 , so với Quân đoàn thiết giáp XXIV. ở hướng đối diện .

Quân Đức trong cuộc tấn công sắp tới sẽ chiếm ưu thế về pháo binh bởi phần lớn pháo binh của Tập đoàn quân 27 hiện đang tập trung quanh Kolontayev-Krasnokutsk . Tập đoàn không quân 2 vào lúc này hiện đang hỗ trợ Tập đoàn quân 40 và Tập đoàn quân 47 ở phía Bắc nên quyền kiểm soát bầu trời vào ngày đầu tiên sẽ thuộc về Quân đoàn bay VIII. 

Vị trí các đội hình-đơn vị của Tập đoàn quân cận vệ 27 vào ngày 15/8 , hầu hết không có sự thay đổi đáng kể cho tới ngày 17/8

Vị trí một số đơn vị của Tập đoàn quân 27 bị nhận dạng bởi bộ phận Ic/Pz.Gren.Div. ,,Großdeutschland’’

Tới ngày 16/8 thì tên gọi  4 Lữ đoàn của Quân đoàn tăng cận vệ 4 cùng Trung đoàn pháo tự hành đều  đã được bộ phận Ic nhận diện chính xác . 

Tình hình đạn dược được của các đơn vị của Tập đoàn quân 27 vào ngày 17/8 . Cột bên phải (б/к) là cơ số đạn hiện có của đơn vị.

Sức mạnh chiến đấu của Quân đoàn tăng cận vệ 4 từ ngày 12/8

Sức mạnh chiến đấu về người của Tập đoàn quân 57 vào ngày 15/8 . Nhiều đơn vị súng trường chỉ có sức mạnh đạt khoảng 50% so với tiêu chuẩn 

9 giờ sáng ngày 18/8  , cuộc tấn công bắt đầu được thực hiện sau loạt pháo kích và không kích cường độ cao trong thời gian ngắn .

Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ triển khai thành 3 Kampfgruppe cùng Tiểu đoàn thiết giáp 51 nhanh chóng xuyên thủng vị trí của 2 166СД chỉ trong vòng 40 phút sau đó bắt đầu đánh phá sau lưng của Sư đoàn . Tới khoảng 10 giờ sáng thì KG thứ hai tiến qua vị trí của Sư đoàn , theo sau bởi KG thứ ba vào khoảng 11 giờ 30 , tiêu diệt Trung đoàn súng trường 517 . 2 Trung đoàn còn lại bị đẩy lùi về hướng Tây Nam , tới khoảng 1 giờ chiều thì đội hình thiết giáp của ,,Großdeutschland’’ đã đột phá tới sở chỉ huy  166СД tại Udarnik . Vào khoảng 2 giờ chiều thì Sư đoàn ,,Großdeutschland’’ đã đột phá tới Kaplunovka , cắt đứt đường liên lạc giữa HQ Tập đoàn quân 27 và các đội hình tiên phong tại Kotelva . Tới cuối ngày hôm đó , Quân đoàn thiết giáp XXIV đã đột phá tổng cộng 24km dọc chiều sâu chiến tuyến theo hướng Tây Nam ở khu vực rộng 7km .166СД gom góp các đơn vị còn lại để tổ chức vị trí phòng ngự mới ở Đông Nam Akhtyra .

Ở hướng Tây Nam , Sư đoàn thiết lựu SS ,,Totenkopf’’ bắt đầu vượt sông Merla vào sáng sớm , chạm trán với các đơn vị từ Quân đoàn tăng cận vệ 4 , Quân đoàn tăng cận vệ 5 và Tập đoàn quân cận vệ 6  . Dù đã được tăng cường bởi 2 Trung đoàn từ 223.Inf.Div. nhưng Sư đoàn vẫn không thể xuyên phá được vị trí của Tập đoàn quân cận vệ 6 tại đầu cầu ở phía Nam Krasnokutsk .  Chiến tuyến phòng ngự được xây dựng dọc sông Merla được bố trí rất mạnh : 71ГвСД  , 241СД , 252СД  , Quân đoàn tăng cận vệ 5 , Lữ đoàn tăng cận vệ 14 và Lữ đoàn súng trường cơ giới cậnn vệ 3 hầu như không mất bất kỳ một tấc đất nào trong ngày hôm đó . Quân đoàn tăng cận vệ 4 ngoài ra còn triển khai các Lữ đoàn tăng cận vệ 12 , 13 để tăng cường cho 166СД cố gắng giữ chiến tuyến ở phía Nam Akhtyra .

Vào lúc này các lực lượng của Trofimenko ở Kotelva đã bị vây quanh từ 3 mặt .

Zhukov vào ngày hôm đó đang ngồi tại HQ của Vatutin ngay khi nhận được tin lập tức yêu cầu chuẩn bị lực lượng phản công  . Kế hoạch phản công sẽ được thực hiện với các lực lượng dự bị của STAVKA và dự bị Phương diện quân Voronezh đến tăng cường cho Tập đoàn quân 27 tại khu vực Akhtyra . Vatutin sau đó lệnh cho Trofimenko tập hợp Quân đoàn tăng cận vệ 4 , Quân đoàn tăng cận vệ 5 , Lữ đoàn tăng 93 và 166СД thực hiện đòn tấn công phối hợp nhằm vào phần gốc của mũi xuyên phá gần Akhtyra từ phía Nam  . 147СД sẽ hỗ trợ cho đòn phản công từ phía Bắc . Tới cuối ngày 18/8 thì Trofimenko đã triển khai pháo binh dự bị của mình . Tập đoàn quân cận vệ 4 (quyền chỉ huy thuộc về Phương diện quân Voronezh từ ngày 16/8) nhận lệnh trực tiếp từ Zhukov chuẩn bị cho đòn phản công tại khu vực tác chiến của Tập đoàn quân 27 cùng với Quân đoàn tăng cận vệ 3 . Tập đoàn xe tăng 1 ngoài ra nhận lệnh di chuyển toàn bộ các đơn vị rảnh tay sang phía Tây để hỗ trợ cho Trofimenko , toàn bộ Quân đoàn cơ giới 3 và Quân đoàn xe tăng 6 đã di chuyển tới Kupyevakha và Polkovaya Nikitovka trong đêm hôm đó nhằm ngăn Sư đoàn ,,Großdeutschland’’ có thể tiếp tục tiến xa hơn về phía Đông . Tập đoàn tăng cận vệ 5 ngoài ra nhận lệnh triển khai Quân đoàn tăng 29 hành quân tới Akhtyra để thực hiện cuộc phản công .

‘’Sức mạnh chiến đấu của Tập đoàn xe tăng 1 vào ngày 17/8 , 1943 , lúc 23:00

6TK : 21 T-34 2 T-70 2 T-60

31TK : 23 T-34 9 T-70

3MK : 44 T-34 21 T-70 6 T-60

Tổng cộng : 128

 

Tham mưu trưởng 1TA , M.Shalin ‘’

Có thể thấy đòn tấn công phối hợp giữ 2 Quân đoàn thiết giáp đã thay đổi hoàn toàn kế hoạch của Phương diện quân Voronezh khi giờ đây nhiệm vụ đột phá tới Kolomak từ phía Nam Bogodukhov bởi 2 Tập đoàn xe tăng đã hoàn toàn thất bại . Toàn bộ sức mạnh còn sót lại của Phương diện quân giờ đây sẽ được sử dụng cho trận đánh tại Akhtyra nhằm giải cứu nhóm Kotelva . Như vậy Tập đoàn tăng cận vệ 5 sẽ không thể hướng sang phía Đông để hỗ trợ Phương diện quân Stepnoy như dự kiến và Konev buộc phải tính tới phương án khác để có thể tấn công vào thành phố Kharkov .

Rạng sáng 19/8 , dù quá trình tập hợp các lực lượng tác chiến chỉ mới hoàn thành được một phần , Tập đoàn quân 27 đã tung đòn phản công trùng với thời điểm ,,Großdeutschland’’ tiếp tục đòn đánh từ ngày hôm trước , lần này hướng thẳng đến các vị trí của ,,Totenkopf’’ ở hướng Nam thay vì tiếp tục đánh theo hướng Đông Nam . Quân đoàn tăng cận vệ 4 , 166СД và 71СД tấn công từ hướng Nam , đánh vào phần gốc của mũi xuyên phá . Trận chiến khốc liệt diễn ra , tư lệnh 166СД thiệt mạng tại chỗ sau đó các đơn vị của Hồng quân quay trở về vị trí ban đầu quanh Kotelva dưới cuộc không kích của Quân đoàn bay VIII.  Ở phía Bắc mũi xuyên phá , các đơn vị được tung vào trận đánh một cách rời rạc nên không thể thay đổi được tình hình . Ở phía Đông Akhtyra , Sư đoàn thiết giáp 7 mở cuộc tấn công nhằm vào 155СД .

Trong khi đó ở phía Nam , Quân đoàn tăng cận vệ 5 cùng 241СД tiếp tục phòng ngự trước cuộc tấn công qua sông Merla của SS ,,Totenkopf’’ . Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ do đã tập trung toàn bộ lực lượng của mình để phòng ngự mũi xuyên phá trước các cuộc phản công của Tập đoàn quân 27 nên không thể tiếp tục tiến thêm bước nào , quá trình khép vây do đó hoàn toàn phụ thuộc vào Sư đoàn ,,Totenkopf’’ . Nhận thấy việc đánh qua sông Merla từ Krasnokutsk không khả thi , ,,Totenkopf’’ lập tức chuyển hướng tấn công sang phía Tây tại Kolotaiv .

Ở khu vực Poltava , Sư đoàn bộ binh 34 đã được vận chuyển tới bằng đường sắt từ Cụm Tập Đoàn Quân Trung Tâm . Quyền chỉ huy Sư đoàn thuộc về Quân đoàn XXIV , Sư đoàn dự tính sẽ hành quân lên phía Bắc để bịt kín vòng vây từ bờ Tây sông Vorskla . Trung đoàn còn lại của 223.Inf.Div. đã hành quân tới trước Murafa để thay thế cánh trái cho Sư đoàn thiết lựu SS ,,Das Reich’’ . Quân đoàn thiết giáp III. sau đó rút một phần ,,Das Reich’’ ; 2 Trung đoàn của 223.Inf.Div. làm dự bị ở Kolomak . Tại khu vực Akhtyra , toàn bộ Sư đoàn thiết lựu 10 đã tập hợp sau lưng ,,Großdeutschland’’ sẽ được tung vào trận đánh vào ngày hôm sau .

Vào lúc này , Tập đoàn quân cận vệ 4 của Kulik đã di chuyển vào vị trí xuất phát với Quân đoàn súng trường cận vệ 20 tại Novaya Odessa và Quân đoàn tăng cận vệ 3 các phía Đông Akhtyra khoảng 15km . Cuộc tấn công được thực hiện vào tối hôm đó nhằm vào nông trang tập thể Udarnik trước vị trí của 147СД. Trận chiến tiếp tục diễn ra tới sáng hôm sau , khi Quân đoàn súng trường cận vệ 21 cùng Tập đoàn xe tăng 1 tham gia trận đánh nhưng Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ vẫn tiếp tục đứng vững . Tới khoảng 5 giờ 30 chiều thì tại vị trí của Sư đoàn đổ bộ đường không cận vệ 8 mới thành công trong việc xuyên phá chiến tuyến của ,,GD’’ sau đó quay đầu sang hướng Tây đến nông trang Udarnik và ngoại ô Kaplunovka .

Tới ngày 20/8 thì Kulik chuyển Quân đoàn tăng cận vệ 3 sang vị trí của lính dù để tận dụng thành công từ ngày hôm trước . Các đơn vị của Quân đoàn súng trường cận vệ 20 tiến được thêm 3-4km và chiếm được nhà kho tại Ilychevka và nông trang Osetnyak . Quân đoàn sau đó phối hợp cùng với Quân đoàn tăng cận vệ 3 tấn công nông trang tập thể Udarnik  , tuy nhiên trúng hỏa lực bắn tạt sườn từ Kaplunovka . Kulik sau đó cho Sư đoàn đổ bộ đường không cận vệ 5 tấn công ngôi làng này , Sư đoàn triển khai 1 Trung đoàn vòng ra sau lưng làng và tổ chức phòng ngự cố thủ ở nông trang tập thể Pioneer . Làng Kaplunovka lúc này được phòng ngự bởi một nhóm bộ binh cùng 16 thiết giáp , lo rằng mình đã bị một lực lượng mạnh vòng ra sau lưng buộc phải bỏ vị trí rút lui về phía Nam nông trang tập thể Udarnik . Tuy nhiên Sư đoàn thiết lựu 10 vào lúc này đã thay thế các đơn vị phòng ngự của ,,Großdeutschland’’ tiếp tục tiến xuống phía Nam tới rất gần vị trí của ,,Totenkopf’’ . Tại Parkhomovka  , Quân đoàn cơ giới 3 cố gắng tấn công các đơn vị của ,,GD’’ với tổn thất nặng . Ở phía Nam Sư đoàn thiết lựu SS ,,Totenkopf’’ đã thành công trong việc xuyên phá vị trí của Tập đoàn quân cận vệ 6 tại Kolotaiv và bắt đầu đột phá về phía Bắc, vòng qua sau lưng Quân đoàn tăng cận vệ 5 cùng Quân đoàn súng trường cận vệ 52 . Quá trình hợp vây giữa Quân đoàn thiết giáp XXIV. và Quân đoàn thiết giáp III. đã hoàn thành vào cuối ngày hôm đó .  Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ sau đó tiến hành tổ chức vòng ngự vòng vây ngoài ở phía Bắc còn Sư đoàn thiết lựu SS ,,Totenkopf’’thiết lập vòng vây trong cùng Sư đoàn thiết lựu 10 tại Parkhomovka , cách Đông Bắc Kotelva khoảng 17km . Quân đoàn tăng cận vệ 4 cùng 166СД đã rơi vào vòng vây ở phía Nam Akhtyra , Trung đoàn súng trường 432 chỉ còn lại 52 người và toàn bộ 166СД chỉ đạt 35% sức mạnh chiến đấu , cả 2 đội hình đều được lệnh cố gắng chống cự để chờ lực lượng giải cứu .

Sự khó chịu của phương thức tác chiến phòng ngự ở phía Nam Akhtyra của Sư đoàn ,,Großdeutschland’’ được thể hiện qua tin nhắn gửi đến STAVKA của Zhukov vào tối ngày 21/8 :

’’Tại khu vực AKhtyra-Kaplunovka dịch đang sử dụng các chiến thuật phòng ngự như sau : Họ triển khai xe tăng phía sau bộ binh , phía sau pháo chống tăng và giấu chúng ở khu vực che chắn trước các lại hỏa lực . Chống lại các đơn vị tấn công của ta , chủ yếu là Kulik , địch sử dụng hỏa lực pháo và cối , không quân và bộ binh phản công với các nhóm gồm khoảng 20-30 xe tăng . Có thể thấy ý đồ là nhằm bảo vệ sức mạnh xe tăng của họ và tiêu diệt xe tăng của ta , sau đó , khi quân ta đã yếu dần thì họ sẽ tấn công .  Xét đến hành động của địch tôi đã lệnh cho Vatutin cùng các chỉ huy Tập đoàn quân phải tấn công địch sao cho không được phép tách rời xe tăng khỏi pháo binh và bộ binh và tấn công chủ yếu với không quân , pháo binh , toàn bộ bộ binh và hệ thống vũ khí chống tăng . ‘’

 

Như vậy quyết định tiếp tục tấn công của Hoth đã thành công trong việc bao vây các lực lượng của Tập đoàn quân 27 ở Kotelva , tuy nhiên nó không giải quyết được cuộc khủng hoảng ở phía Nam Sumy khi cùng lúc đó Tập đoàn quân 40 và Tập đoàn quân 47 tiếp tục tận dụng thành công từ ngày 17/8 mở rộng khu vực xuyên phá và bắt đầu tuồn các lực lượng đột phá tới khu vực hậu cần của Pz.AOK.4 từ cánh trái . Ngoài ra việc lập thành vòng vây chưa phải là kết thúc bởi với sự xuất hiện của Tập đoàn quân cận vệ 4 thì Vatutin hoàn toàn có thể phá vây để giải cứu nhóm Kotelva trong vài ngày tiếp theo bởi Quân đoàn thiết giáp XXIV. giờ đây chỉ có thể giữ chứ không thể tiến hành tiêu diệt túi vây . Sự khó chịu dành cho Manstein và Hoth đến từ việc cứ mỗi lần lực lượng dự bị cuối cùng của mình được điều đến giải quyết một cuộc khủng hoảng ở khu vực này thì ở khu vực khác Vatutin lại tung đòn tấn công bằng 1 Tập đoàn quân khác được đưa vào chiến tuyến tạo thành một cuộc khủng hoảng khác ở khu vực đó . Như vậy bài toán kể từ đầu chiến dịch vẫn chưa được giải quyết : các lực lượng phòng ngự tại chỗ không có đủ sức mạnh để tự mình giải quyết tình huống và cũng chẳng còn bất kì dự bị nào để đáp trả .  Vào lúc này Hoth lệnh cho Quân đoàn thiết giáp XXIV. chuyển về thế phòng ngự .

Vào ngày 18/8 , khi Quân đoàn thiết giáp XXIV. đang thực hiện đòn tấn công ở phía Nam thì ở phía Bắc Trosyanets , Tập đoàn quân 40 và Tập đoàn quân 47 tiếp tục triển khai các lực lượng của mình chui qua lỗ hổng trên chiến tuyến để đánh phá khiến phòng tuyến sông Psel có nguy cơ sụp đổ . Quân đoàn VII. trước đó đã nhận lệnh rút lui toàn bộ các đơn vị của mình sang bờ Tây sông Psel trước Tập đoàn quân 38 , đồng thời tập trung các lực lượng còn lại để tổ chức chiến tuyến hướng về phía Bắc ở Trosyanets.  Tập đoàn quân 47 triển khai Quân đoàn cơ giới cận vệ 3 chui qua khe hở trên tuyến phòng ngự dọc khu vực rộng 12km và đột phá tới Lebedin , trên đường tiến đụng độ 57.Inf.Div. tổ chức đánh kìm chân tại Malyi Istorop sau đó giao tranh suốt 3 tiếng tại Seblyankin và Gruzchevo cách phía Đông Lebedin khoảng 13km cùng 57.Inf.Div. và 112.Inf.Div.

Tập đoàn quân 40 ở phía Bắc đã di chuyển đến sông Psel và ngoại ô Revki và Karavan , cách phía Đông Lebedin khoảng 15km . Bên cánh trái của Tập đoàn quân 47 , các đơn vị của Moskalenko di chuyển chậm hơn dự kiến do không thể xuyên phá vị trí phòng ngự của 11.Pz.Div. và 19.Pz.Div. ở phía Đông Boromlya-Trosyanets. Cách di nhất để có thể đánh bại lực lượng này là đe dọa sườn trái của Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII. bằng cách tiếp tục tận dụng thành công ở phía Bắc và tiến hành đột phá .

Ngày 19/8 , Tập đoàn quân 47 tiếp tục tấn công về phía Lebedin với Quân đoàn cơ giới cận vệ 3 giờ đây chỉ còn cách thành phố khoảng 7km , sau đó Quân đoàn chuyển hướng sang phía Nam để đánh về Pushkary nhắm vào sườn trái của 57.Inf.Div. và 112.Inf.Div. khiến 2 Sư đoàn này phải triển khai thành 2 KG cấp tiểu đoàn để đánh kìm chân , sau đó rút lui sang phía Tây đến Lebedin . 19.Inf.Div. cùng 11.Inf.Div. buộc phải triển khai KG lên phía Bắc để che chắn sườn trái . Đến 5 giờ chiều ngày hôm đó thì đơn vị tiên phong của Quân đoàn cơ giới 3 cùng Quân đoàn xe tăng 2 đã đột phá tới Lebedin , chạm trán với một KG từ 57.Inf.Div. phòng ngự ở rìa Nam thành phố . Phần còn lại của Quân đoàn cơ giới 3 cùng các đơn vị súng trường tiếp tục đánh xuống phía Nam , đẩy lùi các đơn vị của 19.Pz.Div. theo hướng Dolzhik . 112.Inf.Div. trong khi rút lui xuống phía Nam đã tổ chức tuyến phòng ngự mới dọc bờ Tây sông Psel ở phía Nam Lebedin . Giờ đây cánh trái của Quân đoàn XXXXVIII. đang bị đe dọa nghiêm trọng . Quân đoàn súng trường 52 ở phía Bắc , tăng cường bởi 161СД tấn công qua vị trí của 57.Inf.Div. đã tiếp cận rìa Đông thành phố Lebedin vào tối hôm đó . 255.Inf.Div. (Quân đoàn LII.) lúc này đang nghỉ ngơi ở Lebedin buộc phải triển khai thành KG để phòng ngự cùng KG của 57.Inf.Div. Trận chiến kéo dài tới 8 giờ tối thì 309СД , 161СД và Quân đoàn xe tăng 2 đã tiến vào tới nội thành . Cuộc tấn công sau đó dừng lại , 161СД được điều xuốg phía Nam cùng Quân đoàn xe tăng 2 để bọc lót cánh phải của Quân đoàn cơ giới cận vệ 3 . Tại khu vực của 206СД và 100СД ,  vị trí phòng ngự ở phía Bắc Trosyanets cuối cùng cũng đã bị xuyên phá khi 2 Sư đoàn thiết giáp buộc phải điều bớt quân lên phía Bắc . Tới tối hôm đó thì toàn bộ 19.Pz.Div. đã rút lui khỏi Trostyanets .

Giờ đây khi Lebedin đã mất , Hoth chuyển toàn bộ sự chú ý của mình về phía Tập đoàn quân 47 - lực lượng đang đe dọa nghiêm trọng tới sườn trái của nhóm Akhtyra . Rõ ràng vào lúc này Quân đoàn VII. và Quân đoàn LII. quá yếu để có thể thực hiện bất cứ nhiệm vụ nào ngoài phòng thủ tại chỗ , Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII. trong khi đó đã bị trói tay trong việc phòng ngự sườn phía Bắc của nhóm Akhtyra . Do đó Hoth buộc phải cố gắng hoàn thành khép vây tại Kotelva để có thể điều Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ trở lại khu vực phía Bắc .

Vào ngày 20/8 , Tập đoàn quân 47 tiếp tục tấn công với Quân đoàn cơ giới cận vệ 3 dẫn đầu , tiến tới Oleshnya , cách Tây Nam Akhtyra khoảng 20km . 19.Pz.Div. cùng 11.Pz.Div. , lúc này với sức mạnh chiến đấu tổng hợp chỉ còn lại 13 thiết giáp và 16 pháo xung kích triển khai dọc vị trí dài 20km từ Oleshnya đến Akhtyra , buộc phải nhờ tới sự hỗ trợ của Quân đoàn bay VIII. để có thể tiếp tục giữ vững vị trí . Cuộc không kích nhằm vào 100СД và 206СД với cường độ mạnh , khiến tham mưu trưởng 206СД tử trận và chỉ huy Sư đoàn bị thương , trung tâm liên lạc của Quân đoàn súng trường 52 cũng bị tiêu diệt . Tuy vậy Tập đoàn quân 47 vẫn tiếp tục tấn công đến Kosten - cách phía Bắc Dolzhik khoảng 10km sau đó chạm trán với KG từ 19.Pz.Div , tại đây trận chiến đã diễn ra tới trưa cho tới khi 19.Pz.Div. rút lui khỏi Razsokhovatyu , cách Đông Bắc Dolzhik khoảng 4km . Tới tối hôm đó thì 11.Pz.Div. cũng đã rút lui về Oleshnya . Ngoài cùng bên cánh phải là 100СД và 206СД đã tiến tới sông Vorskla tại vị trí cách Tây Bắc Akhtyra chỉ 6km . Kết thúc ngày 20/8 dù Quân đoàn thiết giáp XXIV. đã hoàn thành quá trình hợp vây với Tập đoàn quân 8 tuy nhiên cuộc tấn công của Tập đoàn quân 40 và 47 trong 2 ngày vừa qua đã xuyên phá tới sau lưng sườn trái của 2 Quân đoàn thiết giáp của Pz.AOK.4 , tạo thành vòng cung chạy từ Dolzhik-Oleshnya-Akhtyra tới Krasnokutsk . Nhóm Akhtyra giờ đây phải đối mặt với tình huống nguy hiểm từ 2 bên sườn .

Đêm hôm đó , Tập đoàn thiết giáp 4 nhanh chóng luân chuyển quân số để đối ứng : Sư đoàn thiết lựu 10 hành quân sang phía Tây cùng Tiểu đoàn trinh sát tới Zenko để bọc lót sườn trái của Sư đoàn thiết giáp 19 . Trung đoàn đầu tiên của 34.Inf.Div. hành quân từ Poltava đến Oleshnya . 

Ngày 18/8 , Konev dự định sẽ tấn công trực diện vào thành phố từ phía Bắc cùng sự hỗ trợ của Tập đoàn tăng cận vệ 5 từ phía Tây .

’’Tôi đã tính toán trong đầu mình những ưu và nhược điểm , sau khi đã phân tích Kharkov từ mọi phía , từ mọi hướng đánh và cuối cùng đi đến kết luận cuối cùng : hướng tiến công thuận lợi nhất từ phía Tây Bắc tại vị trí của Tập đoàn quân 53 . Tại đây có rừng và các con đồi bao quát thành phố cung cấp hướng tiếp cận thành phố tốt nhất . Giờ đây tôi chỉ còn phải tính tới chuyện bảo vệ Tập đoàn quân này từ sườn Tây , khi ở khu vực Lyubotin các sư đoàn tăng của địch liên tục phản công . Chúng ta sẽ chống lại xe tăng của họ bằng xe tăng của ta , đồng thời thực hiện đòn đánh vào thành phố với 2 Tập đoàn quân : Tập đoàn quân 53 và Tập đoàn xe tăng của Pavel Rosmitrov . Sở chỉ huy tiền phương của tôi đặt ở khu vực của Tập đoàn quân 53 nằm trên hướng tiến công chính.’’

Kế hoạch tấn công dự kiến vào thành phố Kharkov của Konev với Tập đoàn tăng cận vệ 5 vào ngày 17/8

 

Konev dù đã xin STAVKA chuyển Tập đoàn tăng cận vệ 5 cho mình   tuy nhiên tình huống nguy cấp của Tập đoàn quân 27 tại Akhtyra đã ngăn không cho Rosmitrov tham gia trận đánh tại Kharkov . Do đó kế hoạch tấn công được đưa ra như sau:

-Tập đoàn quân 53 tấn công theo hướng Nam theo hướng Peresechnaya và dãy đồi ở Tây Bắc Kharkov , sau đó vượt qua sông Udy và cắt đứt tuyến đường sắt Poltava-Kharkov gần Korotich . Đe dọa thành phố từ phía Tây .

-Tập đoàn quân 69 sẽ chuyển phần lớn lực lượng lệch về cánh phải để phối hợp với Tập đoàn quân 53 .

Vào lúc này Managarov đã bố trí các lực lượng của mình ở vị trí xuất phát cho đòn tấn công sắp tới : 299СД tại Polevoye , cách Tây Nam Dergachi khoảng 8km ; ở phía Nam Dergachi là 84СД , 116СД , Lữ đoàn tăng 219 và Lữ đoàn tăng 19 ; 252СД cùng phần còn lại của Quân đoàn cơ giới 1 bố trí ở tuyến thứ hai với vai trò đột phá

Cả Managarov và Konev đều đưa ra kết luận từ những ngày trước rằng cần phải sử dụng biện pháp tấn công khác để có thể xuyên phá được vị trí phòng ngự của Tập đoàn quân 8 . Trước đó các cuộc tấn công của Phương diện quân Stepnoy thường bắt đầu vào sáng sớm sau trận pháo kích chuẩn bị kết thúc bằng loạt Katyusha . Các lực lượng phòng ngự chỉ đơn giản là ẩn nấp ở vị trí phòng ngự chính sau đó trở lại vị trí bắn về phía bộ binh đang tiến tới . Managarov cho rằng cuộc tấn công nếu thực hiện vào khoảng thời gian cuối ngày với kế hoạch bắn khác sẽ khiến quân Đức bất ngờ . Ngoài ra Managarov cũng biết được từ thông tin tra hỏi tù binh rằng vào khoảng 5 giờ chiều thì một nửa số sĩ quan và binh sĩ ở vị trí tiền phương sẽ rời hào để nhận khẩu phần ăn ở HQ tiểu đoàn . Vì thế Managarov đã sắp xếp kế hoạch bắn vào lúc 4 giờ 45 sử dụng pháo phản lực Katyusha nhằm vào các HQ tiểu đoàn và hào liên lạc . Sau loạt bắn đầu , các loại pháo cối và hỏa lực đường không sẽ bắt đầu tấn công các chiến hào ở vị trí tiền phương . Cuộc pháo kích sẽ diễn ra với thời lượng chỉ 15 phút , bộ binh sẽ tiến lên vào lúc 5 giờ chiều và cuộc tấn công tiếp tục cho tới đêm hôm đó . Đòn đánh sẽ được thực hiện vào chiều ngày 18/8 với sự có mặt của chỉ huy Quân đoàn cơ giới , chỉ huy không quân , chỉ huy pháo binh , sĩ quan chiến dịch , sĩ quanh trinh thám tại HQ của Tập đoàn quân 53 trong khi Konev quan sát diễn biến tại sở chỉ huy tiền phương gần đó cùng Managarov .

Đối đầu với cuộc tấn công của Tập đoàn quân 53 vẫn là Quân đoàn XI với không có nhiều sự thay đổi kể từ những ngày trước : 3.Pz.Div. phòng ngự khu vực từ  Olshany tới Polevoye ; tiếp đó là 168.Inf.Div. phòng ngự khu vực rộng 4km đối diện Polevoye ; 198.Inf.Div. phòng ngự khu vực rộng 4km đối diện Dergachi và 106.Inf.Div. phòng ngự khu vực từ đường Dergachi-Kharkov tới tuyến đường sắt . Bên cánh phải của Quân đoàn XI. là 320.Inf.Div. bố trí dọc đường Belgorod-Kharkov . Ở phía Tây Nam của thành phố , vào lúc này 355.Inf.Div. ngay khi đến tăng cường cho 161.Inf.Div. đã tiến hành phản công khiến mũi tiến của Tập đoàn quân cận vệ 1 dừng lại khi cách phía Đông Taranovka khoảng 5km .  

 

‘’Gọi điện với sĩ quan quân nhu O.Qu. ngày 17.8.1943 lúc 12 giờ 40

(Trung tá von Metzsch)

 

Theo yêu cầu của sĩ quan Ia , tình trạng đạn dược :

…

Lựu pháo dã chiến hạng nhẹ của XI.AK. vào 17.8.43. như sau:

 

320.I.D. 59%

106.I.D.  42%
198.I.D.  36%
168.I.D.  69%
3.Pz.Div. 93%

Mức tiêu thụ mỗi ngày dự tính vào khoảng 35-50%

…
Tuyến đường sắt Poltova-Kharkov dự tính sẽ hoạt động trở lại vào 17/8
… ‘’

Vào khoảng 4 giờ 45 chiều ngày 18/8 , trận pháo kích mở màn nhằm vào ranh giới giữa 3.Pz.Div. và 168.Inf.Div. Tới 5 giờ 30 thì các tiểu đoàn tiên phong của 299СД , 84СД và 116СД tấn công các vị trí của 168.Inf.Div. ở phía Nam Polevoye , tiến thêm 3km vào khu rừng ở gần đó . Sau đó Managarov triển khai 252СД để tiếp tục xuyên phá khu vực này . Tới sáng ngày 19/8 thì 299СД , 84СД cùng 252СД đã dọn sạch khu rừng và chỉ còn cách Peresechnaya trên sông Udy chỉ khoảng 2km . 3.Pz.Div. vào lúc này với sức mạnh chỉ còn 13 thiết giáp , không thể làm gì hơn ngoài đánh kìm chân để chờ tiếp viện . Kết thúc ngày 19/8 , 84СД và 252СД đã đẩy tới Peresechnaya cùng các con đồi ở Tây Bắc Kharkov và cắt đứt đường Dergachi-Kharkov . 3.Pz.Div. buộc phải rút lui về phía Tây đến phía Nam Olshany . Sư đoàn thiết lựu SS ,,Wiking’’ phòng ngự ở phía Bắc Olshany giờ đây bị các lực lượng của Tập đoàn quân 53 đe dọa bên cánh phải buộc phải bỏ vị trí và rút lui 8km về rìa thành phố . Trận chiến tiếp tục diễn ra suốt đêm 19-20/8 , tới sáng sớm thì Peresechnaya và Gavrilovka đã rơi vào tay của Managarov , ở phía Tây 28ГвСД đã tiến đến sông Udy đoạn đối diện Korotich , tới cuối ngày hôm đó thì Sư đoàn đã tới được Podnika , cách phía Tây Kharkov khoảng 5km . Quân đoàn cơ giới 1 cùng 299СД trong khi đó được triển khai vượt qua sông Udy ở phía Nam Peresechnaya trước kháng cự mạnh ở bờ phía Nam . Để duy trì đà tiến công , Konev chuyển quyền chỉ huy Quân đoàn súng trường 48 từ Tập đoàn quân 69 sang cho Tập đoàn quân 53 vào ngày 20/8 . Managarov sau đó đưa 107СД và 89ГвСД đến các con đồi ở Tây Bắc Kharkov nhằm gia tăng áp lực lên cánh trái lực lượng phòng ngự . 116СД trong khi đó sẽ tham gia tấn công thành phố từ phía Tây . Tại khu vực của Tập đoàn quân 69 , 305СД cùng 183СД tấn công 106.Inf.Div. để che chắn cho quá trình chuyển quân diễn ra , chiếm được thêm vài ngôi làng ở ngoại ô phía Bắc Kharkov . Tại khu vực của Tập đoàn quân cận vệ 7 , cuộc tấn công tiếp tục nhằm vào vị trí phòng ngự của 282.Inf.Div. gần khu nhà máy ở phía Đông thành phố .

Xa hơn về phía Đông Nam , Tập đoàn quân 57 tiếp tục tấn công vào ngày 18/8 gặp phải kháng cự mạnh từ vị trí của 39.Inf.Div. cùng với 6.Pz.Div. Tập đoàn quân cận vệ 1 ở phía Nam tiến đến Taranovka sau đó khựng lại trước vị trí của 355.Inf.Div. cùng thành phần của Sư đoàn kỵ binh SS . Tới ngày 19/8 , các đơn vị súng trường của Tập đoàn quân 57 tiếp tục tấn công nhưng chỉ đạt được bước tiến hạn chế gần Zmiyev trước 161.Inf.Div. và 355.Inf.Div. 41ГвСД ở phía Bắc sông Udy tấn công vị trí tại Bezlyubovka nhưng không có thay đổi nào đáng kể. Tới ngày 20/8 thì rõ ràng Konev chỉ có thể dựa vào trận chiến ở Tây Bắc thành phố để có thể duy trì đà tiến công .

Tới ngày 20/8 thì Zhukov mới chuyển quyền chỉ huy Tập đoàn tăng cận vệ 5 cho Konev , nhưng vào lúc này thì Rosmitrov chỉ có trong tay Quân đoàn tăng 18 và Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 (do Quân đoàn tăng 29 đã được điều tới trận chiến ở Akhtyra) . Bằng cách di chuyển các lực lượng này đến khu vực của Managarov , Phương diện quân Stepnoy hi vọng có thể tiếp tục thành công của mình trong trận đánh tại Kharkov .

 

21/8/1943-23/8/1943

Với 2 Quân đoàn của Tập đoàn tăng cận vệ 5 gồm khoảng 111 xe tăng vào thời điểm hiện tại  , Rosmitrov được lệnh tập trung ở phía Bắc sông Udy sau đó tấn công xuống phía Nam nhằm vào các lực lượng phòng ngự Korotin và Lyubotin sau đó cắt đứt tuyến đường sắt Poltava-Kharkov từ phía Tây . Tới sáng ngày 21 thì Quân đoàn tăng 18 đã tập trung ở khu rừng phía Đông Peresechnaya , Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 trong khi đó vẫn đang hành quân tới vị trí . Cuộc tấn công bắt đầu vào 9 giờ sáng , dẫn đầu bởi Quân đoàn tăng 18 nhưng ngay lập tức đã gặp một số khó khăn bởi 198.Inf.Div. kháng cự quyết liệt với hỏa lực pháo binh bắt từ bờ kia sômg . Đơn vị tiên phong của Quân đoàn tăng 18 mất 15 xe tăng , buộc Rosmitrov phải hoãn lại cuộc tấn công tới ngày hôm sau . Như vậy Tập đoàn quân 53 buộc phải tự mình vượt sông và thiết lập đầu cầu đủ lớn để cho xe tăng của Rosmitrov có thể di chuyển qua một cách dễ dàng . Tối ngày hôm đó , 28ГвСД hỗ trợ 252СД và 84СД tiến hành vượt sông sau đó Tiểu đoàn cầu phao 19 đã lắp đặt một cây cầu 60 tấn gần Gavrilovka , cách phía Tây Kharkov khoảng 7km dưới hỏa lực pháo binh . Sáng sớm ngày 22/8 , 2 Quân đoàn của Rosmitrov bắt đầu tiến hành vượt sông , đe dọa thành phố từ hướng Tây Nam . Các lực lượng phòng thủ thành phố giờ đây dần dần bị kéo dãn sang cánh trái : 106.Inf.Div. trấn giữ từ đường Dergachi đến ngoại ô phía Bắc và phần Tây Bắc ngoại ô thành phố đến sông Udy ; 168.Inf.Div. và 198.Inf.Div. phòng ngự bờ Nam sông Udy từ nội thành Kharkov đến Peresechnaya ; 3.Pz.Div. phòng ngự khu vực từ Olshany đến Peresechneya với chỉ 9 thiết giáp còn sót lại . Tập đoàn quân 8 sau đó buộc phải điều Sư đoàn thiết lựu SS ,,Das Reich’’ - lúc này với sức mạnh 38 xe tăng và 19 pháo tự hành từ khu vực Bogodukhov tới để kiềm chế đầu cầu ở bờ Nam sông Udy tại Lyubotin .  Ngoài ra Tiểu đoàn pháo xung kích 905 với 6 pháo cùng Tiểu đoàn thiết giáp SS với 42 Panther cũng được điều đến khu vực Lyubotin-Korotich . Việc bố trí một lực lượng cực kỳ mạnh tại khu vực phía Tây thành phố Kharkov - có thể nói là khu vực mạnh nhất của Cụm Tập Đoàn Quân Nam vào thời điểm hiện tại là nhằm cố gắng bảo vệ các tuyến đường chạy khỏi thành phố ở hướng Tây và Tây Nam . Ý định của Kempf vào lúc này là từ từ đánh kìm chân để rút lui toàn bộ Quân đoàn XI. khỏi thành phố một cách an toàn dù Hitler đã lệnh cho Kempf phải tử thủ thành phố .

Trận chiến với tính chất cực kỳ quyết liệt tại khu vực Lyubotin-Korotich bắt đầu diễn ra vào ngày 22/8 khi Rosmitrov dưới áp lực của Zhukov và Konev tấn công dọc đường Poltava-Kharkov và Korotich đâm vào hệ thống phòng ngự của 4 Sư đoàn của Kempf với quyết tâm giữ vững vị trí bằng mọi giá . Vị trí xuất phát của Tập đoàn quân 57 và Tập đoàn tăng cận vệ 5 nằm ở khu vực có chiều rộng khoảng 10km ở phía Nam sông Udy với : 233СД bên cánh phải cùng Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 và 107СД , 28ГвСД cùng Quân đoàn tăng 18 bên cánh trái . 299СД và 252СД trong khi đó tiếp tục tấn công qua sông Udy tại Peresechnaya với 84СД làm dự bị ở tuyến hai . Đối đầu với lực lượng này là 3.Pz.Div. và 168.Inf.Div. phòng ngự dọc đường Kharkov-Valki ; ,,Das Reich’’ bố trí ở tuyến phòng ngự thứ hai giữa Lyubotin và Korotich với nhiệm vụ chặn đứng mũi đột phá của Rosmitrov trong trường hợp vị trí đầu tiên bị xuyên phá  .

Cuộc tấn công bắt đầu bằng đợt pháo kích vào rạng sáng , tới 5 giờ sáng thì Tập đoàn tăng cận vệ 5 và Quân đoàn cơ giới 1 bắt đầu tấn công . Trận chiến giằng co diễn ra suốt ngày hôm đó với cùng một kịch bản : Rosmitrov liên tục tung ra hết đợt tấn công này đến đợt tấn công khác nhưng sau đó lại bị đánh bật trở lại bởi các cuộc phản kích từ ,,Das Reich’’ , ngoài ra Không hạm đội 4 cũng đã hoạt động suốt ngày hôm đó đánh phá các điểm tập trung lực lượng của Konev . Tới chiều hôm đó thì Lữ đoàn tăng cận vệ 24 bọc sườn Korotich từ Tây Bắc (trước đó có 1 Đại đội từ Lữ đoàn tăng 219 đã tiến vào thị trấn này nhưng đã bị tiêu diệt trong cuộc phản kích trước đó) nhưng đã bị phản kích ngược trở lại vị trí xuất phát . Dù thiệt hại nặng nhưng các đợt tấn công vẫn được tổ chức tới đêm hôm đó , vắt kiệt sức lực của lực lượng phòng thủ và cuối cùng tuyến đường Poltava-Kharkov đã bị cắt đứt . Riêng thị trấn Korotich vẫn nằm trong tay của ,,Das Reich’’ . Sư đoàn thiết lựu SS ,,Das Reich’’ thiệt hại nặng sau ngày hôm đó .

6 giờ chiều ngày 22/8 khi nhận được tin quân Đức đang rút lui khỏi thành phố , Konev đã lệnh cho toàn bộ các Tập đoàn quân đồng loạt đánh vào thành phố . Tập đoàn quân 57 cùng Tập đoàn quân cận vệ 1 đã tiến tới Konstantovka, cách Merefa chỉ 13km , đe dọa Kharkov từ phía Nam . Quân đoàn XI. đáp trả bằng cách triển khai Sư đoàn thiết giáp 6 tới Murefa vào sáng hôm sau . Tập đoàn quân 69 trong khi đó triển khai 94ГвСД đẩy thẳng vào ngoại ô phía Tây thành phố trước khi bị chặn lại ở sông Udy . Kết thúc ngày 22/8 thì cả Tập đoàn quân 53 , Tập đoàn quân 69 và Tập đoàn quân cận vệ 7 đều đã xuyên phá thành công vành đai phòng ngự trong , bắt đầu hướng vào nội thành . Tới khoảng 2 giờ sáng thì chủ lực của các Tập đoàn quân đã bắt đầu di chuyển dọc các con phố , đụng độ với lực lượng chặn hậu tại đường Sumy và Quảng trường Dzerzhinsky . Tới khoảng 11 giờ trưa thì toàn bộ Quân đoàn XI. đã hoàn thành quá trình rút lui khỏi Kharkov . 

Quyết định rút lui khỏi Kharkov của Kempf đã ngăn Quân đoàn XI không bị tiêu diệt đã giúp hệ thống phòng ngự của Tập đoàn quân 8 tránh khỏi nguy cơ sụp đổ .Các đơn vị của Quân đoàn tiếp tục tổ chức phòng ngự dọc bờ Nam sông Udy và Tập đoàn tăng cận vệ 5 của Rosmitrov vẫn tiếp tục tấn công vị trí tại Korotich tới tận ngày 25/8 . Tập đoàn tăng cận vệ 5 - một lực lượng hùng hậu với gần 1000 xe tăng trước chiến dịch Kursk , trải qua 2 tháng tại khu vực tác chiến có cường độ cao nhất trong Thế chiến 2 , tham gia những trận chiến tại Prokhorovka , Tomarovka , Olshany , Bogodukhov và Kharkov giờ đây chỉ có sức mạnh chiến đấu vào khoảng 50 xe tăng  .

 

Thiệt hại về các loại khí tài của Tập đoàn tăng cận vệ 5 từ ngày 3/8 đến ngày 31/8 .

Tại khu vực Sumy , Vatutin lệnh cho Tập đoàn quân 47 và Quân đoàn cơ giới 3 tiếp tục tấn công vào ngày 21/8 nhằm vào Delzhik và Oleshnya . Quân đoàn xe tăng 2 trong khi đó sẽ tấn công theo hướng Tây Nam đến Veprik và Zenkov với nhiệm vụ bảo vệ sườn trái của Tập đoàn quân 47 . Các lực lượng của Korzun vào đêm hôm đó đã tái tổ chức cùng với tăng cường nhiên liệu và đạn được . Trước sáng ngày 21/8 , 29СД cùng Lữ đoàn súng trường cơ giới cận vệ 9 và Trung đoàn tăng cận vệ 45 tiếp cận Dolzhik . Công binh từ Lữ đoàn cơ giới tiến hành dọn mìn tạo hành lang trong lúc Lữ đoàn bắn loạt pháo kích chuẩn bihj ngắn . 3 Đại đội xe tăng cùng bộ binh bắt đầu tấn công vị trí của 19.Pz.Div. Dần dần , hỏa lực áp chế từ 19.Pz.Div. đã tách nhóm xe tăng khỏi nhóm bộ binh khiến cuộc tấn công khựng lại . Sau đó một cuộc pháo kích thứ hai được tổ chức và đòn đánh được thực hiện từ 2 bên sườn . Tới 11 giờ trưa thì Quân đoàn cơ giới 3 đã giành được Dolzhik và tiếp tục đẩy về hướng Nam , sau đó gặp kháng cự tại Alenio và Chupakhovka , phòng ngự bởi 19.Pz.Div. và StuG.Abt.94 . Các cuộc tấn công tại vị trí này diễn ra suốt 3 ngày bởi 2 Lữ đoàn của Quân đoàn nhưng không thể xuyên phá được vị trí của quân Đức . Trong khi đó tại khu vực Oleshnaya , Lữ đoàn súng trường cơ giới cận vệ 8 , Lữ đoàn tăng cận vệ 35 cùng 337СД xuyên phá qua vị trí của 11.Pz.Div. ở phía Bắc thị trấn vào sáng 21/8 , nhưng tới trưa hôm đó thì Quân đoàn bay VIII. không kích dữ dội đã chặn đứng bước tiến của lực lượng này ở phía Tây và Tây Nam Oleshnaya . Các đơn vị sau đó tiến hành đào hào chuyển sang thế phòng ngự trong vòng 2 ngày tiếp theo trước các cuộc phản kích dữ dội . Như vậy cuộc tấn công của Tập đoàn quân 47 đã khựng lại vào ngày 21/8 . Quân đoàn xe tăng 2 ở phía Tây trong khi đó đã tiến tới ngoại ô Zenkov tuy nhiên tại đây đã chạm trán với thành phần từ 10.Pz.Gren.Div. vừa di chuyển tới từ khu vực Akhtyra cùng StuG.Abt.239. và 2 Trung đoàn từ 34.Inf.Div. hành quân từ Poltava, đã chặn đứng bước tiến của Quân đoàn . Khu vực Sumy  sẽ im ắng trở lại trong suốt 3 ngày tiếp theo .

Trở về khu vực Akhtyra , trận chiến từ cuối ngày 20/8 tiếp diễn tới tận sáng hôm sau khi Quân đoàn súng trường cận vệ 20 tung đòn phản công dọc khu vực rộng 18km gần Khukhra , cách phía Nam Akhtyra khoảng 10km . Nông trang tập thể Udarnik đã rơi vào tay Sư đoàn đổ bộ đường không cận vệ 7 và Lữ đoàn súng trường cơ giới cận vệ 2 vào khoảng 2 giờ 30 sáng . Tuy nhiên trung đoàn chiếm giữ nông trang lại bị bao vây ngược vào rạng sáng , Trung đoàn trưởng cùng hầu hết chỉ huy tiểu đoàn thiệt mạng tại chỗ . Phần còn lại của Trung đoàn vẫn kiên cường bám trụ cho tới khi được các đơn vị của Tập đoàn quân cận vệ 4 tới giải cứu vào ngày 23/8 . Xa hơn về phía Bắc , Sư đoàn đổ bộ đường không cận vệ 5 tấn công vị trí của Sư đoàn thiết lựu 10 nhưng không có bước tiến đáng kể nào . Tới tối ngày 21/8 thì trận chiến tại Akhtyra đã có dấu hiệu lắng xuống , toàn bộ các đơn vị của Tập đoàn xe tăng 1 cùng Tập đoàn quân cận vệ 4 đều đã được tung vào trận chiến nhưng vẫn chưa thể xuyên phá qua vị trí của 2 Sư đoàn thiết lựu Đức . Kulik lệnh cho các đơn vị của mình chuyển về thế phòng ngự để nghỉ ngơi . Mặc dù với lực lượng khổng lồ của Tập đoàn quân cận vệ 4 cùng 3 Quân đoàn xe tăng từ Bogodukhov thì vị trí phòng ngự của Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ phải sụp đổ , nhưng không những điều này đã không xảy ra và thậm chí một số đơn vị của Kulik còn chịu thiệt hại nặng . Chỉ huy Sư đoàn đổ bộ đường không cận vệ 8 bị cách chức sau khi trong quá trình tác chiến đã để mất khả năng chỉ huy sư đoàn của mình 2 lần liên tiếp . Tư lệnh Quân đoàn súng trường cận vệ 20 thừa nhận rằng cuộc tấn công thất bại do phân bổ pháo binh cũng như hỗ trợ chống tăng cho các sư đoàn và trung đoàn chưa hiệu quả , việc triển khai các đơn vị của Tập đoàn quân vào trận đánh một cách lẻ tẻ không có sự phối hợp , hoạt động trinh sát không hiệu quả và việc không thể tập trung một lực lượng mạnh để tung cú đấm quyết định .

Tối ngày 22/8 STAVKA đã gửi tin nhắn đến Vatutin thể hiện thái độ không hài lòng về kết quả tác chiến của Phương diện quân Voronezh :

‘’Mong muốn tấn công mọi nơi và dành nhiều lãnh thổ nhất có thể mà không thể bảo vệ thành công của mình và đảm bảo hai bên sườn của các nhóm xung kích đã khiến các cuộc tấn công mang tính chất bừa bãi . Những cuộc tấn công như này sẽ chỉ dẫn đến việc lực lượng cùng khí tài bị phân tán và tạo điều cho địch tung các đòn tấn công vào sườn và sau lưng các lực lượng giãn cách quá mức của ta với hai bên sườn không hề được bảo vệ sau đó bị tiêu diệt từng phần một’’

Stalin tiếp tục gửi tin nhắn đến Vatutin :

‘’Tôi yêu cầu đồng chí đừng quá đắm chìm vào nhiệm vụ bọc sườn Kharkov từ khu vực Poltava , mà tập trung toàn bộ sự chú ý của mình vào nhiệm vụ thực thế và quan trọng hơn - tiêu diệt nhóm Akhtyra của kẻ thù , nếu không thể tiêu diệt được nhóm đó thì thành công của Phương diện quân Voronezh sẽ trở nên vô nghĩa.’’

Ngày 23/8 , dù Kharkov đã được giải phóng báo hiệu chiến dịch đã hoàn tất nhưng trận chiến vẫn không dừng lại ở đó , tại khu vực Akhtyra các lực lượng của Vatutin vẫn tiếp tục tấn công Quân đoàn thiết giáp XXIV. quyết liệt . Về phần của Quân đoàn thiết giáp XXIV. - thành công chiến thuật ở khu vực Kotelva giờ đây đã không còn có ý nghĩa khi sườn trái của Quân đoàn đang bị đe dọa nghiêm trọng . Tập đoàn quân 40 cùng Tập đoàn quân 47 tiếp tục gia tăng sức ép về hướng Poltava , trong khi đó ở khu vực Bogodukhov các lực lượng của Quân đoàn thiết giáp III. đã bị suy yếu đáng kể khi phải đưa quân ra hai bên cánh trong quá trình tác chiến suốt 5 ngày vừa qua nên khả năng cao không thể tiếp tục giữ vững phòng tuyến Merchik cộng với việc mất Kharkov . Vì thế Quân đoàn thiết giáp XXXXVIII. cùng Quân đoàn thiết giáp XXIV. đã bắt đầu xây dựng phòng tuyến Kuzemin-Parkhomovka cách phía Bắc Poltava khoảng 65km để chuẩn bị rút lui khỏi Akhtyra . Việc các lực lượng trong túi vây Kotelva được giải cứu chỉ còn là vấn đề thời gian bởi nhóm Akhtyra giờ đây đã bị vắt kiệt sức lực nên không thể tổ chức tiêu diệt túi vây . Với các lực lượng trong túi vây Kotelva của Quân đoàn tăng cận vệ 6 và 166СД , Lữ đoàn tăng cận vệ 12 cùng Lữ đoàn tăng cận vệ 13 và các đơn vị không chiến đấu khác tổ chức một cuộc thoát vây về phía Kolotaiv vào sáng 20/8 . Nhóm thoát vây được chỉ huy bởi Đại tá Leonid Baukov , chạm trán với vị trí của Sư đoàn thiết lựu SS ,,Totenkopf’’ , các đơn vị tổn thất nặng trong quá trình tác chiến . Lực lượng này sau đó chia thành các nhóm nhỏ cố gắng tìm kẻ hở để thoát ra ngoài một mình theo hướng Krasnokutsk . Người thì thiệt mạng , người thì mất tích , người thì bị bắt làm tù binh , tới tối ngày 22/8 thì Lữ đoàn tăng cận vệ 13 thoát ra ngoài vòng vây chỉ có đúng 1 xe T-34 hỏng pháo ; 3 xe tăng M3 - 2 chiếc trong số đó cần phải sửa chữa ; 92 ô tô vận tải các loại - một nửa trong số đó cần được sửa chữa ; 1 pháo 76mm ; 1 pháo 50mm ; 4 cối 82mm ; 4 súng trường chống tăng và 50 chiến sĩ . Toàn bộ các lực lượng còn sót lại của Quân đoàn được chuyển đến phòng ngự ở phía Nam Bogodukhov cùng với Tập đoàn quân cận vệ 6 . Lữ đoàn súng trường cơ giới cận vệ 3 liên tục cố gắng thoát vây ở hướng Kolotaiv nhưng thất bại , tới ngày 22/8 thì các đơn vị thoát vây lén trốn qua ngoài bằng các nhóm nhỏ - tổng cộng chỉ có 39 người từ Lữ đoàn thoát ra được . Trung đoàn súng trường 731 (166СД) đánh thoát vây vào đêm 21/8 rạng sáng 22/8 với sức mạnh khoảng 900 người cùng pháo binh  đã thành công trong việc thoát ra ngoài theo hướng Khukhra sau đó di chuyển đến nông trang tập thể Pioneer nơi các đơn vị của Tập đoàn quân cận vệ 4 đang đồn trú . Tới tối ngày 22/8 thì nông trang này lại một nữa rơi vào tay quân Đức . Phần còn lại của các lực lượng trong túi vây Kotelva sau đó đã đầu hàng hoặc bị tiêu diệt .

 Tổng hợp lại từ ngày 5/8 đến ngày 21/8 , Quân đoàn tăng cận vệ 4 ‘’Kantemirovskaya’’ mất 596 người , 2412 người mất tích (2080 người trong số đó có thể đã bị bắt làm tù binh tại túi vây Kotelva) , 1121 người bị thương , mất 197 xe tăng và pháo tự hành - gần như toàn bộ sức mạnh ban đầu , mất 38 xe bọc thép các loại - khoảng 50% sức mạnh ban đầu , mất 79 pháo - gần tư toàn bộ ,mất 81 cối - gần như toàn bộ , mất gần như toàn bộ các loại vũ khí bộ binh hạng nặng . Quân đoàn sau đó tuyên bố đã tiêu diệt 238 xe tăng của kẻ thù - gấp 4 lần sức mạnh thực tế của Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ và gấp đôi sức mạnh thực tế của toàn bộ Quân đoàn thiết giáp XXIV trước trận chiến tại Akhyrta  .

Tới ngày 25/8 thì Tập đoàn quân 27 đã chuyển sang thế phòng ngự , tới khoảng 7 giờ sáng thì nhận được tin của các đơn vị trinh sát rằng địch đang rút lui khỏi Akhtyra nên vào 9 giờ Trofimenko cho lệnh tiếp tục tấn công để truy đuổi theo quân Đức . Tới tối ngày hôm đó thì Tập đoàn quân 27 đã chiếm được thành phố Akhtyra và tiến đến bờ Đông sông Vorskla . 2 Quân đoàn thiết giáp của Hoth đã rút lui về vị trí phòng ngự mới ở phía Bắc Poltava .

 

6.Tàn cuộc

Sau hơn 20 ngày chiến đấu cả 2 phe đều chịu thiệt hại nặng trong chiến dịch , các Sư đoàn súng trường của Phương diện quân Stepnoy có sức mạnh trung bình chỉ vào khoảng 3000-4000 người . Tập đoàn quân 27 mất Quân đoàn tăng cận vệ 4 cùng phần lớn quân số của 71СД và 166СД . 52ГвСД và 90ГвСД của Tập đoàn quân cận vệ 6 cũng chịu số phận tương tự . Tiêu hao về sức mạnh của 2 Tập đoàn xe tăng cũng có thể thấy rõ nhất khi Tập đoàn tăng cận vệ 5 giờ đây chỉ có sức mạnh chiến đấu tương đương 1 Lữ đoàn và Tập đoàn xe tăng 1 vào ngày 23/8/1943 chỉ có sức mạnh 120 xe tăng . Thương vong về các sĩ quan chỉ huy như sau : tư lệnh Quân đoàn tăng 31 ; tư lệnh Lữ đoàn tăng 112 ; tư lệnh Quân đoàn súng trường 52 và phó tư lệnh Phương diện quân Voronezh cùng nhiều chỉ huy trung đoàn khác . Tập đoàn tăng cận vệ 5 mất khoảng 60% sĩ quan tham mưu ; 85% các sĩ quan chỉ huy Tiểu đoàn , Đại đội và 75% thiết bại Radio .

Thiệt hại ở bên kia chiến tuyến cũng nặng không hề kém , trong bối cảnh quân số tại khu vực ít hơn 3 lần thì những tổn thất này lại càng nghiêm trọng . 255.Inf.Div. , 332.Inf.Div. và 57.Inf.Div. có sức mạnh chiến đấu lần lượt vào khoảng 3336 , 342 và 1791 chiến sĩ - trung bình đạt khoảng 30% sức mạnh chiến đấu ban đầu . Về các lực lượng thiết giáp :  11.Pz.Div. vào ngày 23/8 chỉ đạt 820 chiến sĩ , 15 thiết giáp và 4 pháo xung kích ;  19.Inf.Div. mất sĩ quan chỉ huy có sức mạnh chỉ đạt 760 chiến sĩ và 12 thiết giáp . Đối với các Sư đoàn thiết lựu SS thì sức mạnh chiến đấu vẫn được duy trì ở mức cao do được ưu tiên về mặt tiếp tế cũng như thay thế các thiết bị hơn : ,,Das Reich’’ có sức mạnh 55 thiết giáp và pháo xung kích vào ngày 23/8 ; con số tương tự của ,,Totenkopf’’ là 61 .

Dù có ưu thế vượt trội về xe tăng từ đầu chiến dịch , vào ngày 3/8 là gần 2000 xe tăng đánh 220 thiết giáp tại khu vực tới cuối chiến dịch thì ưu thế này đã dần biến mất với chỉ khoảng 500 xe tăng đánh 330 thiết giáp (bao gồm 3 Sư đoàn SS và 2 Sư đoàn thiết lựu đến tăng cường tại khu vực) , qua đó có thể thấy tính chất bào mòn của các trận chiến tại Bogodukhov và Akhtyra ác liệt như nào .

Tổng thất về xe tăng của Tập đoàn xe tăng 1 từ ngày 3/8 đến ngày 21/8

Sức mạnh chiến đấu của Tập đoàn xe tăng 1 vào ngày 30/8/1943

Kết thúc chiến dịch , dù không hoàn thành được mục tiêu chiến dịch nhằm tiêu diệt các lực lượng thuộc Tập đoàn thiết giáp 4 cùng Tập đoàn quân 8 tại khu vực Belgorod-Kharkov nhưng toàn bộ các mục tiêu địa chính trị khác đều đã đạt được thành công , cùng với chiến dịch Kutuzov ở khu vực Orel , các thành phố lớn như Orel , Belgorod và Kharkov đã được giải phóng - đánh dấu một chiến thắng hoàn toàn dành cho Stalin trong chiến dịch Kursk . Về phần các lực lượng của Tập đoàn thiết giáp 4 và Tập đoàn quân 8 , dù đã thể hiện độ khéo léo của mình trong các trận chiến phòng ngự suốt tháng 8 nhưng sự bào mòn liên tục của các trận đánh quy ước đã làm suy yếu 2 Tập đoàn quân này tới mức đến đầu tháng 9 thì các lực lượng này không còn bất kỳ sức lực nào để có thể tổ chức phòng ngự ở vị trí hiện tại . Dù khoảng trống ở bên sườn giữa 2 Tập đoàn quân đã được bịt lại bởi cuộc phản công của 2 Quân đoàn thiết giáp tại Akhtyra nhưng tại khu vực Sumy , Vatutin lại tung đòn tấn công với lực lượng vượt trội xé rách khu vực rộng khoảng 50km trên chiến tuyến của Cụm Tập đoàn quân Nam . Và một lần nữa Quân đoàn thiết giáp XXIV. lại được điều đến phía Bắc để bịt kín lỗ hổng này vào ngày 26/8 . Các lực lượng dự bị của Cụm Tập Đoàn Quân Nam nói riêng và trên toàn mặt trận nói chung cứ liên tục bị điều chuyển từ nơi này đến nơi khác để xử lí nhiều cuộc khủng hoảng cùng một lúc cho tới khi bị bào mòn tới người cuối cùng và tới chiếc tăng cuối cùng .  Hitler buộc phải chấp nhận yêu cầu rút lui về sông Dnepr của Manstein , tại đây bằng cách lợi dụng sông Dnepr khổng lồ cắt dọc Ukraine , Cụm Tập Đoàn Quân mới hi vọng có thể cầm chân được Hồng Quân trong chiến dịch tấn công tiếp theo có thể sẽ diễn ra vào mùa Đông . Các trận đánh suốt tháng 9 năm 1943 là một loạt các trận đánh kìm chân rút lui của Cụm Tập Đoàn Quân Nam đến phòng tuyến sông Dnepr . Như vậy về ý nghĩa chiến lược , chiến dịch Rumyantsev đã thành công trong việc khiến cánh phải của Cụm Tập Đoàn Quân Nam suy yếu đáng kể , qua đó toàn bộ phía Đông Ukraine đã được giải phóng .

Về cách thức tiến hành chiến dịch , chiến dịch Polkovodets Rumyantsev nói riêng và tổng thể chiến dịch phòng ngự-phản công Kursk đã cho thấy một lực lượng Hồng quân dần dần trưởng thành hơn sau những thất bại từ năm 1941-giữa năm 1942 . Các chiến dịch tấn công giờ đây ngày càng được tổ chức mang đậm dấu ấn của Tukhachevsky , Triandafillov cùng các nhà nghiên cứu học thuyết tiên phong của Liên Xô về nghệ thuật chiến dịch chiều sâu (Глубокая операция) . Điều này đã thể hiện qua cơ cấu tổ chức của lực lượng tác chiến cũng như cách thức tiến hành tác chiến trên thực tế : Việc tập hợp các Quân đoàn xe tăng - cơ giới để tạo thành Tập đoàn xe tăng - đóng vai trò làm nhóm cơ động cấp Phương diện quân giúp cung cấp khả năng tung các đòn đột phá sâu sau lưng chiến tuyến địch , bổ sung cho các Quân đoàn xe tăng - cơ giới đóng vai trò làm nhóm cơ động cấp Tập đoàn quân như trước đó . Mặc dù các chiến dịch vào đầu năm 1943 đã lộ rõ ra nhiều điểm yếu trong các triển khai tác chiến dẫn đến thất bại tại Kharkov vào tháng 3 nhưng dần dà chỉ huy các cấp đã học hỏi , tiếp thu kinh nghiệm và áp dụng một cách thành thạo hơn ở giai đoạn nửa cuối 1943 .

Theo học thuyết của Hồng quân giữa những năm 30s : Phương diện quân là đội hình chiến dịch-chiến lược , thực hiện các chiến dịch tấn công chiều sâu . ‘’Chiến dịch’’ dưới vai trò là cấp tác chiến là khái niệm mới xuất hiện từ cuối Thế chiến I , được phát triển mạnh bởi các nhà lí thuyết của Hồng Quân vào giai đoạn giữa hai cuộc đại chiến , khái niệm này ra đời do quy mô của cuộc chiến tranh hiện đại đã lớn tới mức kết quả ở các cấp độ chiến thuật không còn ảnh hưởng quá nhiều đến kết quả chiến lược và chiến dịch là cầu nối giữa chiến thuật và chiến lược , thành công của một chiến dịch là tập hợp các chiến thắng chiến thuật quan trọng góp phần giúp từng bước tiến gần đến với chiến thắng chiến lược hơn . Như vậy mục tiêu chiến lược không thể được thực hiện bằng một đòn đánh - một chiến dịch duy nhất mà phải được thực hiện từng bước một , từng chiến dịch một với mục tiêu không quá sức để tiến gần hơn tới mục tiêu chiến lược . Điều này được thể hiện rõ qua các kế hoạch chiến dịch phản công mùa đông được lập ra bởi STAVKA vào cuối năm 1942 :

-Chiến dịch Mars  với mục tiêu bao vây nhóm Vyazma-Rzhev dẫn đến sự sụp đổ của hệ thống phòng ngự của Tập đoàn quân 9 ; thành công của chiến dịch Mars sẽ là bàn đạp cho chiến dịch Yupeter với mục tiêu tiêu diệt nhóm Smolensk dẫn đến sự sụp đổ của hệ thống phòng ngự của Cụm Tập đoàn quân Trung Tâm

-Tương tự như vậy ở phía Nam : Chiến dịch Uran với mục tiêu tiêu diệt Tập đoàn quân 6 tại Stalingrad dẫn đến sự sụp đổ của hệ thống phòng ngự tại thảo nguyên sông Đông ; thành công của chiến dịch sẽ được tiếp nối bởi chiến dịch Saturn - cắt đứt toàn bộ Cụm Tập đoàn quân A tại vùng Caucasus.

Mặc dù trong các chiến dịch này chỉ có chiến dịch Uran là thành công (chiến dịch Saturn được thay thế bằng chiến dịch Malshy Saturn có quy mô nhỏ hơn) nhưng qua việc lập các kế hoạch tác chiến với nhiều giai đoạn để đạt một mục tiêu chiến lược đã phản ánh lí thuyết từ những năm 1930s . Thậm chí các nhà nghiên cứu của giới quân sự Mỹ sau này đã gọi đây là Operational Art- nghệ thuật chiến dịch .

Chiến dịch Polkhodets Rumyantsev tương tự như vậy cũng được tổ chức với mục tiêu không quá xa vời , chỉ đơn giản là tiêu diệt lực lượng của địch và làm suy yếu Cụm Tập Đoàn Quân Trung Tâm để tạo điều kiện cho các chiến dịch giải phóng toàn bộ Đông Ukraine vào 3 tháng cuối cùng của năm đó . Đây cũng là bài học từ các chiến dịch tấn công thất bại trước đó từ cuối năm 1942 - đầu năm 1943 khi các mũi đột phá đẩy quá sức đều trở thành nạn nhân của các đòn phản công cực kỳ khét tiếng của Manstein . Một đặc điểm tiếp theo của chiến dịch là việc các Tập đoàn quân tấn công thành nhiều giai đoạn khác nhau nhằm tận dụng tối đa ưu thế về quân số của mình .

Tiếp theo là về vấn đề tiến hành chiến dịch của 2 Phương diện quân . Theo lí thuyết , Phương diện quân thực hiện chiến dịch tấn công chiều sâu thường sẽ có ít nhất 1 Tập đoàn quân xung kích hoặc Tập đoàn quân hợp thành  , 1-2 Quân đoàn cơ giới hoặc xe tăng (hoặc hợp thành Tập đoàn xe tăng như trong chiến tranh) , 12-15 Sư đoàn không quân (thuộc Phương diện quân hoặc thuộc Tập Đoàn Quân) .  Phương diện quân sẽ tiến hành thành lập các nhóm xung kích và các nhóm cơ động bằng các lực lượng có sẵn . Với thành phần lực lượng như này , trên lí thuyết PDQ có thể thực hiện các chiến dịch tấn công ở khu vực rộng 300-400km và dọc theo chiều sâu chiến dịch từ 100-300km. Về độ dài của chiến dịch , trên lí thuyết là 15-20 ngày với tốc độ hành quân khoảng 10-15km/ngày đối với bộ binh và 40-50km/ngày với các nhóm cơ động . Ở đây , Phương diện quân Voronezh đã sử dụng Tập đoàn quân cận vệ 5 và Tập đoàn quân cận vệ 6 đóng vai trò làm nhóm xung kích với nhiệm vụ xuyên phá phòng tuyến của địch để mở đường cho nhóm cơ động là Tập đoàn xe tăng 1 và Tập đoàn tăng cận vệ 5 đột phá vào khu vực hậu cần của địch . Bản thân các Tập đoàn quân tấn công của Phương diện quân ngoại trừ Tập đoàn quân 38 cũng có 1 Quân đoàn xe tăng/cơ giới làm nhóm cơ động của mình , thực hiện các đòn đột phá nội bộ có chiều sâu gần hơn . Ngoài ra học hỏi từ bài học của các chiến dịch tấn công lần trước , Phương diện quân Voronezh cũng có thêm 1 Tập đoàn quân làm dự bị (Tập đoàn quân 47) ở tuyến sau với ý đồ sẽ đáp trả lại các cuộc phản công thiết giáp  luôn được quân Đức tung ra nhằm vào nhóm cơ động ở giai đoạn sau của chiến dịch , tuy Vatutin đã sử dụng Tập đoàn quân 47 trong trận đánh tại Sumy nhưng sự hối thúc của STAVKA lẫn Stalin về việc tập trung tại Akhtyra cùng với sự xuất hiện của Tập đoàn quân cận vệ 4 với vai trò tương tự đã phản ánh những kinh nghiệm học hỏi được từ mùa xuân năm đó . 

Việc các lực lượng tác chiến đã bị bào mòn một phần trong quá trình phòng ngự ở Kursk , để đảm bảo quá trình xuyên phá diễn ra thành công , Phương diện quân Voronezh đã bố trí 2 Tập đoàn quân này ở khu vực tấn công rất hẹp , trung bình chiều dài khu vực tác chiến của mỗi Tập đoàn quân dao động từ 8.5-20km . Ngoài ra phạm vi tác chiến theo chiều sâu của các đội hình chiến dịch cấp Phương diện quân - Tập đoàn quân tương ứng giảm từ 30-40km xuống 20-25km và 12-20km xuống 10-15km khi so với các chiến dịch trước . Việc tập trung toàn bộ quân số và hỏa lực hạng nặng ở khu vực hẹp giúp đảm bảo ưu thế vượt trội hoàn toàn vào giai đoạn đầu chiến dịch .Kế hoạch thực hiện 2 mũi đột phá hợp vây rộng ngoài ra cũng bị thay thế bởi kế hoạch đơn giản hơn như đã giải thích ở phần đầu : tiến thẳng qua Belgorod sau đó thực hiện một mũi hợp vây có quy mô nhỏ hơn tại Kharkov . Toàn bộ những điều này đã phản ánh tính chất kỹ lưỡng của STAVKA khi ưu tiên lựa chọn giải pháp an toàn hơn , mặc dù biết rằng thiệt hại ở bên kia chiến tuyến sau Kursk cũng rất đáng kể .  

Vị trí phòng ngự của Quân đoàn LII dù vẫn cầm cự chắc chắn tại Tomarovka nhưng cánh phải đã bị xuyên phá ngay trong ngày đầu tiên giúp Tập đoàn tăng cận vệ 5 có thể lập tức chuyển sang giai đoạn xuyên phá . Quá trình nghi binh ở Suzda cũng đã góp phần câu kéo 1 Sư đoàn thiết giáp của Pz.AOK.4 ra khỏi khu vực , do đó cuộc tấn công vào giai đoạn đầu đã gây thiệt hại nặng đối với 332.Inf.Div. , 167.Inf.Div. và 168.Inf.Div. trước khi tiếp viện kịp điều đến .

 

Theo lí thuyết sau khi tuyến phòng ngự của địch đã bị xuyên phá hoặc khi xuất hiện lỗ hổng trên vị trí phòng  ngự của địch thì  nhóm cơ động sẽ được triển khai để đột nhập qua khe hở này và xuất hiện sau lưng phòng tuyến địch , hệ thống hậu cần cũng như lực lượng dự bị của địch được ước tính sẽ nằm gọn trong khoảng 60km đầu dọc theo chiều sâu chiến thuật. Sau khi đã hoàn thành mục tiêu , nhiệm vụ cuối cùng của chiến dịch là nhóm cơ động sẽ tiếp tục cơ động đạt ít nhất 100km sau lưng địch - chiều sâu chiến dịch . Quá trình này sẽ được hỗ trợ bởi lực lượng đổ bộ hàng không nhằm đánh chiếm các đầu cầu vượt sông cũng như mục tiêu quan trọng nhằm ngăn địch phá hủy chúng trước khi nhóm cơ động kịp tiến tới . Ở trường hợp thực chiến của Phương diện quân Voronezh 2 Tập đoàn xe tăng được bố trí khu vực đột phá rất hẹp chỉ rộng khoảng 6km . Điều này đã khiến Kempf lẫn Hoth bị bất ngờ khi lực lượng đột phá mạnh hơn rất nhiều so với ước tính của những ngày đầu tiên bởi họ đã ước tính nhầm rằng Hồng quân không thể triển khai một lực lượng xe tăng với quy mô tầm cỡ như vậy tiến ra sau lưng phòng tuyến của mình ở thời điểm hiện tại . Bước tiến của Tập đoàn xe tăng 1 tại Golovchino cộng với Tập đoàn quân 27 đã khiến toàn bộ Quân đoàn LII.  bị bao vây ở Borisovka trước khi thoát ra ngoài , 332.Inf.Div. và 255.Inf.Div. buộc phải kéo về tuyến sau để tái tổ chức , 19.Pz.Div. ngoài ra cũng mất hơn nửa sức mạnh của mình . 2 Tập đoàn xe tăng sau khoảng 3 ngày đột phá đã đạt khoảng 80km dọc chiều sâu chiến thuật và gần như cắt đứt các tuyến đường quan trọng dẫn tới Kharkov từ phía Tây. 

Tuy nhiên quá trình tiêu diệt túi vây Borisovka lại một lần nữa thể hiện vấn đề mà quân Đức cũng từng trải nghiệm trong các chiến dịch tấn công ở 2 năm trước . Việc Tập đoàn xe tăng 1 và Tập đoàn tăng cận vệ 5 tiếp tục đột phá tới Bogodukhov-Olshany trong khi các Tập đoàn quân hợp thành đang bị cầm chân ở Borisovka đã vô tình tách rời mũi đột phá với các lực lượng xung kích ở sau lưng .

Điều này đã dẫn tới việc mũi đột phá có thể dễ dàng bị cô lập khi không có đủ hỏa lực hỗ trợ cùng bộ binh , dẫn đến thất bại ở bờ Nam sông Merchik vào ngày 11/8 khi Quân đoàn thiết giáp III. tung đòn phản công khiến Tập đoàn xe tăng 1 nhận thương vong nặng . Ngoài ra giả sử nếu lực lượng phản công của nhóm Akhtyra có sức mạnh lớn hơn từ đầu thì đòn phản công cũng có thể tận dụng khoảng trống này để đi vòng qua sau lưng , sau đó bao vây toàn bộ Tập đoàn xe tăng 1 - một kịch bản rất quen thuộc vốn đã xảy ra nhiều lần trước đó . Đợi tới khi các đơn vị súng trường tiến tới hỗ trợ thì lúc đó Quân đoàn thiết giáp III. đã kịp thời xây dựng phòng tuyến mới dọc sông Merchik - đặt dấu chấm hết cho quá trình đột phá tới các mục tiêu cuối cùng của chiến dịch . Giải pháp lí tưởng nhất trong trường hợp này là cơ giới hóa toàn bộ các đội hình bộ binh nhằm cung cấp khả năng cơ động tương đương để có thể nhanh chóng bắt kịp với mũi đột phá . Vấn đề này lại nằm ở khía cạnh tiềm lực kinh tế trong việc vũ trang toàn quân nên ta sẽ không bàn thêm . 

Tương tự như vậy ở khu vực của Tập đoàn quân cận vệ 6 và Tập đoàn quân 27 khi nhóm cơ động của 2 lực lượng này - Quân đoàn tăng cận vệ 4 và Quân đoàn tăng cận vệ 5 trong trận đánh ban đầu tại Akhtyra đều không được hỗ trợ bởi bộ binh (lúc đó đang bận ở khu vực Borisovka-Graivoron) đã khiến việc xuyên phá vị trí của Sư đoàn thiết lựu ,,Großdeutschland’’ không thành công . Khi các sư đoàn súng trường của Tập đoàn quân cận vệ 6 được điều bớt đến Bogodukhov thì một mình Tập đoàn quân 27 phải bố trí ở khu vực rất rộng sau khi Quân đoàn tăng cận vệ 4 đã đột phá tới Kotelva , dẫn tới sự kiện phản công vào ngày 18/8 và rơi vào vòng vây sau đó .  Mặc dù Phương diện quân Voronezh đã tổ chức một lực lượng hùng hậu để phá vây nhưng điểm yếu ở các cấp chiến thuật trong việc phối hợp đã góp phần giúp ,,Großdeutschland’’ giữ vững vị trí của mình ở phía Nam .

Xa hơn về phía Đông , Quân đoàn XI cùng Quân đoàn XXXXII đã cực kỳ khéo léo trong quá trình tác chiến phòng ngự kìm chân và từ từ đổi đất để lấy máu Hồng Quân . Đòn đột phá sâu đến Kharkov của Phương diện quân Stepnoy đã không thể diễn ra như kế hoạch mà thay vào đó là các trận chiến bào mòn quyết liệt với mỗi một tấc đất giành được . Vị trí phòng ngự của Quân đoàn XI. chỉ bị vô hiệu hóa sau khi sườn trái bị đe dọa trong những ngày cuối cùng . Quyết định rút lui khỏi Kharkov là hoàn toàn hợp lí , giúp bảo toàn sức mạnh còn lại của Quân đoàn XI. để có thể tiếp tục cầm cự trong các chiến dịch tiếp theo . Nhìn chung thì Kempf đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ với những gì mình có trong tay , việc Hitler cách chức Kempf vào ngày 22/8 chỉ nhằm mục đích tuyên truyền .

Về phía Đức , chiến dịch Kutuzov tại Orel và chiến dịch Polkovodets Rumyantsev tại Belgorod-Kharkov chỉ là mở đầu của một loạt các chiến dịch tấn công ở mặt trận phía Đông dẫn đến sự sụp đổ của Berlin vào năm 1945 . Mặt trận phía Đông giờ đây lặp đi lặp lại một kịch bản quen thuộc :

-Sau một khoảng thời gian nghỉ ngơi nhất định , Hồng quân sẽ tổ chức chiến dịch tấn công theo nhiều giai đoạn .

-Khu vực này bị xuyên phá thì các chỉ huy Đức sẽ triển khai dự bị với thiết giáp mạnh đến để vá lại lỗ thủng . Thường đây sẽ là dự bị cuối cùng của mình do không có đủ quân số .

-Tuy nhiên chỉ vài ngày sau ở khu vực khác của mặt trận lại xuất hiện một cuộc khủng hoảng khác . Và chẳng còn dự bị nào trong tay để giải quyết nữa.

-Cho dù ban đầu không sử dụng dự bị  để giải quyết tình huống ở khu vực này đi chăng nữa thì quân Đức vốn đã bị đưa vào thế bất lợi ngay từ đầu là chấp nhận hi sinh hướng này để giải quyết hướng khác .

-Các mũi đột phá của Hồng quân tại khu vực xuyên phá đe dọa hai bên sườn

-Chấp nhận rút lui hoặc ở lại cố thủ cho tới người cuối cùng

-Bước vào giai đoạn nghỉ giữa hai chiến dịch , cả hai bên đều bổ sung quân số đạn dược nhưng  LX với tiềm lực mạnh hơn vẫn luôn duy trì tỉ lệ vàng 3 đánh 1 cho tới cuối chiến tranh và kịch bản quen thuộc như trên vẫn tiếp diễn ở chiến dịch tiếp theo .

Một cuộc chiến tiêu hao kéo dài là điều mà giới quân sự Junker kể từ thời Vương quốc Phổ cực kỳ kiêng kỵ , góp phần tạo ra phương thức tiến hành chiến tranh nổi tiếng trong lịch sử của Phổ và sau này là Đức : sử dụng tốc độ để kéo đối phương vào những trận quyết định trên chiến trường , từ đó nhanh chóng kết thúc chiến tranh . Việc không thể hạ gục LX cũng như việc Anh không đầu hàng đã đưa Đức vào cuộc chiến tranh tiêu hao mà đất nước này không thể nào có cửa để so sánh với Đồng Minh hay Liên Xô . Tiềm lực về tài nguyên , kinh tế và con người ở vùng đất này là không hề đủ cho một cuộc chiến tranh tổng lực kéo dài . Điều đó đã phản ánh trên chiến trường khi cả ở Mặt trận phía Tây lẫn phía Đông , quân Đức đều luôn luôn bị áp đảo về quân số lẫn khí tài ở giai đoạn sau của chiến tranh  (thậm chí cho dù có tập trung toàn bộ lực lượng ở Mặt trận phía Đông thì cũng chỉ kéo dài thời gian Berlin sụp đổ thêm vài năm). Mặc cho việc các đơn vị thiết giáp có thiện chiến tới mức độ nào , các chỉ huy có khéo léo cỡ nào hay việc thương vong gây ra cho địch có khủng khiếp thế nào mà kết quả cuối cùng vẫn dẫn tới việc bản thân bị bao vây tiêu diệt hay mất toàn bộ các mục tiêu địa-chính trị thì những kết quả chiến thuật ấy cũng trở nên vô dụng . Như đã chỉ ra trong nghệ thuật chiến dịch của Hồng Quân : các kết quả chiến thuật giờ đây không còn ảnh hưởng quá nhiều tới kết quả chiến lược . Các sĩ quan , binh sĩ trên chiến trường giờ đây chiến đấu một cuộc chiến mà họ không có cửa thắng , nhưng lí tưởng của chủ nghĩa Quốc Xã đã trở thành nguồn động lực duy nhất để lực lượng này chiến đấu tới sức lực cuối cùng của mình suốt năm 1944 và kết thúc vào năm 1945  .