CHƯƠNG 6 : TRẬN CHIẾN GIÀNH QUYỀN KIỂM SOÁT ALSACE

 

I. Tình hình quân Pháp tại mặt trận Alsace vào ngày 4/8 - 5/8/1870

Vào ngày 4/8 , Sư đoàn Douay thuộc Quân đoàn 1 của Thống chế MacMahon đã bị tấn công bởi 3 Quân đoàn của Đức tại thị trấn Wissembourg sát biên giới với kết quả là Sư đoàn buộc phải rút lui về Haguenau với thiệt hại nặng , chỉ huy Sư đoàn thiệt mạng (chương 4) . Ngoài ra tại khu vực Bitche , Quân đoàn 5 của de Faily chạm trán với một số nhóm kỵ binh và ngoài ra có dấu hiệu bộ binh Phổ đang hướng tới đây (Quân đoàn IV của Phổ tại Deux-Ponts)  , do đó de Failly đã điện báo đến Quân đoàn 2 của Frossard ở gần đó : ‘’Quân Phổ đang hành quân với lực lượng mạnh về hướng Bitche , qua Rimling và Bettwiller . Tướng Raoult viết từ Reichshoffen báo rằng Sư đoàn Douay của Quân đoàn 1 đã bị tấn công . Hiện tại tôi đang tập trung lực lượng của mình tại Sarreguemine và sẽ điều một phần tới Bitche nếu cần thiết . Tôi sẽ gọi Lữ đoàn Lapasset từ Grosbliederstroff tới Welferding . ‘’ Như vậy các lực lượng của Quân đoàn 5 đang di chuyển xa ra khỏi tầm hỗ trợ đối với Quân đoàn 2 nhằm phòng ngự khu vực biên giới gần Deux-Ponts theo ý muốn của Sở chỉ huy tối cao . (Xem phần trước) . Vào lúc 5 giờ 50 , de Failly nhận được lệnh từ Hoàng đế nhằm di chuyển cả 2 Sư đoàn ở Sarreguemines chứ không chỉ là 1 tới Bitche , thị trấn Sarreguemines sẽ được  nhường lại cho Quân đoàn 3 của Thống chế Bazaine . Như vậy Quân đoàn 5 vào lúc này , đóng vai trò là cầu nối giữa các lực lượng ở 2 bên dãy Vosges sẽ tập trung toàn bộ lực lượng tại Bitche nhằm đối phó với tin tức về các lực lượng địch ở Deux-Ponts .

Khoảng 5 giờ 50 chiều ngày 4/8/1870 , từ Haguenau thống chế MacMahon đánh điện báo đến Metz , thông báo về trận chiến tại Wissembourg cho Napoleon :

”Sư đoàn của Douay đã bị tấn công vào sáng nay ở Wissembourg bởi một Quân Đoàn địch với ít nhất 4 Sư đoàn cùng rất nhiều pháo binh  . Tướng Douay bị thương nặng . Sư đoàn của ông ấy đã buộc phải rút lui , sau đó được tập trung quanh Col du Pigeonnier , giữa Warth và Pigeonnier . Sư đoàn 1 trước đó di chuyển đến Climbach quay trở về Pigeonnier và di chuyển đến Pfaffenschlick , đóng quân tại đây . Tôi đã lệnh cho Sư đoàn 3 triển khai giữa Gærsdorf và  Fræschwiller . Cuối cùng , tôi điều Sư đoàn 4, sẽ đến đây vào tối nay , đóng quân ở Gunstett . Toàn bộ 6 trung đoàn thiết kỵ cùng pháo binh dự bị được bố trí ngay phía sau , bên phải Fræschwiller , bên bờ phải sông Sauerbach . Tôi đã lệnh cho tướng Douay (tư lệnh 7^eCA , anh trai của Douay) điều Sư đoàn của Conseil Dumesnil đến Haguenau . Chúng tôi sẽ phòng ngự vị trí này (Froeschwiller) , rút lui đến Lemberg  và Meisenthal nếu cần thiết. Nếu một Sư đoàn (từ Quân đoàn 5 của de Faily) có thể di chuyển đến đây bằng  tuyến đường sắt từ Bitche , họ sẽ xuống tàu tại Reichshoffen ’’

Việc MacMahon không thể nắm bắt rõ ràng các thông tin chính xác bị ảnh hưởng bởi cuộc rút lui trước lực lượng vượt trội của Sư đoàn và buộc phải bỏ lại doanh trại phía sau . Ý định của ông về việc tập trung toàn bộ Quân Đoàn cùng 1 Sư đoàn từ Quân đoàn 7 để giao chiến với 1 Quân đoàn ước đoán của Đức rất rõ ràng . Trong trường hợp thất bại , ý định rút lui toàn bộ Quân đoàn của mình qua địa hình hiểm trở của dãy Vosges là nhằm hội quân với chủ lực Tập đoàn quân tại mặt trận Lorraine .  

Sau khi đã đã nắm rõ sự việc và tình hình của Sư đoàn 2 , vào lúc 10 giờ tối , từ Reichschoffen, MacMahon gửi một bản báo cáo chi tiết đến Metz

’’3 Trung đoàn của Sư đoàn Douay và 1 Lữ đoàn kỵ binh hạng nhẹ đã bị tấn công tại Wissembourg và khu vực lân cận bởi một lực lượng đáng kể tập trung trong các khu rừng dọc bờ sông Lauter . Quân ta chiến đấu trong suốt 2 giờ trước cuộc tấn công của kẻ thù , sau đó rút lui theo như kế hoạch đến Col du Pigeonnier- khu vực kiểm soát ngã đường Bitche . Tướng Douay bị giết chết . Quân ta thiệt hại đáng kể . Quân địch khi màn đêm buông xuống đã đóng quân trước vị trí của Sư đoàn 1 và Sư đoàn 2 của Quân đoàn 1 . Lực lượng của địch rất mạnh , ít nhất là 2 Quân Đoàn . Theo lời khai của tù binh thì lực lượng này chính là Tập Đoàn Quân của Vương thái tử Phổ với 1 Quân đoàn Phổ và 2 Quân đoàn Nam Đức (Thực tế là 2 Quân đoàn Phổ cùng 3 Quân đoàn Nam Đức) với lực lượng pháo binh đáng kể . Quân ta mất 1 khẩu pháo , toàn bộ ngựa kéo của khẩu pháo này đều đã bị giết . Dựa theo lối đánh của địch , tôi nghĩ việc cố gắng giữ các vị trí hở sườn là không cần thiết . Tối nay , tôi đã di chuyển tất cả quân trang về phía sau Frœschwiller và trước trưa mai , Sư đoàn 1 và Sư đoàn 2 sẽ bắt đầu di chuyển đến vị trí của mình tại đây . Một phần của Sư đoàn Raoult đã được thiết lập sẵn bên bờ phải Sauerbach sẽ chiến đấu nếu kẻ thù ập đến . Để có thể tiếp tục thực hiện chiến dịch tấn công như dự kiến  , tôi cần được tiếp viện bởi ít nhất 3 Sư Đoàn , không tính Sư đoàn của  Conseil Dumesnil’’

Việc MacMahon yêu cầu được tiếp viện bởi 3 Sư đoàn có lẽ là một trong những nguyên nhân khiến Louis Napoleon chia Tập Đoàn Quân sông Rhine thành 2 phần sau này . Khoảng 6 giờ tối , Thống chế MacMahon điện báo đến Quân đoàn 7 của Thượng tướng Douay ở Belfort để thông báo rằng Quân đoàn 1 đã bị tấn công bởi lực lượng vượt trội và lệnh cho Douay gửi 1 Sư đoàn đến Haguenau . Sư đoàn Conseil-Dumesnul (trước đó đang hành quân đến Strassbourg)  được lệnh di chuyển bằng đường sắt vào đêm ngày 4 rạng sáng 5/8 đến Haguenau .

Tại sở chỉ huy của Tập đoàn quân sông Rhine , tin tức bại trận ở Wissembourg đã khiến việc xác định hướng tiến công chính của quân Đức ngày càng khó khăn hơn . Vào lúc này hành động của Sở chỉ huy tại Metz đã hoàn toàn bị phụ thuộc trước các tin tức mới về địch .  Theo yêu cầu của MacMahon nhằm tiếp viện cho ông ấy thêm 3 Sư đoàn , Louis Napoleon đã tăng cường cho MacMahon bằng Quân đoàn 5 của de Faily , lúc này đang ở Bitche . Kể từ ngày 5/8 các quân đoàn 1^erCA , 5^eCA và 7^eCA sẽ nằm dưới sự chỉ huy phối hợp của Thống chế MacMahon chiến đấu tại mặt trận Alsace còn Thống chế Bazaine tiếp tục phối hợp các quân đoàn còn lại (2^eCA, 3^eCA và 4^eCA) ngoại trừ Vệ binh đế chế và 6^eCA ở mặt trận Lorraine , trực tiếp nhận lệnh bởi Hoàng đế . Có thể thấy MacMahon đã bắt đầu tiến hành tập hợp quân số để chuẩn bị cho trận chiến tiếp theo chống lại Tập Đoàn Quân của Vương Thái Tử Phổ .

Vị trí các lực lượng của MacMahon vào cuối ngày 4/8 :

1^erCA :
-HQ : Sau trận chiến tại Wissembourg , Thống chế MacMahon đã cưỡi ngựa về Reichshoffen và thiết lập HQ tại đây .
-1^reDI từ Col du Pigeonier gần chiến trường Wissembourg rút lui về Frœschwiller theo lệnh của Thống chế MacMahon khi ông quan sát thấy lực lượng vượt trội ước tính khoảng 3 Quân đoàn đang vượt qua biên giới dọc khắp hạ nguồn sông Lauter .
-2^eDI sau khi bị đánh tan tác tại Wissembourg trước lực lượng hùng hậu đã buộc phải rút lui khỏi chiến trường , quân địch không hề có dấu hiệu truy đuổi với lực lượng mạnh . Thống chế MacMahon sau đó lệnh cho Sư đoàn 1 và Sư đoàn 2 rút lui về  Frœschwiller qua các ngã Climbach-Lembach-Mattstall và Langensoulzbach .
-3^eDI hành quân tới Reichshoffen và chiếm lĩnh làng Frœschwiller với 1 trung đoàn , triển khai 3 đại đội tới Mattstall và 1 đại đội tới Neehwiller . 1 trung đoàn khác được bố trí ở Niederbronn , triển khai 3 đại đội tới Jaegerthal . Sư đoàn ban đầu dự định triển khai 2 tiểu đoàn tới Seltz và 1 tiểu đoàn tới Soultz nhưng do Sư đoàn 2 đang rút lui trở về trước lực lượng mạnh nên dự định này bị hủy bỏ .
-4^eDI tại Haguenau , theo lệnh của Thống chế MacMahon sẽ hành quân tới Frœschwiller với sở chỉ huy đặt tại Gunstett vào ngày hôm sau
-DC : Lữ đoàn Michel được triển khai đến Gunstett và lập doanh trại tại đây , Lữ đoàn Nasouty đã đến Seltz và Haguenau (riêng 2 kỵ đội từ Thương kỵ 6 ở lại Schlestadt , chỉ duy chuyển đến Strassbourg và Haguenau vào ngày 6) .
-RA : Tại Haguenau .

7^eCA :
-HQ : Tại Belfort
-1^reDI : Đang di chuyển tới Haguenau bằng đường sắt
-2^eDI : Lữ đoàn 1 cùng pháo binh hành quân tới Mulhouse , riêng Lữ đoàn 2 ở lại Belfort và chỉ bắt đầu di chuyển vào ngày hôm sau (5/8) cùng pháo binh quân đoàn cùng công binh sư đoàn .

-3^eDI : Tại Lyons .
-DC : Tại Belfort và Altkirch
-RA : Tại Belfort

Việc Thượng tướng Douay buộc phải tập trung lực lượng mạnh ở Mulhouse là nhằm đối phó trước các thông tin về dấu hiệu của quân Baden hoạt động khu vực thượng nguồn sông Rhine khi thường xuyên triển khai các đơn vị đột nhập sang biên giới để quấy phá .

Về tình hình của địch , vào ngày hôm trước (4/8) MacMahon đã cho triển khai các đơn vị trinh sát di chuyển dọc bờ sông Rhine , đến khoảng 5 giờ chiều thì Tiểu đoàn 3/36^eRI tại Soultz đã phát hiện lực lượng kỵ binh mạnh của địch (Trung đoàn Long kỵ số 4) đang tiếp cận dọc đường Soultz-Wissembourg . Cả 2 bên nhìn thấy nhau sau đó kỵ binh Đức lập tức quay đầu rút lui , Tiểu đoàn này sau đó cũng được nhận lệnh hành quân đến Wœrth để tập trung quân số . Lữ đoàn Thương kỵ của Nansoulty tại Seltz vào chiều hôm đó ngay khi nghe thấy tiếng pháo từ hướng Wissembourg đã triển khai một toán tuần tra với 2 Kỵ đội từ 2^eRL và 1 Trung đội từ 11^eRC di chuyển theo hướng Schleithal . Toán tuần tra quay trở về với thông tin một đạo quân khổng lồ của Đức đã vượt qua biên giới , một vài phát súng đã nổ ra vào lúc đó với kỵ binh địch . Thống chế MacMahon trong cùng ngày hôm đó sau khi nghe tin Sư đoàn Douay bị tấn công ở Wissembourg đã di chuyển đến chiến trường và tận mắt chứng kiến 3 Quân đoàn của Đức đang tấn công qua biên giới ở gần thượng nguồn sông Lauter . Vào rạng sáng ngày 5/8 , Lữ đoàn Nansouty tiến hành di chuyển về Haguenau nhằm tập hợp quân số theo mệnh lệnh của MacMahon .

Như thường lệ toàn bộ lực lượng kỵ binh của MacMahon suốt ngày 5/8 đều không triển khai bất cứ nhiệm vụ trinh sát tầm xa nào nhằm xác định hướng di chuyển của các đội hình hành quân của địch . Chỉ khi đụng độ với kỵ binh trinh sát tầm xa của quân Đức hoặc khi lực lượng của Vương Thái Tử Phổ đã tiếp cận gần với vị trí vào chiều ngày hôm đó thì phía Pháp mới nhận diện được các lực lượng này .  

Vào chiều ngày 5/8 , theo lệnh của Thượng tướng Lartigue , 2 trung đội thuộc 6^eRL đã di chuyển về hướng Gunstett-Dürrenbach và chạm chán với Kỵ đội 1/UR.6 , 2 trung đội Thương kỵ của Pháp bị đẩy lùi về sau . Thương kỵ Phổ truy đuổi theo sau nhưng đã bị loạt đạn từ Sư đoàn Lartigue dội ngược trở lại . 2 trung đội của Pháp tiếp tục nhiệm vụ và đã quan sát thấy lực lượng địch đang hành quân trong rừng Haguenau , từ Gunstett tới Walbourg đồng thời gần Eschbach cũng có dấu hiệu của địch . Ngược loại tuyến đường Haguenau-Reichshoffen qua ngã Metzwiller sau lưng Sư đoàn 4 thì không có gì .

Trong khi các lực lượng thuộc Quân đoàn 1 đang thiết lập doanh trại của mình thì kỵ binh địch đã xuất hiện trên các quả đồi ở phía Tây Dieffenbach và đang tiếp cận sông Sauer . Khoảng 3 chiều , khi đoàn xe thuộc pháo binh Quân đoàn đi dọc bờ sông theo hướng hạ nguồn thì đã bị trúng hỏa lực khiến toàn bộ doanh trại gần Wœrth báo động quân số  . Tại khu vực tiền đồn của Sư đoàn Raoult , Khinh kỵ Phổ xuất hiện và nhanh chóng rút lui khi quân Pháp nã đạn về phía họ .  Một khẩu đội sau đó được triển khai nhằm tấn công kỵ binh địch tại Dieffenbach . Cuối cùng vào khoảng 6 giờ chiều thì phát hiện thêm 2 Đại đội của Phổ hành quân từ Bắc xuống Nam chiếm lĩnh  Gœrsdorf

Một cơn mưa đã diễn ra vào đêm hôm đó vào khoảng 10-11 giờ tối .

 

Vào sáng ngày 5/8 , sau khi nhận được tin nhắn từ MacMahon rằng ông ấy sẽ có thể chuyển sang thế tấn công nếu được hỗ trợ bởi Quân đoàn 5 , Phó tướng đã điện tín đến Bitche vào lúc 4 giờ chiều tới tư lệnh Quân đoàn 5 :

’’Thống chế Mac-Mahon đã điện báo từ Reichshoffen đến Hoàng Đế báo cáo rằng với sự hỗ trợ của ông , ngài ấy có thể bắt đầu tiến công . Hoàng đế tiếp tục khuyên ông ngay lập tức liên lạc với Thống chế và làm theo mệnh lệnh của ngài ấy. ‘’

Đồng thời Thống chế MacMahon đã chủ động liên lạc với de Failly :

’’Theo lệnh của Hoàng Đế , Quân đoàn 5 được đặt dưới quyền chỉ huy của tôi . Hội quân với tôi trong thời gian sớm nhất’’ . - Mệnh lệnh này chỉ đến tay de Failly vào khoảng 5 giờ chiều

Tuy nhiên de Failly sau đó đã cho Sư đoàn Abadie dừng lại giữa chừng tại Rohrbach (khi đang hành quân tới Bitche theo mệnh lệnh vào ngày 4 trước đó) . Như vậy de Failly hiện tại đang không làm theo mệnh lệnh vào ngày 4 của Phó tướng lẫn mệnh lệnh của Thống chế MacMahon có lẽ trong khoảng thời gian nhận được tin nhắn của MacMahon vào lúc 5 giờ chiều thì de Failly cũng nhận cùng lúc tin nhắn tiếp theo của MacMahon được gửi đi vào lúc 5 giờ 30 (xem bên dưới) .

Vào khoảng 5 giờ 30 , Thống chế MacMahon tiếp tục gửi đến de Failly tiếp theo :

’’Hãy cho tôi biết chính xác vào ngày nào và bằng cách nào ông sẽ hội quân cùng với tôi . Điều này là rất quan trọng để có thể thực hiện chiến dịch của chúng ta . ‘’

de Failly sau đó báo cáo tình hình với Thống chế MacMahon ở Reichshoffen vào lúc 6 giờ chiều :

’’Sư đoàn Lespart đang ở Bitche một mình và sẽ rời khỏi đây vào lúc 6 giờ chiều để hành quân đến khu vực của ngài . Các Sư đoàn còn lại sẽ theo sau qua ngã Niederbronn ngay khi các lực lượng này lần lượt tiến tới Bitche ‘’  

Đúng là chỉ có một mình Sư đoàn Lespart đang ở thị trấn Bitche , tuy nhiên Sư đoàn Goze đồn trú ở trang trại Fraudenberg - chỉ cách nội thành Bitche chỉ đúng 3km nên lẽ ra de Failly nên báo với MacMahon rằng cả 2 Sư đoàn ‘’đều đang ở ‘’ Bitche nếu de Failly không thể chỉ rõ vị trí của từng Sư đoàn với MacMahon . Điều này đã khiến Thống chế MacMahon không thể đánh giá chính xác tình hình của Quân đoàn 5 . Điều đáng chú ý là de Failly dù trước đó đã nhận được mệnh lệnh ‘’Hội quân với tôi trong thời gian sớm nhất’’ nhưng chỉ tiến hành gửi mỗi Sư đoàn Lespart vào 6 giờ sáng hôm sau (6/8) (dù trên thực tế ông ấy có khả năng làm điều đó ngay lập tức , và với cả Sư đoàn của Goze)  . Liệu có phải việc nhận được yêu cầu từ MacMahon nhằm : ‘’cho tôi biết chính xác vào ngày nào và bằng cách nào ông sẽ hội quân cùng với tôi’’ đã trao quyền tự quyết vào tay de Failly và vô hiệu hóa đoạn ‘’sớm nhất có thể’’ của mệnh lệnh được gửi trước đó ? Tiếp theo là nguyên nhân vì sao de Failly buộc phải chờ Sư đoàn Goze và Sư đoàn Abadie hành quân đến Bitche trước khi cho Sư đoàn Lespart đến hội quân của MacMahon ? Có lẽ là do việc de Failly lo ngại trước thông tin về các lực lượng địch ở Thượng nguồn sông Blies có thể tấn công theo hướng quân của ông ở Bitche . Chúng ta có thể xác định điều này dựa trên mệnh lệnh tác chiến ngày 6/8 được đưa ra vào lúc 5 giờ 30 chiều hôm đó sau khi nhận được mệnh lệnh từ MacMahon.

’’Ngày mai , 6/8 vào lúc 6 giờ sáng . Sư đoàn Goze sẽ tới thay thế Sư đoàn Lespart ở các vị trí trước đó đã đồn trú : 1 trung đoàn của Sư đoàn Goze ở ở lại trang trại Fraudenberg thay thế cho số 68 cho tới khi Lữ đoàn Maussion hành quân tới . Khi Sư đoàn Lespart đang đổi vị trí , họ sẽ tập trung ở phía Đông Bitche gần đường Wissembourg . Thiếu tướng Lapasset sẽ rời Sarreguemines khi Sư đoàn Montaudon di chuyển tới thị trấn. ‘’  .

 Có thể thấy de Failly không muốn để trống thị trấn Sarreguemines cùng khu vực quanh Bitche dù chỉ một vài tiếng do lo ngại việc kỵ binh địch có thể tiến vào quấy rối . 

Vào lúc 8 giờ tối , ngay sau khi nhận được báo cáo của de Failly về tình hình của Quân đoàn 5 , từ Reichshoffen Thống chế MacMahon lệnh cho de Failly :

’’Nếu có thể , ngay lập tức chiếm lĩnh Lemberg . Điều này là tiên quyết .‘’ -  Tin nhắn được nhận vào lúc 8 giờ 45 .

Khoảng 10 phút sau đó Thống chế MacMahon tiếp tục điện báo tới Quân đoàn 5 :

’’Hành quân đến Reichshoffen với toàn bộ Quân đoàn của ông ngay khi có thể ,chúng ta đang thiếu lương thực tại đây và nếu ông có quân lương tại Bitche , hãy triển khai một đoàn vận tải đặc biệt vận chuyển hàng hóa bằng đường sắt tới đây vào tối nay . Lực lượng của ông sẽ di chuyển tới bằng tuyến đường chính và tôi hi vọng rằng ông sẽ hội quân với tôi vào ngày mai .‘’  . Tin nhắn được nhận vào lúc 11 giờ đêm .

Vào 8 giờ 45 , sau khi nhận được mệnh lệnh chiếm lĩnh Lemberg , de Failly điện báo  đến Reichshoffen :

’’Vào lúc này tôi chỉ có 1 trung đoàn bộ binh và 1 trung đoàn kỵ binh . Tôi nên triển khai tới Lemberg như nào?’’

Thực ra vào lúc này sở chỉ huy của Quân đoàn 5 đang khá băn khoăn về vị trí được nhắc đến trong mệnh lệnh của MacMahon . Lemberg là một vị trí nằm khá xa ở phía Nam nên khó có chuyện nơi này đang bị đe dọa bởi kẻ thù , ngược lại Lembach lại nằm gần tuyến đường tiếp viện của địch. Dù vậy thì de Failly  đã triển khai một kỵ đội Khinh kỵ chỉ huy bởi Đại tá Clémeur - phó tham mưu trưởng Quân đoàn để thám thính vị trí Lemberg nhằm kiểm tra xem mệnh lệnh của MacMahon có thể lại đúng với ý đồ của Thống chế ?

Vào lúc 9 giờ tối , de Failly sau khi nghĩ rằng Thống chế đã bị nhầm tên địa điểm , tiếp tục nhắn đến MacMahon  :

’’Sau khi đã nhận được thông tin , tôi có lí do để cho rằng không phải là Lemberg - một nhà ga đường sắt ở phía nam Bitche là nơi cần để chiếm lĩnh . Không có gì bất thường ở hướng này . Có lẽ ý của ngài là Lembach , nằm cách 32km ở phía Đông . Hãy cho tôi biết số lượng quân số mà tôi sẽ gửi tới đây . Vào ngày mai , khoảng 10 giờ sáng tôi mới có thể tập trung Sư đoàn Lespart tại Bitche . Liệu pháo binh quân đoàn cùng với đoàn vận tải dự phòng sẽ phải hành quân ? Liệu có nên cho Sư đoàn Lespart hành quân 32km trong một ngày . Tôi chỉ mới thực hiện điều đó đúng 2 lần trong đời .‘’

Thực ra Thống chế MacMahon không hề bị nhầm địa điểm , Lemberg là vị trí được gợi ý bởi Thượng tướng Ducrot nhằm bảo vệ tuyến đường Ingwiller-Rohrbach và  các ngã đường qua Goetzenbruck , Meisenthal , Puberg và Petite-Pierre .

Sau khi nhận được mệnh lệnh vào lúc 8 giờ 10 tối từ MacMahon , de Failly ban hành một bản sửa lệnh về hoạt động tác chiến ngày 6/8 vào khoảng 11 giờ đêm :

’’Các binh sĩ từ Sư đoàn Lespart đóng trại ở phía Bắc Bitche , trước đó được lệnh tập hợp quân số khi Sư đoàn Goze vừa di chuyển đến thì giờ đây sẽ tập hợp ngay lập tức mà không đợi Sư đoàn nêu trên . Các binh sĩ sẽ uống cà phê sau bữa trưa và bắt đầu di chuyển sau 1 tiếng rưỡi . Các lực lượng đồn trú ở phía Bắc sẽ tập trung ở cổng Landau , ở ngoài cổng Lemberg sẽ đi qua thị trấn dọc tuyến đường ray trên đường tới Strassbourg.’’

Đồng thời sau khi thảo luận với các sĩ quan liên quan tới vấn đề về lương thực , de Failly nhận ra ở Bitche không có đủ các thiết bị để có thể vận chuyển quân lương tới cho MacMahon nên ông đã gửi thư đến Thượng tướng Montaudon vào lúc 4 giờ sáng nhằm gửi các đoàn tàu đến Bitche từ Sarreguemines.  

Vào khoảng 3 giờ sáng ngày 6/8 , đáp lại mệnh lệnh của MacMahon vào lúc 8 giờ 10 tối ngày hôm trước :

’’Tôi chỉ có 1 Sư đoàn , tôi đang tập hợp Sư đoàn này và điều đến Reichshoffen . Có thể lực lượng này sẽ phải dừng giữa chừng ở Niederbronn . Tôi đang gửi khẩu phần dự bị của Sư đoàn 3 bằng đường sắt do thiếu tiếp tế tại đây . Tàu sẽ bắt đầu lên đường vào ngày mai . Tôi đã lệnh cho thành lập một đoàn tiếp tế thứ hai . Bliesbrücken đã bị kẻ thù chiếm giữ . Đường dây điện tín đến Sarreguemines đã bị cắt đứt .‘’

Tương tự với bản điện báo vào lúc 6 giờ chiều ngày hôm qua , de Failly cho dù có tới 2 Sư đoàn (Goze và Lespart) ở khu vực Bitche nhưng ông chỉ báo cáo có sẵn và gửi 1 Sư đoàn tới hội quân cùng Thống chế MacMahon , mặc cho việc MacMahon đã bày tỏ tính khẩn trương như nào trong nội dung liên lạc của mình . Theo nhật kí tác chiến của Quân đoàn 5 việc de Failly chỉ triển khai 1 Sư đoàn đến Reichshoffen là bởi ông muốn giữ liên lạc lâu nhất có thể với Quân đoàn 2 tại Forbach và Thượng tướng de Failly trong khi thực hiện theo chỉ thị của MacMahon tin rằng mình cần phải kiểm soát thị trấn Bitche , đề phòng trước cuộc tấn công vào thị trấn này có diễn ra vào bất cứ nào . Cộng với việc pháo binh Quân đoàn không thể ngay lập tức di chuyển nên điều đó đã khiến de Failly chờ Sư đoàn của Abadie đến Bitche trước khi cho Sư đoàn Goze hành quân đến MacMahon . ‘’Tướng quân do đó tin rằng ông ấy đang hành động theo giải pháp tốt nhất và đã tuân thủ những gì được đưa ra cho ông dựa trên hoàn ảnh mà ông ấy có thể thực hiện vào thời điểm đó , bởi vì một mặt ông ấy đã hỗ trợ Thống chế hết mức có thể , và mặt khác , ông ấy đảm bảo sự an toàn của các binh sĩ của mình.’’  . Tuy nhiên có 5 luận điểm sau đây được đưa ra bởi Bộ Tổng Tham Mưu Pháp sau chiến tranh chống lại lời bao biện của các sĩ quan viết nhật kí Quân đoàn 5

1) Đúng thật là vào ngày 4/8 , đã có cuộc thảo luận về việc để lại 1 Sư đoàn của Quân đoàn 5 ở Sarreguemines , nhằm hỗ trợ Quân đoàn 2 , nhưng mệnh lệnh này đã được thay đổi chỉ trong ngày hôm đó vào lúc 5 giờ 50 chiều , Thượng tướng de Failly đã điện báo đến Thượng tướng Frossard thông báo rằng theo lệnh của Hoàng Đế , Quân đoàn 5 sẽ hành quân đến Bitche với 2 Sư đoàn thay vì 1 . Ngoài ra , theo bức thư được gửi đến Quân đoàn 5 bởi Phó tướng vào lúc 4 giờ chiều ngày 5/8 có viết :  ‘’Hoàng Đế tiếp tục khuyên ông nên liên lạc với Thống chế và làm theo lệnh của ngài ấy.’’ Và hơn nữa trong quá trình liên lạc với MacMahon , de Failly không hề có nhắc đến chuyện liên lạc với Quân đoàn 2 .

2) Việc Quân đoàn 5 kiểm soát Bitche - thị trấn pháo đài với thành trì được xây trên một ngọn đồi là điều khá dư thừa bởi thị trấn có thể tổ chức chiến tranh vây hãm trong thời gian dài  . Nhiệm vụ của de Failly vào lúc này chính là việc nhanh chóng hành quân đến Reichshoffen càng nhanh càng tốt , như đã thể hiện bởi sự khẩn trương của MacMahon khi liên lạc với Quân đoàn 5 .Rõ ràng ông nên tập trung vào nhiệm vụ của mình thay vì bị phân tán sự chú ý của mình về tin đồn của lực lượng địch ở Deux-Ponts từ các gián điệp hay thái độ của dân chúng ở khu vực . Nếu quá trình hành quân đến với MacMahon bị đe dọa , ông ấy có thể triển khai chặn hậu hoặc chặn sườn nếu cần thiết .

Pháo đài ở Bitche

3) Nếu việc đem Sư đoàn Abadie đến Reichshoffen vào ngày 6/8 là không thể thì ít nhất ông ấy có thể cố gắng giúp Thống chế MacMahon hết sức có thể dựa theo tình hình quân số vào tối ngày 5/8 . Cả Sư đoàn Lespart , Sư đoàn Goze , Sư đoàn Abadie và pháo binh Quân đoàn đều sẵn sàng di chuyển và hội quân với Quân đoàn 1 vào sáng ngày hôm sau . *Có thể thấy nhật kí tác chiến Quân đoàn 5 đã nói dối về việc pháo binh Quân đoàn không thể rời khỏi Bitche ngay lập tức

4)  Không việc gì phải đợi Sư đoàn Abadie đến Bitche bởi Sư đoàn này chỉ có thể tới đây vào ngày 8/8 , cộng với việc Thống chế MacMahon yêu cầu de Failly hành quân đến Reichshoffen bằng tất cả các lực lượng có sẵn trong tay nhưng de Failly chỉ gửi có 1 Sư đoàn trong khi ông đang có cả 2 Sư đoàn trong tay (và cố tình không cho Thống chế MacMahon biết rằng Sư đoàn Goze thực chất đang ở cùng một khu vực với Sư đoàn Lespart)

Sự an toàn của Quân đoàn 5 không hề bị ảnh hưởng bởi việc hành quân đến Reichshoffen . Bởi chỉ cần sử dụng Lữ đoàn Maussion làm chặn hậu ở Bitche vào ngày 6 , và trong tình huống bị địch tấn công , Lữ đoàn này sẽ rút lui về Niederbronn hoặc Lemberg. Nếu tình huống đó xảy ra thì địa điểm tập trung của Quân đoàn 5 lẫn Quân đoàn 7 sẽ là Reichshoffen . Lữ đoàn Lapasset vào lúc đó có thể hành quân qua ngã Saarunion , Lorentzen , Petite-Pierre . Ngược lại việc de Failly để lại một mình Sư đoàn Goze ở Bitche nhằm bảo vệ nơi này đã đặt Goze vào tình thế rất giống Sư đoàn Douay ở Wissembourg .

Việc de Failly cố gắng bảo vệ Sarreguemines , Bitche và hỗ trợ MacMahon cùng một lúc thay vì tập trung hành quân cả Quân đoàn tới tiếp viện MacMahon là tình trạng chung của các chỉ huy Pháp thời đấy , bởi theo học thuyết của quân đội Pháp vào thời điểm đấy : ‘’mỗi một tấc đất , ngôi làng , thị trấn , nút giao , thung lũng đều ẩn chứa ‘’giá trị tinh thần quốc gia và dân tộc’’ nên việc dễ dàng từ bỏ lãnh thổ vào tay kẻ thù là điều khó có thể chấp nhận được . Điều này đã vô tình làm ảnh hưởng rất nhiều tới quá trình tác chiến trong chiến dịch .

Tới khoảng 10 giờ 20 trưa ngày 6/8 , de Failly gửi một bức điện tín đến Phó tướng giải thích ý định của mình :

’’Thống chế MacMahon lệnh tôi hội quân với ông ấy ở Reichshoffen với toàn bộ quân đoàn của tôi và bỏ Bitche . Tôi sẽ để lại một tiểu đoàn ở lại pháo đài . Hôm nay tôi đã gửi Sư đoàn Lespart đến Thống chế MacMahon . Tôi đang có dự định xuất phát vào ngày mai với Sư đoàn Goze và một lữ đoàn từ Sư đoàn Abadie ; lữ đoàn còn lại sẽ không đến Bitche cho tới ngày hôm kia . Nếu tuyến đường trống trải , lữ đoàn kia sẽ hội quân với tôi vào ngày hai . Tôi để lại Lữ đoàn thương kỵ ở Rohrbach với mệnh lệnh nếu bị đe dọa thì hội quân với tôi qua ngã Lemberg và Ingwiller. ‘’

Tại khu vực quanh  Frœschwiller các lực lượng của Quân đoàn 1 được bố trí thành đội hình tác chiến dưới sự giám sát của Thống chế MacMahon , HQ Quân đoàn 1  đã được rời từ Reichshoffen đến Frœschwiller . Ông đã trinh sát chiến trường vào rạng sáng hôm đó , ngay khi trở về Frœschwiller ông lệnh tới các đội hình cấp dưới triển khai tới vị trí cuối cùng của mình :

-Sư đoàn Ducrot bố trí ở giữa  Frœschwiller và Neehwiller vào lúc 9 giờ sáng lập thành cánh trái , triển khai 1 Đại đội tới Neehwiller và 1 Đại đội khác tới Jægerthal.

 

-Sư đoàn Raoult bố trí ở ngay đối diện Wœrth với cánh phải đặt tại Elsashausen , cánh trái đặt tại chân dãy đồi với cây cối rậm rạp ở Đông Bắc  Frœschwiller và phía Tây Goersdorf , lập thành cánh trung tâm

-Sư đoàn Lartigue rời khỏi Haguenau vào tối hôm trước qua ngã Morsbronn đã di chuyển lên các ngọn đồi ở phía Bắc Gunstett vào lúc 3 giờ sáng , Sư đoàn sau đó vượt qua hữu ngạn sông Sauer lập thành cánh phải với Sư đoàn Raolt bên cánh trái và tiếp tục theo hướng Morsbronn , chiếm lĩnh con đường từ Gunstett tới Eberbach , cánh cực phải của Sư đoàn nằm trên đồi 222 ở phía Bắc Morsbronn , 2 Đại đội được triển khai tới làng Morsbronn.

 

 Ban đầu Thống chế MacMahon định bố trí Sư đoàn Lartigue trên các ngọn đồi phía Bắc Gunstett , từ đây Sư đoàn có thể đánh vào sườn của địch nếu họ cố tình tấn công các vị trí ở bờ phải sông Sauer . Nhiệm vụ bảo vệ cánh phải tại Morsbronn khi ấy sẽ do Sư đoàn Conseil-Dumesnil từ Quân đoàn 7 đang hành quân tới chiếm giữ . Tuy nhiên vào ngày hôm đấy thông tin từ Thượng tướng Douay đã khiến MacMahon lo ngại về sự hiện diện của quân Baden tại vùng Thượng Rhine và lệnh cho Sư đoàn này quay trở về Mulhouse . Điều này đã khiến Thống chế buộc phải gọi Sư đoàn Lartigue quay trở lại bờ phải sông Sauer và chiếm lĩnh vị trí trước đó giành cho Sư đoàn Conseil-Dumesnil . Sư đoàn Conseil-Dumesnil tuy nhiên đã được MacMahon lệnh lên tàu để di chuyển trở lại khu vực vào tối ngày 4/8 và được bố trí ở tuyến thứ hai cạnh Sư đoàn Pellé . Do đó Sư đoàn Lartigue vẫn tiếp tục được bố trí ở gần Morsbronn .

-Sư đoàn Pellé (Sư đoàn Douay cũ, sau khi đã thay thế tư lệnh) sau rời khỏi Pfaffenbronn vào sáng sớm quay ngã đường Lembach dọc bờ trái sông Sauer đã hành quân đến Wœrth và bố trí ngay sau lưng Sư đoàn Raoult làm dự bị Quân đoàn . 50^eRI và 74^eRI - 2 Trung đoàn gần như bị đánh tan tác trong trận Wissembourg đã được vận chuyển bằng đường sắt từ Haguenau đến Reichshoffen ở tuyến sau để nghỉ ngơi . Tiểu đoàn Chasseurs 16 thiết lập vị trí trên ngọn đồi ở phía Đông Niederbronn với nhiệm vụ bảo vệ con đường tới Bitche .

 

-Pháo binh Quân đoàn thiết lập doanh trại ở phía Đông Reichshoffen

 

-Sư đoàn kỵ binh của Duhesme (Thiếu Lữ đoàn Septeuil và Lữ đoàn Nansoulty) sau khi thiết tùng Pháo binh Quân đoàn bố trí ở Tây Bắc Eberbach , ngay sau lưng Sư đoàn Lartigue và Kỵ đội 1 và Kỵ đội 3/6^eRL  bảo vệ HQ Sư đoàn . Riêng Lữ đoàn Thương kỵ của Septeuil vẫn đang thuộc quyền chỉ huy của Sư đoàn Pellé suốt từ trận Wissembourg tới giờ và Lữ đoàn Nansoulty 2^eRL đang trên đường hành quân từ Haguenau đến Reichshoffen và 2 kỵ đội còn lại thuộc 6^eRL vẫn ở Schlestadt cũng đang hành quân đến Reichshoffen.

-Sư đoàn kỵ binh 2 của Bonnemains (Thuộc dự bị kỵ binh Tập Đoàn Quân sông Rhine)
hành quân từ Haguenau qua ngã Mertzwiller đã đến Đông Bắc Reichshoffen vào lúc 3 giờ chiều và thiết lập doanh trại tại đây .

-Sư đoàn Conseil-Dumesnil (Quân đoàn 7) di chuyển bằng đường sắt vào đêm 4/8-rạng sáng 5/8 theo lệnh của Thống chế MacMahon . Lữ đoàn 1 đến nhà ga Reichshoffen vào khoảng 2 giờ chiều 5/8 và di chuyển đến phía Tây Elsashausen để thiết lập doanh trại  , nằm ngay bên trái là Sư đoàn Pellé . Riêng Tiểu đoàn 2/21^eRI không tập trung cùng Sư đoàn đã dừng lại ở Haguenau với nhiệm vụ bảo vệ thành phố này  , Tiểu đoàn 3/21^eRI trong khi đó có nhiệm vụ hộ tống pháo binh Sư đoàn . Lữ đoàn 1 do đó chỉ có còn lại 5 Tiểu đoàn trong tay . Lữ đoàn 2 trong khi đó di chuyển bằng đoàn tàu sau nên chỉ đến ga Reichshoffen vào nửa đêm 5/8 rạng sáng 6/8 và thiết lập doanh trại gần thị trấn này . Pháo binh Sư đoàn trong khi đó xuống tàu ở Haguenau và hành quân tới Reichshoffen , do lúc đó nhà ga Haguenau đang bị tắc nghẽn nên các khẩu đội này cùng Tiểu đoàn 3/21^eRI phải đợi một khoảng thời gian khá lâu trước khi có thể kịp hành quân tới chiến trường khi (spoiler!) trận chiến đang diễn ra

Như vậy kể từ đêm ngày 5/8 , đạo quân của MacMahon bố trí phòng ngự quanh làng Frœschwiller và làng Elsashausen thành hình vòng cung hướng về phía Đông dọc hữu ngạn Sauerbach với tổng chiều dài chiến tuyến khoảng 6km , các lực lượng dự bị được bố trí ở tuyến hai ngay sau lưng khu vực trung tâm . Nhận thấy vị trí bố phòng 2 bên cánh có vị trí khá yếu (nhất là bên cánh phải) , Ducrot đã gợi ý MacMahon cho tiến hành đào hào và xây dựng cộng sự dọc vị trí phòng ngự tương tự như Quân đoàn 2 của Frossard ở Spicheren nhưng MacMahon phản đối ý kiến này vì lo rằng binh sĩ sẽ bị vắt kiệt toàn bộ sức lực (phần lớn Quân đoàn 1 đã hành quân suốt ngày 4-5/8)  trước trận chiến dự tính sẽ diễn ra vào khoảng 2 ngày nữa . Toàn bộ các làng Neehwiller , Frœschwiller , Elsashausen và rừng Niederwald quanh khu vực do đó đều không được chuẩn bị bố phòng . Ngay khi Tập Đoàn Quân của Vương Thái Tử Phổ tiến cận khu vực  , MacMahon đã cho phá sập toàn bộ các cây cầu bắc qua sông Sauerbach đoạn từ Langensoultzbach đến Gunstett và chuẩn bị cho một trận chiến phòng ngự . Riêng Sư đoàn Lartigue chưa thể phá hủy cây cầu ở Gunstett do công binh không có đủ thuốc nổ .  Như đã nói ở những phần trước bởi quá trình tiếp tế lương thực từ hậu phương vẫn chưa được cải thiện , dẫn đến việc bị phụ thuộc vào nguồn cung lương thực tại chỗ và việc 4 Sư đoàn tập hợp gần nhau nhằm chuẩn bị cho trận đánh ngay lập tức khiến vấn đề cung ứng lương thực ngay lập tức xuất hiện khi chỉ có 6000 khẩu phần cho khoảng 35000 người tập hợp quanh  Frœschwiller . Thống chế MacMahon do đó buộc phải ‘’cầu cứu’’ de Faily nhằm vận chuyển thêm quân lương từ Sarreguemines và Bitche  (xem phần ngay bên trên) .
 

Về ý đồ chiến lược cho tới ngày 4/8 , Thống chế MacMahon vẫn đang trong quá trình chuẩn bị cho chiến dịch tiến công qua Nam Đức như dự kiến tuy viên việc Tập Đoàn Quân của Friedrich Wilhem bất ngờ tấn công vũ bão qua biên giới vào ngày hôm đó đã thay đổi hoàn toàn kế hoạch của MacMahon lẫn toàn bộ Tập Đoàn Quân Rhine , trận chiến ở Wissembourg cho thấy quân Đức đã hoàn thành quá trình tập trung quân số và vẫn duy trì đà tiến sâu vào vùng đồng bằng Alsace . MacMahon lúc đó không hề lo lắng và tin rằng các lực lượng trong tay của mình vẫn đủ để đánh bại Vương Thái Tử Phổ nên đã bắt đầu lập các kế hoạch tác chiến nhằm chống lại ý đồ tiếp theo của địch . Việc lựa chọn bố trí quân quanh Frœschwiller là từ nghiên cứu khảo sát địa hình phòng ngự bởi Thượng tướng Frossard vào năm 1867 , theo đó ‘’Đạo quân của chúng ta ở Wœrth có thể chiến đấu chống loại kẻ thù vượt trội với tỷ lệ thành công cao …Thông qua ngã Bitche và Niederbronn , lực lượng này có thể hội quân cùng đạo quân ở phía bên kia dãy Vosges . Từ đây quân ta sẽ đe dọa sườn phải và lưng của địch nếu họ cố gắng tấn công theo hướng Strasbourg . Kế hoạch này dự tính rằng Tập Đoàn Quân Alsace có thể sẽ phải hi sinh 1 hoặc 2 Sư đoàn mà không làm ảnh hưởng tới khả năng tác chiến của mình , qua phía bên kia dãy Vosges nhằm tăng cường cho cánh phải của Tập Đoàn Quân Moselle nhằm thực hiện kế hoạch tấn công này….’’

Khoảng 10 giờ 50 sáng ngày 5/8 , MacMahon điện báo tới Hoàng Đế :

’’Thần đang tập trung Quân đoàn của mình tại Frœschwiller , cánh phải kéo dài tới rừng Haguenau . Nếu địch cảm thấy sườn phải của họ bị đe dọa và không dám tiến quá Haguenau thì thần sẽ ở một vị trí cực kì thích hợp ; nếu địch tiến công quá Haguenau , thần buộc phải chiếm lĩnh vị trí xa hơn về phía Nam để bảo vệ ngã Petite-Pierre đến Saverve . Nếu Ngài có thể gửi thêm một Quân đoàn từ Moselle đến hội quân với thần qua ngã Bitche hoặc qua ngã Petite-Pierre , thần sẽ có thể tiếp tục chiến dịch tiến công với lợi thế .’’

Thống chế MacMahon đã dựa trên nghiên cứu của Frossard nhằm đề ra phương án tác chiến của mình , ngược lại ông đưa ra kết luận rằng đạo quân của ông cần được tiếp viện bởi ít nhất 3 Sư Đoàn từ đạo quân của Thống chế Bazaine thì mới đủ để thực hiện kế hoạch của mình . Dù gì đi nữa thì bản thân MacMahon đang phải đối mặt với một Tập Đoàn Quân hùng hậu của Đức với 5 Quân Đoàn nên dù MacMahon có được tiếp viện bởi thêm 3 Sư Đoàn đi nữa thì vẫn là chưa đủ để dám khẳng định ‘’thần sẽ có thể tiếp tục chiến dịch tiến công với lợi thế’’ , hoặc là MacMahon đang quá tự tin hoặc là MacMahon đã xác định không chính xác sức mạnh thực sự của quân Đức . Vế sau có vẻ là lí do chính xác hơn khi trong trận Wissembourg , khi tận mắt chứng kiến Tập Đoàn Quân của Friedrich Wilhelm , MacMahon cùng Thượng tướng Ducrot đã ước tính sức mạnh đạo quân của địch vào khoảng 80 000 người thuộc 3 Quân Đoàn khác nhau  ; ngược lại MacMahon biết rõ đạo quân của mình với toàn bộ Quân Đoàn 1 , Quân Đoàn 5 và Sư đoàn Conseil-Dumesnil đã có quân số tổng cộng 77600 người ; dựa trên những tính toán này MacMahon chỉ yêu cầu thêm 3 Sư đoàn để xác định lợi thế với địch . Tất nhiên chúng ta - những người đến từ tương lai đều biết rõ rằng vào ngày hôm đấy cả MacMahon lẫn Ducrot chỉ mới nhìn thấy hơn nửa quân số thực sự của Tập Đoàn Quân III . (Họ chỉ quan sát thấy doanh trại của Quân Đoàn II.Bayern ; Quân Đoàn V. Phổ và Quân Đoàn XI. Phổ)

Buổi sáng ngày 5/8 , cảm thấy vị trí phòng ngự quanh Frœschwiller không thể bố phòng kiên cố với lực lượng hiện tại , Ducrot đã trình lên MacMahon kế hoạch chủ động rút lui xa hơn về dãy Vosges . Theo đó Quân đoàn 1 và Quân đoàn 5 sẽ tập trung ở Lemberg để  kiểm soát sườn phía Tây dãy Vosges và cung cấp vị trí phòng ngự cực kỳ thuận lợi tại đây trong trường hợp quân Đức tiến công truy đuổi . Đây chính là vị trí đã được chính Ducrot nghiên cứu trước đó . Trong trường hợp quân Đức tiến sâu về phía Nam đồng bằng Alsace thì từ đây đạo quân của MacMahon có thể đánh vào đường tiếp viện của địch hoặc trong trường hợp quân Đức tràn sang biên giới ở vùng Saar thì đạo quân của MacMahon có thể nhanh chóng hội quân với chủ lực Tập Đoàn Quân ở Lorraine .  Tình hình giờ đây khá rõ ràng khi một lực lượng mạnh chỉ vừa tràn sang biên giới vào ngày 4/8 từ sông Lauter , tuy nhiên trước thông tin về một lực lượng mạnh hoạt động ở vùng Saar đã khiến sở chỉ huy của Louis Napoleon chưa thể xác địch được vị trí và thời điểm tập trung quân số .

Như vậy nói tóm lại , kế hoạch được đề xuất bởi Ducrot đưa ra phương án tác chiến cho 2 tình huống khả dĩ :
1) Tập đoàn quân của Vương Thái Tử sẽ tấn công vị trí phòng ngự dọc sườn núi của quân ta
2) Tập đoàn quân của Vương Thái Tử sẽ tiếp tục tiến về phía Nam , quân ta sẽ đánh vào sườn phải của địch

Ở tình huống thứ nhất , việc cho một Tập Đoàn Quân với quy mô 10 Sư đoàn tấn công qua khu vực sườn núi là nước đi khá liều lĩnh có thể khiến lực lượng tiếp tế khó khăn hơn trong việc vận chuyển đạn dược , lương khô , các khu vực dân cư trên vùng cao cũng thưa thớt hơn nên chắc chấn không thể dựa vào trưng thu lương thực tại chỗ để nuôi quân. Hơn thế nữa là việc tấn công qua khu vực đồi núi chỉ có thể triển khai một phần quân số (do địa hình cơ động cực kỳ hạn chế) nên Friedrich Wilhelm  không thể tận dụng ưu thế quân số của mình  . Tuy nhiên đây vẫn là một lựa chọn của Vương Thái Tử Friedrich Wilhelm nếu phát hiện chủ lực của MacMahon đang tập trung tại đây và bởi mục tiêu chiến lược của Bộ Tổng Tham Mưu vào thời điểm hiện tại  là ‘’tìm địch-diệt địch’’

Tiếp theo là vấn đề tiếp tế của chính đạo quân tại Alsace . Bởi các lực lượng của MacMahon đã vốn xuất hiện vấn đề tiếp tế lương thực nghiêm trọng khi tập trung quân số nên việc dời địa điểm tập trung sang sườn Tây Vosges đòi hỏi quá trình tiếp tế lương thực từ đồng bằng Alsace màu mỡ phải liên tục được diễn ra ,như vậy vẫn phải vận chuyển lương thực dọc 2 bên sườn núi . Dù đạo quân này có thể sử dụng lương thực trưng thu từ vùng Lorraine ở bên kia sườn núi nhưng các khu vực lân cận xung quanh Lemberg khi đó rất thưa dân cư nên buộc phải tiến sâu vào Lorraine để trưng thu lương thực , mà vào lúc đó khoảng cách giữa MacMahon và Quân đoàn 3 tại Sarreguemines lại lên đến 20km và lực lượng hùng hậu của địch tại vùng hạ Saar có thể đánh qua khoảng trống này bất cứ lúc nào .

Ở tình huống thứ hai , Friedrich Wilhelm tiến quân về phía Nam theo hướng Strassbourg . Ở tình huống này dù đạo quân của MacMahon có thể đe dọa đường tiếp tế của Vương Thái Tử Phổ bằng cách đánh vào sườn nhưng nếu nghĩ theo hướng ngược lại thì bản thân MacMahon cũng có nguy cơ bị bao vây nếu Tập Đoàn Quân của Phổ tại vùng hạ Saar tràn vào Lorraine từ Rohrbach-Bitche . Tập Đoàn Quân III vào thời điểm hiện tại dù đã tràn vào biên giới trước Tập Đoàn Quân II nhưng không tiến quá nhanh nên vào thời điểm Friedrich Wilhelm vòng ngược lên vùng Lorraine thì MacMahon sẽ phải phòng ngự từ 2 hướng khác nhau hoặc rút lui về hội quân với chủ lực Tập Đoàn Quân .

 

Sau khi kỹ lưỡng xem xét kỹ lưỡng , MacMahon đã từng chối kế hoạch của Ducrot . Tuy nhiên xét tới việc de Failly ‘’chưa thể’’ triển khai toàn bộ Quân đoàn 5 đến hội quân cùng Quân đoàn 1 ,Ducrot tiếp tục bày tỏ sự lo lắng của mình khi khoảng cách giữa 2 Quân đoàn này quá xa , không thể hỗ trợ lẫn nhau và địch có thể lợi dụng điều đó để tiến quân qua dãy Vosges từ khoảng trống này (tương tự với tình huống thứ nhất) và cắt đứt hoàn toàn 2 Quân đoàn của MacMahon . Ducrot muốn các vị trí tại Philippsbourg , Lemberg và Mouterhausen phải được chiếm lĩnh bởi Quân đoàn 5 để có thể kiểm soát 2 bên dãy Vosges và Quân đoàn này có thể dễ dàng cơ động sang hai bên sườn núi nếu cần thiết . Tuy nhiên Thống chế MacMahon vẫn không đồng ý với Ducrot và tiếp tục với ý định ban đầu , tập trung toàn bộ Quân đoàn 1 và Quân đoàn 5 tại Reichshoffen . Như việc MacMahon đã liên tục thúc giục de Failly đến hội quân với mình trong suốt ngày hôm đó như nào , tuy nhiên sự lo lắng của Ducrot đã phần nào ảnh hưởng đến Thống chế MacMahon . Ngay khi nhận được tin nhắn từ de Failly vào lúc 3 giờ sáng ngày 6/8 rằng ông ấy ‘’chỉ có thể’’ gửi 1 Sư đoàn vào thời điểm hiện tại và Sư đoàn này có thể sẽ nghỉ giữa chừng tại Niederbronn , ông liền hỏi rằng vào ngày nào thì toàn bộ Quân đoàn của de Failly có thể đến hội quân (MacMahon chỉ đơn giản là muốn biết được thời điểm chính xác). Đồng thời vào lúc 5 giờ 30 sáng , Thống chế đã viết một bức thư dài nhằm giải thích tình hình với de Failly :

’’Tướng quân của tôi , ông đã được đặt dưới quyền chỉ huy của tôi theo lệnh của Hoàng Đế . Việc chúng ta có thể phối hợp cùng nhau là điều tối quan trọng .

Tôi đã bị tấn công vào ngày hôm kia gần Wissembourg bởi Tập Đoàn Quân của Vương Thái Tử , theo tôi quan sát là với lực lượng vượt trội , buộc tôi phải rút lui về Reichshoffen . Việc chúng ta có thể phối hợp cùng nhau là điều rất quan trọng .

Theo thông tin mà tôi có được , địch có thể sẽ tiến công qua dãy Vosges và chia cắt chúng ta. Nếu địch sử dụng nước đi này , chúng ta sẽ phải tấn công bọn họ (cùng lúc) . Ngược lại nếu địch tập chiếm lĩnh các vị trí từ Wissembourg đến Lembach với phần lớn các lực lượng ở vùng đồng bằng , thì chúng ta sẽ cùng nhau chiến đấu để giành lại những vị trí này . Vì vậy ông hãy cho chuẩn bị các Sư đoàn của mình để bắt đầu hành quân . Tôi cần họ có thể ngủ ở Phillippsbourg vào tối nay , chiếm giữ các vị trí kiểm soát tuyến đường dẫn đến Neunhoffen bên cánh trái . Nếu giả thuyết thứ nhất trở thành hiện thực (địch tiến  qua dãy Vosges) Sư đoàn này sẽ hành quân đến Neunhoffen và từ đây sẽ tấn công Obersteinbach , dưới sự hỗ trợ của 4 Lữ đoàn hành quân tới từ Reichshoffen trong cùng ngày . Ông sẽ triển khai một Sư đoàn khác từ Bitche theo ngã Wissembourg và đánh vào Sturzelbronn , ập vào lưng và bao vây toàn bộ đạo quân của địch . Một Lữ đoàn của Sư đoàn còn lại sẽ hành quân đến Lemberg nhằm kiểm soát hai bên sườn núi cùng với một khẩu đội pháo binh . Lữ đoàn còn lại sẽ ở lại Bitche , sẵn sàng tiếp viện Sturzelbronn hoặc Phillipsburg tùy vào tình huống . Lữ đoàn tại Lemberg sẽ phải tiến hành đào hào . Các dụng cụ đào hào đang có sẵn tại Lichtenberg và Petite-Pierre , với 1500 bộ ở mỗi nơi .  

Ngược lại nếu Tập Đoàn Quân của Vương Thái Tử tập trung quanh Lembach và vùng đồng bằng Rhine thì Sư đoàn đầu tiên (của ông) sẽ không dừng lại ở Phillipsburg . Ông sẽ triển khai Sư đoàn thứ hai và một Lữ đoàn của Sư đoàn thứ ba hành quân trên cùng một tuyến đường đến Niederbronn, Lữ đoàn cuối cùng sẽ di chuyển đến Lemberg , từ đây họ có thể di chuyển đến Petite-Pierre trong trường hợp buộc phải rút lui .

Hãy trả lời tôi bằng ba phương thức liên lạc khác nhau , tôi đang gửi nội dung này với ông bằng ba phương thức khác nhau

P.S : Tóm lại , gửi Sư đoàn thứ nhất đến Philippsbourg sớm nhất có thể và giữ vị trí tại đây , hai Sư đoàn còn lại sẵn sàng hành quân .

Giữ kết nối liên lạc với Phillipsburg nếu có thể. ‘’

Nói gắn gọn thì với cách bố trí quân số như tình huống thứ nhất thì đạo quân của MacMahon sẽ bao quanh Tập Đoàn Quân của Vương Thái Tử , dù sức mạnh của Friedrich Wilhelm vượt trội hơn nhiều so với MacMahon ước tính . Và với tình huống thứ hai thì cả 2 Quân Đoàn sẽ tập trung tại Niederbronn để cùng nhau chủ động tấn công quân Đức. Có thể thấy với sự lo lắng vào ngày hôm trước của Ducrot cũng như việc không thể trông chờ vào việc Quân Đoàn 5 sẽ hội quân với Quân Đoàn 1 tại Reichshoffen , MacMahon đã thay đổi kế hoạch tác chiến của mình với việc Quân Đoàn 1 sẽ chủ động rời khỏi vị trí phòng ngự tại Frœschwiller để hành quân tới vị trí tập kết nếu cần thiết . 

Tiểu đoàn trưởng Moll - Chỉ huy công binh Quân đoàn 1  có nhiệm vụ giao lá thư này đến Bitche . Ông rời Frœschwiller vào 5 giờ 30 sáng và cưỡi ngựa đến Bitche qua ngã Ingwiller-Wimmenau-Lemberg (vì sợ rằng nếu đi qua ngã Niederbronn-Phillipsbourg ngắn hơn thì sẽ bị đánh chặn bởi kỵ binh địch) . Lá thư đã được giao tới tay Thượng tướng de Failly vào khoảng 2 giờ chiều .

Tuy nhiên mặc cho việc MacMahon liên tục suy tính đến kế hoạch tác chiến sắp tới của mình kỹ lưỡng như nào , không có bất cứ tình huống nào như trong kế hoạch đã xảy ra mà một một chuỗi các hoạt động thám thính từ tối 5/8 đã dẫn đến một cuộc chạm trán nổ ra bất thình lình  . Sáng sớm ngày 6/8 , Thượng tướng Ducrot , Thượng tướng Raoult cùng Ngài de Leusse (thị trưởng Reichshoffen) đã vội vã đến gặp Thống chế MacMahon và cố gắng thuyết phục ông ngay lập tức rút lui về Lemberg . Giao tranh đã nổ ra dữ dội ở các tiền đồn , các binh sĩ từ hai phe nã đạn qua lại với cường độ mạnh và có vẻ như dần dần càng có nhiều quân Đức xuất hiện trên chiến trường hơn .  

II. Friedrich Wilhelm tiến công   

’’Một chiến thắng rực rỡ nhưng đầy máu vừa được chứng kiến bởi tôi trong cuộc tấn công vào Weißenburg , và đồi Geissberg nằm ngay phía sau , bởi các trung đoàn thuộc V. , XI. AK. và II.Bayerische AK. Sư đoàn Pháp của Douay bị đẩy lùi trong hỗn loạn , bỏ lại các trang thiết bị của họ ở doanh trại . Tướng Douay bị giết chết . Khoảng 500 tù binh và 1 khẩu pháo bị bắt giữ  . Về phe ta , tướng Kirchbach bị một viên đạn bắn sượt qua . Lựu binh quốc vương và trung đoàn số 58 thiệt hại nặng .
(Kí tên) Friedrich Wilhelm , Vương thái tử’’

Bức điện báo được gửi đến sở chỉ huy hoàng gia tại Mainz vào lúc 8 giờ tối ngày 4/8/1870 đã xác nhận rằng Tập Đoàn Quân III đã thực hiện thành công bước tiến ban đầu của mình sang biên giới Pháp . Tuy nhiên lực lượng của Pháp mạnh hơn ở đây so với dự kiến khi trước đó có thông tin rằng quân Pháp đã rút lui khỏi vùng Alsace .
Sư đoàn của Douay sau trận chiến cũng chịu tổn thất nặng nề khoảng 1100 binh sĩ và 70 sĩ quan bị thương , bị giết và bị bắt làm tù binh , tư lệnh Sư đoàn bị giết chết , tư lệnh Lữ đoàn 1 Montmarie bị thương . Trong số này , trung đoàn Turco chịu thiệt hại nặng nề nhất với hơn 500 người . Phần còn lại của Sư đoàn dưới quyền tư lệnh Lữ đoàn 2 Pellé rút lui về Frœschwiller qua ngã Bitche với ý định tập trung toàn bộ Quân Đoàn của MacMahon nhằm cản bước Tập Đoàn Quân của Friedrich Wilhelm tại đây . Các lực lượng của Friedrich Wilhelm sau trận đánh không hề truy đuổi theo Sư đoàn của Pháp mà đóng trại quanh thị trấn Wissembourg .

Vị trí các lực lượng của Đức tại mặt trận Alsace , cuối ngày 4/8/1870
Tập Đoàn Quân III:
-HQ : Schafbusch
-II.Bayerische AK : Wissembourg
-I.Bayerische AK : Langenkandel , Minfeld , Minderslachen
-V.AK : Altenstadt
-XI.AK : Sư đoàn bộ binh 21 trên đồi Geissberg , Sư đoàn bộ binh 22 ngay bìa Tây rừng Niederwald
-Baden-Württemberg AK. : Lauterburg , Mothern

Vào sáng ngày 5/8/1870 các lực lượng thuộc Tập Đoàn Quân III tiến hành di chuyển theo mệnh lệnh tác chiến ngày 5 :

-Quân đoàn II Bayern hành quân đến Lembach qua ngã Bitche để bảo vệ cánh phải . Quân đoàn khởi hành vào lúc 6 giờ sáng và nhanh chóng tìm thấy dấu hiệu của Sư đoàn Pellé vừa rút lui khỏi Wissembourg vào ngày hôm trước tại Climbach với 100 thương binh bị bỏ lại tại đây và các doanh trại bỏ trống ở gần đó . Quân đoàn thiết lập doanh trại tại Lembach , HQ tại Climbach và triển khai tiền đồn tới Mattstall . Ranh giới hoạt động với Quân đoàn V tại Kuhbruck

-Quân đoàn V khởi hành vào lúc 8 giờ sáng đóng vai trò làm tiền quân Tập Đoàn Quân , hành quân đến Preuschdorf . Sư đoàn 10 đi theo ngã Steinseltz-Bremmelbach-Birlenbach-Keffenach-Memelshoffen-Lobsann đến Preuschdorf vào lúc 2 giờ chiều , Lữ đoàn 20 được đẩy lên phía trước tới Dieffenbach làm tiền quân Quân đoàn . Do không thể triển khai tiền đồn qua sông Sauer bởi ở đây đã có địch nên Lữ đoàn triển khai tiền đồn tại gần bờ sông dọc Gœrsdorf , Dieffenbach , Gunstett. Sư đoàn 9 bên cánh trái hành quân cùng pháo binh Quân đoàn dọc đường dẫn đến Soultz , do con đường này được sử dụng chung với Quân đoàn 11 nên Sư đoàn chỉ bắt đầu di chuyển vào lúc 10 giờ sáng .

-Quân đoàn XI chiếm lĩnh Soultz bên cánh trái Quân đoàn V , bắt đầu nhổ trại vào 6 giờ sáng và hành quân dọc đường dẫn đến Soultz dọc tuyến đường sắt .  Phải tốn tận 4 tiếng kể từ khi dẫn đầu đội hình xuất phát thì đuôi đội hình với rời đi để Sư đoàn 10 từ Quân đoàn V sử dụng con đường này . Toàn bộ Quân đoàn XI sau đó đóng quân ở phía Nam Soultz với tiền đồn được triển khai tới Surbourg , Oberbetschdorf và Niederbetschdorf .

-Quân đoàn Werder bảo vệ cánh trái của Tập Đoàn Quân bắt đầu nhổ trại vào lúc 6 giờ sáng và hành quân theo 2 đội hình . Sư đoàn Baden bên cánh trái hành quân dọc đường Lauterbourg-Strassbourg qua ngã Wintzenbach , một lực lượng che chắn cánh trái gồm một tiểu đoàn và một kỵ đội chạm trán với tiền đồn Pháp tại làng Munchenhausen , sau đó quân Pháp rút lui về Seltz . Tiền quân Sư đoàn sau đó di chuyển đến Seltz và triển khai một tiểu đoàn cùng một kỵ đội tới Niederrœdern , kỵ đội này sau đó tiếp tục trinh sát tới Roppênhim và phát hiện quân Pháp chỉ vừa rời khỏi ngôi làng này để rút lui về hướng Soufflênhim . Phần lớn Sư đoàn sau đó lập trại của Eherhof , giữa Wintzenbach và Niederrœdern . Sư đoàn Württemberg  trong khi đó di chuyển bên cánh phải vượt qua thượng nguồn Lauter tại Lauterbourg và hành quân qua ngã Scheibenhard-Siegen đến Keidenburg . Ngay khi nhận được tin tức về sự hiện diện của địch trong rừng Haguenau thì Sư đoàn liền đẩy một Lữ đoàn tới  Oberrœdern , phần còn lại của Sư đoàn tiến hành nghỉ ngơi . Đến chiều sau khi đã nghỉ ngơi đầy đủ thì toàn bộ Quân đoàn của Werder tiếp tục hành quân tới Aschbach và lập doanh trại tại đây với tiền đồn được triển khai tới Rittershofen , Hatten và Niederrœdern.

-Quân đoàn I Bayern làm dự bị nên di chuyển ở sau lưng . Quân đoàn nhổ trại vào khoảng 5 giờ sáng tại Langenkandel nhưng bị kẹt lại tại Altenstadt do Sư đoàn 10 thuộc Quân đoàn V lúc đó cũng đang bị kẹt lại tại đường Soultz nên quân Bayern chỉ đến Ingolsheim vào khoảng 6 giờ chiều và toàn bộ tới nơi vào nửa đêm .

-Quân đoàn VI trong khi đó đã hành quân đến Landau . Vào ngày hôm sau , một Sư đoàn sẽ được triển khai theo hướng Bitche-Pirmasens với nhiệm vụ bảo vệ cánh phải của Quân đoàn II Bayern trước lực lượng của địch tại Bitche (Quân đoàn 5 của de Failly)  ,  đồng thời đồn trú tại Wissembourg với 2 tiểu đoàn .

-HQ Tập Đoàn Quân được dời đến Soultz
Toàn bộ các lực lượng đều xoay mặt về hướng Nam

Khoảng 5 giờ sáng  Sư đoàn kỵ binh 4 theo mệnh lệnh tác chiến ngày 5/8 đã triển khai các nhóm tuần tra di chuyển dọc đường Haguenau , Soufflenheim và Roppenheim với một Trung đoàn di chuyển từ Soultz theo phía Tây đến Wœrth và Reichshoffen có nhiệm vụ phá hủy đường ray chạy từ Haguenau đến Reichshoffen . Sư đoàn vượt sông Lauter vào lúc 5 giờ sáng với Lữ đoàn kỵ binh 9 (UR.1 và UR.6) cùng HR.2 làm tiền quân , di chuyển ở phía trước chủ lực khoảng 4km . Toàn bộ Sư đoàn di chuyển đến Soultz vào lúc 7 giờ sáng và dừng chân tại đây  , riêng tiền quân vẫn tiếp tục tiếp cận Haguenau để quan sát tình hình địch tại đây . Thiếu tướng Bernhardi triển khai Kỵ đội 1/HR.2 làm tiên phong tiền quân tiến thẳng về phía cổng thành Haguenau với Kỵ đội 3/HR.2 bảo vệ sườn trái . Kỵ đội 4 và Kỵ đội 5 của cùng Trung đoàn trong khi đó di chuyển về phía Wœrth và Reichshoffen . Kết quả là không hề có dấu hiệu của địch ở gần Soultz hay Haguenau , đích thân Bernardi sau đó đã đi cùng phần còn lại của tiền quân về phía nam của rừng Haguenau vào lúc 10 giờ sáng và phát hiện cây cầu bắc qua sông Moder tại Brumbächel đã bị phá hủy . Vào lúc đó loạt đạn lập tức dội tới bởi Tiểu đoàn 2/21^eRI (có nhiệm vụ đồn trú tại Haguenau) , Tiểu đoàn này sau đó rút lui trở lại mép rừng và hai bên tiếp tục quan sát lẫn nhau .

Từ vị trí này kỵ binh Đức có thể nghe thấy tiếng còi tàu và hơi nước bốc lên từ trong thành phố , dấu hiệu của các hoạt động chuyển quân bằng đường sắt tại Haguenau .
Vì không rõ sức mạnh của địch ở trong rừng nên Bernhardi không hề triển khai các nhóm tuần tra tiến sâu vào rừng . Tới khoảng giữa trưa thì Lữ đoàn quay trở về Soultz khi một vài binh sĩ Pháp bất ngờ xuất hiện , Lữ đoàn chỉ để lại 1 Kỵ đội từ HR.2 để trao đổi một vài phát đạn nhưng Kỵ đội này cũng nhanh chóng rút lui mà không có bất kỳ thương vong nào diễn ra ở cả 2 phe . Như vậy nhiệm vụ tìm kiếm và phá hủy đường ray chạy từ Haguenau đến Reichshoffen của Bernhardi đã thất bại . Kỵ đội 3/HR.2 có nhiệm vụ trinh sát về phía Đông dọc ngã Niederroeden-Seltz đến Roppenheim đã phát hiện kỵ binh địch gần Forstfeld , toàn bộ Kỵ đội rút đao và lao thẳng đến địch tuy nhiên ngay khi gần tới nơi thì mới nhận ra đây là 2 Kỵ đội Long kỵ Baden cũng đang thực hiện nhiệm vụ tuần tra tương tự . Cả 3 Kỵ đội này sau đó tiếp tục cùng nhau tuần ra tới Roppenheim và không hề phát hiện bất cứ dấu hiệu nào của địch tại đây . 2 Kỵ đội Baden tiếp tục di chuyển dọc đường Strassbourg tới Fort-Louis .

Tại Soufflenheim , nhóm tuần tra từ 2 Kỵ đội Baden trúng hỏa lực súng trường từ khoảng 50 binh sĩ thuộc 50^eRI theo lời kể của 2 tù binh đào ngũ (Phần lớn Sư đoàn 2 hiện đang ở gần Frœschwiller cách đó khoảng 8km) .  Chỉ huy kỵ đội 3/HR.2 sau đó giao nhiệm vụ cho Long kỵ Baden duy trì liên lạc và trở về Soultz thay vì tìm cách đi vòng qua rừng Haguenau về phía Nam để thám thính thành phố Haguenau .

Các lực lượng bên cánh phải của Lữ đoàn Bernhardi trong khi đó lại có kết quả hoàn toàn ngược lại . Kỵ đội 1/UR.6 di chuyển theo phía Tây theo ngã Riedseltz-Bremmelbach-Memelshoffen-Merckwiller-Oberdorf-Gunstett đã phát hiện xác chết cùng các loại trang thiết bị dọc đường ,có vẻ như là dấu chân của quân Pháp vào ngày hôm trước . Kỵ đội này tiến hành vượt sông Sauer tại Gunstett vào 12 giờ 30 , trong quá trình vượt sông chỉ huy Kỵ đội đã nhìn thấy một doanh trại của quân Pháp bố trí trên đồi Durrenbach . Ở phía trước là 2 Kỵ đội thương kỵ từ  6^eRL , Kỵ đội Phổ ngay lập tức xông lên tấn công đẩy lùi Thương kỵ Pháp tuy nhiên sau đó lại vị hỏa lực súng trường từ Tiểu đoàn Chasseurs 13 bắn tới từ một đoạn hào gần trang trại Lansberg khiến 1 người cùng 2 ngựa bị giết chết , 6 con ngựa khác bị thương . Kỵ đội tiến hành rút lui về Gunstett sau đó quay trở lại Soultz , trong quá trình phát hiện dấu hiện di chuyển đến gần bờ sông Sauer của quân Pháp .

2 Kỵ đội Khinh kỵ từ HR.2 dưới quyền Đại tá von Schauroth trong khi đó tiến thẳng theo hướng Wœrth , trên đường có bắt được một vài tù binh còn sót lại từ Sư đoàn Pellé tại làng Preuschdorf và  Lampertsloch , sau khi tra hỏi cư dân địa phương thì biết rằng ba thứ quân của địch trước đó đã hành quân từ hướng Wissembourg và ước tính khoảng 20 000 người đã di chuyển qua ngã Langensoultzbach . Vào khoảng 9 giờ 30 sáng ngay khi tới Dieffenbach thì Đại tá Schauroth đã có thông tin từ tiền quân rằng bờ phải sông Sauerbach được bố trí quân số của địch với lực lượng mạnh , lực lượng bộ binh đáng kể có thể quan sát thấy từ bờ này còn cây cầu bắc qua sông Sauer tại làng Wœrth đã bị phá hủy . Schauroth sau đó gửi thông tin này tới Thiếu tướng Albrecht .

‘’Địch với cả ba thứ quân , bố trí trong các vị trí mạnh , chiếm lĩnh bờ phải sông Sauer , từ Langensoultzbach tới Gunstett . Theo thông tin từ cư dân địa phương thì họ gồm 2 Trung đoàn bộ binh 18 và 45 với 3000 người ở Langensoultzbach.’’

2 Trung đội Khinh kỵ sau đó cố gắng tiếp cận bờ sông tại Wœrth đã bị hỏa lực bắn tới xua đuổi , sau đó một khẩu đội từ Sư đoàn Raolt bố trí trên đồi Elasshausen đã bắn tới lực lượng của Schauroth tại Dieffenbach nên Khinh kỵ Phổ không thể quan sát sâu hơn về phía sau các doanh trại của Pháp .

Toàn bộ Sư đoàn Kỵ binh 4 sau đó đóng quân ở phía Nam Hunsbach .

Dựa trên những thông tin trinh sát có sẵn , Friedrich Wilhelm dự đoán rằng MacMahon hiện đang bố trí phòng ngự ở bờ kia sông Sauer lệch về phía Tây để bảo vệ tuyến đường sắt chạy từ Bitche đến Strassbourg nên dự định vào ngày hôm sau sẽ cho xoay đội hình lệch sang cánh phải và tấn công quân Pháp vào ngày 7/8 .

Sau đó Vương Thái Tử Phổ tiến hành ban hành mệnh lệnh tác chiến ngày 6/8 :

’’Tập đoàn quân sẽ vẫn tiếp tục tập trung vào ngày mai ở Sulz và tiến hành thay đổi chiến tuyến .
1) Quân đoàn II Bayern và Quân đoàn V Phổ sẽ giữ nguyên vị trí hiện tại ở Lembach và Preuschdorf .
2) Quân đoàn XI Phổ sẽ vòng sang bên phải và đồn trú tại Hölschloch , tiền đồn sẽ được triển khai về phía sông Sauer . Surburg và tuyến đường dẫn đến Haguenau sẽ được chiếm lĩnh .
3) Quân đoàn I Bayern sẽ tiến đến khu vực lân cận Lobsann và Lampertsloch . Tiền đồn sẽ được triển khai phía rừng Hochwald theo hướng sông Sauer.
4) Sư đoàn kỵ binh 4 tiếp tục ở lại doanh trại nhưng sẽ xoay mặt trước về phía Tây
5) Quân đoàn Werder sẽ hành quân đến Reimerswiller và quay mặt về hướng Nam, các tiền đồn triển khai về hướng rừng Haguenau . Các ngã đường quanh Kühlendorf và tuyến đường sắt ở Hoffen sẽ phải được bảo vệ bởi các phân đội tiền đồn mạnh .

Sở chỉ huy nằm ở Soultz’’

 

Dù đã có dự định về hành động của mình , nhưng bản thân ông vẫn không chắc chắn là MacMahon sẽ tập trung ở Reichshoffen hay Haguenau nên ông bố trí các Quân đoàn sao cho 2 cánh có thể xoay chuyển qua lại trong trường hợp trận chiến bất ngờ nổ ra . 2 kịch bản đã được đưa ra : Đầu tiên MacMahon có thể rút khỏi Frœschwiller vào ngày hay hôm sau hoặc Thống chế Pháp sẽ tung đòn phủ đầu nhằm vào Quân đoàn V đang nằm ngay trước mặt của mình . Trong trường hợp này , Quân đoàn II Bayern sẽ ập vào sườn địch từ ngã Langensoultzbach để đánh vào sườn địch . Nếu nghe thấy tiếng pháo thì Quân đoàn sẽ điều một Sư đoàn tấn công theo ngã này , còn Sư đoàn còn lại phòng ngự sườn phải với mặt hướng về Bitche . Xa hơn về phía Nam , trong trường hợp Quân đoàn Werder bị lực lượng địch từ Haguenau tấn công thì Quân đoàn XI sẽ có thể lập tức tiến đến ứng cứu . Quân đoàn I Bayern dự bị ở sau lưng , nằm chính giữa Quân đoàn II Bayern và Quân đoàn V có thể tiến đến hỗ trợ một trong hai hướng bất kì tùy vào tình hình . Như vậy cả MacMahon lẫn Friedrich Wilhelm đều không có ý định đánh lớn vào ngày hôm sau . Việc Vương Thái Tử Phổ chưa quyết định tiến công ngay lập tức là bởi nhiệm vụ trinh sát diễn ra của Sư đoàn kỵ binh 4 thực hiện chưa hiệu quả dẫn đến việc không thể xác định quy mô và vị trí chính xác của quân Pháp tại khu vực Haguenau-Reichshoffen , đồng thời giúp quân số có thêm 1 ngày nghỉ ngơi sau khi đã hành quân suốt nhiều ngày liền từ Landau .
 
Buổi sáng ngày 6/8  vào lúc 9 giờ 10 , Sở chỉ huy tối cao tại Mainz liên lạc với Tập Đoàn Quân III :

’’Điện báo tới Trung tướng von Blumenthal , Weißenburg (chuyển tiếp đến tư lệnh) .

Tính tới thời điểm hiện tại Quốc Vương vẫn nhận được thông tin chi tiết về trận chiến tại Weißenburg , hay bất kì báo cáo nào về thiệt hại của quân ta , trong khi báo chí từ phía Pháp đã có ở đây .  Yêu cầu sửa chữa lỗi này lập tức . ‘’

Sau khi nhận được thông tin từ Sư đoàn kỵ binh 5 và 6 về tình hình ở phía Nam Saarbrücken , Moltke đã thông báo với Friedrich Wilhelm về hành động sắp tới của Tập Đoàn Quân I và II vào lúc 5 giờ 45 chiều :

’’Kẻ địch có vẻ như đang rút lui khỏi bờ sông Saar . Tập Đoàn Quân II và Tập Đoàn Quân II sẽ theo sau . Ngày mai sẽ có thông báo’’

Tuy nhiên trong suốt ngày hôm đó ,Friedrich Wilhelm không hề có thời gian để nghiên cứu những gì đang xảy ra tại mặt trận Lorraine bởi tình huống không ngờ tới đã diễn ra từ sáng sớm .

III. Đánh lớn tại Wœrth

1.Tình huống

Các lực lượng của Tập đoàn quân III. dần dần tiếp cận sông Sauer từ ngày 5/8 , tại đây đập vào mắt họ là dãy núi Vosges đồ sộ ở phía Tây chạy song song với sông Rhine ở phía Đông . Nằm giữa dãy Vosges và sông Rhine là vùng đồng bằng Alsace màu mỡ kéo dài xuống phía Nam tới biên giới Thụy Sĩ , cắt ngang qua giữa đồng bằng Alsace ở phía Bắc Strassbourg là rừng Haguenau khổng lồ với diện tích khoảng 21000 ha nằm ở phía Bắc của thành phố cùng tên . Để có thể đi vòng qua khu rừng rộng lớn này có 2 ngã đường : 1 ngã đường nhỏ tại Seltz gần sông Rhine và ngã đường Reichshoffen tương tối trống trải gần dãy núi Vosges . Vị trí gần dãy núi Vosges có vẻ là ngã đường thích hợp nhất cho một Tập đoàn quân với ý định tiến sâu vào vùng Alsace do đó Mac-Mahon đã bố trí Quân đoàn của mình bịt kín lối vào này . Chắn ngang ngã đường này là sông Sauer với thượng nguồn từ dãy Vosges chạy dọc thung lũng Sauer đến thành phố Haguenau và cuối cùng là nhập với dòng chảy của sông Rhine khổng lồ .  Dọc thung lũng Sauer từ Bắc xuống Nam là dãy các ngôi làng nằm cách nhau khoảng 3-4km gồm làng Langensoulzbach , làng Wœrth , làng Gunstett cho tới rừng Haguenau . Toàn bộ các cây cầu bắc qua sông Sauer từ Langensoulzbach đến Gunstett đều đã bị Quân đoàn 1 phá hủy nhằm chuẩn  bị cho trận chiến tiếp theo .Hầu hết các tòa nhà ở những ngôi nhà này đều có kích thước đủ to để dễ dàng tổ chức phòng ngự . Thung lũng Sauer có hình dạng một cái đĩa kéo dài với sông Sauer nhỏ nằm ở dưới đáy thung lũng , chiều rộng phần đáy thung lũng dao động từ 600-1000m và đạt 1500m tại làng Wœrth .

Rừng Haguenau , có 2 lối thoáng đi vòng qua khu rừng này : ngã đường Seltz hoặc ngã đường Reichshoffen .

Sông Sauer đoạn chảy qua làng Wœrth

Reichshoffen - trung tâm hậu cần của Mac-Mahon được chắn từ phía Tây bởi rừng Grosswald và rừng Niederwald , tiếp đó nữa là sông Sauer . Nếu nhìn từ Reichshoffen thẳng sang phía Tây , bỏ qua các khu rừng thì ta sẽ nhìn thấy làng Wœrth nằm chắn ngang đường qua sông từ hướng này . Phần lớn đoạn sông Sauer ở thung lũng Sauer có chiều rộng không quá 6m và có mực nước ở một số đoạn không sâu quá ngực nên dù không thể dùng cầu các binh sĩ Đức vẫn có thể lội bộ qua sông , như sẽ thấy ở phần sau .Tuy vậy thì con sông vẫn là vật cản chống kỵ binh , pháo binh hiệu quả . Ngay sau khi đã vượt sông thành công từ đầu cầu ở làng Wœrth thì ở phía bờ Tây là một khu vực đồng cỏ rộng lớn với chiều rộng khoảng 1km , ở giữa khu vực này là làng Frœschwiller nằm ở phía Bắc và làng Elsasshausen nằm ở phía Nam . Từ hai ngôi làng này quân Pháp có thể tha hồ nã đạn về phía quân Đức vừa vượt qua sông bởi khu vực đồng cỏ trống trải này không hề có bất cứ vật thể nào để ẩn nấp trước hỏa lực (nơi đây chỉ có các khu vườn cùng hàng rào của các nông trại giúp hạn chế tối khả năng di chuyển ) . Tầm bắn của súng trường Chassepot gần như đủ để có thể bao quát được toàn bộ khu vực này .

*Note : thời ấy khu vực này ít cây và ít nhà cửa hơn , nằm sau hàng cây là làng Wœrth nằm ở dưới thung lũng sông Sauer . Có thể thấy các ngọn đồi ở bờ Đông sông rất cao , bao quát toàn bộ khu vực ở bờ Tây

Ngược lại , ta quay trở về thung lũng Sauer , do đoạn dốc bên bờ Đông (có chiều cao khoảng 60-80m so với đáy thung lũng) của thung lũng cao hơn so với đoạn dốc bên bờ Tây nên vị trí này có thể được quân Đức tận dụng để bố trí trận địa pháo binh , tận dụng ưu thế về hỏa lực hạng nặng để tha hồ bắn phá quân Pháp phòng ngự tại vị trí Frœschwiller-Morsbronn . Với đặc điểm địa hình thì khu vực này thích hợp trong việc triển khai thành các nhóm tản rộng hơn là triển khai thành các đội hình khối cột để tấn công . Trung tâm hệ thống tiếp tế-liên lạc của Quân đoàn 1 được đặt tại làng Frœschwiller , ngôi làng nằm ở vị trí cao nhất bao quát toàn bộ khu vực đồng cỏ xung quanh , chắn ngang các tuyến đường từ Nehwiller-Langelsoulzbach ở phía Bắc , đường Wœrth ở phía Đông và đường Elsashaussen ở phía Nam , ngoài ra vị trí này còn bảo vệ tuyến đường rút lui đến thị trấn Reichshoffen ở phía Tây . Bản thân Frœchwiller có một nhà thờ với tháp chuông ở nằm ở giữa ngôi làng cùng các đài hỏa lực (Réduit) được xây dựng xung quanh ngôi làng , ngoài ra ngôi làng có nhiều công trình bằng đá cứng nên có thể chống chịu trước hỏa lực pháo binh trong thời gian lâu hơn . Làng Elsashaussen nằm ở con dốc thấp hơn ở phía Nam tuy nhiên ở phía Đông Nam ngôi làng này là các con đồi quan trọng có thể dễ dàng bao quát Frœschwiller và Wœrth cùng ngã đường Langensoulzbach ở phía Bắc  . Ở giữa các con đồi này là thung lũng Regers Graben chạy đến thung lũng Sauer , được ngăn cách với Wœrth bởi đồi Calvaire (hay đồi Galgenberg/đồi 687 theo cách gọi của phía Đức) , từ vị trí này có thể bố trí hỏa lực hướng về phía Bắc một cách rất hiệu quả bởi sau lưng đã được che chắn bởi rừng Niederwald - đây chính là trung tâm hệ thống phòng ngự của Quân đoàn 1 với toàn bộ một Sư đoàn tập trung ở phía sau làm dự bị (Sư đoàn Pellé) . Nhằm tránh nguy cơ thành phố Reichshoffen sẽ bị bọc sườn từ cánh phải , một phần lực lượng được bố trí gần Morsbronnn , nằm ở rìa phía Nam rừng Niederwald . Khu vực ở phía Nam rừng Niederwald tương đối trống trải và ít vật cả hơn so với khu vực ở phía Bắc , đoạn dốc bờ Tây thung lũng Sauer cũng có độ dốc thấp hơn . Từ Morsbronn , pháo binh Pháp hoàn toàn có đủ tầm để bắn tới Gunstett và Durrenbach . Gần bìa Nam rừng Niederwald là một công trình quan trọng khác - nông trại Albert.

 

Làng Elsasshausen nằm liền kề ở phía Nam .

Góc nhìn từ làng Spachbach , ở phía đối diện là làng Wœrth , ở giữa ảnh là thung lũng sông Sauer

Góc nhìn đối diện làng Dieffenbach , dãy núi xa xa là dãy Vosges được phủ bởi rừng Hochwald , nếu đi dọc theo lối nằm giữa ảnh thì sẽ đến thung lũng sông Sauer . Đây là nơi đặt doanh trại của Quân đoàn V

Xa hơn về phía Bắc tại làng Langensoulzbach  được che chắn tốt bởi rừng Hochwald cũng như khu vực này nằm dưới thung lũng Soulzbach nên cung cấp khả năng che chắn rất tốt , giúp quá trình luân chuyển quân số có thể diễn ra kín đáo hơn tuy nhiên điểm trừ là trong quá trình tiến công thì khu vực này không có nhiều vị trí thích hợp để triển khai pháo binh ,ngoài ra nếu muốn đánh xuống Wœrth hoặc bọc sườn quân Pháp từ Nehwiller thì chỉ có đúng 1 con đường duy nhất theo 2 hướng mà cả Quân đoàn có thể dùng để cơ động , ngoài ra thì chỉ có thể sử dụng các lối đi xuyên qua rừng bất lợi hơn . 

Con đường duy nhất chạy thẳng từ Langensoulzbach đến Wœrth nằm ở giữa rừng Hochwald và rừng Frœchwiller 

 Các lực lượng của Mac-Mahon bố trí phòng ngự dọc hữu ngạn Sauer với tổng chiều dài chiến tuyến khoảng 7km tính từ Nehwiller tại chân núi dãy Vosges tới Frœchwiller-Elsasshausen và Forstheim gần bìa rừng Haguenau . Với lực lượng hiện có vào khoảng 50000 người thì trung bình mỗi một m chiến tuyến lại được phòng ngự bởi 6 người tính theo mật độ chiến tuyến . Tuy nhiên lực lượng mà Mac-Mahon sắp phải đối đầu có sức mạnh gần gấp 3 lần quân số của ông . Nói về tương quan lực lượng , rõ ràng Tập đoàn quân III. của Vương Thái Tử hoàn toàn áp đảo với 3 Quân đoàn vây quanh Wœrth từ ba hướng : Langelsoulzbach ; Gœsdorf và Gunstett . Ngoài ra xa hơn về hướng Bắc và hướng Nam còn có thêm 2 Quân đoàn nữa có thể nhanh chóng ập đến trận chiến trong vòng vài tiếng .

Sức mạnh vào ngày 3/8 (trước trận Wissembourg) của Tập đoàn quân III. như sau (Xem bảng biên chế - tác chiến)

- Quân đoàn V. : 25425 bộ binh , 1200 kỵ binh , 84 pháo
- Quân đoàn XI. : 24391 bộ binh , 1200 kỵ binh , 84 pháo
- Quân đoàn I. Bayern : 23148 bộ binh , 2604 kỵ binh , 78 pháo
- Quân đoàn II. Bayern : 21802 bộ binh , 2595 kỵ binh , 90 pháo
- Sư đoàn dã chiến Württemberg : 14359 bộ binh , 1654 kỵ binh , 54 pháo
- Sư đoàn dã chiến Baden : 11050 bộ binh , 1800 kỵ binh , 54 pháo
- Sư đoàn kỵ binh 4 : 3822 kỵ binh , 12 pháo
Tổng cộng : 120 175 bộ binh , 14 875 kỵ binh , 456 pháo 

Đối đầu với lực lượng này là Quân đoàn 1 của thống chế Mac-Mahon cùng Sư đoàn Conseil-Dumesnil từ Quân đoàn 7 , được tăng cường bởi Sư đoàn kỵ binh 2 từ dự bị Tập đoàn quân . Ngoài ra còn có thêm Sư đoàn Lespart từ Quân đoàn 5 đang trên đường hành quân tới Reichshoffen , dự kiến sẽ đến nơi vào khoảng chiều ngày 6/8  .

Tổng sức mạnh của quân Pháp vào ngày 5/8 như sau :
-Sư đoàn bộ binh 1 - Ducrot : 10643 sĩ quan và binh sĩ
-Sư đoàn bộ binh 2 - Pellé (thiếu 1 tiểu đoàn) : Khoảng 8586 hạ sĩ quan binh sĩ
-Sư đoàn bộ binh 3 - Raoult : 8201 sĩ quan và binh sĩ
-Sư đoàn bộ binh 4 - Lartigue (thiếu 3 tiểu đoàn) : 8435 hạ sĩ quan , binh sĩ
-Sư đoàn kỵ binh Duhesme : 3722 sĩ quan , binh sĩ
-Sư đoàn Conseil-Dumesnil (thiếu 2 tiểu đoàn cùng pháo binh) : Khoảng 7640 sĩ quan , binh sĩ
-Sư đoàn kỵ binh Bonnemains : 2641 sĩ quan , binh sĩ
Tổng cộng :  49868 sĩ quan , binh sĩ (Nếu tính thêm Sư đoàn Lespart thì con số này là 57818 sĩ quan , binh sĩ) 

Sau trận Wissembourg thì Thiếu tướng Pellé là chỉ huy Sư đoàn bộ binh 2/Quân đoàn 1

2.Các hoạt động thăm dò tại khu vực

Để có thể dễ dàng hơn trong việc rút ngắn câu chữ , ta quy ước như sau :

- Khẩu đội hạng nhẹ (Khẩu đội 4-Pfünder đối với các trung đoàn Nam Đức) vẫn sẽ được đánh bằng số Ả Rập nhưng khẩu đội hạng nặng (Khẩu đội 6-Pfünder đối với các trung đoàn Nam Đức) sẽ được đánh bằng số La Mã theo hệ thống của Bộ Tổng Tham Mưu Phổ ( Giờ đây tôi sẽ viết Khẩu đội hạng nhẹ 1 là Khẩu đội 1 còn Khẩu đội hạng nặng 1 là Khẩu đội I)

- Đối với các đơn vị của Quân đội Hoàng Gia Bayern và Quân đội Württemberg , tiểu đoàn được ghi bằng số Ả Rập , còn số hiệu trung đoàn được ghi ở phía trước chữ cái . Ví dụ Tiểu đoàn 2./10.Infanterieregiment theo cách gọi của Bayern ; Tiểu đoàn II./Infanterieregiment Nr.10 theo hệ thống đánh số của Quân đội Phổ

- Quy ước viết tắt của một số đội hình , đơn vị của Pháp như sau :
+ CA : Quân đoàn
+ DI : Sư đoàn
+ DC : Sư đoàn kỵ binh
+ RA : Pháo binh Quân đoàn
+ RI : Trung đoàn bộ binh chiến tuyến
+ TA : Trung đoàn Tirailleurs Algeria
+ RM : Trung đoàn hành quân
+ RCC : Trung đoàn Chasseurs à cheval
+ RH : Trung đoàn khinh kỵ
+ RL : Trung đoàn thương kỵ
+ RD : Trung đoàn long kỵ
+ RC : Trung đoàn thiết kỵ
+ RA : Trung đoàn pháo binh

- Quy ước viết tắt của một số đội hình , đơn vị của Đức như sau :
+ AK. : Quân đoàn
+ Inf.Div. : Sư đoàn bộ binh
+ Kav.Div. : Sư đoàn kỵ binh
+ Inf.Bde. : Lữ đoàn bộ binh
+ Kav.Bde. : Lữ đoàn kỵ binh
+ IR : Trung đoàn bộ binh
+ FR : Trung đoàn điểu thương
+ GR : Trung đoàn lựu binh
+ HR : Trung đoàn khinh kỵ
+ UR : Trung đoàn thương kỵ
+ DR : Trung đoàn long kỵ
+ KR : Trung đoàn thiết kỵ
+ FAR : Trung đoàn pháo dã chiến

- Quy ước viết tắt khác :
+ Tle. : Thành phần
+ Mas. : Chủ lực
+ (B.) : Bayern
+ (W.) : Württemberg
+ (Ba.) : Baden

Toàn bộ các đội hình của Tập đoàn quân III. đều xoay mặt về hướng Nam vào ngày 5/8 do Vương Thái Tử vẫn chưa xác định được vị trí chính xác của chủ lực quân Pháp - lúc đó đang nằm ngay sườn phải của Quân đoàn V. 

Âm thanh từ các phát đạn súng trường đã bắt đầu từ đêm 5/8 tại các chốt canh gác của Quân đoàn V vốn nằm rất gần vị trí của Sư đoàn Raoult . Các phát đạn lẻ tẻ đáp trả giữa hai bên diễn ra liên tục tới sáng hôm sau . Một cơn mưa đã diễn ra vào tối hôm đó . Tới khoảng 4 giờ sáng thì âm thanh của cuộc đấu súng đã lớn tới mức tư lệnh Quân đoàn V. đã lệnh cho Tham mưu trưởng của mình ra tìm hiểu tình hình . Đại tá von der Esch cưỡi ngựa một mạch từ Preuschdorf đến Dieffenbach , nhưng ngay khi vừa đến nơi thì tiếng súng lại lắng xuống nên ông quay trở về . Thiếu tướng von Walther - chỉ huy Lữ đoàn bộ binh 20/10.Inf.Div. trong khi đích thân tiến hành trinh sát cũng vào khoảng 4 giờ sáng lại nghe thấy âm thanh cùng các hoạt động tại doanh trại của quân Pháp gần Wœrth . Walther cho rằng địch đang tiến hành rút lui , để đảm bảo chắc chắn thì ông quyết định tiến hành một đòn trinh sát vũ lực nhằm vào làng  Wœrth . Trên thực tế thì âm thanh này là tiếng bước chân của một số binh sĩ sau khi thức dậy đang đi đến các quán rượu ở làng Wœrth để giải trí . Khẩu đội 6./FAR 5 bố trí ở phía Bắc đường Wœrth-Dieffenbach , ở phía Bắc đồi 245 nã 10 phát vào ngôi làng vào lúc 7 giờ sáng khiến một vài tòa nhà bốc cháy . Cảnh tượng hỗn loạn trong làng diễn ra , một số binh sĩ Pháp lúc đó vẫn ngồi ở quán nhậu vội vã chạy về doanh trại  . Tiểu đoàn II./FR 37 triển khai thành đội hình khối cột đại đội với Đại đội 5 và Đại đội 6 ở phía trước còn Đại đội 7 và Đội đội 8 ở phía sau . Tiểu đoàn di chuyển dọc con đường tiến đến ngôi làng , nhưng phát hiện cây cầu qua sông đã bị phá hủy , ngoài ra trong làng không hề có bóng quân Pháp . Đại đội 5 sau đó triển khai một trung đội lội qua sông để tiến tới mép phía Tây làng , tại đây trung đội đã bắn về phía một vài lính Turco từ  2e TA . Raoult sau đó triển khai Khẩu đội 6/12e RA bố trí ở Tây Bắc Wœrth và Khẩu đội 9/12e RA (Mitrailleuse) bố trí ở ngọn đồi ở Đông Bắc rừng Frœschwiller bắn về phía bộ binh Phổ ở khoảng cách hơn 1000m .Khẩu đội 6 sau đó ngừng pháo kích ngôi làng và chuyển sang tấn công 2 khẩu đội của Pháp . Ngay lập tức chỉ huy pháo binh của Sư đoàn Raoult đã chứng kiến sức mạnh áp đảo của pháo binh Phổ với tốc độ bắn rất nhanh , ngoài ra theo báo cáo của sĩ quan này thì do vị trí hiện tại của 2 Khẩu đội của sư đoàn không hiệu quả nên buộc phải rời về vị trí cao hơn ở Tây Bắc Frœschwiller . Tiểu đoàn của Phổ có 1 người bị giết , 1 sĩ quan và 20 người bị thương sau loạt pháo kích ngắn của quân Pháp .  Khoảng 8 giờ 30 sau khi đã rõ ràng rằng địch bên kia sông Sauer hiện diện với lực lượng mạnh , Walther cho lực lượng trinh sát trở về doanh trại . Tiểu đoàn điểu thương để lại 2 nửa trung đội* bố trí ở nhà thờ tại làng Wœrth nằm ở bờ Đông sông Sauer .
*Thời đó quân đội Phổ (và hầu hết ở châu Âu) chưa có khái niệm ,,Gruppe’’ - tiểu đội  

Ở phía Nam , tại khu vực Gunstett cũng diễn ra các cuộc giao tranh nhỏ lẻ tương tự , tuy nhiên lần này quân Pháp lại là phe chủ động  . Vào tối ngày 5/8 , Tiểu đoàn II./IR 50 bố trí ở tiền đồn Gunstett triển khai Đại đội 5 về phía sông Sauer tại cối xay nước Bruckmühl (nằm ở tả ngạn) , Đại đội 6 ở lối vào phía Nam làng Gunstett và 2 Đại đội còn lại ở phía Bắc ngôi làng . Kỵ đội 4/DR 14 với quyền chỉ huy thuộc về Tiểu đoàn bố trí ở Gunstett ,  triển khai các nhóm tuần tra ở phía Tây cũng như kết nối liên lạc với Quân đoàn XI qua ngã đường Biblisheim . Cây cầu tại Bruckmühl đã bị phá hủy còn cây cầu đá nằm trên đường Eberbach-Gunstett đã bị gài mìn , nông trại Albert được quân Pháp sử dụng làm vị trí tiền đồn . Khoảng 5 giờ sáng ngày 6/8 , Sư đoàn Lartigue tiến hành thăm dò lực lượng tại Gunstett với khoảng 2 Đại đội từ 3e TA . Các binh sĩ Zouaves tiếp cận Bruckmühl , sau đó nhận một loạt đạn từ Đại đội 5 nên rút lui trở về . Vào 8 giờ sáng , Lartigue quyết định sẽ tung một đòn trinh sát vũ lực nhằm đánh bật bộ binh Phổ khỏi Bruckmühl. Tiểu đoàn Chasseurs 1 , hỗ trợ bởi 2 Đại đội từ Tiểu đoàn 1/3e TA tấn công địch ở cối xay nước Bruckmühl . Bước tiến được hỗ trợ bởi toàn bộ pháo binh Sư đoàn : Khẩu đội 11/12e RA gần bìa rừng Niederwald ; Khẩu đội 10/12e RA (Mitrailleuse) và Khẩu đội 7/12e RA ở phía Nam đồi 233 , nằm ở phía Tây nông trại Albert . Khẩu đội 11/12e RA nã loạt đạn đầu tiên về phía Bruckmühl khiến công trình này lập tức bốc cháy . Đại đội 5/IR 50 không bỏ công trình mà ở lại dập lửa , Đại đội 7 và Đại đội 8 lập tức được điều đến hỗ trợ , 2 Đại đội này trong quá trình di chuyển khỏi làng Gunstett đã bị tấn công bởi hỏa lực pháo binh cùng hỏa lực súng trường . Bước tiến của tiểu đoàn khinh binh Pháp dừng lại sau khi Đại đội 5 bắn loạt vô lê đáp trả , họ không hề có ý định tiếp tục tấn công mà chỉ đứng yên đấu súng vơi quân Phổ , cả Tiểu đoàn Chasseurs lẫn 2 Đại đội Zouaves đều triển khai thành tuyến tản rộng bố trí dọc đường Haguenau . 

Cối xay nước  Bruckmühl ở làng Gunstett

Tiểu đoàn III./FR 80 - tiền quân Quân đoàn XI. sau đó đã di chuyển tới vị trí của II./IR 50 tham gia vào cuộc đấu súng này . Theo mệnh lệnh từ ngày 5/8 thì Quân đoàn XI. có nhiệm vụ chiếm lĩnh Surbourg , triển khai tiền đồn về phía sông Sauer và trấn giữ con đường dẫn tới thành phố Haguenau từ phía Bắc cũng như giữ liên lạc với Quân đoàn Werder ở Seltz .

Rừng Haguenau nhìn từ phía Bắc tại làng Surbourg , nằm ở cuối con đường là thành phố Haguenau , gần đường chân trường bên góc trái là sông Rhine

Đội hình hành quân của Sư đoàn bộ binh 21 :

- Tiền quân :
+ Lữ đoàn bộ binh 41
+ 2 Kỵ đội từ HR 14
+ Khẩu đội 1/FAR 11
+ Khẩu đội II/FAR 11

- Chủ lực : phần còn lại của Sư đoàn ngoại trừ Tiểu đoàn I./IR 82

Riêng Tiểu đoàn I./Trung đoàn bộ binh Hesse 2, số 82 tại Soultz có nhiệm vụ bảo vệ HQ Tập đoàn quân III.

 Khoảng 7 giờ sáng trong khi tiền quân 21.Inf.Div. đang hành quân tới Gunstett thì nghe thấy tiếng pháo từ hướng Wœrth , âm thanh này chỉ diễn ra một lúc rồi dừng lại . Sư đoàn bộ binh 21 tiến hành thiết lập doanh trại tại Surbourg trong khi tiền quân Sư đoàn thiết tục hành quân tới Gunstett để thiết lập liên lạc với Quân đoàn V. Khoảng 7 giờ 30 lực lượng này ngay khi vừa đi ra khỏi khu rừng (ở phía Đông Gunstett) thì nghe thấy doanh trại của quân Pháp trên các ngọn đồi đối diện Gunstett , đồng thời vào lúc này âm thanh đạn pháo đã có cường độ dữ dội trở lại . Tư lệnh 21.Inf.Div. liền lệnh cho Tiểu đoàn III./FR 80 tiến đến Gunstett để hội quân với tiền đồn Quân đoàn V. đồng thời triển khai toàn bộ 41.Inf.Bde. ở bìa rừng phía Tây thành đội hình tác chiến với IR 87 ở phía Bắc đường Gunstett-Surbourg ; phần còn lại của FR 80 ở sau lưng ; toàn bộ kỵ binh và pháo binh tập trung ở phía Nam con đường . Ngoài ra Trung tướng von Schatchmeyer cũng gọi 2 khẩu đội còn lại của Sư đoàn tập hợp tới vị trí này . Khoảng nửa tiếng sau đó khi quan sát thấy tiểu đoàn khinh binh Pháp cùng 3 khẩu đội xuất hiện từ bờ kia sông Sauer đối diện Gunstett bắt đầu tấn công về phía Bruckmühle thì Schatchmeyer đã ngay lập tức lệnh cho toàn bộ pháo binh 21.Inf.Div. triển khai đến phía Bắc Gunstett để tiến hành phản pháo .

 Ở phía Bắc , tại khu vực Langensoulzbach Sư đoàn bộ binh (Bayern) 4 đã hành quân tới làng Malstatt vào khoảng 8 giờ sáng . Theo mệnh lệnh của Tập đoàn quân từ ngày hôm trước thì Quân đoàn II Bayern có nhiệm vụ đánh vào sườn quân Pháp ở Wœrth nếu Quân đoàn V bị tấn công , dấu hiệu hành động là khi nghe thấy tiếng pháo từ khu vực . Tiền quân Sư đoàn trong khi đó tiếp tục tiến đến Langensoulzbach nhằm thăm dò vị trí này , vào khoảng 7 giờ 30 khi Tiểu đoàn Jäger 6 tiến vào ngôi làng đã xác nhận không có quân Pháp tại đây . Sư đoàn Ducrot sau đó triển khai một khẩu đội ở làng Frœschwiller nã đạn về phía địch xuất hiện tại Langelsoultzbach (sự xuất hiện của khẩu đội này được ghi nhận từ phía Phổ , không rõ là khẩu đội nào)

Đội hình hành quân của Sư đoàn bộ binh (Bayern) 4 :

- Tiền quân ( Lữ đoàn bộ binh 7 ) :

Tiên phong tiền quân : + Tiểu đoàn 1. và Tiểu đoàn 2./9.IR

                                     + Một trung đội từ Kỵ đội 2./2.Chevaulegers

                        + Tiểu đoàn Jäger 6

Chủ lực tiền quân : + Trung đoàn bộ binh 9
                                + Trung đoàn Chevaulegers 2
                                + Khẩu đội 2/4.FAR

- Chủ lực :
+ Lữ đoàn bộ binh 8
+ Tiểu đoàn Jäger 10
+ Khẩu đội 1/4.FAR
+ Khẩu đội V./4.FAR
+ Khẩu đội VI./4.FAR

Riêng Lữ đoàn khinh kỵ cùng 3 Khẩu đội còn lại của Sư đoàn vẫn đang ở khu vực Lembach.

 Khoảng 8 giờ 10 , Tiền quân Sư đoàn Bayern nghe thấy tiếng đạn pháo từ hướng Wœrth , nhưng với cường độ rất nhỏ có lẽ là do bị rừng Hochwald chắn ngang . Tuy nhiên họ vẫn có thể quan sát thấy doanh trại của Sư đoàn Raoult bố trí trên các ngọn đồi gần Frœschwiller . Thượng tướng von Hartmann - tư lệnh Quân đoàn II. Bayern lúc đó cũng có mặt tại vị trí này đã lệnh cho Sư đoàn 4 tiến hành tấn công doanh trại của quân Pháp tại Frœschwiller , đồng thời lệnh cho Lữ đoàn khinh kỵ cùng tiểu đoàn pháo dã chiến dự bị của Sư đoàn 4 tại Lembach nhanh chóng hành quân tới khu vực .

 Có thể thấy các cuộc đấu súng nhỏ lẻ giữa các tiền đồn từ đêm hôm trước đã dẫn đến việc cả 2 phe đều thực hiện các đòn trinh sát vũ lực vào rạng sáng và vô tình âm thanh từ các loại hỏa lực đã khiến toàn bộ các lực lượng liền kề của Tập đoàn quân III. triển khai thành đội hình tác chiến và ập đến chiến trường . Nếu tình huống cứ tiếp tục leo thang như này thì một trận chiến quy mô lớn sẽ diễn ra mà ngay cả Mac-Mahon vẫn Friedrich Wilhelm đều không ngờ tới .

 Rạng sáng hôm đó dù đã được Ducrot , Raoult cùng thị trưởng Reichshoffen thuyết phục nên rút lui về Lemberg nhưng Mac-Mahon cho rằng địch chỉ đang thể hiện để che giấu quá trình điều chuyển quân số sau lưng với ý đồ tấn công cánh phải của đạo quân Moselle ở phía Tây  , mặc dù lúc này cường độ bắn nhau tại khu vực tiền đồn đã và đang leo thang rất nhanh . Ngoài ra vị tư lệnh Quân đoàn 1 cũng đang chờ đợi Quân đoàn 5 của de Faily hành quân tới . Tuy nhiên báo cáo từ khu vực Gœrsdorf rằng xuất hiện đội hình khổng lồ của địch đang tiến tới từ Gunstett cộng với bức điện báo của de Faily gửi vào lúc 3 giờ sáng rằng chỉ có Sư đoàn Lespart là đang hành quân tới Reichshoffen đã thay đổi toàn bộ suy nghĩ của Mac-Mahon . Vào khoảng 6 giờ sáng , Thống chế Mac-Mahon ra lệnh rút lui , các đoàn vận tải tiếp tế bắt đầu lăn bánh nhưng tại khu vực thung lũng Sauer thì mệnh lệnh này đã không kịp đến với các chỉ huy trước khi loạt đạn pháo dữ dội đầu tiên bắt đầu nổ ra từ hướng Wœrth . Nhận thấy rằng lúc này đã quá trễ để rút lui , Mac-Mahon đành phải chấp nhận giao chiến với quân Đức .  Như vậy vào ngày 6/8 có tới 2 trận đánh đồng thời diễn ra : một tại mặt trận Lorraine (Trận Spicheren-Forbach) và một tại mặt trận Alsace mà quân Pháp đều chiến đấu ở thế phòng ngự .

Vị trí các lực lượng phòng ngự của Mac-Mahon được triển khai vào khoảng 8 giờ sáng như sau :

-Sư đoàn Ducrot đóng quân đối diện Neehwiller tại vị trí phía Bắc đường  Wœrth-Reichshoffen , mặt trước hướng về phía Đông với tuyến đầu nằm giữa Frœschwiller - Neehviller gồm 8 tiểu đoàn . 96e RI đặt cánh phải ở làng Frœschwiller , Tiểu đoàn 3 của Trung đoàn được triển khai thành tuyến tản rộng về phía trước gần thung lũng Sauer , 2 Tiểu đoàn còn lại thành đội hình khối cột  che chắn 2 bên sườn . 1er TA bên cánh trái của 96e RI với Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 3 ở phía trước đối diện rừng Langensoulzbach . Tiểu đoàn 2 và Tiểu đoàn 3 thuộc 45e RI, triển khai thành đội hình khối cột đôi ,  bố trí bên cánh trái 1er TA và trấn giữ đường Neehwiller-Frœschwiller . Ở phía trước của trung đoàn , cách khoảng 1500m là tuyến tản rộng . Tiểu đoàn Chasseurs 13 cùng 18e RI bố trí ở phía Bắc đường Reichshoffen - Frœschwiller, gần bìa rừng Grosswald . Tiểu đoàn Chasseurs 13 triển khai thành khối cột theo hàng bắn khép sát , 18e RI thành 3 khối cột tiểu đoàn với khoảng cách 30 bước chân . Hỏa lực hạng nặng của Sư đoàn gồm Khẩu đội 6/9e RA cách phía Nam đồi 264 khoảng 500m  hướng về phía Langensoulzbach và Neehwiller , Khẩu đội 7/9e RA bố trí ở phía Bắc làng Frœschwiller gần vị trí của Khẩu đội 6 hướng về phía Langensoultzbach và khoảng trống nằm giữa rừng Langelsoulzbach- rừng Frœschwiller , Khẩu đội 8/9e RA (Mitrailleuse) bố trí ở bên phải Khẩu đội 7 hướng về phía Đông

 - Sư đoàn Raoult : 2e TA triển khai ở Tây Bắc Wœrth với Tiểu đoàn 3 ở gần ngôi làng , Tiểu đoàn 1 ở trung tâm và Tiểu đoàn 2 ở gần bìa rừng Frœschwiller , Tiểu đoàn 1 để 2 Đại đội ở phía sau làm dự bị . 48e RI với Tiểu đoàn 2 và Tiểu đoàn 3 bố trí ở khu vực trồng trọt nông nghiệp  nằm giữa mép phía Nam rừng Frœschwiller và đường Frœschwiller- Wœrth , Tiểu đoàn 1 làm dự bị ở phía sau mép phía Nam rừng Frœschwiller .Riêng Tiểu đoàn 3 thiếu 3 Đại đội do các Đại đội này có nhiệm vụ bảo vệ Khẩu đội 6/12e RA nằm ở chân đồi cách Tây Bắc Frœschwiller khoảng 800m dưới hào pháo . Tiểu đoàn 3/36e RI , triển khai thành đội hình khối cột tiểu đoàn theo cặp đại đội nằm ở phía Bắc đường Frœschwiller- Wœrth , nằm ở sau lưng các tiểu đoàn của 48e RI . Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 2/36e RI bố trí ở Đông Bắc Frœschwiller gần Tiểu đoàn 1/48e RI . 2e Zouaves triển khai thành đội hình chiến tuyến ở phía Nam giữa đường Frœschwiller- Wœrth , cánh phải nằm ở đường Elsashaussen-Wœrth . Tiểu đoàn Chasseurs 8 với 4 Đại đội làm dự bị Sư đoàn ở  Frœschwiller , 2 Đại đội (1 và 2) còn lại có nhiệm vụ bảo vệ Khẩu đội 5/12e RA ở phía Nam ngôi làng . Pháo binh Sư đoàn được bố trí như sau : Khẩu đội 5/12e RA ở Tây Bắc Elsashaussen ; Khẩu đội 6/12e RA ở Tây Bắc Wœrth dưới hào pháo ; Khẩu đội 9/12e RA (Mitrailleuse) đặt ở phần mũi Đông Bắc rừng  Frœschwiller , vị trí  được ngụy trang bởi cành cây . Ngoài ra Đại đội công binh của Sư đoàn đồn trú tại Frœschwiller cũng đã ở trong trạng thái sẵn sàng chiến đấu . 3e RI bố trì ở phía Tây Elsasshausen với Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 2 ở ở phía Nam đường Elsasshausen-Gundershofen , Tiểu đoàn 3 ở phía Bắc con đường . Tiểu đoàn Chasseurs 17 nằm đằng sau bên phải của 3e RI .

 - Sư đoàn Lartigue : 3e Zouaves bố trí trong rừng Niederwald , Tiểu đoàn 2 ở khu vực phía với với 3 Đại đội (1,2,3) , Tiểu đoàn 1 ở phần phía Nam với 4 Đại đội (1,2,3,4) và Tiểu đoàn 3 làm dự bị ở bìa rừng phía Tây khu vực phía Bắc . Tiểu đoàn Chasseurs 1 (thiếu Đại đội 1 và Đại đội 2 , hộ thống pháo binh Sư đoàn) lúc này đang đấu súng với quân Phổ dọc đường Wœrth-Haguenau đoạn đối diện Bruckmühl , riêng Đại đội 4 bố trí ở đoạn dốc phía Tây nông trại Albert . 3e TA bố trí trên đồi 233 và 222 ở phía Nam với Tiểu đoàn 1 bên trái , Tiểu đoàn 3 bên phải và Tiểu đoàn 2 ở phía sau , tới 9 giờ sáng thì Tiểu đoàn 2 triển khai Đại đội 4 và Đại đội 5 tới làng Morsbronn . 56e RI  ở phía sau làm dự bị , bố trí dọc đường Morsbronn-Frœschwiller . Hỏa lực hạng nặng của Sư đoàn gồm Khẩu đội 11/12e RA bố trí trên đồi 233 , Khẩu đội  7/12e RA và Khẩu đội 10/12e RA (Mitrailleuse) ở ngay bên cạnh phía Nam con đồi . .

 - Sư đoàn Conseil-Dumesnil : Tiểu đoàn 1/21e RI triển khai dọc đường Elsasshausen-Niederwald , Tiểu đoàn 2/21e RI nghỉ ngơi ở Haguenau , Tiểu đoàn 3/21e RI hộ tống pháo binh Sư đoàn . 47e RI và 99e RI hiện đang hành quân từ nhà ga Reichshoffen đến Frœschwiller . Đến 9 giờ sáng thì Lữ đoàn sẽ bố trí ở phía sau 3e RI thành đội hình khối cột dọc đường Frœschwiller -Eberbach . Pháo binh Sư đoàn chỉ di chuyển tới nhà ga Haguenau vào 10 giờ sáng sau đó xuống ga Reichshoffen vào khoảng 11 giờ 30 cùng Tiểu đoàn 3/21e RI , TIểu đoàn 1/50e RI và 2 kỵ đội từ 6e RL . Lực lượng này hành quân tới Gundershoffen vào khoảng 3 giờ 15 chiều .

 - Sư đoàn Pellé là Sư đoàn có sức mạnh yếu nhất của Mac-Mahon , được bố trí làm dự bị ở Tây Nam Frœschwiller dọc thung lũng sông Eberbach . 50e RI và 74e RI nghỉ ngơi tại Reichshoffen, khả năng cao chỉ có mình Lữ đoàn Pellé đủ sức để tham chiến . Tiểu đoàn Chasseurs 16 bố trí ở Đông Niederbronn với nhiệm vụ bảo vệ các ngã đường Bitche ở phía Bắc và Saverne ở phía Tây

 - Sư đoàn kỵ binh/Quân đoàn 1 : Lữ đoàn Septeuil bố trí ở Tây Nam Frœschwiller ở thượng nguồn sông Eberbach . 2e RL ở phía sau bên trái cùng Sư đoàn kỵ binh 2 . Lữ đoàn Michel ở thung lũng sông Eberbach , bố trí ở tả ngạn phía Đông Bắc làng Eberbach . Quyền chỉ huy Kỵ đội 1 và Kỵ đội 3/6e RL tạm thời thuộc Sư đoàn Lartigue , sau đó sẽ quay trở về với Lữ đoàn và bố trí bên cánh trái .

 - Dự bị pháo binh Quân đoàn 1 tập trung ở phía Tây Frœschwiller

 - Sư đoàn kỵ binh 2 : triển khai thành đội hình khối cột trung đoàn ở đằng sau bên trái Lữ đoàn Septeuil.

3.Các hoạt động tác chiến ban đầu tại hướng Langensoulzbach

Tại khu vực của Sư đoàn bộ binh 4 Bayern  , tiền quân Sư đoàn bắt đầu xuất phát từ Langensoulzbach vào khoảng 8 giờ 15 , Khẩu đội 5./4.FAR được bố trí ở Đông Bắc Langensoulzbach để thay thế Khẩu đội 2./4.FAR nhằm tấn công khẩu đội của tại Frœschwiller . Tuy nhiên do khoảng cách giữa 2 phe lên đến 3000m nên cuộc đấu pháo có cường độ khá thấp cũng như không hề đem lại kết quả nào cho cả 2 bên .  Lữ đoàn 8 tại làng Malstatt được lệnh theo sau , trong khi tiền quân Sư đoàn tiếp tục tiến về phía làng Neehwiller . Tiểu đoàn Jäger 6 , ngoại trừ Đại đội 4  , triển khai thành một hàng tản rộng theo sau bởi các đội hình khối cột đại đội từ Tiểu đoàn 1./9.IR ở phía sau bên trái và Tiểu đoàn 2./9.IR ở phía sau bên phải . Tiểu đoàn 3./9.IR di chuyển ở phía sau theo đội hình khối cột tiểu đoàn . Đại đội 4. của Tiểu đoàn Jäger di chuyển sau cùng với Khẩu đội 2./4.FAR . Ngã đường đến làng Neehwiller là một con dốc đi xuyên qua rừng Langensoulzbach , sau khi Tiểu đoàn Jäger vừa tiến ra khỏi bìa rừng phía Nam thì gặp phải hỏa lực dội tới từ khoảng cách 300 bước chân bởi tuyến tản rộng của Sư đoàn Raoult nằm ở rìa phía Bắc rừng Frœschwiller . Ngoài ra hỏa lực từ 3 Khẩu đội ở phía Bắc Frœschwiller cũng đã hoàn toàn áp chế ngăn các tay súng Jäger không thể nào tiếp tục tiến lên phía trước . Các lực lượng đã nổ súng ở mép rừng  Frœschwiller là các đơn vị vừa mới đến của Sư đoàn Raoult và một phần Sư đoàn Ducrot vừa được triển khai để đánh chặn quân Bayern . Lần lượt các tiểu đoàn di chuyển đến mép rừng phía Bắc đều ngay lập tức tham chiến , theo thứ tự từ trái sang phải gồm : Tiểu đoàn 2/2e TA ; Tiểu đoàn 1/48e RI ; Tiểu đoàn 1/36e RI ; Tiểu đoàn 2/36e RI ; Tiểu đoàn 3/96e RI . Tiểu đoàn 1./9.IR và Tiểu đoàn 2./9.IR sau đó nhanh chóng tiến lên nhằm mở rộng sang 2 bên cánh của Tiểu đoàn Jäger nhưng vẫn chưa đủ để đấu lại hỏa lực với quân Pháp . Tiểu đoàn 3/9.IR sau đó tiến đến trám vào cánh trái của Tiểu đoàn 1 , vừa kịp lúc để chặn đòn phản công của Tiểu đoàn 2/1er TA - lúc đó cũng vừa di chuyển tới khu vực . Lúc này là khoảng 9 giờ 15 , toàn bộ 9.IR cùng Tiểu đoàn Jäger đều đã triển khai thành một tuyến tản rộng dài dọc bìa Nam rừng Langensoulzbach , mọi nỗ lực tiến lên phía trước đều bất thành . 

Tại khu vực Langensoulzbach , Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 2/5.IR cùng Kỵ đội 4/2.Chevaulegers vừa di chuyển tới từ Mattstall đến cầu Kuhbrücke (cây cầu bắc qua sông Sauer ở giữa rừng Hochwald) nhằm thiết lập liên lạc với Quân đoàn V. , sau đó tiếp tục tiến lên phía trước vào rừng Hochwald tới khu vực cối xay cũ (Altermühle) nằm ở tả ngạn Sauer và cối xay Sage (Sagemühle) nằm ở tả ngạn Saltzbach vào khoảng 9 giờ sáng . Tại đây lực lượng này chạm trán với tiền đồn của Tiểu đoàn 2/2e TA (4 Đại đội) lúc này vừa rút lui vừa bắn trả . 2 Tiểu đoàn Bayern lập tức tức đuổi theo tiến tới vị trí phòng ngự của Tiểu đoàn Turco ở hữu ngạn Sultzbach nằm ở Đông Bắc rừng Frœschwiller vào khoảng 9 giờ 30 .  Cuộc đấu súng ngay lập tức nổ ra giữa hai phe nhưng có vẻ như cánh trái của quân Bayern đang có dấu hiệu bị yếu thế nên Trung tướng von Bothmer sau đó đã điều Tiểu đoàn 3/1.IR , Tiểu đoàn 3/11.IR , Tiểu đoàn 3/14.IR và Tiểu đoàn 1./7.IR nhằm tăng cường cho khu vực này . Tuy nhiên bước tiến của 4 tiểu đoàn vào khoảng trống giữa rừng Hochwald và rừng Frœschwiller không thể thực hiện được trước hỏa lực áp đảo từ đầu bên kia ,  Khẩu đội V./4.FAR cùng Khẩu đội 1./4.FAR và Khẩu đội pháo kỵ 1/2.FAR cố gắng tiến xuống phía Nam để hỗ trợ bộ binh từ khoảng cách gần nhất có thể (cách lối ra rừng phía Nam chỉ khoảng 400m) nhưng thất bại . Khẩu đội 2./4.FAR cùng 1 phân đội từ Khẩu đội 1./4.FAR sau đó cố gắng bố trí trên ngọn đồi ở Tây Nam Langensoultzbach nhưng đã ngay lập tức bị tấn công bởi hỏa lực Chassepot từ bìa Bắc rừng Frœschwiller khiến các khẩu pháo lại phải kéo trở lại phía Đông Langensoultzbach cùng với Khẩu đội V./4.FAR . Trong khi đó hỏa lực từ Khẩu đội pháo kỵ đã thu hút một phần hỏa lực giúp một phần bộ binh có thể di chuyển sang cánh trái , Tiểu đoàn 3/1.IR di chuyển dọc tả ngạn Sultzbach đã tới Sagemühl , mở rộng sang cánh trái của quân Bayern . Sau đó với sự hỗ trợ của 2 Đại đội từ 7.IR và 2 Đại đội từ 11.IR , các lực lượng tại cối xay nước dần dần tiến lên phía trước bằng cánh mở rộng sang phía Đông để bọc sườn Tiểu đoàn Turco , Đại đội từ Tiểu đoàn 3/1.IR từ Sagemühl đánh vào sườn phải của địch dưới sự hỗ trợ của 2 Đại đội từ 7.IR tiến dọc đường Langensoultzbach-Wœrth và 2 Đại đội từ 11.IR. mở rộng hơn nửa sang phía Đông dọc thung lũng Sauer đã đẩy lùi Tiểu đoàn Turco về phía rừng Frœschwiller . Trung tá chỉ huy Tiểu đoàn 1/2e TA sau đó đáp trả bằng cách tăng cường cho Tiểu đoàn 2 , ban đầu là một phân đội sau đó là cả Đại đội 3 của Tiểu đoàn 1 . Tiểu trưởng Jodosius sau đó dẫn đầu cả 5 Đại đội Turco xông lên với lưỡi lê đẩy lùi bộ binh Bayern ngược trở lại tả ngạn Soulzbach , sau đó bỏ chạy vào rừng Hochwald . Tiểu đoàn trưởng cùng 2 Trung úy của quân Pháp thiệt mạng trong quá trình . Các tay súng Turco quay trở lại hữu ngạn Soulzbach để bố trí ở mép rừng , Đại tá Suzzoni - chỉ huy 2e TA trực tiếp tiến đến vị trí đã lệnh cho các tay súng bằng mọi giá phải giữ vững trong cuộc tấn công tiếp theo của địch . 2 Đại đội từ 11.IR. sau đó bố trí ở mép Đông Bắc ngọn đồi rừng  Frœschwiller , duy trì hỏa lực về phía Turco  , Tiểu đoàn 1/5.IR (thiếu Đại đội 2) trám vào cánh trái của đơn vị này trong khi Tiểu đoàn 3/1.IR. và 2 Đại đội từ 7.IR. bố trí ở bìa rừng Hochwald bên bờ kia sông Soulzbach .

Đại tá Suzzoni của 2e TA

Tính tới khoảng 10 giờ trưa thì Sư đoàn bộ binh 4 (Bayern) đã triển khai thành một tuyến tản rộng kéo dài từ Tây Nam rừng Langensoultzbach cho tới tận cối xay Sagemühl trên sông Sauer với tổng chiều dài chiến tuyến khoảng 3km . 10 trong tổng số 12 tiểu đoàn đã được Sư đoàn triển khai  nhưng toàn bộ nỗ lực tấn công vào vị trí phòng ngự của Sư đoàn Ducrot đều bất thành , bước tiến của các Tiểu đoàn Bayern dần dần bị khựng lại và cuộc giao tranh dần trở thành một cuộc đấu súng giữa 7250 tay súng Bayern và 6000 tay súng Pháp  . Với việc hỏa lực áp chế quá mạnh thì  không thể tấn công trực diện mà buộc phải nhắm vào hai bên sườn của quân Pháp . Vào lúc này Bothmer chỉ còn lại Tiểu đoàn 3/5.IR , 3 Đại đội từ Tiểu đoàn Jäger 10 (Đại đội 2 đã được triển khai tới gần khu vực cối xay) và 3 Khẩu đội ở làng Langensoultzbach .

 Tới khoảng 10 giờ 30 thì Sư đoàn 4 tung đòn đánh tiếp theo , lần này họ tiếp tục cố gắng di chuyển qua khoảng trống phía Nam rừng Langensoulzbach nhằm đánh vào sườn trái quân Pháp nhưng ngay khi một vài đơn vị đầu tiên vừa ló đầu khỏi rừng thì đã ngay lập tức được chào đón bởi hỏa lực dội đến từ Khẩu đội 7/9e RA và 2 Khẩu đội Mitrailleuse của Sư đoàn Ducrot và Sư đoàn Raoult  khiến quân Bayern quay đầu bỏ chạy vào rừng . Khẩu đội Mitrailleuse của Sư đoàn 1 sau đó thay đổi vị trí đến khu vực Tây Nam bìa rừng Langensoultzbach bắn thẳng dọc con đường , sau đó Tiểu đoàn 1/1er Zouaves phản công với lưỡi lê nhằm vào tàn quân Bayern đang cầm cự ở bìa rừng phía Nam , buộc lực lượng này bỏ chạy về hướng Bắc , Tiểu đoàn Zouaves sau đó không tiếp tục truy đuổi mà quay trở lại vị trí ban đầu , Tiểu đoàn trưởng thiệt mạng trong quá trình phản công .  Tiểu đoàn 3/1er Zouaves (4 Đại đội) trong khi đó đi xuyên qua rừng từ mép phía Tây sang mép phía Đông , quấy rối các lực lượng đang rút lui về làng Langensoulzbach dưới thung lũng Soulzbach . Tại khu vực phía đông Frœrschwiller , Tiểu đoàn 2 và Tiểu đoàn 3/48e RI trước hỏa lực pháo binh của Quân đoàn V đã buộc phải cơ động vào rừng Frœrschwiller  , chỉ để lại tuyến tản rộng để bảo vệ phía Đông ngôi làng . Đại tá chỉ huy 2e TA sau đó xin viện trợ nhằm tiếp tục trận chiến ở bìa Bắc ngôi rừng nên toàn bộ tuyến tản rộng của 48e RI đã được điều đến vị trí của 2e TA .  

 Tiểu đoàn 3/1.IR trong khi đó vẫn đang đứng dọc đoạn dốc ở tả ngạn Soulzbach thành đội hình khối cột đại đội đã trúng hỏa lực pháo binh và súng trường từ hướng Frœschwiller và chịu thương vong nặng nề . Khẩu đội pháo kỵ và Khẩu đội 2/4.FAR hoàn toàn bị áp chế bởi hỏa lực súng trường nên buộc phải rút lui về Malstatt và Langensoultzbach . Toàn bộ 3 Khẩu đội còn lại của Sư đoàn cùng Lữ đoàn thương kỵ vừa hành quân đến Langensoulzbach cũng phải rút về Malstatt để tránh hỏa lực . Khẩu đội pháo kỵ 1/2.FAR. sau đó hoạt động trở lại ở phía Đông làng Malstatt .

 Lúc này là vào khoảng 10 giờ 30 , Sư đoàn Bothmer đã có dấu hiệu xuống sức và không thể tiếp tục tấn công , việc pháo binh Sư đoàn không thể triển khai một cách hiệu quả cùng hỏa lực áp chế quá dày đặc khiến việc tấn công lên các ngọn đồi ở  Frœschwiller là điều không thể. Lực lượng gần nhất ở khu vực này là Sư đoàn 3 (B.) của cùng Quân đoàn nhưng Sư đoàn này đã có nhiệm vụ đề phòng ngã đường Bitche để bảo vệ sườn phải của Tập đoàn quân , Quân đoàn I. Bayern vào lúc này chỉ mới rời Ingosheim nên khoảng cách vẫn còn khá xa còn Quân đoàn V. ở phía Nam thì đã bị mắc kẹt vào trận chiến tại Wœrth ở tả ngạn Sauer nên chẳng còn lực lượng nào có thể hỗ trợ Bothmer vào lúc này . Vào lúc này một sĩ quan Phổ đã tới truyền lệnh từ Tập đoàn quân III. bằng miệng , yêu cầu Trung tướng von Hartmann (II.(B.)AK.) dừng tấn công  . Hartmann sau đó lệnh trực tiếp cho Lữ đoàn thương kỵ của 4.Div.  cùng các khẩu đội rút về doanh trại ở Lembach . Riêng Khẩu đội 5./4.FAR để hỗ trợ bộ binh rút lui , Khẩu đội 3./2.FAR và Khẩu đội 4./2.FAR từ pháo binh quân đoàn được gọi đến Langensoulzbach để hỗ trợ nếu cần thiết . 2 Tiểu đoàn còn lại của 4.Inf.Div. vào trạng thái sẵn sàng hỗ trợ ở làng Langensoulzbach, toàn bộ các tiểu đoàn hiện đang giao tranh được lệnh quay trở lại Langensoulzbach để tập trung ở phía sau ngôi làng này . Tới khoảng 10 giờ 45 thì tiếng súng ở hướng này đã lắng xuống , chỉ còn một số hoạt động tác chiến gần Sagemühl và Đông Bắc rừng Frœschwiller .

 Thống chế Mac-Mahon đã quan sát diễn biến trận chiến ở khu vực này ngay từ đầu vì tin rằng quân Bayern đang có ý định vặn sườn từ cánh trái , nhưng sau khi Sư đoàn Bayern rút lui thì ông đã di chuyển tới ngọn đồi ở phía Tây Elsasshausen để quan sát trận chiến ở phía Đông và phía Nam .

4.Các hoạt động tác chiến ban đầu tại hướng Wœrth

Thiếu tướng von Walther sau khi lệnh cho Lữ đoàn của mình rút về doanh trại vào khoảng 8 giờ 30 đã gặp Đại tá von der Esch (Tham mưu trưởng Quân đoàn V.) ở Tây Bắc làng Dieffenbach . Vào lúc đó âm thanh pháo binh dữ dội vọng đến từ khu vực Langensoulzbach , thậm chí chớp lửa từ các khẩu đội của quân Pháp trên các ngọn đồi ở Frœschwiller có thể nhìn thấy được từ vị trí này báo hiệu rằng Quân đoàn II. Bayern đã bắt đầu tấn công doanh trại của quân Pháp bên bờ kia sông , xa hơn về phía Nam trận chiến tại Gunstett vẫn đang tiếp diễn . Dựa theo tình hình hiện tại , Đại tá von der Esch cùng Thiếu tướng von Walther đồng ý rằng cần phải tiếp tục gây sức ép lên kẻ thù tại Wœrth nhằm ngăn địch không thể gửi tiếp viện sang hai cánh .

Khẩu đội 6./FAR 5 được điều trở lại vị trí cũ (hơi lệch về phía trước) bắt đầu nã đạn về phía bộ binh Pháp ở khoảng cách 2400m . Trung tướng von Schmidt - tư lệnh 10.Inf.Div. lúc này cũng đang có mặt ở đó đồng ý với cũng Tham mưu trưởng Quân đoàn và lệnh cho 3 khẩu đội còn lại của Sư đoàn cùng pháo binh Quân đoàn được triển khai đối diện vị trí của Sư đoàn Raoult . Các lực lượng còn lại của 10.Inf.Div. sẽ tập trung ở phía Đông Dieffenbach , của 9.Inf.Div. sẽ tập trung ở hai bên đường Dieffenbach-Preuschdorf ở sau lưng . Những sự sắp xếp này đều được thông báo tới tư lệnh Quân đoàn và đều nhận được sự chấp thuận , Trung tướng von Kirchbach sau đó cũng cưỡi ngựa đến khu vực để quan sát .

Đáp trả lại khẩu đội Phổ , Khẩu đội 5/12e RA bố trí ở Tây Bắc Elsasshausen lập tức bắn trả với độ chính xác cao , nhưng phần lớn lựu đạn đều không nổ hoặc đâm xuống mặt đất sình lầy mà không gây ra sát thương đáng kể . Khẩu đội 9/12e RA (Mitrailleuse) ở Đông Bắc Frœschwiller cũng đã bắt đầu nổ súng về cùng mục tiêu nhưng với độ chính xác không cao . Tới khoảng 9 giờ 30 thì toàn bộ pháo binh của Quân đoàn V. đã triển khai thành một trận địa khổng lồ kéo dài từ Bắc xuống Nam  dọc phía Tây đường Dieffenbach-Gœrsdorf và đối diện Wœrth , tương tự như một ‘’Grande Batterie’’  của Napoleon  . Bố trí trận địa như sau :

 

Đối với Khẩu đội 2./FAR 5 do không thể tìm được vị trí đặt pháo thích hợp nên buộc phải đặt lệch hơn về phía Nam và tiến lên phía trước khoảng 380m . Đối với Tiểu đoàn pháo bộ II. , do trong quá trình hành quân các khẩu đội hạng nặng đã bị mắc kẹt dưới bùn đất nên không thể đuổi kịp 2 khẩu đội hạng nhẹ , 2 khẩu đội hạng nặng sau đó buộc phải triển khai ở phía Bắc đường Dieffenbach-Wœrth, nằm bên phải Tiểu đoàn pháo kỵ . Tổng chiều dài của trận địa từ Bắc xuống Nam đạt khoảng 3km , khoảng cách từ trận địa tới vị trí phòng ngự của Sư đoàn Raoult tại Wœrth dao động từ 800-1000m . Chỉ huy trận địa là Đại tá Gaede - sĩ quan pháo binh Quân đoàn V.  Sư đoàn Raoult với chỉ 3 khẩu đội hoàn toàn không có cửa để địch lại mật độ hỏa lực của Quân đoàn V. , lúc này đã triển khai toàn bộ sức mạnh với tổng cộng 84 khẩu pháo . Ngoài ra còn có thêm trận địa 24 khẩu pháo nữa nằm ở phía Nam tại Gunstett của Quân đoàn XI.  

 

Toàn bộ các phát đạn nhắm về phía Khẩu đội 5/12e RA đều bắn trúng khiến khẩu đội nhận thương vong nặng , buộc phải rút lui ẩn nấp . Khẩu đội Mitrailleuse của Sư đoàn Raoult trước đó cố gắng tấn công trận địa của Quân đoàn V. từ khoảng cách lên đến 3000m nhưng không hiệu quả nên đã rút lui từ trước về phía Tây làng Frœschwiller . Thống chế Mac-Mahon sau đó điều toàn bộ 4 Khẩu đội pháo kỵ từ dự bị Quân đoàn 1 (Các khẩu đội 1,2,3,4/20e RA) triển khai ở giữa làng Elsasshausen và đường Frœschwiller-Wœrth , khoảng cách giữa các khẩu đội được bố trí xa nhau nhằm hạn chế hỏa lực bắn tới . Khẩu đội 5/12e RA được bố trí trở lại bên cánh phải trận địa và Khẩu đội 6/12e RA bên cánh trái trận đại . Khoảng cách giữa trận địa của quân Pháp và trận địa của Quân đoàn V. là 3500m , đủ xa để cuộc đấu pháo diễn ra suốt 1 tiếng đồng hồ sau đó dù Quân đoàn V hoàn toàn áp đảo về mọi mặt (14 Khẩu đội đánh 6 Khẩu đội về số lượng , tốc độ bắn gấp đôi về mặt kỹ thuật) .

Hầu hết các phát đạn của pháo binh hai phe trong ngày hôm đó chỉ gây sát thương nếu bắn trúng trực tiếp vào mục tiêu bởi hầu hết những quả lựu đạn đều không kích nổ . Nguyên nhân của việc này là do trận mưa từ đêm hôm trước đã làm mềm mặt đất khiến cho đạn pháo của cả 2 phe bị chôn thẳng xuống đất khi bắn tới , với loại ngòi nổ cháy hẹn giờ của Pháp thì nếu bị chôn xuống đất thì ngòi sẽ ngừng cháy , với loại ngòi nổ chạm C/61 của Phổ thì loại này chỉ kích hoạt nếu va chạm với mặt đất cứng (hoặc nếu có kích nổ thì số lượng mảnh văng cũng sẽ hạn chế hơn do đạn đã chôn thẳng xuống đất)

Khẩu đội pháo kỵ 3/FAR 5 ban đầu có nhiệm vụ tấn công bộ binh ở Elsasshausen và Frœschwiller nhưng đã chuyển hỏa lực về phía 4 khẩu đội của Pháp . Khoảng cách tới mục tiêu vào khoảng 1900-2300m , sử dụng đạn phá mảnh nhưng không hiệu quả nên chuyển sang lựu đạn tuy nhiên nhiều quả thậm chí còn không phát nổ và hiệu ứng sát thương không cao khi mặt đất rất mềm .

’’Khẩu đội của Pháp được đặt ở vị trí rất đẹp và khó để quan sát’’

Dưới hỏa lực phản pháo của 4 khẩu đội pháo kỵ thì Tiểu đoàn pháo bộ II/5 FAR chịu thiệt hại đáng kể . Để tiểu đoàn có thể tiếp tục bắn áp chế về phía bộ binh Pháp thì Khẩu đội pháo kỵ 2/FAR 5 cũng bắt đầu chuyển hỏa lực phản pháo về phía 4 khẩu đội tại Frœschwiller . Sau đó thì 4 khẩu đội của Pháp hoàn toàn chuyển sang bắn đạn phá mảnh do đã dùng hết lựu đạn với hiệu ứng sát thương gây ra đều không mấy hiệu quả .

Tới khoảng 10 giờ 30 thì hầu như toàn bộ các khẩu đội của Mac-Mahon đã câm lặng , không phải do thương vong từ pháo binh địch mà bởi nguy cơ toàn bộ pháo binh của Quân đoàn 1 sẽ bắn hết đạn trước khi đoàn vận tải kịp tiến đến , lấy ví dụ riêng 4 khẩu đội pháo kỵ  sau 1 tiếng đồng hồ đã tiêu thụ hơn 400 quả lựu đạn . Sĩ quan pháo binh Quân đoàn 1 do đó buộc phải lệnh cho 4 khẩu đội pháo kỵ cùng Khẩu đội 5/12e RA rút lui về phía Nam Frœschwiller . Riêng Khẩu đội 6/12e RA vẫn tiếp tục ở lại nã đạn để thu hút hỏa lực từ trận địa Phổ , lúc này đã chuyển mục tiêu sang bộ binh và kỵ binh Pháp , các phát đạn được bắn ngẫu nhiên về phía các khu vực nghi ngờ có sự hiện diện của quân Pháp , làng Elsasshausen bốc cháy .

Vào lúc này  , Thống chế Mac-Mahon đã lệnh cho 78e RI từ Sư đoàn Pellé đến tăng cường cho Sư đoàn Raoult . Trung đoàn di chuyển qua làng  Frœschwiller theo hướng Đông Bắc , ngay khi vừa đi qua khu vực trống đã bị pháo binh Quân Đoàn V tấn công . Đội hình hành quân của Tiểu đoàn 3 bị bắn vỡ ra , toàn bộ trung đoàn sau đó chạy vào rừng Frœschwiller (đoạn tại vị trí của 48e RI và 2e TA) để ẩn nấp . Trung đoàn sau đó tái triển khai lực lượng của mình  với Tiểu đoàn 3 bên cánh trái trong rừng ; Tiểu đoàn 2 bên phải giữa các bụi cây cánh đồng ; Tiểu đoàn 1 di chuyển ở phía sau .

Ở phía bên kia chiến tuyến , Quân đoàn V. đã tiến hành triển khai các lực lượng của mình từ khoảng 1 tiếng trước :

-10.Inf.Div. với 20.Inf.Bde. thực hiện nhiệm vụ tiền đồn từ lúc sáng : Đại đội 1./FR 37 , Đại đội 2./FR 37 tại Gœrsdorf ; Đại đội 3./FR 37 , Đại đội 4./FR 37 bảo vệ trận địa pháo ở mép phía Bắc rừng Dieffenbach ; 2 Tiểu đoàn còn lại của FR 37 lập thành tuyến đầu tiên nằm sau lưng trận địa pháo khoảng 600m ; Tiểu đoàn II./IR 50 ở Gunstett ; 2 Tiểu đoàn còn lại bảo vệ trận địa pháo ở phía Tây rừng Dieffenbach và tại làng Oberdorf .

- Phần còn lại của 10.Inf.Div. gồm 19.Inf.Bde. và 3 Kỵ đội từ DR 14 bố trí trên đường Preuschdorf-Wœrth ở phía sau . Lữ đoàn bố trí thành các bán tiểu đoàn nhằm tránh hỏa lực bắn tới từ khẩu đội của Pháp .

- 9.Inf.Div. triển khai ở phía Bắc Dieffenbach : 17.Inf.Bde. cùng Tiểu đoàn Jäger số 5 nằm trên đường Dieffenbach-Gœrsdorf (sau lưng 19.Inf.Bde.) với Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn F./IR 59 hành quân tới tăng cường cho làng Gœrsdorf cũng như thiết lập liên lạc với quân Bayern ; 18.Inf.Bde. bố trí thành 2 lớp giữa đường Preuschdorf-Wœrth và rừng Dieffenbach  . DR 4 bố trí ở phía Nam đường Dieffenbach-Spachbach , vị trí của Trung đoàn sau đó được nhường lại cho 21.Inf.Div. (XI.AK.) lúc đó đang di chuyển tới để chuẩn bị cho trận chiến tại Gunstett ở phía Nam .

Đến 10 giờ sáng khi toàn bộ Quân đoàn V đã vào vị trí , Trung tướng von Kirchbach lệnh cho tiền quân tấn công chiếm lĩnh làng Wœrth cùng các ngọn đồi ở gần đó .  Lữ đoàn 20 tiến hành tấn công với 4 tiểu đoàn còn lại (II./FR 37 ; III./FR 37 ; I./IR 50 ; F./IR 50) tại khu vực , được tăng cường bởi Đại đội 4/FR 37 . 4 Tiểu đoàn sau đó tiến hành vượt qua sông Sauer dưới hỏa lực của Khẩu đội 6/12e RA cùng hỏa lực súng trường từ 2e Zouaves và Tiểu đoàn 1/21e RI (Sư đoàn Conseil-Dumesnil).

Tiểu đoàn II./FR 37 triển khai thành một hàng gồm các đội hình khối cột đại đội dẫn đầu cuộc tấn công với Đại đội 6 và Đại đội 7 hướng thẳng đến Wœrth trong khi Đại đội 8 và Đại đội 4 lần lượt tiếp cận ngôi làng từ hướng Bắc và Nam , riêng Đại đội 5 (1 với trung đội đang đồn trú tại  Wœrth) được lệnh tập trung ở phía Đông ngôi làng . Đại đội 7 cùng Đại đội 5 sau đó tiến qua bờ Tây Wœrth trên cây cầu tạm bằng các thanh gỗ mà không gặp phải bất kì quân Pháp nào . Đại đội 6 vượt qua sông Sauer bằng cây cầu khỉ vừa dựng lên tại cối xay nước (ở phía Nam ngôi làng) trong khi Đại đội 8 và Đại đội 4 vất vả lội qua sông . Đại đội 4 trong quá trình trúng hỏa lực súng trường và pháo binh , nhận thương vong nặng nhưng sau khi leo lên con dốc bên bờ Tây thì Đại đội đã tiến hành đẩy lùi tuyến tản rộng của quân Pháp gần ngôi làng trở về sau . Chỉ huy Lữ đoàn sau đó gọi phân đội công binh từ Đại đội 10/Pi.Batl.Nr.5 nhằm nâng cấp cây cầu khỉ , công việc được tiến hành trong vòng nửa tiếng và xe ngựa giờ đây đã có thể sang sông từ cây cầu mới . Khoảng 11 giờ trưa , toàn bộ Tiểu đoàn II.  đã bố trí ở mép phía Tây làng Wœrth .

Tiểu đoàn III./FR 37 theo sau Tiểu đoàn II. nhưng giữa chừng thì nhận lệnh trực tiếp từ tư lệnh Quân đoàn nhằm quay trở lại rừng Dieffenbach với nhiệm vụ bảo vệ trận địa pháo binh tuy nhiên tới lúc này thì đã quá trễ . Đại đội 10 và Đại đội 11 vượt qua sông bằng cây cầu tạm ở phía Nam ngôi làng sau đó tiến tới vị trí trên đường Wœrth-Haguenau nhằm chuẩn bị tấn công đồi Elsasshausen , Đại đội 9 và Đại đội 12 theo sau thành đội hình khối cột nấp sau một cánh đồng hoa bia .

Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn F./IR 50 bố trí bên cánh trái của các điểu thương thủ với Tiểu đoàn F. bên trái ngoài cùng triển khai thành một hàng các khối cột đại đội còn Tiểu đoàn I. bên phải bố trí thành hai hàng đại đội . 2 Tiểu đoàn tiến hành vượt sông Sauer bằng cách lội hoặc bơi sau đó tiến đến gần bìa Bắc rừng Niederwald ,tại đây cả 2 Tiểu đoàn nấp dưới con mương dọc đường Wœrth-Haguenau  . Một vài người đã chết đuối trong quá trình vượt sông .

Sau khi 2 Tiểu đoàn đầu tiên đã hoàn thành quá trình vượt sông tại Wœrth  , vào khoảng 11 giờ trưa cuộc tấn công nhằm vào Elsasshausen bắt đầu được thực hiện bởi 2 tiểu đoàn của FR 37 từ Wœrth dọc phía Nam đường Wœrth-Elsasshausen (chỉ để lại Đại đội 9 và Đại đội 12 ở lại ngôi làng) . Tiểu đoàn II./FR 37 cùng Đại đội 10 và Đại đội 11 của Tiểu đoàn III. trong khi đó tiếp cận đồi Calvaire từ phía Bắc , đẩy lùi các tay súng của 2e Zouaves trở về hướng Tây (2e Zouaves được triển khai với nửa trung đoàn ở phía Nam đường Wœrth-Elsasshausen với 3 Đại đội tản rộng ở phía trước ). Các tay súng Zouaves sau đó tập hợp ở giữa các tiểu đoàn của 2e Zouaves , lúc này đang ngay trước mặt quân Phổ chỉ khoảng 200m thành đội hình chiến tuyến với 2 hàng . Toàn bộ 9 Đại đội Zouaves bắn tự do về phía Tiểu đoàn II./IR 50 , sau đó đồng loạt tiến lên với lưỡi lê buộc Tiểu đoàn của Phổ bị đẩy lùi trở lại thung lũng Sauer gần vị trí con mương của IR 50 - lúc này vừa mới vượt qua sông Sauer . 2 Tiểu đoàn của IR 50 tiến hành bắt đầu tấn công lên đồi Calvaire , Đại đội 12/IR 50 trong khi đó tiến thẳng vào rừng xa hơn về phía Nam mà không gặp phải kháng cự ,sau đó thiết lập liên lạc với Quân đoàn XI. (lúc này đã tiến qua sông từ làng Spachbach)  . 3 Đại đội còn lại của Tiểu đoàn F. sau đó đã đụng độ với Đại đội 1/Tiểu đoàn Chasseurs 17 (Sư đoàn Conseil-Dumesnil) bố trí ở phía Nam đồi Calvaire  . Hỏa lực từ các tay súng Chasseurs đã khiến Tiểu đoàn F buộc phải cố gắng vòng xuống theo hướng Tây Nam . Tiểu đoàn I./IR 50 trong khi đó chạm trán với các Đại đội 3,4,5,6 từ Tiểu đoàn 1/21e RI  triển khai tản rộng ở dưới chân đồi phía Đông . Tiểu đoàn I./IR 50 cùng Đại đội 10. của Tiểu đoàn F. bắt đầu tấn công lên đồi , đẩy lùi các tay súng Chasseurs về khu vườn phía Đông làng Elsasshausen trước khi bị đánh bật trở lại đường Wœrth-Elsasshausen , các tay súng của Tiểu đoàn trong quá trình rút lui trước cuộc phản công của Tiểu đoàn Zouaves đã được yểm trợ bởi hỏa lực từ 3 Đại đội còn lại của Tiểu đoàn F. dưới con mương . Cả 2 tiểu đoàn ‘’Hạ Silesia’’ sau đó liên tiếp thực hiện các đòn tấn công lên đồi với thương vong nặng nhưng đều bị đánh bật trở lại  . Tiểu đoàn Zouaves trong khi đó tiếp tục đẩy lùi Đại đội 11./FR 37 về phía làng Wœrth trước khi bị chặn đứng giữa chừng bởi hỏa lực pháo binh  .

Đồi Calvaire (góc trái) nhìn từ phía Nam  , ở giữa là đường Wœrth-Haguenau , hàng cây bên phải nằm ở bờ sông Sauer .

Như vậy tới khoảng 11 giờ 30 thì cuộc tấn công đầu tiên về phía Elsasshausen của 20.Inf.Bde. đã thất bại , cả 4 tiểu đoàn của Walther giờ đầy đều đang ở trạng thái phòng ngự bị động trước hỏa lực dữ dội của quân Pháp với lực lượng rải rác dọc thung lũng Sauer : Các Đại đội 4,5,6,7,8 từ FR 37 và Đại đội 11/IR 50 tại làng Wœrth ; Đại đội 9 và 12/FR 37 ở cánh đồng phía Nam ngôi làng ; Đại đội 10 và 11/FR 37 cùng Tiểu đoàn I./IR 50 dọc đường ở phía Đông đồi Calvaire ; Tiểu đoàn F./IR 50 gần rừng Niederwald ở phía Nam .Với vị trí tương đối cô lập ngay sát bờ sông vào thời điểm hiện tại thì một đòn phản công với lực lượng mạnh của Sư đoàn Raoult sẽ khiến toàn bộ Lữ đoàn vỡ trận , toàn bộ các binh sĩ sẽ bị đẩy thẳng xuống sông . Toàn bộ những nỗ lực nhằm mở rộng đầu cầu tại Wœrth đều thất bại , cứ mỗi lần các tay súng Westphalia từ Wœrth tiến lên phía trước khoảng trăm mét thì lại bị đẩy lùi trở lại ngôi làng bởi cuộc phản công của 2e Zouaves với thương vong nặng . Các lực lượng này sau đó đã phải cầm cự rất vất vả trước đòn phản công thẳng về phía ngôi làng của Zouaves .

Với việc Lữ đoàn của Walther đã sa lầy tại thung lũng Sauer ,  các lực lượng đầu tiên từ Lữ đoàn chủ lực của 10.Inf.Div. giờ đây đã bắt đầu tiến qua sông để tham gia trận chiến . Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn F/GR 6 sau khi tiến sang sông đã được Trung tướng Schmidt đặt dưới quyền chỉ huy của Walther , các tay súng Tây Phổ sau đó được bố trí ở rìa phía Tây và phía Nam làng Wœrth thành đội hình khối cột đại đội . Tiểu đoàn II./GR 6 trong khi đó ở lại bờ Đông để bảo vệ trận địa pháo binh . Đại đội 9 và 12/FR 37 vào lúc này đã được rút về Dieffenbach để làm nhiệm vụ bảo vệ pháo binh . Vào khoảng 12 giờ 30 , với 2 tiểu đoàn mới tinh trong tay , Thiếu tướng Walther tung đòn tấn công với Tiểu đoàn I./GR 6 và phần còn lại của FR 37 ở khu vực giữa đường Wœrth-Frœrschwiller và đường Wœrth-Elsasshausen , nhưng một lần nữa 9 Đại đội từ 2e Zouaves thực hiện đòn tấn công lưỡi lê tiếp theo khiến quân Phổ buộc phải rút lui trở lại ngôi làng . Quân Phổ vừa chạy về ngôi làng cố gắng tổ chức vị trí bắn ở các cửa sổ và hàng rào ở những ngôi nhà ngoài rìa để chống cự nhưng không kịp , các binh sĩ Zouaves tràn vào con phố chính và trận chiến xáp lá cà ở các ngôi nhà phía Tây đã nổ ra . Tuy nhiên do không có ưu thế về quân số nên Tiểu đoàn Zouaves đã rút lui trở lại đồi Calvaire dưới hỏa lực yểm trợ từ Tiểu đoàn 3/36e RI . Đòn tấn công của 2e Zouaves đã khiến 10.Inf.Div. buộc phải điều Tiểu đoàn II./IR 46 đến tăng cường Wœrth .

Xa hơn về phía Nam , Tiểu đoàn 1/21e RI cùng Đại đội 1/Tiểu đoàn Chasseurs 17 cũng tấn công Tiểu đoàn I./IR 50 nhưng không thể tiến qua vị trí con mương dọc đường Haguenau , tình thế của IR 50 vào lúc này cực kỳ nguy cấp khi Quân đoàn XI. ở cánh trái đã bị Sư đoàn Lartigue đẩy lùi bởi một cuộc phản công gần nông trại Albert .

5.Các hoạt động tác chiến ban đầu tại hướng Gunstett

 Khoảng 8 giờ 30 , Lữ đoàn bộ binh 41 cùng Kỵ đội 1 , Kỵ đội 2/HR 14 cùng toàn bộ pháo binh 21.Inf.Div. đã tập hợp ở phía Tây vừng Westerholtz nằm ở phía Tây Hoelshloch (nằm ở Tây Bắc Surbourg) với Tiểu đoàn III./FR 80 trước đó đã được điều đến Gunstett để hỗ trợ Quân đoàn V. Khoảng 9 giờ 15 thì pháo binh 21.Inf.Div. đã được triển khai tới trận địa trên đồi 223 ở Tây Bắc Gunstett nhằm chặn đứng cuộc tấn công của Sư đoàn Lartigue gần Bruckmühle . Tiểu đoàn I./FR 80 có nhiệm vụ bảo vệ hai bên cánh của trận địa này . 

Khẩu đội Mitrailleuse của Sư đoàn Lartigue bố trí ở con đồi phía Tây nông trại Albert bắn loạt đạn về phía bộ binh Phổ đang hành quân tới Gunstett trong khi 2 Khẩu đội còn lại tấn công pháo binh 21.Inf.Div. đang triển khai ở Gunstett . 4 Khẩu đội của Phổ ngay khi vào vị trí lập tức tiến hành phản pháo , theo báo cáo của Trung tá chỉ huy pháo binh Sư đoàn Larigue :

‘’Trận chiến hoàn toàn nghiêng về một phe , chúng ta phải đối đầu với 4 khẩu đội với cỡ nòng lớn hơn bằng 2 khẩu đội cỡ 4 , đầu đạn của quân Phổ có đường đạn rất thẳng , sơ tốc lớn và bay tới các khẩu đội của ta với độ chính xác đáng kể khi ở khu vực này không có vật cản địa hình . Thiệt hại từ những phát bắn này có thể sẽ lớn hơn nhiều nếu không có trận mưa tằm tã đêm hôm trước , mặt đất rất mềm và nát , và những đầu đạn đâm thẳng xuống đất chỉ bắn ra một vài mảnh văng , những thứ này có ngòi nổ chạm và chúng ta chỉ quan sát thấy một vài viên không nổ. ‘’

Tới khoảng 9 giờ 30 thì Thống chế Mac-Mahon đã điều Khẩu đội 11 và Khẩu đội 12/6e RA (cỡ 12) từ pháo binh quân đoàn đến tăng cường cho Sư đoàn Conseil-Dumesnil (do pháo binh của Sư đoàn này vẫn đang ở Haguenau) .

Do địa hình giới hạn nên chỉ có Khẩu đội 11/6e RA được triển khai ở phía Đông Elsasshausen để bắn tạt sườn bộ binh của 41.Inf.Bde. đang di chuyển dọc khu vực trống ở Gunstett  . Tuy nhiên tại vị trí của khẩu đội chỉ có 5 khẩu pháo có góc bắn đủ thoáng để tấn công địch nên khẩu thứ sáu được giấu ở sau . Sau khoảng 1 tiếng , khẩu đội đã tiêu thụ 58 phát đạn và khi quân Phổ đã bị đẩy lùi trở về thung lũng Sauer gần Wœrth thì khẩu đội được kéo về phía sau con đường cùng với Khẩu đội 12 làm dự bị . Tuy nhiên tại vị trí này thì một viên đạn pháo đã kích nổ tại vị trí của Khẩu đội 11 nên cả 2 Khẩu đội buộc phải rút về vị trí ban đầu của pháo binh quân đoàn gần Frœschwiller . 3 Khẩu đội của Sư đoàn Lartigue cũng ngừng bắn , rút về sau để tiết kiệm đạn nên kể từ giờ tại khu vực này quân Phổ hoàn toàn có lợi thế về hỏa lực .

Các Khẩu đội ở Gunstett giờ đây chuyển mục tiêu về phía bộ binh Pháp , che chắn cho đội hình tấn công của Lữ đoàn bộ binh 41 giờ đây đang tập hợp ở phía Tây Gunstett . Tiểu đoàn II./FR 80 và 3 tiểu đoàn của IR 87 là 4 tiểu đoàn còn lại của Lữ đoàn có thể được dùng để tấn công . Đại tá Koblinski (41.Inf.Bde.) tiến hành triển khai thành 2 cánh : Cánh phải gồm Tiểu đoàn F. , Đại đội 1 ,Đại đội 2 của IR 87 bố trí ở phía trước và Tiểu đoàn II./FR 80 ở phía sau tiến hướng Spachbach qua đường Oberdorf ; cánh trái gồm Đại đội 3 ,  Đại đội 4 của IR 87 bố trí ở phía trước và Tiểu đoàn II./IR 87 ở phía sau hướng về Gunstett để tăng cường cho ngôi làng này .

Ngay khi cánh bên phải vừa di chuyển đến Oberdorf thì trúng hỏa lực pháo binh của Pháp (từ Khẩu đội 11/6e RA) nên 6 Đại đội dẫn đầu buộc phải giãn đội hình để tránh hỏa lực . Lực lượng này sau đó vượt qua sông Sauer bằng cây cầu tạm hoặc lội qua sông tại Spachbach . Ngay khi 6 Đại đội dẫn đầu vừa leo lên bờ phía Tây đến bìa rừng Niederwald thì chạm trán với Đại đội 2/Tiểu đoàn 2 của 3e Zouaves . Do khu vực thung lũng không có chỗ nấp nên sĩ quan lập tức thúc giục các binh sĩ chạy hết tốc lực đến con mương dọc đường Wœrth-Haguenau ,sau đó tới lượt Tiểu đoàn II./FR 80 bắt đầu sang sông . Với hỏa lực yểm trợ từ Gunstett thì Đại đội Zouaves dễ dàng bị đẩy lùi vào trong rừng và chống cự cùng với Đại đội 3 , tiểu đoàn trưởng của Pháp sau đó dẫn 4 Đại đội còn lại tới vị trí này nhằm chặn đứng quân Phổ . Trận chiến giằng co sau đó nổ ra ở khoảng cách rất gần trong rừng , tuy nhiên dần dần Tiểu đoàn II./FR 80 và Đại đội 12/IR 50 (từ Quân đoàn V. ) xuất hiện ở hai bên sườn khiến Tiểu đoàn của Pháp có nguy cơ vỡ trận .

‘’Đại úy Mascureau là người đầu tiên ngã xuống , cái chết của anh ấy là khẩu hiệu hurrah từ quân Phổ , quân ta rút lui , nhưng Trung úy Bardol và phụ tá Fabre des Estavels đã ngăn chặn điều này tiếp tục diễn ra  , mang họ quay trở lại vị trí và giành lại mảnh đất nơi đại úy của họ nằm xuống ; một lúc sau , Tiểu đoàn trưởng Pariset bị giết ngay tức khắc , sau đó là Trung tá Deshorties bị thương nặng , Thiếu úy Saltzmann chết do dính nhiều vết thương , MM.Forcioli , Bardol , Gros , de Givry và Gaillard đều bị thương , cuối cùng là Đại úy Jacquot người sau khi ngã xuống vì con ngựa bị giết , cũng bị thương nhưng đã quay trở lại trận chiến sau khi được băng bó’’

Đại tá chỉ huy 3e Zouaves sau đó đã điều 2 Đại đội từ Tiểu đoàn 3 để đến hỗ trợ Tiểu đoàn Pariset . Thông tin về tình hình nguy cấp của Trung đoàn sau đó được báo cho Thượng tướng Lartigue . Không lâu sau đó , 3 Đại đội cuối cùng của Tiểu đoàn 3 (dự bị cuối cùng của trung đoàn) cũng đã buộc phải triển khai tới để cố gắng bám trụ nút giao ở phía Tây đồi 228 . Lartigue sau đó điều Đại úy Hervé đến lệnh cho Tiểu đoàn 2/56e RI để tiếp viện cho 3e Zouaves , nhưng tiểu đoàn này đã bị kìm chân trong trận chiến bên cánh phải của 3e TA nên phải tới gần 11 giờ 30 trưa thì tiểu đoàn mới tiến tới vị trí của 3e Zouaves . Vào lúc này thì Trung đoàn Zouaves đã chịu thiệt hại rất nặng và gần như không thể cầm cự nổi , Đại tá Bocher buộc phải cầm gươm dẫn đầu Trung đoàn tiến về phía địch với lưỡi lê nhằm đẩy lùi bước tiến của 3 tiểu đoàn Phổ .  Đòn phản công này , kết hợp với đòn phản công ở phía Đông làng Elsasshausen đã góp phần đẩy lùi cánh phải của 41.Inf.Bde ra khỏi rừng Niederwald và thậm chí là xuống sông Sauer trong hoảng loạn . Sau cuộc giao chiến , gần như toàn bộ các chỉ huy đại đội của Tiểu đoàn F./IR 87 và Tiểu đoàn II./FR 80 đều tử trận . Phần còn lại của 2 tiểu đoàn cố gắng lội qua sông để tập hợp ở làng Spachbach . Riêng Đại đội 12/IR 50 vẫn tiếp tục bám trụ ở con mương dọc đường Wœrth-Haguenau cùng với 3 Đại đội còn lại của Tiểu đoàn F. Các tay súng Zouaves đuổi theo nhưng ngay khi vừa tới bìa rừng thì đã lập tức bị các khẩu đội của Quân đoàn V. và Sư đoàn bộ binh 21 nã đạn nên buộc phải quay trở lại vào rừng .

Tiểu đoàn I./IR 87 vượt sông tại Spachbach , có thể thấy đồi Calvaire ở phía xa

Tiểu đoàn 2/56e RI trong rừng Niederwald

Khoảng 9 giờ 30 tại Gunstett , cánh trái của nhóm tấn công 41.Inf.Bde. tiến hành vượt sông tại Bruckmühl cùng 2 Đại đội của Quân đoàn V. tuy nhiên trước hỏa lực súng trường và pháo binh thì nỗ lực này đã thất bại . Tiểu đoàn F./FR 80 từ Gunstett triển khai Đại đội 10 và 11 đến phía Tây ngôi làng. Trong khi Lữ đoàn tiền phương đang cố gắng tấn công sang sông Sauer thì phần còn lại của 21.Inf.Div. đã được điều tới phía Tây rừng Westerholtz , Lữ đoàn bộ binh 42 tiến theo hướng Gunstett với Tiểu đoàn Jäger số 11 dẫn đầu . Tiểu đoàn Jäger 11 tiến đến vị trí ở khu vườn nằm giữa Bruckmühl và làng Gunstett . Cuộc đấu súng giữa hai bên tiếp tục diễn ra , tới khoảng 10 giờ thì Tiểu đoàn Jäger 11 cùng Đại đội 6/IR 50 tiến hành vượt sông tại Bruckmühl và đã leo tới được bờ bên kia nhằm tấn công Tiểu đoàn Chasseurs 1 . Tiểu đoàn Chasseurs với chỉ 3 Đại đội tại vị trí đã buộc phải rút lui , nhưng dưới hỏa lực dày đặc của 3e TA nằm ngay bên cánh phải thì khinh binh Phổ không thể tiếp tục tiến lên . Vào khoảng 11 giờ 30 , Đại tá chỉ huy 3e TA quan sát cuộc phản công trong rừng Niederwald bởi Trung đoàn Zouaves cũng như việc lực lượng ở Bruckmühl không có đủ sức để tiến lên phía trước đã nhận ra thời cơ phản công . Đại đội 1 , Đại đội 2 và Đại đội 3 của Tiểu đoàn 2/3e TA cùng Tiểu đoàn Chasseurs được tập hợp sau đó chạy thẳng về phía đội hình địch với lưỡi lê khiến 5 Đại đội của Phổ rút lui về cầu Gunstett trong hoảng loạn . Các tay súng Algeria không dừng lại mà tiếp tục lội qua sông để đuổi theo đâm lê vào lưng người Phổ tới tận làng Gunstett  . Tiểu đoàn II./IR 87 sau đó nã đạn tới tấp về phía quân Turco khiến lực lượng này buộc phải quay đầu chạy trở lại bờ Tây sông Sauer với tổn thất nặng .

Cuộc phản công trước đó của Sư đoàn Lartigue được bố trí thành 2 tuyến với Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 3/56e RI (trước đó được Lartigue điều đến hỗ trợ cho tiểu đoàn Chasseurs) theo sau quân Turco , toàn bộ lực lượng này sau đó bố trí ở một cánh đồng gần cầu Gunstett nã các loạt đạn áp chế rất hiệu quả về phía ngôi làng . Như vậy cuộc tấn công của Lữ đoàn 41 đã hoàn toàn thất bại với cả 2 cánh đều bị đẩy về vị trí ban đầu tại Spachbach và Gunstett .

6.Mệnh lệnh từ Tập đoàn quân III.

Trước đó vào khỏang 8 giờ sáng , âm thanh đạn pháo từ vị trí của Quân đoàn V. đã dội đến HQ Tập đoàn quân III. tại Soultz (cách phía Tây Wœrth chỉ khoảng 11km) . Vương thái tử Friechrich Wilhelm liền điều Thiếu tá tham mưu von Hahnke đến Wœrth để tìm hiểu tình hình , tới khoảng 9 giờ sáng thì Thiếu tá đã trở về báo cáo với tư lệnh về việc quân Bayern đã tiến tới làng Langensoulzbach , toàn bộ Quân đoàn V. đang được triển khai và bắn nhau đang diễn ra khốc liệt tại Gunstett . Như vậy có 2 việc đã rõ : chủ lực của Thống chế Mac-Mahon nằm ở hướng Reichshoffen chứ không phải ở phía Nam rừng Haguenau và Quân đoàn V. đã bắt đầu tiến hành trận đánh . Nhưng vào lúc này Vương thái tử hoàn toàn không muốn trận đánh bắt đầu nổ ra bởi ông muốn tập trung toàn bộ 5 Quân đoàn của mình tại khu vực trước khi bắt đầu tấn công để đảm bảo tối đa cơ hội thành công , do đó Friedrich Wilhelm đã truyền lệnh đến Trung tướng von Kirchbach :

‘’Không được tiếp tục giao tranh , và phải tránh mọi hành động khiêu chiến’’

Mệnh lệnh này được Thiếu tá Mahnke cùng một vài sĩ quan khác đến truyền miệng cho Quân đoàn V. , nhưng vì một số nhầm lẫn mà vô tình có một sĩ quan đã cưỡi ngựa đến truyền mệnh lệnh này cho Trung tướng von Hartmann dẫn đến việc Sư đoàn 4 (B.) đã rút khỏi cuộc giao tranh tại Langensoulzbach (vào lúc này HQ Tập đoàn quân III. vẫn chưa biết về việc Quân đoàn II. Bayern đã triển khai toàn bộ 1 Sư đoàn để tấn công quân Pháp) .

Cùng lúc đó tại khu vực của Quân đoàn V. , trong khi chuẩn bị lệnh cho Lữ đoàn 20 bắt đầu tấn công qua sông Sauer , Trung tướng von Kirchbach đã gửi Đại úy Mantey và Trung úy von Reibnitz tới thông báo cho Trung tướng von Bose (Quân đoàn XI.) và Trung tướng von Hartmann rằng ông ấy đang tấn công và yêu cầu hỗ trợ từ 2 Quân đoàn này bằng cách đánh vào hai bên sườn của địch . Tuy nhiên bởi trước đó Hartmann đã nhận được mệnh lệnh từ người sĩ quan Phổ nên gần như toàn bộ Sư đoàn bộ binh 4 (B.) đã rút lui về Langensoulzbach khi Trung úy von Reibnitz tới thông báo cho Hartmann  . Điều đó có nghĩa là phải tốn thêm một khoảng thời gian để gọi Sư đoàn này tái triển khai để quay trở lại khu vực nhằm hỗ trợ cho Quân đoàn V . Trung tướng Hartmann trả lời rằng ông sẽ bỏ qua mệnh lệnh từ cấp trên về việc ngừng giao tranh và quay trở lại tấn công , dù quân của ông ấy đang rút lui về Lembach . Trung tướng von Bose tương tự như vậy trả lời rằng theo mệnh lệnh Tập đoàn quân từ ngày hôm trước thì ông chỉ có thể triển khai tiền quân tới sông Sauer , vì thế mà ban đầu Quân đoàn XI. chỉ tấn công sang sông Sauer với 1 Lữ đoàn . Đại úy Mantey cùng Trung úy von Reibnitz trở về vị trí của Trung tướng von Kirchbach vào lúc Lữ đoàn 20 đang chật vật bám trụ tại Wœrth , cùng lúc đó thì Thiếu tá von Hahnke vừa mới tới để truyền lệnh ngừng tấn công cho von Kirchbach .

 

Tuy nhiên vị tư lệnh Quân đoàn V. vào lúc này lại có ý nghĩ khác , ông đánh giá tình huống hiện tại như sau , trong trường hợp rút lui toàn bộ 20.Inf.Bde.sang bờ Tây sông Sauer thì :

1) Do đã quá lấn sâu vào trận chiến nên việc rút lui Lữ đoàn bộ binh 20 trở về doanh trại sẽ dẫn tới thương vong lớn bởi hỏa lực bắn trả từ sau lưng của quân Pháp

2) Dù trận chiến chưa đi đến giai đoạn quyết định hay tới mức mà sẽ ảnh hưởng đáng kể tới chiến lược của hai bên nhưng việc rút lui sẽ là cái cớ hợp lí để người Pháp tuyên bố về một chiến thắng để tuyên truyền . Ngoài ra còn làm ảnh hưởng tới tinh thần quân ta .

3) Âm thanh các đoàn tàu hỏa ở nhà ga Reichshoffen có thể được nghe thấy từ đêm hôm trước . Nếu để lâu dài về sau thì có nguy cơ quân Pháp sẽ được tiếp viện bởi lực lượng mạnh nên khả năng đảm bảo thành công sẽ giảm xuống .

4) Với ưu thế về hỏa lực pháo binh cũng như với sự hỗ trợ của Quân đoàn II Bayern và Quân đoàn XI ở hai bên cánh thì cuộc tấn công tiếp theo của Quân đoàn V sẽ thành công

Tuy nhiên trong các luận điểm nêu trên của Kirchbach thì chỉ có ý thứ 2 và ý thứ 3 mang tính hợp lý . Với ý thứ nhất rõ ràng pháo binh Quân đoàn V. đã hoàn toàn chiếm ưu thế trên chiến trường và gần như không có bất kỳ khẩu đội nào của Pháp vào thời điểm đó lên tiếng đáp trả , việc rút lui sang bờ trái sông Sauer  cũng ngăn quân Pháp không thể triển khai kỵ binh tấn công xung kích để truy đuổi , ngoài việc chỉ với hỏa lực khủng khiếp của pháo binh Quân đoàn V. là đủ để giải quyết nguy cơ này . Như vậy quá trình rút lui không thể khiến Lữ đoàn bộ binh 20 chịu thiệt hại nặng . Việc Kirchbach tin rằng cuộc tấn công tiếp theo của Quân đoàn V. sẽ thành công dựa vào việc pháo binh Quân đoàn V. đang hoàn toàn làm chủ ở khu vực , tuy nhiên cần phải nhớ rằng Lữ đoàn bộ binh 20 dù đã được tăng cường nhưng vẫn chưa thể tiến xa quá Wœrth và việc Quân đoàn II Bayern cùng Quân đoàn XI phải tốn thêm một khoảng thời gian nữa trước khi có thể tiếp tục đánh vào sườn quân Pháp .

Trung tướng von Kirchbach bỏ qua mệnh lệnh của Tập đoàn quân III. , đồng thời kêu gọi hai Quân đoàn liền kề tiếp tục tấn công và bảo Thiếu tá Manché (phụ tá của Friedrich Wilhelm) tới nói với tư lệnh Tập đoàn quân sao cho ông ấy đồng ý với quyết định này . Đáp lại yêu cầu của Kirchbach , Trung tướng von Bose trả lời rằng ông sẽ không bỏ mặc Quân đoàn V. Thiếu tá Manché gặp Vương thái tử tại nửa đường từ Soultz đến Preuschdorf , lúc này vừa mới rời khỏi HQ để đến chiến trường thị sát .

Mặt trận Alsace lúc 11 giờ trưa ngày 6/8/1870

7.Quân đoàn XI. tấn công sang hữu ngạn Bieber

Ngay khi vừa cưỡi ngựa đến Gunstett vào khoảng 11 giờ trưa , Trung tướng von Bose đã lệnh cho toàn bộ Sư đoàn bộ binh 22 cùng phần còn lại của pháo binh Quân đoàn hành quân đến chiến trường . Lữ đoàn 42 ở phía Tây rừng Westerholtz trong khi đó điều Tiểu đoàn II. và Tiểu đoàn F./IR 82 đến Gunstett để hỗ trợ hai nhóm tấn công của 41.Inf.Bde. Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn II./IR 88 được điều đến Spachbach qua ngã đường Oberdorf  . Tiểu đoàn F. của trung đoàn được điều đến Gunstett cùng với 2 tiểu đoàn của IR 82 và bố trí ở phía sau đồi 223 . HR 14 bố trí ở sau lưng 3 tiểu đoàn bộ binh ở con đồi .

Tới khoảng 11 giờ 30 thì 4 khẩu đội của 21.Inf.Div. đã bố trí trên đồi 223 với 3 khẩu đội nằm ở phía Bắc pháo binh 21.Inf.Div. hướng về phía Spachbach và Wœrth . Khẩu đội III. ban đầu bố trí ở phía Nam làng Gunstett để tấn công khẩu đội Mitrailleuse của Sư đoàn Lartigue nhưng do khẩu đội này đã lập tức rút lui nên Khẩu đội III. được đưa lên phía Bắc đồi 223 . Riêng Khẩu đội IV. buộc phải bố trí giữa các khẩu pháo của 21.Inf.Div. do ngựa kéo đã mệt nên không thể tiếp tục leo lên đồi . 

Tiểu đoàn pháo bộ III. tiến đến sau đó với các Khẩu đội 5. và 6. bố trí bên cánh phải các khẩu đội của 21.Inf.Div , nhưng do không đủ không gian nên 2 khẩu đội hạng nặng buộc phải bố trí ở đoạn dốc phía Đông làm dự bị . Tiểu đoàn pháo kỵ tiến đến sau cùng , bằng cách nào đó vẫn tìm được khoảng trống giữa trận địa của 21.Inf.Div. để chen vào trong . Như vậy tính đến trưa thì 12 trên tổng số 14 khẩu đội của Quân đoàn XI. đã bắt đầu nã đạn về vị trí của Pháp ở hai bên bìa rừng Niederwald để dọn đường cho bộ binh . 

Đồi 223 nhìn từ đường Wœrth-Haguenau ở bờ đối diện 

Trung tướng von Gersdorff (21.Inf.Div.) được giao nhiệm vụ đánh vào sườn phải của Sư đoàn Lartigue lệnh cho Tiểu đoàn I. cùng Tiểu đoàn II./IR 32 tiến đến Morsbronn qua ngã đường Durrenbach và Tiểu đoàn I cùng Tiểu đoàn II./ IR 95 tiến đến cánh phải chiến tuyến của 21.Inf.Div.  Lữ đoàn 44 sẽ theo sau Lữ đoàn tiền quân dọc đường rừng ở phía Nam đường Surbourg-Gunstett , riêng Tiểu đoàn F./IR 32 để lại một Đại đội ở Surbourg và đi cùng với Lữ đoàn 44 còn Tiểu đoàn F./IR 95 cùng 3 Đại đội từ HR 13 ban đầu có nhiệm vụ trinh sát trong rừng nhưng sau đó cũng di chuyển cùng với 44.Inf.Bde.   . Thiếu tướng von Schkopp (44.Inf.Bde.) tự mình chủ động triển khai IR 94 (dẫn đầu Lữ đoàn) hướng về phía Durrenbach , tuy nhiên Schkopp sau đó nhận lệnh từ Gersdoff nhằm tập trung ở Gunstett làm dự bị , tuy nhiên chỉ có IR 83 cùng Tiểu đoàn F./IR 95 hành quân tới Gunstett để thi hành mệnh lệnh của Gersdoff . 2 Tiểu đoàn của IR 32 cùng đại đội công binh của Sư đoàn bộ binh 22 và 3 kỵ đội từ HR 13 vẫn được triển khai ở phía Nam Gunstett để tấn công về làng Morsbronn . Schkopp trong khi đó hành quân cùng với IR 94  về phía Durrenbach .

Như vậy đội hình tác chiến của Quân đoàn XI. giờ đây gồm 3 tuyến  . Sau cuộc giao tranh ác liệt từ lúc sáng , toàn bộ các Tiểu đoàn , Đại đội của tuyến đầu tiên (41.Inf.Bde. cùng 2 tiểu đoàn của Quân đoàn V.) đều phân bố tản rộng với người của đơn vị này trộn lẫn với người của đơn vị khác . Tiểu đoàn II. , Tiểu đoàn F./IR 82 ; Tiểu đoàn F./IR 88 cùng HR 14 ở phía Bắc Gunstett lập làm dự bị . Và cuối cùng là đội hình tấn công gồm Tiểu đoàn I. , Tiểu đoàn II./IR 88 ở phía Đông Spachbach ; 2 tiểu đoàn của IR 95 cùng IR 83 ở phía Đông Gunstett và 2 tiểu đoàn của IR 32 , IR 94 cùng 3 Kỵ đội từ HR 13 (Kỵ đội 3 đang ở đường Surbourg-Haguenau) ở Durrenbach . Tổng cộng Trung tướng von Bose hiện có trong tay 23 tiểu đoàn* , 7 kỵ đội và 14 khẩu đội (gần như toàn bộ Quân đoàn XI.)  để đánh Sư đoàn Lartigue với chỉ 10 tiểu đoàn , 9 kỵ đội và 3 khẩu đội

*Tiểu đoàn I./Trung đoàn bộ binh Hesse 2, số 82 vẫn đang có nhiệm vụ bảo vệ HQ Tập đoàn quân III. tại Soultz

Trước đó vào khoảng 10 giờ sáng khi Đại tá d’Andigné - Tham mưu trưởng Sư đoàn Lartigue đã tới gặp Thống chế Mac-Mahon cảnh báo rằng trận đấu pháo của 3 khẩu đội Sư đoàn rất khó khăn , cũng như việc xuất hiện đội hình khổng lồ (của Quân đoàn XI.) đang di chuyển từ khoảng cách xa có thể báo hiệu rằng địch đang có ý đồ vặn sườn quân Pháp . Thống chế sau đó lệnh cho Lartigue tiếp tục giữ vững vị trí , tiết kiệm đạn Mitrailleuse và quyền chỉ huy lữ đoàn thiết kỵ nằm trong tay của Larigue . 

Thượng tướng Lartigue trong trận đánh

Cuộc tấn công của Quân đoàn XI. diễn ra vào lúc 12 giờ 30 mở đầu với hỏa lực bắn phá dữ dội từ trận địa trên đồi 223 buộc Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 2/3e Zouaves phải rút lui sâu vào rừng Niederwald để tránh pháo .  Đòn đánh bên cánh phải xuất phát từ Spachbach khi 2 tiểu đoàn của IR 88 bắt đầu vượt sông Sauer theo đội hình khối cột đại đội giãn hàng , phần còn lại của FR 80 và IR 87 theo sau . Đối đầu với lực lượng này là Tiểu đoàn 1/3e Zouaves ở mém Đông Nam rừng Niederwald với Đại đội 5 và Đại đội 6 ở khoảng trống sau lưng làm dự bị ; Tiểu đoàn 2/3e Zouaves bố ở phía Đông khu rừng đối diện đường Wœrth-Haguenau ; Tiểu đoàn 3 của trung đoàn bố trí ở mép Đông Bắc và gần Petit-Bois (cánh rừng nhỏ ở phía Nam Elsasshausen) . Tiểu đoàn 2/56e RI được bố trí ở sâu trong rừng và được đặt dưới quyền chỉ huy của 3e Zouaves , 4 đại đội bên cánh trái của Tiểu đoàn được đặt ở mép phía Đông phần rừng phía Tây , 2 đại đội còn lại đặt ở giao lộ giữa rừng làm dự bị . 

5 Tiểu đoàn của Phổ nhanh chóng tiến thẳng vào bìa rừng Niederwald , đẩy lùi Tiểu đoàn 2/3e Zouaves về phía sau . Tiểu đoàn nhanh chóng được tăng cường bởi Đại đội 1 , Đại đội 2 từ Tiểu đoàn 2/56e RI để cố gắng đứng vững trước bước tiến của quân Phổ , 4 đại đội còn lại của Tiểu đoàn 2/56e RI bố trí thành hai hàng ngay bên cánh trái gần bìa rừng phía Bắc .  Hỏa lực Chassepot bắn trả từ quân Pháp khiến các đội hình dần tấn công dần vỡ ra thành nhiều nhóm nhỏ , dần dần các lực lượng này đi lệch sang bên phải và tiến tới bìa rừng phía Bắc , sau đó tiếp tục đẩy thẳng sườn phải của quân Pháp tới Petit-Bois  . Tiểu đoàn 3/3e Zouaves sau đó điều 4 Đại đội đến tăng cường cho vị trí của Tiểu đoàn 2 , kịp thời chặn đứng quân Phổ trước cánh rừng này . Trận chiến trong rừng diễn ra hỗn loạn tới mức binh sĩ từ đại đội này trộn lẫn với đại đội kia và rất khó để xác định phương hướng nếu không có la bàn , các phát bắn đều được thực hiện tự do bởi từng cá nhân một thay vì theo hiệu lệnh .

Đòn đánh ở hướng trung tâm của Quân đoàn XI. xuất phát từ Gunstett dẫn đầu bởi 6 đại đội hỏa mai của IR 95 (Đại đội 7 và Đại đội 8 bảo vệ trận địa trên đồi 223) vượt sông ở Bruckmühle . Ngay bên sườn trái là Đại đội 6 và Đại đội 8/IR 87 , tiến quân theo đường Eberbach và lập tức đẩy lùi tuyến tản rộng của 3e TA cùng 4 Đại đội của Tiểu đoàn Chasseurs 1 khỏi bờ sông về đường Wœrth-Haguenau. Đại đội 5/IR 87 ở lại bảo vệ cây cầu ở Gunstett , còn các Đại đội 3,4,7 sau khi vượt sông đã bố trí trên đường  Wœrth-Haguenau . Các Đại đội 3,4/FR 80 sau khi vượt sông được bố trí ở sau cùng và Đại đội 10,11 xa hơn về bên trái làm dự bị .  Tiến công ngay bên phải của IR 95 là Tiểu đoàn Jäger 11 tiến về nông trại Albert cùng Đại đội 2/IR 95 , chạm trán với một phần lực lượng từ Tiểu đoàn 1/3e Zouaves bố trí ở bìa Đông Nam rừng Niederwald . Đối đầu với lực lượng này là 3e TA (thiếu 2 đại đội) bố trí thành một hàng mỏng từ nông trại Albert xuống phía Nam , cách đường Wœrth-Haguenau khoảng 600m với tuyến tản rộng được triển khai đến con đường , nằm ngay bên cánh trái là 4 đại đội từ Tiểu đoàn Chasseurs 1 (Đại đội 1 và Đại đội 2 bảo vệ pháo binh sư đoàn) bố trí từ nông trại Albert tới bìa Nam rừng Niederwald. 3 Khẩu đội của Sư đoàn Lartigue trên đồi 222 cố gắng bắn trả nhưng đã ngay lập tức bị pháo binh Quân đoàn XI. dập tắt và buộc phải rút lui , hỏa lực của Quân đoàn sau đó dội về bộ binh Pháp .

‘’Loạt đạn chết chóc từ vị trí của địch dội tới bất thình lình , nhất là hỏa lực bộ binh của quân Pháp bắn đến từ khoảng cách 1500 bước chân . Những loạt đạn dội tới như mưa rào , giữa những lần nghỉ là tiếng pháo như tiếng chim hót , bay qua đầu các tiểu đoàn Đức đang nổi trên mặt sông . Một đòn tấn công cần phải được thực hiện , các đội hình đều vỡ ra thành nhiều nhóm nhỏ và các đại đội tự chiến đấu một mình để tiến lên phía trước . Đây là cách mà trung đoàn đã tham gia trận chiến , ban đầu là các tiểu đoàn , sau đó thành các đại đội , sau đó thường là thành các trung đội và phân đội . ‘’

‘’Phần lớn những cây cầu phải được bắc lại , sông Sauer rất sâu nên chỉ có thể lội qua ở một vài điểm với từng người một , một vài binh sĩ đã chết đuối , người khác thì mất khẩu súng trường sau khi bơi qua sông .‘’ 

6 đại đội hỏa mai của IR 95 dẫn đầu bởi chỉ huy trung đoàn ngay sau khi vượt sông đã nhanh chóng vỡ ra thành các nhóm tản rộng dưới hỏa lực áp chế  và chạy bộ một mạch tới đường Wœrth-Haguenau , sau đó dừng lại bởi loạt đạn từ 16 đại đội của 3e TA nã tới tấp ở khoảng cách 500m  . Toàn bộ 3e TA vào lúc này đều bố trí thành một tuyến tản rộng rất dày đặc cố gắng bắn trả từ vị trí gần đồi 222 . Tiểu đoàn 1/3e Zouaves bên cánh trái trong khi đó vẫn cố gắng bám trụ ở bìa Đông Nam rừng Niederwald . 6 đại đội dẫn đầu của IR 95 thiệt hại nặng trước hỏa lực bắn trả của Turco , nhất là ở khu vực có địa hình tương đối trống trải với không có chỗ nấp ở hữu ngạn Sauer

‘’Trung úy Schulze nhận một phát đạn vào đùi dù đã trong tư thế nằm sấp để thu gọn thân hình nhất có thể’’

Không có lựa chọn nào khác ngoài việc cố gắng tiếp tục tấn công , nhưng lần lượt từng chỉ huy đại đội đều nằm xuống khi cố gắng thúc giục toàn bộ tiến lên phía trước .Đại tá chỉ huy trung đoàn trên lưng ngựa chỉ thẳng về con đường dẫn tới nông trại Albert , Tiểu đoàn I. tiến lên theo mệnh lệnh với lá cờ tiểu đoàn được cầm bởi Đại đội 2 .

‘’Các đại đội cứ thế mà tiến lên  mà không thể tránh khỏi việc rất nhiều người bị giết chết và bị thương sau đó.’’

Di chuyển hai bên của IR 95 là Tiểu đoàn Jäger 11 cùng 7 Đại đội từ FR 80 và IR 87 cũng tham gia tấn công về hướng đồi 222 và nông trại Albert . Toàn bộ các lực lượng này đều phân tán thành nhiều nhóm nhỏ cùng với IR 95 nên rất khó để phân biệt từng Đại đội giữa trận đánh , nhưng nhìn chung thì khoảnh khắc quyết định của cuộc giao tranh bắt đầu từ việc Tiểu đoàn Jäger 11 bên cánh phải cùng 2 Tiểu đoàn bên cánh trái bắt đầu vặn sườn vị trí của Turco gần nông trại Albert .Thiếu tá von Grote chỉ huy các Đại đội 3,4,6,7,8/IR 87 bắt đầu leo lên đồi 727 (tên gọi đồi 222 của phía Đức) và bao vây nông trại Albert từ phía Nam . Đại tá von Beckerdorff kêu gọi những người còn lại của IR 95 đánh thẳng vào nông trại Albert nhưng ngay lập tức đã bị trúng các phát đạn liên tiếp ngay dưới chân đồi 222

‘’Khi tôi vừa xoay con ngựa thì trên bả vai trái của tôi và trên cánh tay phải nhận các cú đập khủng khiếp như vừa bị mảnh lựu đạn găm vào . Tôi xuống ngựa và gọi Eckartsberg xem thử . Trong khi đang xuống ngựa thì máu đã bắt đầu chảy .’’

Nông trại Albert trong khi đó đã bị hỏa lực pháo binh từ Gunstett bắn cháy buộc Đại đội 4/Tiểu đoàn Chasseurs 1 phải rút lui khỏi công trình này . Sức ép từ 5 tiểu đoàn từ hướng Đông đã dần dần đẩy lùi toàn bộ 3e TA và Tiểu đoàn Chasseurs 1 khỏi đồi 222 và trở về doanh trại ở làng Eberbach .

Trung von Bose vào lúc này trúng một phát đạn bên hông phải , nhưng vẫn ở lại chiến trường để phối hợp đòn bọc sườn của Lữ đoàn của Schkopp từ phía Nam . Riêng sĩ quan chỉ huy 41.Inf.Bde. vì thương quá nặng sau khi ngã xuống từ lưng con ngựa chết nên đã rời chiến trường .

Đòn đánh bên cánh trái của Quân đoàn XI. dưới sự chỉ đạo của Thiếu tướng Schkopp là Tiểu đoàn I. cùng Tiểu đoàn II./IR 32 vượt sông bằng cây cầu ở phía Nam Gunstett sau đó bố trí đối diện Morsbronn thành 8 khối cột đại đội , cả 2 tiểu đoàn sau đó tiến thẳng về làng Morsbronn . Nằm ở sau lưng và hơi lệch sang bên trái là đội hình của Tiểu đoàn II. và Tiểu đoàn F./IR 94 , vượt sông Sauer và sông Biblisheim sau đó tiến thẳng về phía đoạn đồi ở phía Tây Nam Morsbronn với 4 đại đội dẫn đầu 2 bán tiểu đoàn di chuyển ở phía sau . Nằm ở sau cùng là 3 đại đội điểu thương của IR 32 (Đại đội 12 ở lại Surbourg) . Ngay bên cánh phải của 2 tiểu đoàn hỏa mai từ IR 32 là Đại đội 9 và Đại đội 12/FR 80 vừa mới vượt sông tại Bruckmühle trong khi Tiểu đoàn I./IR 94 bố trí tại Biblisheim . Cánh trái của nhóm tấn công được bảo vệ bởi 3 kỵ đội từ HR 13 . 

Đối đầu với lực lượng này là Tiểu đoàn 3/56e RI bố trí dọc đường Elsasshausen-Morsbronn nằm ngay bên cánh phải của 3e TA với 1 Đại đội được triển khai tản rộng ở phía trước đội hình cách sông Sauer khoảng 300m . Tiểu đoàn 1/56e RI trong khi đó bố trí gần đường Haguenau sau lưng 3e TA . Nằm bên cánh cực phải của Sư đoàn Lartigue tại làng Morsbronn là Đại đội 4 và Đại đội 5 từ Tiểu đoàn 2/3e TA dưới sự chỉ đạo của thủ trưởng Aubry . Aubry bố trí Đại đội 4 quanh các lối vào làng còn Đại đội 5 được bố trí xung quanh nhà thờ làm dự bị . Hoàn toàn không có hỗ trợ hỏa lực từ pháo binh Sư đoàn do cả 3 khẩu đội đã bị áp chế nên buộc phải ẩn nấp ở mép phía Tây đồi 222 , riêng khẩu đội Mitrailleuse đôi khi vẫn cố gắng bắn các loạt đạn về phía bộ binh Phổ . Nằm ở Tây Bắc làng Eberbach , đoạn bên bờ trái sông Eberbach là Lữ đoàn 3/Sư đoàn kỵ binh Quân đoàn 1 với Trung đoàn thiết kỵ 8 (8e RC) và Trung đoàn thiết kỵ 9 . Quyền chỉ huy Lữ đoàn của Michel thuộc về Sư đoàn Lartigue . 

Morsbronn và ngọn đồi chạy ở phía Tây ngôi làng .

Ngay khi quan sát thấy đội hình của 44.Inf.Bde. tiến đến từ hướng Đông Nam , 3 khẩu đội của Sư đoàn Lartigue cố gắng tấn công lực lượng này nhưng chỉ một vài phát đạn bắn trúng . Nhưng các đội hình này ngay khi vừa trúng chỉ một ít hỏa lực đều bắt đầu giãn hàng , tản rộng và vỡ ra thành nhiều nhóm nhỏ .  2 Tiểu đoàn dẫn đầu từ IR 32 hứng chịu toàn bộ hỏa lực súng trường và pháo binh từ hướng Tây và Tây Bắc , tuy nhiên cả 8 đại đội vẫn tiếp tục duy trì đà tiến công . Tiểu đoàn trưởng Aubry đứng trên tháp chuông nhà thờ Morsbronn nhìn thấy đội hình bộ binh khổng lồ của địch đang vòng sang sườn phải của mình . Aubry lập tức báo cho chỉ huy Lữ đoàn 2 , người sau đó cũng đích thân tới tháp chuông nhà thờ Morbronn và lập tức nhận ra tình hình nghiêm trọng tới mức nào . Aubry nhận lệnh rút lui toàn bộ 2 Đại đội Turco khỏi ngôi làng và di chuyển lên phía Bắc tới vị trí của Tiểu đoàn 1/56e RI . Tiểu đoàn I./IR 32 đẩy thẳng vào con đường chạy dọc làng trong khi Tiểu đoàn II. trèo qua vườn cây ở phía Nam ngôi làng .  Tiểu đoàn II. ngay khi leo lên tới đỉnh đồi ở phía Tây thì ngay lập tức nhận loạt đạn súng trường từ phía Nam Eberbach (có thể là từ Tiểu đoàn 1/56e RI) . Cả 2 Tiểu đoàn sau đó được lệnh tiếp tục tiến lên phía trước theo hướng Tây Nam nhằm thực hiện đòn vặn sườn toàn bộ vị trí của Sư đoàn Lartigue . Tiểu đoàn 1 cùng Tiểu đoàn 3/56e RI dù chưa nhận lệnh rút lui từ Sư đoàn nhưng vẫn lùi về sau và quay mặt về hướng Nam theo bản năng nhằm cố gắng chống cự trước 5 tiểu đoàn của địch . Toàn bộ cánh trái Quân đoàn XI. vào lúc này xoay như cây compa theo chiều kim đồng hồ với Lữ đoàn bộ binh 44 tiếp tục tấn công từ phía Nam trong khi Lữ đoàn bộ binh 41 ép chặt vị trí của Sư đoàn Lartigue từ phía Đông .

Sĩ quan tham mưu Warnet được Lartigue gửi đến Thống chế Mac-Mahon nhằm báo rằng toàn bộ dự bị của Sư đoàn bộ binh 4 đều đã được triển khai và Sư đoàn không thể cản nổi đòn vặn sườn bên cánh phải . Trung tá Broye - phụ tá của Thống chế sau đó đi cùng với Warnet để báo với Thượng tướng Lartigue rằng Sư đoàn Guyot de Lespart , từ Quân đoàn 5 , đã và đang hành quân từ lúc 4 giờ sáng để hội quân với chúng ta , hi vọng rằng ông ấy có thể tới kịp lúc và phần còn lại của Quân đoàn 5 sẽ theo sau . Lartigue sau đó quyết định rằng cần phải đốc thúc các binh sĩ tiếp tục chiến đấu nên đã lệnh cho toàn bộ các đơn vị cố gắng bám trụ .

‘’Đại tá Ména trúng 6 phát đạn khi cố gắng dẫn đầu 2 tiểu đoàn trong một cuộc phản công , Trung tá Souville trúng 2 phát đạn , Tiểu đoàn trưởng Niel tử trận . Phần còn lại của 56e RI rút lui về hướng Bắc bố trí trên ngọn đồi và bên cánh phải của 3e TA , vào lúc này Turco nhìn thấy các binh sĩ 56e RI đang rút lui thì cũng hoảng sợ mà rút lui theo. Một khối hỗn loạn , trộn lẫn giữa những Chasseurs là bộ binh , khinh binh cố gắng chống cự ở cả hai hướng cùng một lúc , từ mũi phía Nam rừng Niderwald cho đến tận cánh rừng nhỏ ở Đông Nam Eberbach . Pháo binh Sư đoàn Lartigue , bố trí ở phía Tây đồi 222 đã kiên cường hỗ trợ bộ binh , bắn về phía địch lúc này đang bắt đầu xuất hiện từ Morsbronn . Trận địa Gunstett của kẻ thù cố gắng dập tắt pháo của ta , nhưng hỏa lực của họ đã mất đi tính chính xác ,và đầu đạn với vận tốc của nó , không hề gây bất cứ tổn thất nào . ‘’

Sợ rằng 5 tiểu đoàn của Schkopp sẽ đánh tới trận địa của mình , Lartigue buộc phải cho 3 Khẩu đội rút lui về Eberbach . Đồng thời cho phép toàn bộ Tiểu đoàn 1, Tiểu đoàn 3/56e RI ; 3e Zouaves và Tiểu đoàn Chasseurs 1 bắt đầu rút lui sang bờ Tây sông Eberbach . Do không còn bất cứ dự bị nào trong tay để có thể chặn đứng đà tiến của Quân đoàn XI , Lartigue cho Đại tá Andigné (tham mưu trưởng Sư đoàn) đến lệnh cho Thượng tướng Duhesme nhả 1 trung đoàn thiết kỵ cho mình . (quyền chỉ huy Lữ đoàn thiết kỵ của Michel lúc này đang thuộc về Sư đoàn Lartigue)

Duhesme lúc đó vì lí do sức khỏe nên không thể cưỡi ngựa nên đã cho Andigné lại gần .

‘’Nhân danh Thiên Đường , bảo tướng Lartigue là ông ấy đang làm điều gì đó điên rồ và sẽ khiến thiết kỵ của tôi bị tiêu diệt.’'

Andigné đáp lại :

‘’Tướng quân của tôi không còn cách nào khác ngoài việc bảo vệ phần còn lại của Sư đoàn và ngoài ra hãy nghe những người dũng cảm này nói gì nếu được hỏi rằng họ sẽ đồng ý trở về toàn mạng sau khi chứng kiến một cuộc thảm họa như vậy . Tôi quá yêu kỵ binh nên không thể không triển khai họ trong trận đánh và tôi chỉ có một điều tiếc nuối duy nhất , là không thể xông pha cùng họ.’’

‘’Ôi thiết kỵ của tôi !’’

8.Đòn phi mã vào cửa chết của Lữ đoàn Michel

Toàn bộ 2 trung đoàn thiết kỵ* của Lữ đoàn Michel (8e RC & 9e RC) lập thành hai hàng bên tả ngạn sông Eberbach , đoạn giữa rừng Niederwald và đường Gunstett-Eberbach , xoay mặt về hướng Đông .

*Ban đầu thì Michel chỉ triển khai 8e RC theo yêu cầu của Lartigue nhưng Duhesme sau đó đã lệnh cho toàn bộ Lữ đoàn Michel thực hiện cuộc tấn công này .  

Hàng đầu tiên được lập từ 4 Kỵ đội từ 8e RC , hàng thứ hai bởi 3 Kỵ đội từ 9e* RC cùng Kỵ đội 1 và Kỵ đội 3/6e RL (Lữ đoàn Nansouty) . Tổng cộng sức mạnh của Lữ đoàn rơi vào khoảng 1000 tay kiếm .

*Kỵ đội 1/9e RC lúc đó có nhiệm vụ bảo vệ đoàn vận tải của Sư đoàn kỵ binh Duhesme

Lữ đoàn bắt đầu tiến theo hướng Đông Nam để tiến lên đồi 222 , nhưng trong quá trình di chuyển do không có đủ không gian để có thể duy trì đội hình chiến tuyến hai hàng nên Lữ đoàn vỡ ra thành nhiều khối cột nhỏ sau đó bắt đầu leo lên dốc đồi từ phía Tây . Ngay khi vừa leo lên đỉnh đồi , 8e RC vẫn giữ nguyên 4 khối cột kỵ đội . Thiếu tướng Michel cùng Đại tá chỉ huy 8e RC nhận lệnh từ Thượng tướng Lartigue nhằm tấn công 5 tiểu đoàn của Schkopp tại Morsbronn  .

Lữ đoàn bộ binh 44 của Schkopp vào lúc đó bố trí như sau : Đại đội 2 và Đại đội 4/IR 32 trên dốc đồi phía Bắc Morsbronn ; 2 Đại đội còn lại của Tiểu đoàn I. ở trong ngôi làng . Tiểu đoàn II./IR 32 và Tiểu đoàn II./IR 94 theo đội hình khối cột đại đội bố trí trên ngọn đồi ở Morsbronn bên trái Tiểu đoàn I./IR 32 ; xa hơn nửa về phía Tây là đại đội công binh của 21.Inf.Div. ; Tiểu đoàn F./IR 32 và Tiểu đoàn F./IR 94 bố trí ở phía Nam làng Morsbronn ; Đại đội 9 và Đại đội 12/FR 80 ở Đông Bắc Morsbronn .

Địa hình mà Lữ đoàn Michel chuẩn bị tấn công cực kỳ bất lợi cho việc triển khai kỵ binh với nhiều bụi cỏ hàng cây chắn ngang đường và xung quanh tương đối trống trải không có nhiều chỗ chắn hỏa lực . Hơn nữa việc tiến xuống từ ngọn đồi cao đã khiến Lữ đoàn chịu hỏa lực súng trường bắn từ nhiều hướng  cũng như hỏa lực pháo binh của Quân đoàn XI. tại Gunstett ngay từ khi 8e RC vừa mới tiến lên đỉnh đồi . 8e RC cố gắng triển khai thành đội hình chiến tuyến để tấn công nhưng do bị một hàng cây cản đường trước mặt nên 2 kỵ đội bên phải tiến hành thay đổi vị trí sang bên trái , nhưng do hỏa lực bắn quá rát nên toàn bộ trung đoàn bắt đầu tiến lên ngay khi đội hình còn chưa xếp xong . 2 kỵ đội dẫn đầu trung đoàn phi nước đại xuống đồi theo hướng Đông Nam .

Đại đội 2 và Đại đội 4/32e RI ngay khi thấy đội hình thiết kỵ lao tới lập tức nấp dưới cánh đồng hoa bi hoặc chạy ra sau đội hình của tiểu đoàn bên cạnh . Toàn bộ các đại đội tại chỗ đều không kịp triển khai thành khối cột tiểu đoàn hay đội hình chữ nhật nên không còn cách nào khác ngoài cố gắng giữ vững đội hình hiện tại và bắn trả . Do đà tiến quá lớn nên tung đoàn thiết kỵ vào lúc này không thể chuyển hướng hay dừng lại mà lao thẳng vào ngôi làng dọc con đường chính giữa làn đạn bắn chồng chéo từ hai bên - từ Tiểu đoàn I./IR 32 bên cánh trái và từ Tiểu đoàn II./IR 32 , Tiểu đoàn II./IR 94 bên cánh phải .

Ảnh : Đại đội 2/IR 32 bị tấn công ở vị trí tương đối trống trải.

Tại lối vào phía Bắc của ngôi làng ,  2 bán tiểu đoàn của IR 32 xoay sang phải khi thiết kỵ vừa tiến qua , nã loạt đạn dữ dội vào sườn khiến 8e RC chia thành hai phần : Kỵ đội 1 và Kỵ đội 3 chuyển hướng sang phải tấn công 2 tiểu đoàn bộ binh trên đồi  . Phần lớn 2 kỵ đội này sau đó lao vào làng từ đỉnh đồi dốc khiến nhiều con ngựa bị trượt chân ngã , dãy phố chính dọc làng Morsbronn nhanh chóng tràn ngập thiết kỵ Pháp và sau đó bị hỏa lực trực diện từ 2 đại đội còn lại của Tiểu đoàn I./IR 32 nã tới tấp ở tầm trực diện . 2 Kỵ đội ngay khi vừa tiến đến cuối dãy phố thì bị chặn lại bởi vật cản nên buộc phải quay đầu trở lại . nhưng vào lúc này thì Đại đội 2/IR 32 cùng 2 Đại đội từ FR 80 đã quay trở lại và bịt kín lối vào phía Bắc của ngôi làng . Toàn bộ hỏa lực của  5 Đại đội sau đó bắn tan nát 2 Kỵ đội của 8e RC mắc kẹt trong làng . Trung đoàn trưởng , 17 sĩ quan , 130 con ngựa còn sống và nhiều người khác bị bắt làm tù binh.

Kỵ đội 4 và Kỵ đội 5 trong khi đó chuyển hướng sang phía Tây , vòng qua phía Bắc Morsbronn và xuyên qua vị trí tản rộng của Đại đội 9 và Đại đội 12/FR 80 (các binh sĩ của FR 80 chỉ đơn giản là nằm sấp xuống đất đợi thiết kỵ Pháp phi qua) , sau đó tiếp tục tiến dọc các cánh đồng giữa hỏa lực pháo binh tới tận làng Durrenbach và Walbourg . Những người còn sống sót cố gắng tiếp tục tiến theo hướng Đông Nam để bỏ trốn vào rừng Haguenau . Như vậy toàn bộ Trung đoàn thiết kỵ 8 đã hoàn toàn tan rã và bị loại khỏi vòng chiến chỉ trong vòng 3 phút . 

Theo sau 8e RC trong cuộc tấn công này là 9e RC cùng Kỵ đội 1 và Kỵ đội 3/6e RL dưới tín hiệu chủ động của Đại úy Pouet .

‘’Các bạn của tôi , chúng ta không thể mãi ở đây  , chúng ta phải đến cứu các chiến hữu của mình , hỡi các thiết kỵ. sĩ ‘’

Do đòn xung kích trước đó của 8e RC đã thu hút toàn bộ hỏa lực của Quân đoàn XI. nên 9e RC có đủ thời gian để lập thành đội hình chiến tuyến - đội hình tấn công tiêu chuẩn của kỵ binh , Kỵ đội 1 và Kỵ đội 3/9e RL theo sau ở bên trá độ hình , hướng tấn công là  nhằm vào cánh cực trái của Lữ đoàn Schkopp lúc đó được trấn giữ bởi Đại đội công binh của Sư đoàn . Thượng tướng Duhesme lúc này đã trên lưng ngựa và quan sát cuộc tấn công từ ngay trên đồi .

Đại đội công binh tỏ ra lúng túng trong tình huống này và đã thất bại trong việc đứng đúng vị trí của mình nên thay vì lập thành đội hình ngay ngắn với vai kề vai thì lại lập thành một khối xộc xệch và giãn hàng tương đối rộng . Đại đội nổ súng từ khoảng cách 250m nhưng không thể ngăn 4 Kỵ đội lao thẳng vào đội hình . Đại đội sau đó vỡ ra thành nhiều mảnh và  toàn bộ công binh cố gắng nằm sấp xuống đất để tránh thiết kỵ Pháp , những người kém may mắn bị vó ngựa đạp gãy xương sườn , ngay lập tức bỏ mạng  . 4 Kỵ đội sau đó chuyển hướng sang phía Tây bởi hỏa lực bắn tạt sườn từ Tiểu đoàn II./IR 32 và cuối cùng là chạy từ Tây sang Đông dọc con đường giữa làng Morsbronn dưới hỏa lực bắn chéo góc từ Tiểu đoàn F./IR 94 . Đây chính là lúc cuộc tàn sát bắt đầu khi một trung đoàn thiết kỵ mới tinh tiếp tục tiến vào khu phố hẹp giữa làng , hỏa lực súng trường từ khu vườn và các con đường bắn từ tầm trực diện liên tục quật ngã cả người lẫn ngựa , xác chết rải dọc con đường làng dày đặc tới mức khi trận đánh kết thúc quân Phổ phải dọn dẹp con đường để mở lối đi .  Đại tá Waternau cố gắng kêu gọi những người còn lại đánh thoát ra theo hướng Nam của ngôi làng nhưng thất bại , sau đó Đại tá thử thoát ra thêm lần nữa theo hướng Bắc , nhưng toàn bộ lối ra của ngôi làng- thậm chí kể cả lối mà 9e RC dùng để tràn vào lúc này đều đã bị quân Phổ dựng hàng rào chặn lại . Các thiết kỵ cứ chạy vòng trong làng để tìm lối ra và dần dần từng người một bị giết chết hoặc bị bắt làm tù binh ngay khi ngã ngựa . Chỉ có khoảng 50 thiết kỵ của 8e RC (tương đương với một nửa kỵ đội) thoát được ra ngoài và chạy về Eberbach .

9e RC cố gắng tìm lối thoát khỏi làng Morsbronn

Làng Morsbronn ngày nay

Kỵ đội 1 và Kỵ đội 3/6e RL tấn công sau cùng đúng vào lúc Đại đội 8./IR 32 xoay mặt sang trái , lập thành đội hình chiến tuyến và bắn một loạt vô lê về phía thương kỵ Pháp ,  sau đó toàn bộ chuyển sang nã đạn tự do*

*Schnellfeuer - bắn nhanh theo cách gọi của quân đội Phổ , File-firing - bắn theo người theo cách gọi của quân đội Anh

2 Kỵ đội thương kỵ theo sau 9e RC tiến vào làng Morsbronn trước khi bị nghiền nát bởi hỏa lực từ tứ phía , một vài thương kỵ bằng cách nào đó đã thoát ra được ngôi làng ở lối ra phía Đông ngay lập tức bỏ chạy về hướng Durrenbach-Walbourg theo chân của tàn quân 8e RC . 

HR 13 ở bờ sông Eberbach

50 thiết kỵ của 8e RC như đã kể ở trên sau khi thoát ra khỏi Morsbronn ở cửa Tây Nam đã bắt gặp 3 Kỵ đội của HR 13 gần bờ sông Eberbach . Ban đầu HR 13 có nhiệm vụ bảo vệ cánh trái ngoài cùng của Lữ đoàn 44 tại Morsbronn nhưng do địa hình không thích hợp nên cả 3 Kỵ đội đều di chuyển đến gần bờ sông Eberbach theo đội hình khối cột . Một Đại úy đã nhanh chóng tập hợp toàn bộ 50 thiết kỵ bằng hiệu lệnh và lao thẳng về phía khinh kỵ Phổ . Ngay khi khoảng cách giữa hai bên thu hẹp xuống khoảng 200m thì HR 13 tiến hành xoay về phía thiết kỵ Pháp và triển khai thành một hàng , chuẩn bị đón đầu đòn đánh của thiết kỵ Pháp . Tuy nhiên ngay khi gần đến nơi thì bản năng sinh tồn bỗng trỗi dậy khiến toàn bộ nửa kỵ đội của Pháp bỗng nhiên dừng lại , phải chăng việc khinh kỵ Phổ đứng yên sừng sững không hề lay động đã khiến họ khiếp sợ ? Hai bên cách nhau chỉ khoảng 10 bước chân với thanh đao cầm chặt đưa lên cao . Các sĩ quan sau đó lập tức rút khẩu súng ngắn bắn thẳng vào nhau , từng người một ngã xuống từ trên lưng ngựa nhưng đội hình thiết kỵ của Pháp dần dần không giữ được thành khối đồng đều . Thế là Đại úy Jachmann từ Kỵ đội 1/HR 13 đã tận dụng thời cơ này cho toàn bộ lao thẳng về phía thiết kỵ Pháp . Thiết kỵ Pháp không cố gắng ở lại đấu tay đôi mà quay đầu bỏ chạy theo hướng Tây Nam về làng Laubach , nhưng đã ngay lập tức bị Kỵ đội 4/HR 13 cắt đầu chặn lại , thế là thiết kỵ Pháp buộc phải quay đầu về hướng Đông chạy về phía tàn quân của 8e RC tại Walbourg . Một vài người ngã ngựa bị bắt làm tù binh . Sau cuộc đấu súng ngắn HR 13 chỉ chịu thiệt hại nhẹ với 1 người bị giết , 23 người và 35 con ngựa bị thương .

Sau khoảng 30 phút chiến đấu , toàn bộ Lữ đoàn Michel đã biến mất khỏi bản đồ chiến thuật với tổng thiệt hại như sau :  8e RC mất 15 sĩ quan , 280 binh sĩ và 275 con ngựa (khoảng 2/3 trung đoàn ) ; 9e RC mất 30 sĩ quan , 338 binh sĩ và 336 con ngựa (khoảng 70% trung đoàn) và 2 kỵ đội thương kỵ chỉ còn lại 10% quân số với 11 trên tổng số 13 sĩ quan bị giết , thương hoặc bắt làm tù binh . Phần tàn quân của lữ đoàn bỏ chạy vào rừng Haguenau không thể thiết lập liên lạc được với Sư đoàn nên xem như bị loại khỏi vòng chiến .

 Tượng đài thiết kỵ Reichshoffen ở Morsbronn

Việc hi sinh toàn bộ một Lữ đoàn thiết kỵ đã giúp cho toàn bộ 6 tiểu đoàn bên cánh phải của Sư đoàn Lartigue có thể rút lui về hữu ngạn Eberbach để có thể kịp thời tái tổ chức và tiếp tục chống cự đòn đánh tiếp theo của Quân đoàn XI. Đồng thời một nhóm tấn công đã được Lartigue tập hợp để chuẩn bị cho đòn phản công sắp tới : Đại đội 5 và Đại đội 6/Tiểu đoàn 1/3e Zouaves cùng thành phần từ 3e TA và Tiểu đoàn Chasseurs 1 từ mép Đông Nam rừng Niederwald tiến tới Brückmuhl . Ngược lại vào lúc này toàn bộ các đội hình của Quân đoàn XI. đang trong quá trình tập hợp sắp xếp lại đội hình chiến đấu cho đòn đánh của lữ đoàn thiết kỵ , các tiểu đoàn đại đội từ tuyến hai đều được kéo lên phía trước để lấp đầy khoảng trống giữa hai cánh . Tiểu đoàn F/IR 95 cùng IR 83 nhận lệnh vượt sông tại Gunstett , sau đó di chuyển tới nông trại Albert .

Đòn tấn công bởi khinh binh Pháp được thực hiện vào khoảng 1 giờ 30 , đẩy lùi Tiểu đoàn Jäger 11 khỏi nông trại Albert , các tiểu đoàn bên cạnh ở phía Nam cũng buộc phải rút lui theo nhằm tránh bị vặn sườn . Nhưng khi các đơn vị rút lui khỏi vị trí tại nông trại Albert thì lúc này hỏa lực pháo binh từ Gunstett có tầm bắn thoáng không bị cản trở bởi quân mình nên bắt đầu nã đạn về phía khinh binh Pháp , giúp Tiểu đoàn Jäger 11 có thể tiếp tục bám trụ ở bờ Tây sông Sauer . 2 Đại đội Zouaves thương vong nặng trong quá trình , chỉ huy tiểu đoàn Chasseurs tử trận và cả 3 chỉ huy tiểu đoàn của 3e Zouaves đều mất tích .  Trong khi đòn tấn công này đang diễn ra thì Lartigue đã hoàn thành trong việc tổ chức vị trí phòng ngự mới tại sông Eberbach với các khẩu đội được triển khai lên ngọn đồi ở phía Tây ngôi làng  .  Ngay khi Tiểu đoàn F./IR 95 vừa vượt sông tại Brückmuhl thì lực lượng này tiến hành tiến lên phía trước qua cánh phải của Tiểu đoàn Jäger theo đội hình khối cột đại đội nhằm thẳng vào bìa rừng Niederwald . 3 Tiểu đoàn của IR 83 di chuyển ở phía sau với 3 đại đội điểu thương tiến dọc đường Wœrth-Haguenau và 2 tiểu đoàn hỏa mai tiến bên cánh trái của F./IR 95 . Cả 5 tiểu đoàn sau đó đã giành lại được đồi 222 , đẩy lùi khinh binh Pháp vào rừng Niederwald .

Ở phía Nam tại Morsbronn các lực lượng của 44.Inf.Bde. tiếp tục tiến lên phía Bắc . Đội hình tấn công được tập hợp ở phía Bắc ngôi làng với Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn II./IR 32 vẫn tiếp tục làm mũi trung tâm , Đại đội công binh 21.Inf.Div. cùng Tiểu đoàn F./IR 94 ngay bên cánh trái và Tiểu đoàn II./IR 94 bên cánh phải .  Tiểu đoàn I./IR 94 trong khi đó đã được gọi sang bờ Tây Bieber và được bố trí ở cửa vào phía Bắc làng Morsbronn , 2 Đại đội của FR 80 bố trí ở cửa vào phía Tây ngôi làng . Phối hợp với bước tiến của 44.Inf.Bde. , 3 Lữ đoàn còn lại cũng bắt đầu tiến theo hướng Tây nhằm tấn công làng Eberbach . Trước sức mạnh áp đảo của Quân đoàn XI. ,toàn bộ bìa phía Nam rừng Niederwald đã rơi vào tay quân Phổ , tuy nhiên khu vực Đông Bắc của rừng vẫn nằm trong tay Sư đoàn Lartigue  . Toàn bộ vị trí phòng ngự của Sư đoàn Lartigue dọc sông Sauer đã bị xuyên phá và việc không có vị trí phòng ngự tiếp theo cũng như dự bị sẽ khiến việc tiếp tục rút lui trước đòn đánh tiếp theo của Quân đoàn XI. chỉ là vấn đề thời gian ,có thể nói cánh phải của Quân đoàn 1 đang dần dần sụp đổ .  

9.Quân đoàn V. tiếp tục tấn công từ Wœrth 

Khoảng 11 giờ trưa , Friedrich Wilhelm lên ngựa đến chiến trường thị sát khi nghe thấy tiếng đạn pháo cường độ rất cao nổ ra từ hướng Tây . Tới khoảng 1 giờ trưa thì Vương Thái Tử đã có mặt tại ngọn đồi ở phía Đông Wœrth thì nhận ra Quân đoàn V. và Quân đoàn XI. hiện đã giao tranh rất ác liệt và phần như toàn bộ lực lượng (ngoại trừ trường hợp của V.AK.) đều đã được triển khai sang bờ phải Sauer nên không thể dừng trận đánh được .

Friedrich Wilhelm ước tính sức mạnh của quân Pháp  không thể vượt quá 60 000 người , cho rằng MacMahon đã được tăng cường bởi 1 sư đoàn từ Quân đoàn 5 và 1 sư đoàn từ Quân đoàn 7 . Với lợi thế về quân số trong tay ông sẽ để cho Quân đoàn V. tiếp tục phòng ngự ở bờ phải Sauer và chờ đợi 2 Quân đoàn bên cánh tiến vào vị trí để tung đòn quyết định từ 3 hướng về các lượng phòng ngự tại Frœschwiller-Morsbronn . Sau đó Vương thái tử ban hành mệnh lệnh Tập đoàn quân với nội dung như sau :

‘’Quân đoàn II Bayern sẽ gây sức ép lên sườn trái của địch sao cho có thể giành được vị trí sau lưng sườn địch ở hướng Reichshoffen . Quân đoàn I Bayern sẽ nhanh chóng chèn vào chiến tuyến giữa Quân đoàn II Bayern và Quân đoàn V , đồng thời giữ lại 1 sư đoàn làm dự bị . Quân đoàn XI. sẽ đánh hết lực về phía Elsasshausen và vượt qua rừng Niederwald để tiến đến Frœschwiller . Về Quân đoàn Werder , Sư đoàn Württemberg sẽ theo Quân đoàn XI. đến Gunstett và qua sông Sauer ; Sư đoàn Baden hiện giờ chỉ hành quân tới Surburg .  ‘’

Mệnh lệnh này cũng được gửi tới Quân đoàn V.  Tham mưu trưởng Tập đoàn quân III. sau đó gửi bức thư viết vào lúc 1 giờ chiều cho Trung tướng von Kirchbach :

‘’Quân đoàn V. sẽ hoãn tấn công cho tới khi tướng von der Tann tiến tới , lúc này đã được chỉ thị ở phía Bắc Preuschdorf . Tương tự như vậy Sư đoàn bộ binh 21 đã được lệnh hành quân đến  Wœrth . Họ sẽ tới trong vòng 1-2 tiếng đồng hồ . Quân đoàn Werder cũng được gọi tới , nhưng sẽ chỉ tới trong khoảng ít nhất 3 tiếng nữa.

Kí tên : von Blumenthal ‘’

Sư đoàn bộ binh 21 (Quân đoàn XI.) vào lúc này hầu như đã được triển khai trong cuộc tấn công qua hữu ngạn Sauer vào lúc 12 giờ 30 nên mệnh lệnh hành quân tới Wœrth không thể được thực hiện .

Về tình hình của các Quân đoàn còn lại , theo mệnh lệnh từ ngày hôm trước của Tập đoàn quân III. , Quân đoàn I Bayern của von der Tann có nhiệm vụ di chuyển đến Lobsann và Lampertsloch sau đó triển khai tiền đồn qua rừng Hochwald về phía thung lũng Sauer . Tiền quân Sư đoàn 1 rời Ingolsheim vào khoảng 6 giờ sáng , hành quân qua ngã Memelshofen và đến Lampertsloch vào lúc 10 giờ 30 . Chủ lực Sư đoàn theo sau khoảng nửa tiếng , đi theo sau là Sư đoàn 2 . Từ khoảng 8 giờ sáng thì âm thanh đạn pháo có thể được nghe từ phía Tây với cường độ tăng dần . Khoảng 11 giờ 30 , Trung tướng von Stephan lệnh cho tiền quân tiến đến đánh chiếm làng Frœschwiller , đồng thời lệnh cho chủ lực Sư đoàn nhanh chóng theo sau tiền quân . Tới 1 giờ 30 thì von der Tann nhận được lệnh từ Tập đoàn quân nhằm vượt sông Sauer để hỗ trợ Quân đoàn V.

Quân đoàn Werder trong khi đó có nhiệm vụ hành quân đến Reimerswiller ở phía Nam nhằm kiểu soát lối vòng qua rừng Haguenau gần sông Rhein , tiền đồn mạnh sẽ được triển khai tới Kuhlendorf và tuyến đường sắt tại Hoffen . Đội hình hành quân di chuyển theo một hàng duy nhất với Lữ đoàn dã chiến 1 (Württemberg) làm tiền quân . Lữ đoàn hành quân tới Schwabwiller và Betschdorf vào lúc 9 giờ , chủ lực Sư đoàn Württemberg tới Reimerswiller khoảng 1 tiếng sau đó . Khoảng 11 giờ trưa thì Werder nhận được tin tức từ Trung tướng Bose rằng Quân đoàn XI đang hành quân theo tiếng pháo về hướng Gunstett . Werder sau đó để lại Lữ đoàn dã chiến 1 ở vị trí hiện tại để đề phòng cuộc tấn công bất ngờ của địch qua rừng Haguenau , sau đó lệnh cho Lữ đoàn kỵ binh Württemberg hành quân đến Surbourg và đặt dưới quyền chỉ huy của Quân đoàn XI. Lữ đoàn dã chiến 2 trong khi đó sẽ hành quân thẳng đến Gunstett qua ngã đường Surbourg , Lữ đoàn dã chiến 3 sẽ hành quân đến Dieffenbach qua ngã đường Reimerswiller cùng pháo binh Sư đoàn . Sư đoàn dã chiến Baden trong khi đó hành quân đến Hohwiller và sẵn sàng ập tới chiến trường nếu có lệnh .

Sư đoàn kỵ binh 4 ở doanh trại tại Schoenenbourg làm dự bị cuối cùng của Tập đoàn quân III.

Trong khi đó  , khoảng từ 12 giờ 30 tới 1 giờ trưa Kirchbach đã đưa Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn F./IR 46 tới sang bờ phải Sauer nhằm tăng cường cho các lực lượng bám trụ tại Wœrth . Như vậy toàn bộ Sư đoàn bộ binh 10 đã được triển khai , bố trí dọc từ làng Gœrsdorf đến  Wœrth và Gunstett ở phía Nam . Trước khi nhận được mệnh lệnh từ Tập đoàn quân nhằm trì hoãn đợt tấn công tiếp theo thì Kirchbach đã triển khai 17.Inf.Bde. và 18.Inf.Bde. - hay toàn bộ Sư đoàn bộ binh 9 vượt sông tại Wœrth và Spachbach tương ứng . Tới khoảng gần 1 giờ 30 chiều thì Kirchbach mới nhận được lá thư của tham mưu trưởng Tập đoàn quân nhưng vào lúc này thì Quân đoàn XI. đã bắt đầu vặn sườn quân Pháp ở phía Nam và Sư đoàn 1 Bayern đã hành quân tới phía Tây Gœrsdorf nên 2 Lữ đoàn vẫn tiếp tục di chuyển qua sông để chuẩn bị cho đòn tấn công sắp tới .

17.Inf.Bde. với IR 58 ; Tiểu đoàn II./IR 59 và Đại đội 4/Tiểu đoàn Jäger 5 bắt đầu vượt sông bằng cây cầu hỏng tại  Wœrth dưới hỏa lực đạn pháo . Do đại đội công binh của Sư đoàn bộ binh 10 vẫn chưa sửa xong cây cầu , cộng với việc dãy phố dọc ngôi làng chứa đầy xác và thương binh nên quá trình di chuyển của Lữ đoàn bị hạn chế rất nhiều nên ban đầu chỉ có Tiểu đoàn I và Tiểu đoàn F/IR 58 vượt sông qua bờ phải , 2 tiểu đoàn còn lại  tạm thời ở bờ trái cùng Tiểu đoàn II/GR 6 làm dự bị . 3 đại đội còn lại của tiểu đoàn Jäger lúc này đang ở Gœrsdorf cùng với Đại đội 1 và Đại đội 2/FR 37 , cả 5 đại đội sau đó cũng vượt sông Sauer ở khu vực đối diện ngôi làng , bảo vệ cánh phải của Lữ đoàn 17 . DR 4 được điều đến từ Dieffenbach để tập trung ở phía Đông  Wœrth .

Ngay sau khi vừa vượt sông , Đại đội 2/Jäger 5 tiến theo hướng Tây Bắc đến cối xay cũ và hội quân cùng với quân Bayern , trong khi 4 đại đội còn lại tấn công về phía các đơn vị của Sư đoàn Ducrot gần rừng Frœschwiller.

Đối đầu với các lực lượng tại Wœrth là 2e Zouaves từ đường Elsasshausen với Tiểu đoàn 3/48e RI ; Tiểu đoàn 3/36e RI ; Đại đội 1/Tiểu đoàn 2/78e RI ; Đại đội 1 và Đại đội 2/Tiểu đoàn Chasseurs 8 bên cánh trái , vừa được Raoult triển khai đến vào khoảng 11 giờ trưa .  Nằm bên cánh phải của Zouaves là Tiểu đoàn 1/21e RI bố trí trên đồi Calvaire . Nằm ngay bìa Đông rừng Frœschwiller là  Tiểu đoàn 2/2e TA cùng với Tiểu đoàn 1/78e RI (Sư đoàn Pellé, thiếu Đại đội 1) vừa được Raoult điều đến hỗ trợ . 5 đại đội của Phổ gần Gœrsdorf tấn công vị trí của Tiểu đoàn 2/2e TA cùng với các đơn vị Bayern gần cối xay nước , Raoult lập tức điều 4 đại đội còn lại của Tiểu đoàn Chasseurs 8 , lúc đó vẫn đang trong rừng  Frœschwiller di chuyển đến bìa rừng phía Tây để tăng cường tại khu vực này .

Ngay khi quan sát thấy đội hình tiếp viện của quân Phổ đang di chuyển xuống thung lũng Sauer thì Pellé (Sư đoàn 2/Quân đoàn 1) đã triển khai toàn bộ 3 khẩu đội của sư đoàn bố trí ở phía nam làng  Frœschwiller , lần lượt từ trái sang phải gồm : Khẩu đội 9/9e RA ; Khẩu đội 12/9e RA và Khẩu đội 10/9e RA (Mitrailleuse). Tuy nhiên ngay khi vừa nhìn thấy khẩu đội Mitrailleuse thì trận địa Dieffenbach , cụ thể là Khẩu đội 3 ; Khẩu đội 4 ; Khẩu đội 5 ; Khẩu đội 6 ; Khẩu đội V ; Khẩu đội VI/FAR 5 ngay lập tức nã đạn dồn dập khiến khẩu đội Mitrailleuse thiệt hại nặng nề nên buộc phải rút lui sau khi chỉ bắn được một lúc . 2 khẩu đội còn lại của sư đoàn vẫn tiếp tục nã đạn về phía bộ binh Phổ tại thung lũng Sauer suốt 2 tiếng sau đó cho tới khi hết đạn . Sư đoàn Ducrot trong khi đó cũng triển khai Khẩu đội 6/12e RA đến  Frœschwiller và Khẩu đội 6/12e RA bố trí ở mép Đông Bắc ngôi làng để chuẩn bị đáp trả đợt tấn công tiếp theo của quân Phổ , 2 khẩu đội của Sư đoàn Ducrot bắn với tốc độ chậm nhằm tiết kiệm đạn nên vẫn giữ nguyên tại vị trí này cho tới khi trận chiến kết thúc . Kể từ sau 2 giờ chiều thì do bộ binh 9.Inf.Div. bên hữu ngạn bắt đầu tiến lên phía trước và che hết tầm bắn của trận địa Dieffenbach , đây là lí do vì sao 4 khẩu đội này lại có thể ở nguyên vị trí của mình trong thời gian dài tới vậy

Tới khoảng 2 giờ chiều , Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn F./IR 58 đã triển khai dọc lối ra Tây Bắc làng Wœrth và bắt đầu tiến về phía  Frœschwiller dọc phía Nam con đường . 2 tiểu đoàn thoạt đầu đầu đẩy lùi 9 đại đội của 2e Zouaves về phía Tây nhưng ngay khi chỉ cách 9 đại đội còn lại của trung đoàn bố trí ở phía Bắc con đường thì toàn bộ 2e Zouaves xông lên với lưỡi lê khiến 2 tiểu đoàn Phổ vỡ trận và chạy trở về Wœrth  . Trung đoàn Zouaves đuổi theo và tiến vào dọc con phố chính  , tuy nhiên ngay lập tức đã hỏa lực bắn tới tấp từ 2 bên trên các ô cửa sổ , hàng rào và mái nhà từ 2 lữ đoàn đang phòng ngự tại đây .

‘’Thiếu úy Cheylard ngã xuống trên con đường chính sau khi nhận 7 phát đạn’’

2e Zouaves hoàn toàn bị hỏa lực súng trường nghiền nát với khoảng nửa trung đoàn bị loại khỏi vòng chiến . Những người còn sống sót chạy ngược về phía Tây lên các con đồi ở gần đó .

Tại khu vực Spachbach , Lữ đoàn bộ binh 18 ngay lập tức tấn công lên đồi Calvaire ngay sau khi vượt qua sông Sauer . Nhiệm vụ thiết lập cầu qua sông được giao cho Đại đội công binh 3 nhưng Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn II./IR 47 không đợi cầu xây xong mà lội luôn sang bờ Tây để hỗ trợ cho 6 đại đội của 10.Inf.Div. đang bám trụ trên đường Wœrth-Haguenau . Ngay khi vượt sông và di chuyển đến con đường , Đại đội 4 bên cánh trái ngoài cùng đã thiết lập kết nối với IR 87  (Quân đoàn XI.) - lúc này đang tấn công vào rừng Niederwald . Phần còn lại của 2 tiểu đoàn sau đó đã hội quân với Tiểu đoàn I/IR 50 . Cả 3 tiểu đoàn sau đó tấn công lên đồi Calvaire từ phía Nam , đẩy lùi Tiểu đoàn 1/21e RI , Tiểu đoàn Chasseurs 17 cùng thành phần từ Tiểu đoàn 1/2e Zouaves . Ngay khi quân Phổ vừa tiến lên đỉnh đồi thì toàn bộ Tiểu đoàn 1/2e Zouaves lúc này đang đợi sẵn ở dốc đồi phía Bắc bắt đầu tiến lên với lưỡi lê , Tiểu đoàn 1/21e RI cùng Chasseurs cũng theo đó bắt đầu tiến lên , đẩy lùi 3 tiểu đoàn Phổ trở về con mương ở đường Wœrth-Haguenau  . Toàn bộ hỏa lực của 4 tiểu đoàn từ IR 47 và IR 50 cố gắng ngăn chặn đòn phản công của 3 tiểu đoàn Pháp , đại tá chỉ huy của IR 47 thiệt mạng trong quá trình trong khi đại tá chỉ huy của IR 50 bị thương nặng .  

Lúc này là khoảng 2 giờ chiều , khi cả 17.Inf.Bde. lẫn 18.Inf.Bde. đang chuẩn bị cho đòn đánh tiếp theo thì một sĩ quan phụ tá của Vương thái tử đã tới báo cho Kirchbach rằng Quân đoàn I. Bayern đã di chuyển tới chiến trường , một lúc sau thì đích thân Thượng tướng von der Tann tới gặp Kirchbach để xác nhận . Như vậy vào lúc này , Quân đoàn V. đã có thể tự do tung toàn bộ lực lượng sang hữu ngạn Sauer để tổ chức các đòn tấn công quyết định mà không cần phải lo giữ dự bị ở phía sau . Kirchbach do đó lệnh cho toàn bộ 2 sư đoàn bên bờ Tây Sauer tổ chức đợt tấn công tiếp theo . Bên cánh phải , Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn F./IR 58 tổ chức thành đội hình khối cột đại đột và bố trí ở hai bên đường Wœrth-Frœschwiller tương ứng ; bảo vệ cánh trái của IR 58 là 5 tiểu đoàn có sẵn của 19.Inf.Bde. gồm I./IR 46 , II./IR 46 và GR 6 . Bên cánh trái 18.Inf.Bde. sẽ tấn công lên đồi Calvaire và làng Elsasshausen . Vào lúc này Tiểu đoàn II./IR 50 cùng 8 đại đội từ GR 7 lúc này vừa mới vượt sông tiến hành tấn công ngược trở lại lên đồi . 8 đại đội của GR 7 tiến lên theo đội hình khối cột đại đội với Tiểu đoàn I. ở giữa tiến theo hướng Elsasshausen ;  Đại đội 7 và 8 bên cánh phải tiến lên đồi Calvaire ; Đại đội 10 và 12 bên cánh trái tiến thẳng vào rừng Niederwald ( Đại đội 9 và Đại đội 11/GR 7 lúc này đang bố trí ở đoạn hào tránh pháo trên con đồi phía Bắc Spachbach , Đại đội 5 và Đại đội 6 làm dự bị ở ngôi làng) . Khẩu đội I./FAR 11 tại trận địa Gunstett của Quân đoàn XI. vào lúc này bắt đầu bắn về làng Elsasshausen ngay khi vừa triển khai , hỗ trợ cuộc tấn công này . Tiểu đoàn I./IR 50 trong khi đó di chuyển dọc thung lũng giữa đồi Calvaire và ngọn đồi phía Nam làng Elsasshausen nhằm tấn công ngôi làng từ phía Nam .

Thoạt đầu bước tiến của I./IR 50 dưới thung lũng Elsasshausen không bị phát hiện bởi Tiểu đoàn 1/56e RI , lúc này đang bố trí ở khu rừng nhỏ ở phía Nam Elsasshausen , nhưng sau đó đã bị chặn lại bởi Tiểu đoàn 3/3e Zouaves , lúc đó đang bố trí ở giữa rừng Niederwald và cánh rừng này . Sau lưng I./IR 50 ; 10./GR 7 và 12./GR 7 dễ dàng tiến dọc rừng Niederwald , trước đó đã được dọn dẹp sẵn bởi cuộc tấn công của Quân đoàn XI. vào khoảng 1 tiếng trước ; Tiểu đoàn I./GR 7 trong khi đó tiến đến tăng cường cho I./IR 50 ở thung lũng Elsasshausen .  Ở phía Bắc 7 tiểu đoàn của Quân đoàn V. từ Wœrth đang dần dần đẩy lùi chiến tuyến của Sư đoàn Raoult về làng Frœschwiller , cộng với bước tiến trong rừng Niederwald đã đưa các lực lượng phòng ngự trên đồi Calvaire vào thế cô lập . Vào lúc này do đồi Calvaire là vị trí cuối cùng của quân Pháp nhô ra bờ sông Sauer nên bị bắn phá rất ác liệt toàn bộ hỏa lực pháo binh Quân đoàn V. Đại tá chỉ huy của 21e RI vào lúc này cố gắng bắn trả về phía pháo binh Phổ bằng loạt vô lê của 2 đại đội vẫn còn giữ vững đội hình từ Tiểu đoàn 1 , nhưng ngay khi 2 đại đội vừa tiếp đến mép đồi thì toàn bộ 84 khẩu pháo tại Dieffenbach bắt đầu nã loạt đạn chùm cực kỳ khủng khiếp cùng với hỏa lực súng trường tứ phía khiến các binh sĩ không thể nghe rõ hiệu lệnh , hoảng loạn và bắt đầu nã đạn một cách hỗn loạn . Trung tá Donieu và Tiểu đoàn trưởng Labaume cố hết sức để gọi 2 đại đội rút lui trở lại , cả 2 sau đó đều bị bắn tử thương . Các đại đội của IR 47 và GR 7 tận dụng thời cơ này đã leo lên và chiếm giữ đoạn dốc Đông Nam đồi Calvaire . Tuy nhiên những nỗ lực cố gắng kiểm soát đỉnh đồi của 18.Inf.Bde. đều thất bại nên lữ đoàn buộc phải chờ đợi bước tiến của 17.Inf.Bde. ở dốc phía Bắc của con đồi .

Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn F./IR 58 tiến dọc con đường dẫn tới Frœschwiller theo 8 khối cột đại đội nhưng nhanh chóng vỡ ra thành một khối tản rộng trước hỏa lực của 3 tiểu đoàn Pháp ở hướng đối diện . Toàn bộ Sư đoàn Raoult vào lúc này  tương tự như vậy cũng bố trí thành nhóm tản rộng trước hỏa lực bắn trả ngược lại nên rất khó để xác định rõ vị trí của từng đơn vị ở khu vực . von der Esch (tham mưu tưởng V.AK.) quan sát thấy bước tiến của IR 58 khựng lại nên đã triển khai Tiểu đoàn F./IR 46 (lúc này đang làm dự bị tại Wœrth) di chuyển vòng qua cánh phải của IR 58 qua cửa bắc ngôi làng , sau đó tiến lên khe dốc nằm ở phía Đông làng Frœschwiller (nằm ở chân dốc phía Nam đồi 241 ở Đông Bắc Frœschwiller) . Đại đội 12 của trung đoàn triển khai tản rộng dẫn đầu cuộc tấn công , phần còn lại của tiểu đoàn theo sau theo đội hình khối cột (riêng Đại đội 9 ở lại phía sau bảo vệ 6 lá cờ hiệu của trung đoàn) . Phòng ngự làng Frœschwiller trên con đồi ở phía Bắc khe dốc này là 48e RI , với một phần lực lượng trước đó đã di chuyển vào rừng  Frœschwiller để hỗ trợ cho 2e TA theo yêu cầu của Đại tá Suzzoni .Quân Phổ nhanh chóng chiếm lĩnh toàn bộ khe dốc , Đại đội 12./IR 46 tiếp cận chân dốc đồi 241 và bắt đầu lao lên dốc với lưỡi lê ,nhưng ngay khi vừa lên đến đỉnh đồi thì trúng hỏa lực dội tới từ chiến lũy ở khoảng cách rất gần bởi Tiểu đoàn 3/48e RI và một phần Tiểu đoàn 2/78e RI- lúc này đang được Raoult vội điều tới khu vực này để chặn đứng quân Phổ . 2 Đại đội còn lại của F./IR 46 leo lên đỉnh đồi đáp trả lại bằng loạt bắn nhanh  . Thiếu tá Campe  - chỉ huy Tiểu đoàn F. sau đó cho toàn bộ 3 Đại đội tấn công chiến lũy với lưỡi lê , đẩy lùi Tiểu đoàn 3/48e RI vào trong rừng theo hướng Tây Bắc.  Trung tá Thomassin (48e RI) vào lúc này tìm mọi cách để đưa quân của mình trở lại vị trí , ông đặt chiếc mũ kepi lên đầu thanh đao một mình chạy về phía địch , ngay khi vừa lên đến đỉnh đồi thì trúng đạn lăn xuống dốc tới chân của lính Phổ .  

Vị trí từ đường Frœschwiller-Wœrth nhìn về phía quân Phổ

Tiểu đoàn F./IR 46 dù đã kiểm soát được chiến lũy trên đồi 241 nhưng không thể tiếp tục tiến lên phía trước bởi hỏa lực súng trường từ phía Nam cùng hỏa lực từ Khẩu đội 9/12e RA (Mitrailleuse) nã loạt đạn áp chế xuống dưới khe dốc . Một cuộc đấu súng tại chỗ đã nổ ra ở khu vực này và tình huống sẽ không có gì thay đổi cho tới tận 4 giờ 30 chiều . Bên cánh trái của 19.Inf.Bde.  , Đại đội 9 và Đại đội 12/GR 6 sau khi đánh bật được cuộc tấn công của 2e Zouaves thì Đại úy Wolf đã gom toàn bộ các lực lượng có sẵn để tiến lên đồi Calvaire từ phía Đông Bắc cùng 2 đại đội bên cánh phải của Tiểu đoàn I./IR 46 , Tiểu đoàn II/.IR 46 cùng 2 đại đội từ FR 37 tiến theo hướng Elsasshausen , đe dọa Calvaire từ phía Bắc . Tới khoảng 2 giờ 30 thì toàn bộ đồi Calvaire đã bị đe dọa từ hướng Bắc tới hướng Tây Nam nên Tiểu đoàn 1/21e RI cùng Tiểu đoàn 2/2e Zouaves buộc phải rút lui để tránh bị bao vây , đồi Calvaire rơi vào tay 19.Inf.Bde.

Thống chế MacMahon lúc đó đang quan sát trận chiến ở phía Nam đường Wœrth-Elsasshausen có thể thấy rõ đồi Calvaire đã rơi vào tay của quân Phổ . Ông liền lệnh cho Lữ đoàn Nikolaï (3e RI ; 21e RI ) từ Sư đoàn Conseil Dumesnil phản công chiếm lại quả đồi này . Do Thiếu tướng Nikolaï đang nghỉ bệnh ở Reichshoffen nên Đại tá Champion tạm thời chỉ huy lữ đoàn . 3e RI hiện đang ở Tây Nam Elsasshausen làm dự bị , Tiểu đoàn 1/21e RI sau trận chiến trên đồi Calvaire đã bắn hết đạn và ở hướng Wœrth Tiểu đoàn 1/2e Zouaves vẫn đang cố gắng bám trụ trước sức ép của 18.Inf.Bde.  Champion tiến hành tăng cường Tiểu đoàn 1/21e RI bằng Tiểu đoàn 1/3e RI , 2 tiểu đoàn còn lại của 3e RI ban đầu bố trí ở phía sau bên phải nhưng cũng được Champion đưa lên phía trước lập thành một hàng duy nhất . Đội hình tiến về hướng đồi Calvaire và ngay lập tức đã nhận loạt đạn súng trường bắn trả dữ dội cũng như hỏa lực lựu đạn từ trận địa Dieffenbach . Champion cố gắng giữ vững đội hình của mình tiếp cận đồi Calvaire , bộ binh Phổ vừa rút lui vừa bắn trả và dần dần thì bước tiến của 3e RI khựng lại . Champion sau đó cho toàn bộ trung đoàn cởi quân trang , lắp lê và chạy thẳng lên đỉnh đồi đẩy lùi các đơn vị của 18.Inf.Bde. xuống dốc đồi phía Đông . Cuộc đấu súng quyết liệt sau đó bắt đầu nổ ra giữa 3e RI , Tiểu đoàn 1/21e RI , 2e Zouaves trên đỉnh đồi bắn xuống và IR 47 cùng GR 7 dưới thung lũng Sauer bắn lên . 3e RI chịu thiệt hại rất nặng trong quá trình (19 sĩ quan) , Đại tá Champion bị loại khỏi vòng chiến và quyền chỉ huy lữ đoàn nhường lại cho Đại tá Morand (21e RI) . Hỏa lực từ trận địa Dieffenbach vào lúc này bắn tới tấp lên đồi Calvaire buộc toàn bộ lữ đoàn phải rút lui về vị trí ban đầu để tránh thương vong , sau đó bộ binh Phổ một lần nữa chiếm lĩnh đồi Calvaire . Lữ đoàn Nikolaï rút lui về vị trí của Tiểu đoàn Chasseurs 17 và Tiểu đoàn 1/47e RI ở ngay phía Nam làng Elsasshausen.

Trong khi 18.Inf.Bde. đã kiểm soát được đồi Calvaire ở lần thứ nhất thì ở khu vực của 17.Inf.Bde. và 19.Inf.Bde. , các đơn vị chiến đấu ở hướng Frœschwiller dọc hai bên đường Wœrth-Frœschwiller đang dần dần đẩy lùi Tiểu đoàn 3/2e Zouaves và Tiểu đoàn 3/36e RI . Nhận thấy vào lúc này bộ binh địch ở phía Đông làng Elsasshausen đã bị chặn đứng bởi hỏa lực từ Tiểu đoàn Chasseurs 17 và Tiểu đoàn 1/47e RI giúp cho Lữ đoàn Nikolaï có đủ thời gian để tập hợp quân số và tổ chức phòng ngự quanh ngôi làng , Thống chế MacMahon lệnh cho Lữ đoàn Maire - lữ đoàn còn lại của Sư đoàn Conseil-Dumesnil tung đòn phản công về hướng làng Wœrth để gỡ bỏ áp lực cho Sư đoàn Raoult . Lữ đoàn Maire vào lúc này bố trí ở phía Tây Elsasshausen thành một hàng gồm các khối cột tiểu đoàn đôi với Tiểu đoàn 2 và Tiểu đoàn 3/47e RI bên cánh phải , Tiểu đoàn 2 và Tiểu đoàn 3/99e RI bên cánh trái , để lại Tiểu đoàn 1/99e RI ở lại cánh rừng phía Nam làm dự bị . Ngay khi đội hình của 4 tiểu đoàn vừa lộ diện thì loạt đạn lập tức ập tới khiến lữ đoàn chịu thương vong nặng , Maire sau đó cho toàn bộ cởi bỏ quân trang và tiến thẳng vào làng Wœrth , thậm chí chiếm được một vài tòa nhà trước khi bị đánh bật trở lại. Lữ đoàn chịu thiệt hại rất nặng bởi hỏa lực pháo binh trong quá trình : 47e RI mất 32 sĩ quan , 99e RI mất 24 sĩ quan , Thiếu tướng Maire tử trận , Đại tá de Grammont bị lựu đạn thổi bay cả cánh tay , cả 2 tiểu đoàn của 47e RI giờ đây đều được chỉ huy bởi một đại úy . Lữ đoàn vừa rút lui vừa tìm chỗ ẩn ấp trên đường để tập hợp quân số , Tiểu đoàn 1/99e RI buộc phải triển khai lên phía trước để che chắn cho cuộc rút lui và cũng chịu thiệt hại nặng . Cùng lúc với Lữ đoàn Maire , Tiểu đoàn 2 và Tiểu đoàn 3/3e Zouaves  cùng Tiểu đoàn 3/36e RI ở phía Bắc cũng không trụ được trước hỏa lực bắn phá của pháo binh Quân đoàn V. nên cũng từ từ rút lui về Frœschwiller .

Cùng lúc với cuộc phản công của Lữ đoàn Maire , Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 2/36e RI trước đó chiến đấu trong rừng Frœschwiller chống lại Sư đoàn 4 Bayern nhưng đã thay đổi vị trí xuống phía Bắc đường Wœrth-Frœschwiller nhằm chống lại đợt tấn công của 10.Inf.Div. nhằm vào Frœschwiller . Đại tá Krien lệnh cho cả 2 tiểu đoàn tiến lên tấn công với lưỡi lê về phía Wœrth , cũng giống với Lữ đoàn Maire thì cuộc tấn công đã thất bại với thương vong nặng , bản thân Krien cũng bị loại khỏi vòng chiến . 36e RI sau đó tập hợp quân số và tung đòn phản công thứ hai với kết quả tương tự . 2 tiểu đoàn sau đó rút lui về Frœschwiller , một phần trung đoàn rút lui vào rừng  Frœschwiller , mất 26 sĩ quan trong quá trình .

Trước các cuộc tấn công quyết liệt của quân Pháp , Trung tướng von Kirchbach quyết định sẽ đưa toàn bộ pháo binh Quân đoàn V. sang hữu ngạn Sauer để bảo vệ bàn đạp tại Wœrth và đồi Calvaire  , trước đó thì trận địa tại Dieffenbach hầu như không thể nổ pháo do góc bắn bị chặn lại bởi bộ binh Phổ tấn công lên các con đồi ở phía Tây .

Khẩu đội 4/FAR 5 di chuyển qua sông tại Wœrth bằng cây cầu đã được sửa chữa bởi công binh , theo sau bởi 4 khẩu đội (5 ; 6 ; V ; VI ) của Sư đoàn bộ binh 10 và cuối cùng là Khẩu đội 3 , Khẩu đội III. cùng Khẩu đội IV. Khẩu đội 4 di chuyển dọc đường Wœrth-Elsasshausen và bố trí trên đồi Calvaire , lúc này bắt gặp các Khẩu đội của Quân đoàn XI. vừa di chuyển qua rừng Niederwald ở phía Nam để bắn về sườn phải quân Pháp . Khẩu đội 3/FAR 5 cùng 4 khẩu đội của Sư đoàn bộ binh 9 trong khi đó di chuyển lên phía Bắc dọc đường Wœrth-Gœrsdorf và bố trí ở phía Tây của 4 khẩu đội của Quân đoàn I.Bayern tại Gœrsdorf.

Phần còn lại của bộ binh Quân đoàn V. trong khi đó được đẩy hết lên phía trước để bảo vệ pháo binh : 3 Đại đội của F./IR 47 (Đại đội 9 lúc này đang chiến đấu cùng với IR 50) di chuyển qua  Wœrth và tiến đến vị trí ở phía Nam đường Wœrth-Frœschwiller ; Tiểu đoàn II./GR 6 để lại một đại đội để bảo vệ trận địa Dieffenbach đã vượt sông cùng Tiểu đoàn II./IR 58 ở phía Nam Wœrth bằng cây cầu khỉ và di chuyển về hướng Frœschwiller và Elsasshausen tương ứng . Đại đội công binh sau khi hoàn thành cây cầu cho pháo binh chỉ để lại một phân đội để giữ cầu , còn lại tiến lên tuyến đầu để hỗ trợ bộ binh .  Tiểu đoàn II./IR 59 vượt sông bằng cây cầu khỉ ở phía Nam Wœrth tạm thời được giữ ở phía sau để bảo vệ cho các khẩu đội vừa mới vượt sông .

Sau trận chiến khốc liệt ở thung lũng Sauer , nhiều sĩ quan chỉ huy đã bị loại khỏi vòng chiến ví dụ như Đại tá von Stosch (IR 46) , Thiếu tá von Heugel (GR 6) , Đại tá von Bothmer (17.Inf.Bde.) . Lợi dụng đặc điểm của địa hình tại khu vực , 4 sư đoàn của MacMahon vẫn có thể bám trụ tại khu vực Frœschwiller-Morsbronn bằng hỏa lực áp chế , cứ mỗi lần bộ binh Quân đoàn V. tiến lên phía trước thì đều dễ dàng bị đánh bật lại với thương vong nặng . Do đó để có thể tiếp tục tấn công thì buộc phải chờ cho tới khi toàn bộ pháo binh Quân đoàn vượt sông hoặc chờ 2 Quân đoàn ở hai bên cánh thực hiện các đòn vặn sườn nhằm vào vị trí của MacMahon . 

10.Đòn vặn sườn của Quân đoàn XI. nhằm vào rừng Niederwald

Toàn bộ đội hình của Quân đoàn XI. vào lúc này chuyển hướng lên phía Bắc , cánh phải tiến sâu vào rừng Niederwald . Tiểu đoàn F./IR 94 di chuyển dọc bờ sông Eberbach với Đại đội 9 và 10 ở hữu ngạn ; Đại đội 11 và 12 ở tả ngạn , tiểu đoàn sau khi vượt qua sông bằng cây cầu ở đường Gunstett-Eberbach đã bố trí ở mặt phía Nam ngôi làng , tiếp tục đe dọa bọc sườn các đơn vị còn lại của Sư đoàn Lartigue . Nằm bên cánh phải của F./IR 94 là Tiểu đoàn II. và Tiểu đoàn I./IR 32 làm mũi tiến trung tâm của cánh trái Quân đoàn hướng thẳng lên đồi 222 và con đường dẫn đến Elsasshausen xuyên qua rừng Niederwald . Nằm sau bên phải của IR 32 là Tiểu đoàn II. và Tiểu đoàn I./IR 94 tiến lên phía Bắc bằng đường Morsbronn-Elsasshausen . Sư đoàn Lartigue tại làng Eberbach vào lúc này không có cách nào chống cự đợt tiến công tiếp theo của Quân đoàn XI. nên một lần nữa buộc phải tiếp tục rút lui khỏi Eberbach và lùi về hướng Tây đến Schirlenhof , cuộc rút lui được bảo vệ bởi 3e TA cùng Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 3/56e RI bố trí ở ngọn đồi phía Tây Bắc Eberbach làm hậu quân . Vào lúc này 3e TA chỉ còn khoảng 500-600 tay súng với hầu hết các sĩ quan đều đã bị loại khỏi vòng chiến cố gắng nã đạn về Tiểu đoàn F./IR 94 ở dưới thung lũng Eberbach , tuy nhiên 2 đại đội bên cánh phải của F./IR 94 thực hiện đòn vặn sườn khiến Turco buộc phải bỏ vị trí . Cuộc rút lui của 3e TA được bảo vệ bởi hỏa lực từ Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 3/56e RI bố trí ở bìa rừng Schirlenhof , F./IR 94 không truy đuổi theo mà chỉ để lại Đại đội 9 đồn trú ở làng Eberbach , phần còn lại của tiểu đoàn tiến theo hướng Bắc để hội quân với lữ đoàn . Pháo binh Sư đoàn Lartigue , sau khi cố gắng chiến đấu tới phút cuối cùng ở Eberbach đã rút lui về Gundershoffen (Khẩu đội 11, 12/12e RA) và Reichshoffen (7 , 10) . Thượng tướng Lartigue cùng một nhóm quân từ 3e Zouaves bám trụ ở một khu vườn tại Tây Bắc Eberbach chỉ rút lui khi quân Phổ đã đến rất gần . Sư đoàn yếu ớt của Lartigue giờ đây tập trung ở Schirlenhof mà không thể làm gì để ngăn Quân đoàn XI. tiếp tục tấn công vị trí Elsasshausen-Frœschwiller nên Sư đoàn 4 xem như đã bị loại khỏi vòng chiến . Sư đoàn sau đó sẽ rút lui về Gundershoffen cùng với Sư đoàn kỵ binh của quân đoàn .

Bên cánh phải của Quân đoàn XI. , Tiểu đoàn I. cùng Tiểu đoàn II./IR 83 tiến vào rừng Niederwald dọc đường Morsbronn-Elsasshausen đã chạm trán với phần còn lại của 3e Zouaves và Tiểu đoàn 2/56e RI - lúc này đang cố gắng bám trụ ở nửa phía Bắc khu rừng trước các cuộc tấn công dồn dập từ hai phía . 2 tiểu đoàn IR 83 nhanh chóng triển khai thành một hàng tản rộng để đáp trả , từ từ đẩy lùi quân Pháp đến bìa rừng phía Bắc . Tại đây IR 83 đã bắt gặp với nhóm tấn công của 41.Inf.Bde. trước đó xuất phát từ Spachbach , Tiểu đoàn I và Tiểu đoàn II./IR 88 cũng bố trí thành một hàng tản rộng ở bìa rừng phía Bắc , nối dài chiến tuyến của IR 83 bên cánh trái . Toàn bộ 4 tiểu đoàn của Pháp sau đó đã rút lui lên cánh rừng nhỏ nằm giữa rừng Niederwald và làng Elsasshausen để cố gắng tiếp tục bám trụ . Nhóm quân trộn lẫn các đơn vị giữa IR 95 , FR 80 và IR 87 bố trí ở sau lưng giữa IR 88 và IR 83 . Tới khoảng hơn 2 giờ chiều thì  41.Inf.Bde. đã thiết lập kết nối với Quân đoàn V. khi các đơn vị của GR 7 , IR 47 và IR 50 bắt đầu tấn công lên đồi Calvaire và thung lũng Elsasshausen .

 

Vào lúc này thì tư lệnh Quân đoàn XI. đã nhận được mệnh lệnh của Tập đoàn quân trong việc tiến hành trận chiến nhằm đánh vào sườn Elsasshausen để mở đường cho Quân đoàn V.  Nhằm tận dụng tối đa thành công của mình , Trung tướng von Bose nhanh chóng đưa toàn bộ Quân đoàn của mình vượt sông Sauer để tung đòn đánh tiếp theo trước khi quân Pháp kịp chuẩn bị vị trí phòng ngự ở phía Nam Elsasshausen . Chỉ huy pháo binh Quân đoàn XI. trước đó đã cho Khẩu đội I/FAR 11 sang bờ Tây Sauer và di chuyển dọc đường Wœrth-Haguenau sau lưng Tiểu đoàn F./IR 83. Sau đó 3 tiểu đoàn pháo bộ được lệnh cơ động đến vị trí mới ở hữu ngạn Sauer , chỉ để lại một khẩu đội ở trận địa Gunstett cùng với Khẩu đội pháo kỵ 3*  . 3 tiểu đoàn dự bị tại Gunstett (F./IR 88 ; II./IR 82 ; F./IR 82) tiến hành vượt sông tại Spachbach , sau đó di chuyển dọc thung lũng Elsasshausen . Kể từ giai đoạn này đổ về sau , lợi thế trên chiến trường đã ngã hoàn toàn về phía quân Đức . Đòn vặn sườn của Lữ đoàn 44 đã phá vỡ thế sa lầy của các đòn đánh trực diện trước đó.

*: Ban đầu thì Trung tướng von Bose lệnh cho sĩ quan pháo binh để lại một phần các khẩu đội ở trận địa Gunstett để hỗ trợ cho bộ binh Quân đoàn V. tại Wœrth nên phải một lúc sau thì phần còn lại của pháo binh Quân đoàn XI. mới tiến hành vượt sông .

Vào khoảng 2 giờ chiều , việc Quân đoàn XI. sau khi chiếm lĩnh rừng Niederwald không những đưa Elsasshausen cùng tuyến đường rút lui từ Frœschwiller về Reichshoffen vào tầm ngắm mà giờ đây không còn bất cứ chướng ngại vật nào nằm chắn ngang giữa Quân đoàn XI. và Quân đoàn V. Đòn tấn công phối hợp từ nhiều hướng của Tập đoàn quân III. giờ đây đã có thể được tiến hành .

 MacMahon cho tham mưu trưởng của mình đến gặp Thượng tướng Ducrot (Sư đoàn 1) nhằm yêu cầu ông này triển khai toàn bộ lực lượng còn lại của Sư đoàn để di chuyển đến Elsasshausen . Sư đoàn Ducrot chiến đấu ở rừng Frœschwiller từ lúc sáng đã triển khai Lữ đoàn 2 cùng Tiểu đoàn Chasseurs 13 và 9 đại đội từ 18e RI từ Lữ đoàn 1 (Wolff). Do đó Ducrot chỉ còn lại 4 tiểu đoàn : Tiểu đoàn 2/18e RI và 96e RI bố trí làm dự bị ở làng Frœschwiller. 96e RI triển khai thành khối cột theo hàng bắn với cánh phải di chuyển dọc theo thượng nguồn thung lũng Eberbach . Khi trung đoàn vừa đi qua vị trí cách phía Tây Elsasshausen thì cả 3 tiểu đoàn tách ra và lập thành khối cột tiểu đoàn theo cặp đại đội , xoay mặt về phía Đông . Tiểu đoàn 3 bên cánh trắi tách ra khỏi trung đoàn để hỗ trợ cho Sư đoàn Raoult , 2 tiểu đoàn còn lại di chuyển thành một hàng khối cột tiến quân dọc khu vực giữa Elsasshausen và Petit-Bois . Ngay khi vừa tiến lên đoạn dốc từ dưới thung lũng Eberbach thì cả 3 tiểu đoàn được chào đón bởi loạt đạn khủng khiếp từ phía Nam , chịu thương vong nặng . Dù vậy thì trung đoàn vẫn tiếp tục tiến lên phía trước .

Đại tá trung đoàn đi cùng với Tiểu đoàn 1 tiến vào Petit-Bois chỉ vừa kịp lúc để tàn quân của nhiều trung đoàn khác nhau tiếp tục bám trụ ở phần phía Đông và phía Nam cánh rừng này . Sau đó các lực lượng này tiếp tục nã đạn về phía quân Phổ ở bìa Bắc rừng Niederwald ngăn không cho quân Phổ tiến vào Petit-Bois để tiếp viện . Tới khoảng 2 giờ 45 thì nửa tiểu đoàn bên phải (các Đại đội 4,5,6) chỉ huy bởi Tiểu đoàn trưởng Piétri xông lên phía trước với lưỡi lê . Bước tiến của 3 đại đội đâm thẳng vào vị trí IR 83 dọc đường Haguenau-Wœrth đã đẩy lùi Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn II./IR 83 vào sâu trong rừng , tuy nhiên các tiểu đoàn Phổ ở phía sau lúc này được triển khai sang hai bên cánh để đáp trả quân Pháp - bên trái là Tiểu đoàn F./IR 94 , bên phải là Tiểu đoàn Jäger 11 và sau lưng là 2 tiểu đoàn còn lại của IR 94 cùng Thiếu tướng Schkopp , bố trí ở hai bên đường Elsasshausen-Morsbronn . Toàn bộ 6 tiểu đoàn tiến lên theo nhịp trống , đẩy lùi nhóm tản rộng của Piétri quay trở lại vị trí ban đầu của mình . Đại đội 7 và Đại đội 12/IR 94 tiến hành bắn nhanh khiến nửa tiểu đoàn của Pháp vỡ trận , Đại tá Franchessin trúng 3 phát đạn , Tiểu đoàn trưởng Piétri tử trận .  Quân Phổ sau đó truy đuổi theo tàn quân của tiểu đoàn vào Petit-Bois  . Từ phía Đông , Tiểu đoàn F./IR 88 trong khi đó cũng tiến vào cánh rừng này  và hội quân cùng với 2 tiểu đoàn còn lại của trung đoàn tại đây . Trước tình thế ngặt nghèo , Trung sĩ Rame - chỉ huy tạm thời của Đại đội 4/Tiểu đoàn 1/96e RI vào lúc này hối thúc các binh sĩ tung đòn phản công để kìm chân quân Phổ ,sau đó thì Rame bị giết chết ngay lập tức , toàn bộ nửa tiểu đoàn của Piétri có nguy cơ bị bao vây ở trong rừng . Tiểu đoàn 2/96e RI vào lúc này ngay lập tức tiến vào rừng cứu phần còn lại của Tiểu đoàn 1 cùng Trung tá Bluem sau đó rút lui trở về làng Elsasshausen .  Tiểu đoàn 3/96e RI trong khi đó bị dội hoả lực dữ dội khi vừa tiến lên đỉnh dốc ở phía Bắc Elsasshausen nên không thể triển khai thành đội hình chiến đấu , buộc phải rút lui về sau . 20 sĩ quan từ 96e RI sau đợt giao tranh đã bị loại khỏi vòng chiến , bao gồm 10 người tử trận . Tham mưu trưởng Quân đoàn 1 - Thiếu tướng Colson trúng mảnh pháo ngay bên cạnh Thống chế MacMahon , lúc đó đang đứng gần làng Elsasshausen . Ở phía bên kia chiến tuyến , Đại tá von Jaski (IR 88) tử trận bởi sát thương từ một quả lựu đạn .

Ở phía sau , Thiếu tướng Wolff tiến hành xếp Tiểu đoàn 3 cùng 3 đại đội còn lại của Tiểu đoàn 1/18 e RI thành đội hình chiến đấu ở phía Nam làng Frœschwiller xoay mặt về phía Đông , đồng thời tập hợp tàn quân của 96e RI hướng mặt về phía Nam bố trí bên phải 18e RI để bảo vệ làng  Frœschwiller . Wolff sau đó đặt mũ kepi lên đầu lưỡi kiếm và chỉ về làng Wœrth , động viên các binh sĩ sẵn sàng tiến thẳng về phía trước . Ngay khi hiệu lệnh xuất kích bắt đầu , toàn bộ đội hình bắt đầu di chuyển trước hoả lực bắn phá quyết liệt bởi bộ binh và pháo binh Quân đoàn V. Thương vong ngày càng tăng dần cho tới khi tiếng trống hiệu lệnh ‘’dừng lại’’ nổi lên và toàn bộ 9 đại đội của 18e RI buộc phải rút lui về Frœschwiller . Chỉ sau 15 phút kể từ khi được triển khai , 9 đại đội đã có tổng cộng 16 sĩ quan cùng 373 hạ sĩ quan , binh sĩ  bị loại khỏi vòng chiến . Quá trình rút lui về Frœschwiller của 96e RI cũng diễn ra với tổn thất đáng kể , đáng chú ý Đại uý Boulanger nhận một phát đạn vào hông nên không thể đứng thẳng , ông ngồi dựa vào một cái cây và cầm khẩu súng trường cùng vài viên đạn nhặt được bắn trả hơn một tiếng đồng hồ cho tới khi được tới cứu bởi một xe cứu thương .

Như vậy đòn phản công của Lữ đoàn Wolff đã thất bại trong việc đẩy lùi các lực lượng của Quân đoàn XI. tiếp tục tấn công lên phía Bắc . Tình hình của quân Pháp vẫn không hề thay đổi và MacMahon chẳng còn lực lượng nào trong tay để có thể tiếp tục chống cự , mà vẫn chưa thấy Sư đoàn Lespart đâu nên ông gần như đã không còn bất cứ cơ hội  nào thậm chí chỉ để hoà trận chiến này .

11.Quân đoàn I Bayern tham chiến

Sau khi 4.(B.).Div. rút lui về Langensoulzbach sau cuộc tấn công vào rạng sáng ,  Sư đoàn Ducrot đã tranh thủ khoảng khắc này để nghỉ ngơi và tái tổ chức . Trong suốt khoảng thời gian từ 11 giờ trưa tới 1 giờ 30 chiều thì hai bên hầu như chỉ trao đổi một vài phát đạn ở khu vực của 1er Zouaves và 45e RI vào giữa trưa  . Gần cối xay Sage và cối xay cũ , 2e TA vẫn tiếp tục giao tranh với Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 2/5.IR và Tiểu đoàn 3/11.IR .

Tới khỏang 1 giờ 30 chiều thì Sư đoàn bộ binh 1 của Quân đoàn I. Bayern đã hành quân tới Gœrsdorf và bắt đầu triển khai toàn bộ 4 khẩu đội bố trí lên quả đồi ở Tây Nam Gœrsdorf , bắt đầu nã loạt đạn về bìa Đông rừng Frœschwiller . 2.(B.)Inf.Bde - lữ đoàn tiền quân tập trung ở phía Nam ngôi làng , còn lữ đoàn chủ lực được lệnh hành quân đến Gœrsdorf từ Preuschdorf . Vào lúc này Thượng tướng von der Tann cưỡi ngựa đến gặp Trung tướng von Kirchbach để thông báo , sau đó quay trở lại vị trí của 2.(B.).Inf.Bde. và lệnh cho Trung tướng von Stephan - tư lệnh sư đoàn nhằm bắt đầu tấn công với toàn bộ lực lượng của mình với mục tiêu vặn sườn cánh trái vị trí  của quân Pháp . Một sĩ quan sau đó cũng được gửi đến vị trí của 2.(B.)Inf.Div. nhằm lệnh cho sư đoàn này nhanh chóng hành quân đến chiến trường .

Đội hình hành quân của Sư đoàn bộ binh (Bayern) 1 :

- Tiền quân ( Lữ đoàn bộ binh 2 ) :
+ Tiểu đoàn 1. , Tiểu đoàn 2. và Tiểu đoàn 3./2.IR

+ Tiểu đoàn 1. và Tiểu đoàn 2/11.IR
+ Tiểu đoàn Jäger 4

- Chủ lực : ( Lữ đoàn bộ binh 1 )
+ Inf.-Leib-Rgt. (Trung đoàn bộ binh vệ sĩ)
+ Tiểu đoàn 1. và Tiểu đoàn 2./1.IR
+ Tiểu đoàn Jäger 2
+ Tiểu đoàn Jäger 9
+ 3.Chevaulegers
+ 2 Khẩu đội 4-Pfünder và 2 Khẩu đội 6-Pfünder 

 Toàn bộ 2.(B.)Inf.Bde. lập tức di chuyển tới bờ sông Sauer , dưới sự che chắn của Tiểu đoàn Jäger 4 và Tiểu đoàn 1./2.IR bên cánh phải , 4 tiểu đoàn còn lại vượt sông ở cối xay cũ và bố trí thành 2 tuyến : tuyến thứ nhất gồm Tiểu đoàn 2./2.IR và Tiểu đoàn 1./11.IR ; tuyến thứ hai gồm Tiểu đoàn 3./2.IR và Tiểu đoàn 2./11.IR . Ngay khi tới Gœrsdorf thì 1.(B.).Inf.Bde. nhận lệnh tiếp tục hướng đến cối xay cũ sau đó tiến quân dọc con đường dẫn tới Frœschwiller . 

Thượng tướng von der Tann thị sát chiến trường

Ngay khi phát hiện quân Bayern đang vượt sông , thành phần từ 2e TA cùng 48e RI và 78e RI bố trí tại bìa Đông rừng Frœschwiller ngay lập tức nổ súng . Tuy nhiên dưới hỏa lực áp chế từ 4 khẩu đội của sư đoàn thì quá trình vượt sông diễn ra không mấy khó khăn , tới khoảng 2 giờ chiều thì toàn bộ Lữ đoàn 2 đã đến hữu ngạn Sauer . 2 tiểu đoàn bên cánh phải nhờ được che chắn bởi khu rừng khỏi bộ binh Pháp bắt đầu tiến sâu vào rừng và bắt gặp với các đơn vị của Quân đoàn II. Bayern tại đây . 4 tiểu đoàn còn lại cơ động dọc khu vực trống nằm giữa sông Sauer và sông Sulzbach , sau đó vượt qua sông Sulzbach và bắt đầu lập thành đội hình chiến đấu . Tiểu đoàn 2./2.IR triển khai các khối cột đại đội , bên cánh phải là Tiểu đoàn 1./11.IR với 2 đại đội ở phía trước , Tiểu đoàn 3./2.IR cùng 2 đại đội của Tiểu đoàn 2./11.IR ở phía sau di chuyển theo hướng Bắc hội quân cùng với các đơn vị từ Quân đoàn I. Bayern . Lực lượng này bắt đầu tiến quân dưới hỏa lực bắn từ bìa Đông rừng   Frœschwiller .

Đại tá Suzzoni - 2e TA cùng các sĩ quan kiểm soát hỏa lực của trung đoàn của mình rất tốt , các binh sĩ thực hiện các loạt bắn bài bản theo hiệu lệnh tương tự như lúc tập trận về phía khu rừng nằm ở phía đối diện sông Sulzbach để áp chế bộ binh Bayern . Ngay khi 4 khẩu đội tại Gœrsdorf bắn tới thì toàn bộ nhanh chóng lùi vào chỗ nấp , trong khi bộ binh Bayern dần dần tiếp cận thì toàn bộ bất ngờ nã đạn tự do khiến đội hình tấn công của Bayern bị vỡ ra và chạy về vị trí ban đầu , các đơn vị của 2.(B.)Inf.Bde. sau đó không tiếp tục tấn công mà đứng tại chỗ đấu súng với 2e TA . Tuy nhiên vào lúc này 2e TA đã gần như cạn kiệt đạn dược  dù cho mỗi người đã được cấp thêm 2 bao đạn (210 viên đạn)  từ lúc sáng  , một vài sĩ quan được phái về doanh trại để tìm thêm đạn nhưng khi trở về họ chỉ đáp một câu ‘’Không còn! ‘’ . 4 khẩu đội của Sư đoàn 1 bắt đầu bắn phá đợt thứ hai  , lần này thì 2e TA đã bắt đầu chịu thương vong đáng kể , theo Tiểu đoàn trưởng Mathieu (Tiểu đoàn 1./2e TA) :

‘’Thân cây bị cào xé bởi đạn phá mảnh , cành cây bị bẻ gãy bởi lựu đạn và rơi xuống đầu các binh sĩ’’

Đại tá Suzzoni cố gắng động viên các binh sĩ cố gắng bám trụ , sau đó nói bằng tiếng Ả Rập : ‘’Chúng ta sẽ chết hết ở đây , nếu cần thiết ‘’’ . Thượng tướng Raoult lúc này đã nhận ra tầm quan trọng trong việc cố gắng bám trụ tại rừng  Frœschwiller , bởi nếu khu rừng này là chướng ngại vật duy nhất ngăn cách các lực lượng của Quân đoàn I. Bayern với Quân đoàn V. do đó ông đã điều Tiểu đoàn 1/78e RI và 4 đại đội từ Tiểu đoàn Chasseurs 8 đến tăng cường cho 2e TA , đồng thời yêu cầu viện trợ từ Sư đoàn Ducrot . Ducrot sau đó đã để lại Tiểu đoàn Chasseurs 13 ; Tiểu đoàn 3 và 3 đại đội từ Tiểu đoàn 1/18e RI - lúc này đang bố trí trên đường Frœschwiller-Reichshoffen và đường Frœschwiller-Neehwiller làm dự bị của Sư đoàn 1 . Raoult sau đó triển khai Tiểu đoàn Chasseurs 13 tiến vào rừng và tập trung sau lưng 2e TA trong khi 9 đại đội từ 18e RI bố trí ở bìa Nam rừng Frœschwiller , đoạn gần chỗ lồi Đông Bắc cùng 4 đại đội (3,4,5,6) của Tiểu đoàn Chasseurs 8 làm dự bị cuối cùng của Sư đoàn Raoult .

1.(B.)Inf.Bde. trong khi đó đã hành quân đến  Gœrsdorf vào khoảng 1 giờ 45 sau đó tiếp tục di chuyển dọc đường Gœrsdorf - cối xay Sage . Lữ đoàn triển khai đằng sau bên phải của lữ đoàn tiền quân với Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 2./Inf.-Leib-Rgt. bố trí ngang hàng bên sườn phải của Tiểu đoàn 3./2.IR ; Tiểu đoàn 3./Inf.-Leib-Rgt. bố trí ở phía sau ngay đoạn dốc dưới thung lũng Sauer  ; 2 tiểu đoàn của 1.IR bố trí sau đó và 2 tiểu đoàn Jäger bố trí sau cùng tại cây cầu bắc qua sông Sulzbach. 3.Chevaulegers tập trung ở cối xay cũ . Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn F./IR 59 (Quân đoàn V.) tại Gœrsdorf vào lúc này được đặt dưới quyền chỉ huy của Quân đoàn I. Bayern , làm dự  bị cuối cùng của Quân đoàn .

Ban đầu , sự xuất hiện của các lực lượng này không làm thay đổi tình huống quá nhiều , các đợt tấn công lưỡi lê liên tiếp bị chận lại bởi hoả lực khủng khiếp từ quân Pháp . Thiếu tướng von Orff nhận thấy rằng không thể tiến quân dọc con đường từ cối xay cũ đến Frœschwiller ra khỏi khu rừng nên ông chuyển hướng tiến công của Tiểu đoàn 1./2.IR , Tiểu đoàn Jäger 2 , Tiểu đoàn Jäger 4 , Tiểu đoàn Jäger 9 và Tiểu đoàn Jäger Nr.5 của Phổ từ hướng Đông Nam lên hướng Tây Bắc . Các đơn vị này sẽ băng qua khu vực trống ở phía Nam Langensoulzbach và vặn sườn bên cánh trái của quân Pháp . Phần còn lại của Lữ đoàn 1 sẽ di chuyển theo sau theo hướng này . 

12.Quân đoàn XI. đánh chiếm làng Elsasshausen

Khoảng 3 giờ chiều tại khu vực phía Bắc , Sư đoàn Ducrot vẫn đang giữ vững vị trí của mình ở rừng Frœschwiller với Tiểu đoàn 2 và Tiểu đoàn 3/45e RI bố trí gần lối vào phía Nam làng Neehwiller với Tiểu đoàn 2/18e RI hỗ trợ ở sau lưng . Xa hơn về phía Nam lần lượt là các Tiểu đoàn 3 , 2 , 1/1er Zouaves , cuối cùng là Khẩu đội 7 và Khẩu đội 8/9e RA . Khẩu đội 6/9e RA trong khi đó đang bố trí ở cửa Đông Bắc làng Frœschwiller , nằm bên trái Khẩu đội 6/12e RA của Sư đoàn Raoult với mục tiêu là các khẩu đội của Quân đoàn V. bố trí ở phía Bắc đường Dieffenbach-Wœrth tại thung lũng Sauer (Khẩu đội 3./FAR 5 và Tiểu đoàn pháo bộ I./FAR 5 ) . Khẩu đội 9/12e RA (Mitrailleuse) của Sư đoàn Raoult bố trí ở phía Tây Frœschwiller hướng về phía Đông Bắc . Ở khu vực Đông Bắc của rừng  Frœschwiller , 2e TA đã được tăng cường bởi Tiểu đoàn 1/78e RI ở giữa Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 2 ,bởi Tiểu đoàn Chasseurs 13 và một phần từ Tiểu đoàn 2 và Tiểu đoàn 3/48e RI bên cánh phải , vào lúc này vẫn đang chiến đấu chống lại các đơn vị của Quân đoàn I. Bayern . Ở mép phía Bắc của khu rừng là Tiểu đoàn 1/48e RI cùng phần còn lại của Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 2/36e RI , ở sâu trong rừng là 4 đại đội còn lại của Tiểu đoàn Chasseurs 8 được bố trí làm dự bị . Ở phía đông làng Frœschwiller , cách ngôi làng khoảng 500m là Tiểu đoàn 3/36e RI và 2e Zouaves từ Sư đoàn Raoult , lúc này đang dần dần bị đẩy lùi bởi Lữ đoàn 17 và Lữ đoàn 19 của Phổ . Những sĩ quan , binh sĩ còn sót lại từ 18e RI , 48e RI và 96e RI trộn lẫn với nhau tạo thành một hàng tản rộng kéo dài từ phía Đông xuống phía Nam Frœschwiller . Ở phía Nam , phần còn lại của Sư đoàn Conseil-Dumesnil đang cầm cự ở phía Đông Elsasshausen trước đòn tấn công của Lữ đoàn 18 và một phần các lực lượng bên cánh phải của Quân đoàn XI với Tiểu đoàn 1/99e RI trộn lẫn cùng các đơn vị còn sót lại ở thung lũng Elsasshausen . 2 khẩu đội pháo kỵ của Sư đoàn kỵ binh dự bị 2 (Khẩu đội 7/19e RA , Khẩu đội 8/19e RA ) vào lúc này đã được triển khai tới phía Tây Elsasshausen để hỗ trợ phòng ngự ngôi làng . So sánh với lúc sáng thì không gian tác chiến của Quân đoàn MacMahon giờ đây chỉ bằng khoảng 1/3 so với ban đầu (khoảng 4ha) , với không gian tác chiến chật hẹp như vậy thì hoả lực từ Quân đoàn V. ở phía Đông và Quân đoàn XI. đã gần như hoàn toàn bao quát toàn bộ chiến trường.

Về các lực lượng dự bị còn lại có thể được dùng để tung ra vào lúc này , MacMahon chỉ còn lại trong tay  :

-2 tiểu đoàn từ 50e RI (800 binh sĩ) và 2 tiểu đoàn từ 74e RI (697 binh sĩ) từ Sư đoàn Pellé , lúc này đang nghỉ ngơi ở Reichshoffen sau trận Wissembourg
-1er TA với 1733 binh sĩ
-2e RL và Lữ đoàn Septuil từ Sư đoàn kỵ binh Duhesme
-8 khẩu đội từ pháo binh Quân đoàn 1

Ở phía bên kia chiến tuyến , đối đầu với vị trí ở làng Elsasshausen là các lực lượng của Quân đoàn XI. bố trí dọc phía Bắc rừng Niederwald và kéo dài sang phía Đông Bắc dọc Petit-Bois đến thung lũng Elsasshausen . Cách phía Đông ngôi làng khoảng 500m trên đồi Calvaire là các lực lượng của Quân đoàn V. bố trí dọc từ thung lũng Elsasshausen đến rừng Frœschwiller ở phía Bắc , ở vị trí cách phía Đông làng  Frœschwiller khoảng 800m . Dù áp đảo về quân số nhưng hầu hết các binh sĩ từ nhiều đại đội , tiểu đoàn và lữ đoàn khác nhau đã bị trộn lẫn trong quá trình tác chiến nên cần phải tốn thêm một khoảng thời gian dài để các sĩ quan có thể tiến hành tập hợp quân số và lập đội hình chiến đấu . Trước hoả lực từ 2 khẩu đội pháo kỵ của phía Tây Elsasshausen thì các tiểu đoàn ở phía Bắc rừng Niederwald có 2 lựa chọn : 1 là bỏ vị trí để rút lui vào rừng tránh pháo , hi sinh toàn bộ vị trí mà trước đó họ đã đổ máu để chiếm được ; 2 là tiếp tục tấn công và đẩy lùi quân Pháp khỏi vị trí ở làng Elsasshausen . Sau khi đánh giá tình hình thì Trung tướng von Bose quyết định cho quân của mình tiếp tục tiến công .

Vào lúc này thì toàn bộ Quân đoàn V. đã được triển khai và Quân đoàn XI. chỉ còn lại 3 tiểu đoàn còn nguyên vẹn :

-Tiểu đoàn F./IR 83 cùng Khẩu đội I./FAR 11 vừa tiến tới từ đường Wœrth-Haguenau
-Tiểu đoàn II. và Tiểu đoàn F./IR 82 vừa mới vượt sông Sauer tại Spachbach .

Để chuẩn bị cho đòn tấn công sắp tới , 7 khẩu đội đã được triển khai đến vị trí :

Khẩu đội pháo kỵ 1 và Khẩu đội V. bố trí ở sau vườn anh đào ở phía Đông Elsasshausen , cách ngôi làng khoảng 1200m ; Khẩu đội pháo kỵ 3 bố trí ở Đông Nam Elsasshausen , cách ngôi làng khoảng 900m ; Khẩu đội 3, Khẩu đội 4, Khẩu đội 5 và Khẩu đội 6  bố trí ở giữa 2 khẩu đội pháo kỵ nêu trên ; Khẩu đội IV. bố trí ở ngay phía sau . Các khẩu đội còn lại vẫn đang di chuyển dọc đường Wœrth-Haguenau .

Toàn bộ các khẩu pháo ở vị trí mới bắt đầu nã đạn dọc thung lũng Elsasshausen và về phía 2 khẩu đội pháo kỵ  . Mặc dù hoả lực từ lựu đạn đã khiến ngôi làng bốc cháy nhưng bộ binh Pháp vẫn không rút lui khỏi Elsasshausen . Hiệu lệnh xuất phát vang lên , toàn bộ bộ binh Quân đoàn XI. ở bìa Bắc rừng Niederwald đều bắt đầu tiến lên cùng một lúc . Không quan trọng là người từ đơn vị nào , các binh sĩ tiến lên theo một hàng tản rộng trải dài với sĩ quan đi ở phía trước , những ai ở tuyến sau ở gần đấy đều tiến theo , các tiểu đoàn liền kề bên cánh phải của Quân đoàn V. cũng tham gia tấn công .

Tuy nhiên 2 khẩu đội pháo kỵ không đáp trả pháo binh Quân đoàn XI. mà bắn đạn chùm về phía rừng Niederwald và Petit-Bois nhằm ngăn chặn bộ binh Phổ . Mặc kệ thương vong , các sĩ quan Phổ tiếp tục động viên và tiến thẳng một mạch qua khu vực trống trải đến làng Elsasshausen .

Tiểu đoàn F./IR 83 , Tiểu đoàn II./IR 82 cùng một số đơn vị từ Quân đoàn V. tràn vào ngôi làng từ cửa phía Đông và cửa phía Bắc sau khi di chuyển dọc thung lũng Elsasshausen , được che chắn bởi hoả lực pháo binh . Tiểu đoàn F./IR 82 , Tiểu đoàn F./IR 88 , Tiểu đoàn I./IR 94 ,  Đại đội 1 và Đại đội 3/IR 83 cùng các đơn vị trộn lẫn từ trung đoàn khác tiến lên quả đồi ở cửa Tây ngôi làng nơi 2 khẩu đội pháo kỵ , vào lúc này vẫn đang cố gắng ở lại nã đạn cho tới tận phút cuối cùng . Phát đạn cuối cùng của 2 khẩu đội pháo kỵ nã vào khi chỉ cách bộ binh Phổ  khoảng 50 bước chân , 4 khẩu Mitrailleuse cùng 1 pháo rơi vào tay quân Phổ . 2 khẩu Mitrailleuse còn lại của Khẩu đội 8/19e RA cùng 5 khẩu pháo còn lại của Khẩu đội 7/19e RA triển khai ở địa điểm mới cách vị trí cũ khoảng 600m về phía Tây Bắc và bắt đầu tiếp tục bắn đạn chùm để hỗ trợ bộ binh , lúc này cũng đang rút lui khỏi làng Elsasshausen . Sau khi toàn bộ Sư đoàn Conseil-Dumesnil đã rút lui khỏi ngôi làng , 2 khẩu đội pháo kỵ dời về vị trí mới ở phía Tây làng  Frœschwiller , nằm giữa rừng Grosserwald và đồi 262 .  

Sau khi đã đánh chiếm được ngôi làng , các tiểu đoàn của Quân đoàn XI. giờ đây lại tiếp tục bị xé thành nhiều phần và trộn lẫn với các đơn vị khác , riêng Lữ đoàn bộ binh 44 bên cánh trái vẫn giữ được đội hình của mình một cách tương đối , ở bên sườn trái và sau lưng của Lữ đoàn thì các trung đoàn vẫn bị tách rời thành nhiều phần . Trung tướng von Bose (XI.AK) , Trung tướng von Schachtmeyer (21.Inf.Div.) và Trung tướng von Gersdorff (22.Inf..Div.) có mặt ở tuyến đầu để giúp đỡ các sĩ quan tập hợp quân số và sắp xếp lại từng đại đội , tiểu đoàn một . Riêng IR 32 ở ngoài cùng bên trái , dù lúc này bố trí các đơn vị hơi lộn xộn nhưng vẫn tiếp tục truy đuổi theo tàn quân của Sư đoàn Lartigue dọc sông Eberbach về phía đường Elsashaussen-Reichshoffen . Nhìn chung thì chiến tuyến của Quân đoàn XI. vào lúc này chạy dọc đường Elsasshausen-Gundershoffen.

Ở tuyến sau của quân đoàn , Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn II./IR 88 cùng Tiểu đoàn F./IR 94 tập hợp trong rừng Niederwald ; Tiểu đoàn II./IR 87 tập hợp tại Eberbach ; Tiểu đoàn F./IR 87 tập hợp tại Spachbach . Ngoài ra các đơn vị từ Quân đoàn V. ở phía Đông Elsasshausen thuộc về GR 7 , IR 46 , IR 47 , IR 50 và IR 58 gặp nhiều trở ngại trong việc sắp xếp lại đội hình do bị trộn lẫn với Quân đoàn XI. Các khẩu đội hỗ trợ cuộc tấn công cũng tiếp tục được đẩy lên phía trước để chuẩn bị cho đòn đánh tiếp theo : Khẩu đội pháo kỵ 1 và Khẩu đội pháo kỵ 3 triển khai tới vị trí mới ở phía Bắc đường Elsashaussen-Wœrth , cách làng Elsasshausen khoảng 1500m ; Khẩu đội 3 , Khẩu đội 4 và Khẩu đội IV. bố trí ở quả đồi ở Đông Nam Elsasshausen ; các khẩu đội còn lại trong khi đó đang từ từ tiến tới vị trí mới trên đường Elsashaussen-Wœrth .

Vào lúc này thì sườn phải của Quân đoàn 1 đã hoàn toàn sụp đổ và MacMahon đã không còn tin rằng mình có thể chiến thắng , ông bắt đầu suy tính tới kế hoạch rút lui khỏi trận chiến cho quân đoàn của mình. 

13.Sư đoàn thiết kỵ Bonnemains phản công

Tới khoảng 3 giờ chiều , nằm chắn ngang giữa Quân đoàn XI. và đường  Reichshoffen  chỉ có tàn quân từ Zouaves , 3e RI , 21e RI và 47e RI từ Sư đoàn Conseil-Dumesnil chiến đấu ở phía Tây làng Elsasshausen , vào lúc này đang cố gắng bắn trả về phía quân Phổ đang cố gắng đuổi theo  (Trong số này còn có 20 thiết kỵ từ Lữ đoàn Michel trước đó đã chạy bộ thoát thân về từ Morsbronn , lúc này đang đeo túi đạn ở trước áo giáp và dùng súng bắn trả ). Như vậy tuyến đường rút lui duy nhất về Reichshoffen của Quân đoàn 1 đang bị đe doạ nghiêm trọng và bộ binh Quân đoàn XI. chỉ cần tiến lên phía trước thêm khoảng 1000m thì cả 4 sư đoàn tại  Frœschwiller sẽ bị bao vây .  Không còn cách nào khác , MacMahon lệnh cho Bonnenmains (Sư đoàn kỵ binh 2 từ dự bị Tập đoàn quân) dùng sư đoàn của mình để cầm chân quân Đức đủ lâu để 4 sư đoàn bộ binh có thể rút lui khỏi Frœschwiller , Sư đoàn Bonnenmains sau đó sẽ rút lui sau cùng về Niederbronn (ở phía Bắc Reichshoffen để hội quân cùng với Quân đoàn .

Sư đoàn Bonnenmais kể từ lúc sáng tới thời điểm hiện tại vẫn đang được bố trí ở phía Tây Nam Frœschwiller ở thung lũng phía Bắc sông Eberbach (gần vị trí ban đầu của dự bị kỵ binh quân đoàn)  . Trong quá trình , sư đoàn buộc phải thay đổi vị trí vài lần để tránh đạn pháo lao tới , nên hiện tại sư đoàn đang được triển khai thành một hàng gồm các khối cột bán trung đoàn , xoay mặt về hướng Đông  . MacMahon ban đầu yêu cầu 1 lữ đoàn đặt trực tiếp dưới quyền của mình và Lữ đoàn 1 của Girard (1er RC ; 4e RC) được lựa chọn . Khoảng 3 giờ chiều , MacMahon lệnh cho Girard tấn công bộ binh Phổ vào lúc này đang bắt đầu tấn công lên phía Bắc từ Elsasshausen :

‘’Cậu sẽ dùng Trung đoàn 1 của mình , dùng từng kỵ đội một để thể hiện các nước tấn công , như vậy sẽ giúp tàn quân của chúng ta tự tin hơn sau khi đã rút lui một chút. ‘’

Girard hỏi MacMahon giải thích cụ thể hơn  , Thống chế trả lời :

‘’Những gì tôi đang yêu cầu ở cậu là thực hiện một đòn phi mã về phía trước , nhưng với tốc độ vừa phải , không quá mãnh liệt . Tôi chỉ muốn câu thêm thời gian .’’

Cũng giống với đòn phi mã của Lữ đoàn Michel vào lúc trưa , khu vực mà Lữ đoàn Girard sắp phải băng qua để tấn công không thích hợp để sử dụng kỵ binh với đủ loại vườn trồng, mương rẫy,  cây cối cùng hàng rào nhà dân chắn dọc đường . 1er RC , chỉ huy bởi Đại tá Vendoeuvre , di chuyển theo hướng Wœrth sau đó tiến đến vị trí cách phía Bắc Elsasshausen khoảng 500m với mệnh lệnh không được vượt qua các chướng ngại vật chống kỵ binh . Lần lượt từ kỵ đội 1 đến kỵ đội 4 nhanh chóng lao thẳng về phía Đông Nam tới vị trí của Tiểu đoàn II./IR 82 , Tiểu đoàn F./IR 83  cùng các đơn vị liền kề của Quân đoàn V. bố trí bên cánh phải của Quân đoàn XI. Tuy nhiên thiết kỵ của Vendoeuvre không tiếp cận bộ binh Phổ mà quay đầu trở lại từ khoảng cách xa nhằm mục đích câu giờ cũng như hạn chế thương vong bởi hoả lực . Khi Kỵ đội 4 vừa quay đầu trở lại thì Girard ra tín hiệu cho 1er RC để đổi chỗ với 4e RC , nhưng MacMahon vào lúc này lệnh cho cả 2 trung đoàn tiến lên phía trước . 1er RC sau đó thực hiện đòn phi mã thứ hai theo cách tương tự như lần trước đó , khi tới lượt của Kỵ đội 4 thì 4e RC đã tiến tới vị trí của mình dọc đường Frœschwiller-Morsbronn .

4e RC di chuyển theo khối cột khép sát có nhiệm vụ tiến tới  phía nam Elsasshausen . Kỵ đội 1 phi nước đại ở phía trước leo lên ngọn đồi ở Elsasshausen , nhưng do địa hình nên đội hình bị vỡ ra thành các trung đội . Kỵ đội sau đó băng qua đường Frœschwiller-Morsbronn , vượt qua vị trí của các tay súng từ Sư đoàn Conseil-Dumesnil đang cầm cự gần Elsasshausen , trung đoàn sau đó dừng lại ở vị trí cách phía Đông con đường khoảng 100m (cách phía Tây Elsasshausen khoảng 250m) để tập hợp đội hình . Ngay khi nhìn thấy thiết kỵ Pháp từ xa , các đơn vị bộ binh ở bìa rừng Niederwald lập tức nã đạn dữ dội , ‘’tiếng đạn đập vào áo giáp kêu lạch cạch hệt như mưa đá tạt vào cửa sổ’’ .

Kỵ đội 1 được tư lệnh trung đoàn chỉ định một nông trại hoa bia cách đó khoảng 600m nơi bộ binh Phổ đang nã đạn dữ dội . Kỵ đội sau đó tiến lên phía trước , leo lên đoạn dốc với hàng rào và cây cối trồng trọt chằng chịt nhưng do các chướng ngại vật này quá dày nên kỵ đội bị khựng lại giữa chừng và trở thành mục tiêu tập bắn lí tưởng , nhiều thiết kỵ bắt đầu quay đầu bỏ chạy .  Kỵ đội 2 ban đầu theo sau Kỵ đội 1 , sau đó được chỉ định vị trí xa hơn về phía Bắc nhưng địa hình cũng không khá hơn , kỵ đội sau đó bị mắc kẹt ở các vườn trồng và bị hoả lực nã tới tấp từ tầm trực diện . Hoả lực bắn về phía 2 kỵ đội của Pháp được xác nhận bởi Tiểu đoàn I./IR 94 và Tiểu đoàn II./IR 83

‘’Cánh tay phải của Tiểu đoàn trưởng Broutta bị một quả đạn pháo xé toạc , cùi chỏ tay trái của Trung uý Prévost bị một viên đạn bắn vỡ xương  , phần lớn các thiết kỵ cùng ngựa đều chịu thương vong . Kỵ đội quay đầu và đi men theo những ngôi nhà đang bốc cháy ở Elsasshausen , sau đó hội quân cùng với Kỵ đội 1 ở phía sau của trung đoàn .’’

Thống chế MacMahon vào lúc này tới gặp đại tá chỉ huy 4e RC , người lúc này có vẻ vẫn chưa hiểu nhiệm vụ của mình :

‘’Đại tá , đây không phải là một đòn phi mã với tốc độ tối đa. ‘’

‘’Chúng tôi sẽ làm tốt hơn’’  - Đại tá Billet trả lời , sau đó di chuyển tới phía trước kỵ đội 4 cùng Tiểu đoàn trưởng Négroni , Thiếu tá Mayniel và Thiếu uý cầm cờ Ginter .

‘’Theo tôi!’’

Kỵ đội bắt đầu đi nước kiệu theo sau Billet , di chuyển dọc đường Frœschwiller-Morsbronn và tìm kiếm vị trí thích hợp để vòng qua các vật cản trước đó . Do con đường cắt ngang qua khu vực trũng xuống nên hai bên bờ dốc đều rất cao , sau một hồi tìm chỗ leo lên sườn dốc thì kỵ đội đã tiến tới một thung lũng nhỏ ở phía Bắc Elsasshausen mở ra về phía Wœrth . Kỵ đội sau đó dàn thành một hàng ngang và bắt đầu phi nước đại về phía Đông Nam (đây là hướng mà 1er RC đã di chuyển trước đó) ,  sau khi phi khoảng 1000m thì phát hiện một nhóm các tay súng của Phổ (từ Tiểu đoàn II./IR 58) xuất hiện bên tay phải trong một vườn cây ăn táo cách đó khoảng 50 bước chân , khu vườn này được bao quanh bởi các bụi rậm , ngoài ra chắn giữa kỵ đội và khu vườn là một con hào nhỏ . Đại tá Billet , cùng Đại uý d’Eggs và Trung tá Mayniel đứng kề vai nhau và bắt đầu dẫn kỵ đội lao thẳng về phía địch . Đại tá Billet ngay khi vừa vượt qua con hào đã đâm một lính Phổ bằng cây đao của mình , nhưng ngay sau đó các thiết kỵ ở sau lưng ngay khi tiến hành đánh vòng sang bên trái đã chen chúc , đẩy Billet ngã khỏi ngựa và bất tỉnh . Đại tá Billet sau đó trở thành tù binh của IR 58 và tới khoảng 5 giờ chiều ông được quân Phổ đưa tới Wœrth giam giữ , khi Vương thái tử Phổ nhìn thấy một đại tá thiết kỵ giữa đám tù binh thì ông tiến tới tuyên dương :

’’Ta đã để ý tới đòn phi mã của ngươi , Đại tá . Trong một trận chiến giữa người Pháp và người Phổ , bị đánh bại nghĩa là không lập được chiến công . Ngoài ra , ta cũng không phải là một nhà hùng biện nhưng ta sẽ nói đơn giản rằng danh dự của ngươi vẫn được bảo đảm* , và để làm bằng chứng cho việc này , hãy để ta bắt tay với ngươi.’’

Chú thích *:‘’Đầu hàng’’ thay vì chết trên lưng ngựa đối với truyền thống kỵ binh ở Châu Âu được xem là một hành động vô danh dự

Đại uý Eggs cho Kỵ đội 4 thực hiện đòn phi mã thứ hai , sau đó bị bắn xuyên qua trán và tử trận , Trung uý Motte cách đó khoảng 4m cũng chịu số phận tương tự , Thiếu uý Faure ngã ngựa sau khi trúng đòn từ báng súng không đầu hàng mà dùng đao tự vẫn . Trung uý Mayniel sau đó dẫn kỵ đội thực hiện đòn phi mã thứ ba , chém một lính Phổ bằng cây đao của mình . Sau cả 3 lần tấn công , Kỵ đội 4 đều không thể tiêu diệt được nhóm bộ binh Phổ bởi nhóm này không lập thành một khối mà phân tán rộng và nấp sau các bụi cây nã đạn nên kỵ đội không hề có mục tiêu rõ ràng để đánh . Cuối cùng kỵ đội tiến hành rút lui khỏi khu vườn và tập hợp trở lại trên đồi dưới hoả lực đạn pháo .

Kỵ đội 5 , ban đầu đi theo sau Kỵ đội 4 nhưng hầu như không hề chạm trán với quân Phổ . Trung uý Schiffmacher ngay khi vừa di chuyển đã bị bắn trọng thương . Thiếu uý Gauthier ngã ngựa và bị bắt làm tù binh . Kỵ đội sau đó cũng rút lui cùng với Kỵ đội 4 .

Cả 4 kỵ đội của trung đoàn giờ đây với sức mạnh chỉ còn khoảng 2/3 tiến hành tập hợp đằng sau sườn đồi ở phía Bắc Elsasshausen . Lữ đoàn 2 (2e RC ; 3e RC) của Sư đoàn Bonnemains vào lúc này đã được triển khai tới khu vực gần thượng nguồn phía Đông của sông Eberbach , bố trí ở dưới sườn đồi và xoay mặt về hướng Đông Nam . Lữ đoàn Girard sau đó cũng rút lui về vị trí này để tập trung thành toàn bộ sư đoàn .

Do cuộc phi mã của Lữ đoàn Girard chưa đủ hiệu quả để có thể ngăn chặn bước tiến của quân Phổ , Thống chế MacMahon hỏi Bonnemains liệu ông có thể tiếp tục tấn công không .

‘’Chắc chắn là có, tôi sẽ yêu cầu họ tiếp tục hi sinh . ‘'

Mệnh lệnh được đưa ra cho Lữ đoàn 2 (Thiếu tướng Brauer) nhằm tấn công theo đội hình khối cột nửa trung đoàn . Lữ đoàn sau đó vòng ra trước mặt Lữ đoàn 1 và lập thành các khối đội hình một cách trơn tru , hệt như lúc luyện tập trên thao trường . 2e RC bố trí ở phía trước với Kỵ đội 1 và Kỵ đội 2  , bắt đầu di chuyển bằng nước kiệu , sau đó chuyển sang đi nước trung . Trung đoàn được chỉ hướng về phía địch bởi Thiếu tướng Wolff , bởi vào lúc đó bộ binh Phổ bố trí gần bìa rừng và sau các bụi rậm , vườn cây nên rất khó nhìn .

Ngay khi vừa tiến lên đỉnh đồi ở Tây Bắc Elsasshausen thì Kỵ đội 1 và Kỵ đội 2 xoay mặt về phía Đông Nam sau đó phi nước đại về phía tuyến tản rộng của bộ binh Quân đoàn V. ở hướng Wœrth . Trong quá trình di chuyển cả hai kỵ đội tách rời nhau để tránh vật cản địa hình ,Kỵ đội 2 di chuyển bên cánh trái do không thấy con mương rộng khoảng 3m được chắn bởi hàng cây táo nên nhiều ngựa ngay lập tức vấp ngã , Kỵ đội 1 bên cánh trái sau khi tiếp cận vào lối chạy giữa một cánh đồng hoa bia và một vườn cây đã buộc phải quay đầu rút lui trước hoả lực của bộ binh Phổ (từ Tiểu đoàn I./GR 7 ; Tiểu đoàn I./IR 50 ; Tiểu đoàn II./IR 58 ; Tiểu đoàn F./IR 88 ; Đại đội 5 và Đại đội 6/IR 59 và các binh sĩ trộn lẫn từ GR 6 , IR 46 và IR 47 ) từ trong vườn ở khoảng cách 30m . 2 kỵ đội sau đó rút lui về khu vực trống trải hơn nhưng ngay lập tức bị hoả lực từ trận địa của Quân đoàn XI. vừa được triển khai tại Elsasshausen ( Khẩu đội pháo kỵ 1. ; Khẩu đội pháo kỵ 3.; Khẩu đội I. ; Khẩu đội II. ; Khẩu đội V.  ; Khẩu đội 2. ; Khẩu đội 5 và Khẩu đội 6. ) nã tan nát , Trung tá Boré-Verrier cùng vài người sống sót còn lại tiếp tục cố gắng chạy thoát về sau  .

Nửa trung đoàn còn lại , chỉ huy bởi Đại tá Rossetti di chuyển sau lưng 2 kỵ đội đầu chỉ vài phút cũng gặp phải tình huống tương tự : sau khi vượt qua địa hình thì đội hình bị vỡ ra , chỉ một vài thiết kỵ tiến tới được các nhóm quân Phổ nấp sau các vườn cây và cũng buộc phải rút lui .  Đại tá Rossetti sau đó cho trung đoàn của mình tập hợp ở phía Đông rừng Grosswald , gần đường Frœschwiller-Reichshoffen để chuẩn bị cho đòn phi mã tiếp theo . Thiệt hại của 2e RC tính tới thời điểm hiện tại gồm 5 sĩ quan tử trận , 2 sĩ quan bị thương và 141 hạ sĩ quan , binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến .

Trong khi đó , 3e RC sau khi lập thành đội hình chiến đấu , với Kỵ đội 1 và Kỵ đội 3 ở phía trước , Kỵ đội 4 và Kỵ đội 5 ở phía sau , đã phải chờ đợi suốt nửa tiếng trong khi 2e RC đang tấn công . Thiếu tướng Brauer đứng cùng Đại tá Lacarre chỉ tay về hướng mà trung đoàn của Lacarre sẽ tấn công . Đại tá sau đó tiến tới hai kỵ đội dẫn đầu , khi ông vừa đưa đao lên đầu để gọi hiệu lệnh tấn công thì ngay lập tức bị một quả lựu đạn quật bay đầu . Kỵ đội 1 và Kỵ đội 3 xuất phát bằng nước trung , di chuyển qua khu vực mà 2e RC trước đó đã tấn công nhưng ngay khi hai kỵ đội còn lại vừa chuẩn bị theo sau thì Thống chế MacMahon lệnh cho 3e RC rút lui về bìa Đông rừng Grosswald tại vị trí của hai khẩu đội pháo kỵ của Sư đoàn Bonnemains . Trung đoàn thiệt hại tương đối nhẹ với 6 sĩ quan bị thương , 34 hạ sĩ quan và binh sĩ thiệt mạng . 

Đòn tấn công của 3e RC , trên thực tế thì Đại tá Lacarre (bên trái tranh) đã bị đạn pháo quật bay mất đầu còn con ngựa của ông vẫn tiếp tục phi về phía trước . Ngoài ra thì trung đoàn cũng chưa chạm trán với bộ binh Phổ như được mô tả trong tranh.

Mộ của Đại tá Lacarre

14.Trận chiến giành giật làng Elsasshausen

Cùng lúc với Sư đoàn kỵ binh của Bonnemains đang tung các đợt phản công về hướng Nam và Đông Nam , pháo binh dự bị của Quân đoàn 1 , dưới quyền chỉ huy của Đại tá Vassart đã triển khai lên quả đồi nằm giữa Elsasshausen và đường Wœrth-Frœschwiller với nhiệm vụ làm chậm bước tiến của quân Phổ bằng hoả lực . Pháo binh dự bị gồm 4 nhóm : nhóm đầu tiên gồm 2 khẩu đội pháo kỵ cỡ 4 (Khẩu đội 5 và Khẩu đội 11/9e RA) bố trí ở phía Bắc làng Elsasshausen hướng về phía Nam ; nhóm thứ hai gồm 2 khẩu đội pháo kỵ cỡ 12 (Khẩu đội 11 và Khẩu đội 12/6e RA) bố trí ở phía Bắc nhóm đầu tiên ,xoay mặt về hướng Đông Nam ; nhóm thứ ba gồm 2 khẩu đội pháo kỵ cỡ 4 (Khẩu đội 1 và Khẩu đội 2/20e RA) ; nhóm thứ tư gồm 2 khẩu đội pháo kỵ cỡ 4 (Khẩu đội 3 và Khẩu đội 4/20e RA) . Nhóm đầu tiên và nhóm thứ hai nằm dưới quyền của Trung tá Brives còn nhóm thứ ba và nhóm thứ tư nằm dưới quyền của Trung tá Grouvel , bố trí ở Đông Nam Frœschwiller hướng về phía Wœrth .

Vào lúc này pháo binh quân Phổ không thể tiếp tục nã đạn đáp trả bởi bộ binh đã áp sát vị trí của các khẩu đội của Vassart . Các khẩu đội dự bị sử dụng đạn chùm bắn về phía bộ binh Phổ ở khoảng cách 100m , khiến bước tiến của quân Phổ bị khựng lại . Cuộc đấu súng ở tầm gần diễn ra với kết quả là cả 8 khẩu đội của Pháp đều chịu thiệt hại nặng , Đại tá Vassart tử trận sau khi bị trúng một loạt các phát đạn . Khẩu đội 5 và Khẩu đội 11/9e RA chỉ có đủ thời gian để bắn 2-3 quả đạn chùm trước khi bộ binh Phổ tiếp cận vị trí , chỉ có 5 khẩu pháo an toàn rút lui , toàn bộ những khẩu còn lại , cùng với 6 khẩu pháo của  Khẩu đội 12/6e RA  rơi vào tay Quân đoàn XI. Khẩu đội 11/6e RA trong khi đó rút lui về vị trí mới ở phía sau khoảng 600m và tiếp tục nã đạn . 4 Khẩu đội pháo kỵ từ 20e RA ngay khi vừa triển khai đến vị trí cũng bắn được vài phát trước khi nhận lệnh rút lui . Về hiệu quả của đạn chùm trong trận chiến, phát đạn thứ 4 và cuối cùng của một khẩu pháo từ Khẩu đội 4/20e RA đã loại bỏ cả một trung đội khoảng 20-30 người ở tầm gần . Trong quá trình rút lui , Khẩu đội 4/20e RA buộc phải bỏ lại 1 khẩu pháo sau khi người lái và phần lớn ngựa kéo tử trận . Khẩu đội 3/20e RA sau khi bố trí ở vị trí mới ở phía sau do bị địa hình che chắn nên chỉ có 2 khẩu có tầm bắn đủ thoáng , nhưng cũng buộc phải tiếp tục rút lui sau khi chỉ bắn thêm được vài phát . Khẩu đội 1 và Khẩu đội 2/20e RA tiến tới vị trí của mình ngay khi Khẩu đội 3 và Khẩu đội 4 đang tiến hành rút lui , vào lúc đó thì quân Phổ chỉ cách đó khoảng 50m . Khẩu đội 1 buộc phải tiến hành rút lui trong khi Khẩu đội 2 bắn một loạt đạn chùm trước khi rút lui về Frœschwiller mà không mất bất cứ khẩu pháo nào .

1er TA , cùng với Lữ đoàn Montmaire (4 tiểu đoàn dưới sức từ 50e RI và 74e RI) Sư đoàn Pellé sau thương vong nặng từ trận Wissembourg buộc phải nghỉ ngơi ở Reichshoffen trong suốt thời gian diễn ra trận chiến kể từ sáng . Dự định của Thống chế MacMahon là chỉ sử dụng lực lượng này vào khoảnh khắc quyết định của trận chiến , tới khoảng 3 giờ 15 khi pháo binh quân đoàn được tung vào trận chiến thì 1er TA nhận lệnh hành quân đến chiến trường . Tiểu đoàn 3 của trung đoàn di chuyển ở phía trước với mục tiêu là làng Elsasshausen , Tiểu đoàn 2 tiến bên sườn trái và Tiểu đoàn 4 bên sườn phải . Cả 3 tiểu đoàn tiến hành chiếm lĩnh vị trí ở dưới khe dốc nằm giữa  Frœschwiller và Elsasshausen (ở phía Tây đường Frœschwiller-Morsbronn , theo hướng Tây Bắc của Elsasshausen khoảng 400m) và bắt đầu nã đạn dữ dội về phía bộ binh Phổ . Trung đoàn sau đó tiến lên phía trước với lưỡi lê , nhưng do không gian di chuyển quá hẹp nên đội hình bị vỡ ra buộc đại tá phải cho dừng cuộc tấn công để sắp xếp lại đội hình . Trung đoàn sau đó tiến lên phía trước với lưỡi lê , nhằm vào vị trí của Tiểu đoàn II./IR 82 , Tiểu đoàn F./IR 83 cùng các binh sĩ trộn lẫn từ Quân đoàn V. bố trí ở phía Bắc Elsasshausen . Mặc cho hoả lực bắn trả , các tay súng Algeria tiếp tục bước đều với khẩu Chassepot cùng lưỡi lê nhọn hoắc ở phía trước , đẩy lùi 2 tiểu đoàn của Phổ chạy ngược về làng Elsasshausen và rừng Niederwald . Tiểu đoàn 3/1er TA giành lại được các khẩu pháo bị bỏ lại trước đó của 9e RA mà quân Phổ chưa kịp kéo về , sau đó tiến thẳng vào làng Elsasshausen với Tiểu đoàn 4 và Tiểu đoàn 2 di chuyển ở hai cửa Đông và Tây . Không dừng lại ở đó , 1er TA sử dụng toàn bộ élan của mình để đẩy thẳng vào Petit-Bois và bắt đầu tiếp cận bìa Bắc rừng Niederwald .    

Quá trình rút lui của Tiểu đoàn II./IR 82 và Tiểu đoàn F./IR 83 đã khiến Khẩu đội pháo kỵ 3/FAR.11 - vào lúc này đang tiến lên phía Bắc buộc phải chuyển hướng về phía Tây để tìm vị trí mới . Nhằm cứu vãn tình thế , Tiểu đoàn II./IR 94 - nằm bên cánh trái của IR 83 đã ngay lập tức đánh vào sườn phải của 1er TA , đòn đánh này đã ngăn không cho quân Algeria có thể tiếp tục duy trì đà tiến vào rừng Niederwald . Trung tướng von Hartmann vào lúc đó ngay khi xuất hiện ở tuyến trước sau khi đánh giá tình hình đã lệnh cho Khẩu đội pháo kỵ 3 dừng lại ở mép phía Đông của Petit-Bois , Khẩu đội 4 và Khẩu đội 6 sau đó cũng được bố trí ở bên phải khẩu đội pháo kỵ . Khẩu đội pháo kỵ 1 bố trí ở phía Đông Elsasshausen vào lúc này bắt đầu nã đạn chùm về phía 1er TA khi trung đoàn dần dần thu hẹp khoảng cách từ 600m xuống 300m .

1er TA sau đó cố gắng tiếp cận rừng Niederwald , nhưng sau cả 3 lần cố gắng thì đều thất bại bởi hoả lực súng trường và đạn chùm với mật độ cực kỳ dày đặc áp chế .  Sau khi rút lui về  Frœschwiller và đánh giá thiệt hại , thương vong của trung đoàn sau cuộc tấn công gồm 8 sĩ quan tử trận , 19 sĩ quan bị thương và 800 binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến , xác chết cùng thương binh nằm phủ đầy trên chiến trường . Phần còn lại của trung đoàn tiến hành tập trung tại bìa Đông rừng Grosswald , chống cự trước đợt tiến công của IR 32 cùng các tiểu đoàn bên cánh trái của Quân đoàn XI. trước khi hết đạn và buộc phải tiếp tục rút lui vào sâu trong rừng theo hướng Reichshoffen .

9 Khẩu đội của Quân đoàn XI. sau đó lần lượt bố trí thành trận địa ở hai bên   Elsasshausen : Khẩu đội I , Khẩu đội II và Khẩu đội IV , Khẩu đội 2 , Khẩu đội 6 , Khẩu đội pháo kỵ 1 , Khẩu đội V , lần lượt từ trái sang phải , ở phía Đông ngôi làng  ; Khẩu đội V. , Khẩu đội pháo kỵ 1 , lần lượt từ phải sang trái , ở phía Tây ngôi làng . Bảo vệ trận địa là Tiểu đoàn II./IR 58 , bố trí gần cửa Đông của  Elsasshausen . Trận địa bắt đầu nã đạn về phía thiết kỵ của Sư đoàn Bonnenmains , vào lúc này đang tấn công bộ binh Quân đoàn V. ở phía Đông (phần trước) . 

15.Sư đoàn dã chiến Württemberg tham chiến

Trước đó , ngay  khi nhận lệnh hành quân đến chiến trường vào khoảng 11 giờ trưa , Sư đoàn dã chiến Württemberg của Trung tướng von Obernitz để lại Lữ đoàn dã chiến 1 ở vị trí ban đầu và bắt đầu hướng đến chiến trường theo hướng Tây với 2 Lữ đoàn còn lại cùng Lữ đoàn kỵ binh. Lữ đoàn kỵ binh cùng Khẩu đội 5/Tiểu đoàn 2 (4 Pfünder) được đặt dưới quyền Quân đoàn XI. và đã nhận lệnh từ Trung tướng von Bose nhằm di chuyển đến Reichshoffen bằng ngã đường Eberbach ngay khi quân Phổ vừa kiểm soát được nông trại Albert vào lúc trưa . Lữ đoàn dã chiến 2 dẫn đầu phần còn lại của sư đoàn chỉ hành quân đến rừng Westerholtz vào khoảng 2 giờ chiều do phải nhường đường cho đoàn vận tải của Quân đoàn XI.  Lữ đoàn dã chiến 3 trong khi đó hành quân ở phía sau khoảng 2km đã tiến đến Hoelschloch .

Trung tướng von Obernitz trong khi đó đã đứng quan sát trận chiến trên đồi 223 ở Gunstett . Nhiệm vụ của sư đoàn , theo ý định của Tập đoàn quân III. là sẽ được tung vào giai đoạn cuối của trận đánh nhằm truy đuổi quân Pháp đến Reichshoffen  . Tuy nhiên Obernitz sau khi quan sát diễn biến trận chiến ở khu vực của Quân đoàn XI. đã lệnh cho Lữ đoàn dã chiến 2 tiếp tục hành quân đến Gunstett . Phần còn lại của sư đoàn sẽ theo sau , nhất là 3 tiểu đoàn pháo binh . Khi Lữ đoàn dã chiến 2 vừa đến Gunstett thì trận chiến của Quân đoàn XI. đã di chuyển tới khu vực Elsasshausen nên Obernitz lệnh cho Lữ đoàn dã chiến 2 tiếp tục hành quân sang hữu ngạn Sauer mà không dừng lại nghỉ ngơi . Tiểu đoàn 1./5.IR cùng Khẩu đội 6/Tiểu đoàn 2 (6 Pfünder) vượt sông bằng cây cầu tại Bruckmühl , các tiểu đoàn còn lại vượt sông bằng cầu của công binh Phổ tại Spachbach .

Khoảng 2 giờ 45 chiều , Friedrich Wilhelm tin rằng mình đã nắm chắc chiến thắng trong tay nên đã trực tiếp lệnh cho Lữ đoàn dã chiến 2 hành quân một mạch thẳng về hướng Tây đến Reichshoffen để cắt đường rút lui của quân Pháp . Tuy nhiên khi trận chiến khốc liệt đang nổ ra ở khu vực Elsasshausen thì Thiếu tướng Starkloff - tư lệnh lữ đoàn tin rằng mình cần phải hỗ trợ Quân đoàn XI. nên ông quyết định bỏ qua mệnh lệnh Tập đoàn quân và tiến thẳng về hướng Elsasshausen  . Đơn vị đầu tiên xuất hiện trên chiến trường là Tiểu đoàn Jäger 3 , di chuyển theo đội hình khối cột đại đội (ngoại trừ Đại đội 4 di chuyển cùng pháo binh) , kế tiếp là Tiểu đoàn 1./2.IR bố trí ở giữa các đơn vị của Quân đoàn XI. ở phía Tây Elsasshausen . Tiểu đoàn 1./5.IR cùng Khẩu đội 6/Tiểu đoàn 2 do không thể tìm được không gian bố trí giữa các khẩu đội của Phổ ở phía Đông Elsasshausen nên buộc phải di chuyển theo sau tiểu đoàn Jäger . Tiểu đoàn 1./5.IR sau đó vòng qua phía Đông làng Elsasshausen và bắt đầu tiến công về làng Frœschwiller như mệnh lệnh từ lữ đoàn , để lại Đại đội 5 và Đại đội 6 để bảo vệ khẩu đội pháo binh .

Sự xuất hiện của các tiểu đoàn Württemberg đã tạo thành bàn đạp quan trọng cho Quân đoàn XI. để có thể tiếp tục tấn công trong tình trạng hiện tại . Trong số 25 tiểu đoàn của Quân đoàn XI. tại khu vực , chỉ có một nửa trong số đó là tập hợp được đội hình đội ngũ để có thể tiến lên phía trước : tại khu vực Elsasshausen gồm có Tiểu đoàn II./IR 82 ; Tiểu đoàn I. cùng Tiểu đoàn F./IR 83 ; Tiểu đoàn F./IR 88 cùng các đại đội từ IR 95 , các lực lượng tiến công qua ngã Eberbach gồm IR 94 ; IR 32 và Tiểu đoàn F./IR 82 . 13 tiểu đoàn còn lại của quân đoàn vẫn đang tập trung ở phía Nam gần khu vực Elsasshausen nhưng chỉ có một vài đơn vị từ FR 80 và IR 87 kịp trở lại tuyến đầu để tham gia vào giai đoạn sau của trận đánh .

Lữ đoàn kỵ binh cùng Khẩu đội 5 trong khi đó vẫn tiếp tục hành quân về phía Tây qua ngã đường Eberbach với nhiệm vụ ban đầu là vòng qua sau lưng quân Pháp và cắt đứt đường lui của MacMahon tại Reichshoffen .

Lữ đoàn dã chiến 3 cùng 5 khẩu đội pháo binh sư đoàn và 2 kỵ đội từ Trung đoàn kỵ binh 1 ngay khi vừa đi ra khỏi rừng Hoelschloch đã nhận lệnh hành quân đến Reichshoffen . Lữ đoàn vượt sông Sauer ở Gunstett và tiến đến Nông trại Albert với pháo binh và kỵ binh dẫn đầu , tại đây Khẩu đội 8/Tiểu đoàn 3 được đặt dưới quyền đại tá chỉ huy HR 14 . Khẩu đội cùng với trung đoàn sau đó sẽ hành quân theo hướng Gundershoffen qua ngã Eberbach . 4 khẩu đội còn lại cùng 2 kỵ đội tiếp tục di chuyển về phía Tây nhưng do Lữ đoàn kỵ binh ở phía trước tiến quá nhanh nên đã mất dấu , Trung tướng Obernitz sau đó lệnh cho lực lượng này lập doanh trại ở Ingelshoff . 

16.Bước tiến của Quân đoàn V. và 2 Quân đoàn Bayern

Tại khu vực của Quân đoàn V. , các đơn vị từ Lữ đoàn bộ binh 18 và Lữ đoàn bộ binh 20 tham gia trận chiến ở khu vực Elsasshausen cùng với Quân đoàn XI. với kết quả khá thành công  . Tuy nhiên ở bên cánh phải của quân đoàn , các lực lượng từ Lữ đoàn bộ binh 19 vẫn đang chật vật trong việc tiến công về làng Frœschwiller , lữ đoàn trước đó đã cố gắng đẩy lùi quân Pháp dọc hai bên đường Wœrth-Frœschwiller nhưng trong khoảng thời gian từ 2 giờ đến 3 giờ 30 chiều thì không đạt được kết quả đáng kể nào . Chiến đấu gần ngôi làng nhất , gần đoạn dốc phía Nam đồi 241 vẫn là Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn F./IR 58 , chiến đấu bên cánh phải của IR 58 là Tiểu đoàn F./IR 46 . Đối đầu với IR 58 tại đoạn dốc ở phía Đông làng Frœschwiller là Tiểu đoàn 3/48e RI , Tiểu đoàn 1/36e RI , Tiểu đoàn 2/78e RI cùng với các đơn vị từ 3e Zouaves  . Phần còn lại của 18.Inf.Bde. chủ yếu tập trung quanh làng Wœrth , bao gồm 2 đại đội từ Tiểu đoàn I./IR 46 và phần còn lại của FR 37 (Đại đội 1 , Đại đội 2 và Đại đội 3) . Trung tướng von Kirchbach buộc phải gửi sỹ quan phụ tá sang hữu ngạn Sauer để yêu cầu đem toàn bộ các đơn vị lên tuyến đầu để gây sức ép về phía địch , Đại đội công binh 1 cùng 3 đại đội từ FR 37 ngay lập tức được lệnh di chuyển dọc đường  Wœrth-Elsasshausen sau đó chuyển hướng sang phải để tiến về Frœschwiller . 7 khẩu đội của quân đoàn sau khi vượt sông Sauer đứng chờ tại Wœrth . Sau khi thiết kỵ Bonnemains đã rút lui thì Đại tá Kohler mới cho triển khai các khẩu đội  đến trận địa của Quân đoàn XI. tại Elsasshausen : 4 khẩu đội của 10.Inf.Div. (5 ; 6 ; V ; VI) ở phía Tây ngôi làng ; Khẩu đội 4 ở phía Đông ngôi làng ; riêng Khẩu đội III. và Khẩu đội IV. dù theo sau Khẩu đội 4 nhưng không tham gia tác chiến do không có đủ không gian đặt pháo , chỉ khi Khẩu đội pháo kỵ 1 và Khẩu đội 6/FAR 11 rời đi thì 2 khẩu đội trên mới có thể chèn vào vị trí này . 7 khẩu đội còn lại của FAR 5 ở tả ngạn Sauer dọc đường Wœrth-Gœrsdorf được bảo vệ bên sườn trái bởi DR 4.

Như vậy tới khoảng 4 giờ chiều thì đối diện Frœschwiller ở phía Nam là một ‘’Grande Batterie’’ với tổng cộng 84 khẩu pháo nã đạn về phía lực lượng phòng ngự ngôi làng từ khoảng cách 800m . Từ Đông sang Tây gồm các khẩu đội : IV./FAR 11 ; III./FAR 11 ; I./FAR 11 ; 2./FAR 11 ; 4./FAR 5 ; 6./FAR 11 ; Pháo kỵ 1./FAR 11 ; V./FAR 11 ; 5./FAR 11 ; Pháo kỵ 3/FAR 11 ; 5./FAR 5 ; VI./FAR 5 ; V./FAR 5 ; 6./FAR 5 .

Ở khu vực của Quân đoàn I. Bayern , các lực lượng của von der Tann vẫn chưa thể xuyên phá được vị trí của Lữ đoàn 2 từ Sư đoàn Ducrot tại rừng Frœschwiller . Khoảng 3 giờ chiều thì vị trí của các lực lượng tham chiến tại khu vực này ở chiến trường , đi từ Nam lên Bắc như sau : Tiểu đoàn 2./2.IR và Tiểu đoàn 1./11.IR. từ Lữ đoàn 2 Bayern bố trí dọc sông Soulzbach đoạn ở phía Nam đường Frœschwiller-cối xay cũ chống lại Tiểu đoàn Chasseurs 13 và Tiểu đoàn 2/2e TA lúc này đang cầm cự ở bìa Đông rừng Frœschwiller . Ở khu vực rừng rậm nằm giữa sông Sauer và sông Soulzbach là Lữ đoàn 1 Bayern cùng Tiểu đoàn 3./2.IR , Tiểu đoàn 2./11.IR từ Lữ đoàn 2 , Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 2./5.IR từ Quân đoàn II.Bayern và 2 đại đội từ FR 37 (Quân đoàn V.) chiến đấu chống lại 2e TA cùng Tiểu đoàn 1/78e RI và 4 đại đội từ Tiểu đoàn Chasseurs 8 ở Đông Bắc rừng Frœschwiller . Xa hơn về phía Bắc là Tiểu đoàn Jäger 2 và Tiểu đoàn Jäger 9 tiến dọc đường Langensoulzbach-Frœschwiller , đối đầu với lực lượng này là Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 2/36e RI và Tiểu đoàn 1/48e RI bố trí ở bìa Bắc rừng Frœschwiller . Bố trí ở ngoài cùng bên cánh phải là hỗn hợp các đơn vị từ 3 quân đoàn khác nhau đang di chuyển dọc bìa Nam rừng Langensoulzbach với ý định bọc sườn khu rừng từ hướng Bắc : Tiểu đoàn 1./2.IR , Tiểu đoàn Jäger 4 từ Quân đoàn I. Bayern , Tiểu đoàn Jäger số 5 từ Quân đoàn V. ,  Tiểu đoàn 3./5.IR và Tiểu đoàn 3./11.IR từ Quân đoàn II. Bayern . Lực lượng này được chỉ huy phối hợp bởi Thiếu tướng von Orff (Lữ đoàn 2 Bayern) và Ducrot hiện chỉ còn lại đúng 5 tiểu đoàn để ngăn chặn đòn bọc sườn thì phía Bắc (1er Zouaves cùng Tiểu đoàn 2 và Tiểu đoàn 3/45e RI lúc này đang bố trí ở cửa Nam làng Neehwiller).

Trở lại với Quân đoàn II. Bayern , Thượng tướng von Hartmann tại Langensulzbach đã nhận được mệnh lệnh nhằm tấn công về Reichshoffen vào khoảng 2 giờ 30 để chặn đường rút của quân Pháp từ phía Bắc . Trước đó vào khoảng 11 giờ trưa thì Hartmann đã lệnh cho 3(B.).Inf.Div. , lúc đó đang ở Lembach nhằm triển khai Lữ đoàn bộ binh 5 cùng Lữ đoàn thương kỵ đến Langensoulzbach . Tới khoảng 3 giờ chiều thì lực lượng này đã hành quân tới Langensoulzbach và nhận lệnh ngay lập tức tiến đến Reichshoffen qua ngã Neehwiller . Kỵ đội 1 , Kỵ đội 2/1.Chevaulegers cùng Khẩu đội 3/4.FAR dẫn đầu đội hình ở phía trước , phần còn lại của sư đoàn theo sau , ngoại trừ 15.IR ở lại phía sau để đề phòng quân tiếp viện Pháp từ hướng Bitche .

Thượng tướng Ducrot khi nhìn thấy quân Bayern đang triển khai đòn tấn công nhằm vào cánh trái của mình liền lệnh Thiếu tướng Houlbec (Lữ đoàn 2 của Sư đoàn) nhằm cho 2 tiểu đoàn của 1er Zouaves tiến vào rừng Langensoulzbach với nhiệm vụ đẩy lùi địch về thung lũng Langensoulzbach đồng thời đe dọa sườn phải của lực lượng này . 2 tiểu đoàn còn lại của 45e RI sẽ thay thế vị trí của Zouaves ở phía Nam .   Trong quá trình tiến vào rừng từ hướng Tây Nam , Tiểu đoàn 1/1er Zouaves trúng hỏa lực và chịu thiệt hại nặng ,  Tiểu đoàn 2 theo ngay phía sau . Đòn phản công bằng lưỡi lê nhắm vào vị trí của Tiểu đoàn 1./2.IR , Tiểu đoàn Jäger 4 (B.) và Tiểu đoàn Jäger số 5 buộc 3 tiểu đoàn của Đức từ từ rút lui về rừng , đồng thời quay lại nổ súng đáp trả. Vào lúc này Tiểu đoàn 3./5.IR. và Tiểu đoàn 3./11.IR. bố trí ở ngay phía sau và lệnh về cánh phải bắt đầu nổ súng về hướng Nam để ngăn chặn quân Pháp tiến sâu vào rừng . Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 2./Inf.Leib.Rgt. trong khi đó đang bố trí ở giữa rừng Langensoultzbach và sông Sauer ,  hướng mặt về phía Nam đã vô tình bị hỏa lực của 2 tiểu đoàn nêu trên bắn nhầm vào lưng từ trong rừng  . Quá trình rút lui của 2 tiểu đoàn vệ sĩ sau đó cũng đã khiến cho Tiểu đoàn 3./11.IR. gần đó cũng lùi lại về hướng cối xay cũ . Tận dụng thời cơ này toàn bộ phần còn lại của Tiểu đoàn 1 cùng Tiểu đoàn 2/36e RI , các đơn vị từ 48e RI , 78e RI và 2e TA ở bìa Bắc rừng Frœschwiller bắt đầu lao lên phía trước để tiếp đà phản công . Đáp trả lại đòn phản công của 2 tiểu đoàn Zouaves , Thiếu tướng Dietl (1.(B.)Inf.Bde.) triển khai Tiểu đoàn 3./Inf.Leib.Rgt. cùng Tiểu đoàn Jäger 2 (B.) tung đòn phản công vặn sườn bên cánh phải cùng với Tiểu đoàn Jäger số 5 đã chặn đứng bước tiến của Zouaves trong rừng Langensoulzbach . Tuy nhiên vào lúc này các đội hình của cả 2 phe đều vỡ ra thành một khối tản rộng trước hỏa lực súng trường  và một trận đấu súng tại chỗ bắt đầu nổ ra trong rừng Langensoulzbach .

Khoảng 3 giờ 30 , khi Ducrot vào lúc này nhận tin cánh phải của quân đoàn đã sụp đổ liền lệnh cho 2 tiểu đoàn của 1er Zouaves ngay lập tức rút khỏi rừng Langensoulzbach sau đó tập hợp ở Frœschwiller . Tiểu đoàn 2 và Tiểu đoàn 3/45e RI cũng nhận được mệnh tương tự .  Toàn bộ các lực lượng phản công của Ducrot sau đó rút lui về bìa bắc rừng Frœschwiller để tiếp tục cầm cự , Lữ đoàn Bayern giành lại quyền kiểm soát rừng Langensoulzbach vào khoảng 3 giờ 45 .  

Trong khi đó trận chiến giành giật bìa Đông rừng Frœschwiller cũng diễn ra với mức độ ác liệt không kém khi các cuộc phản công đẩy qua đẩy lại giữa 2 phe đều không thể giúp Lữ đoàn 2 Bayern có thể tiến sâu vào rừng . Đầu tiên 2e TA thực hiện đòn phản công từ khu vực Đông Bắc của rừng đã đẩy lùi Tiểu đoàn 2/2.IR và Tiểu đoàn 1/1.IR rút lui về sông Sauer , sau đó Đại tá Eyl (IR 59) không chờ lệnh từ quân đoàn mà chủ động cho Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn F. - lúc này đang làm dự bị ở Gœrsdorf tiến hành vượt sông để hỗ trợ quân Bayern . 8 đại đội của trung đoàn được triển khai thành đội hình khối cột đại đội , các khối cột di chuyển ngang vai nhau thành hai hàng với hàng đầu tiên là Tiểu đoàn I. . Trung đoàn sau khi vượt sông Sauer và sông Soultzbach bắt đầu di chuyển ở phía Nam dọc con đường dẫn đến Frœschwiller . Dưới hỏa lực bắn trả dữ dội , 2 tiểu đoàn dần dần tiếp cận chân đồi phía Đông Frœschwiller . Từ đây Eyl cho 8 đại đội xoay mặt về hướng Tây Bắc và tiến thẳng vào rừng Frœschwiller với lưỡi lê , thực hiện đòn bọc sườn các lực lượng phòng ngự từ hướng Đông Nam . Các tiểu đoàn Bayern bên cánh phải của Eyl cũng bắt đầu tiến vào rừng Frœschwiller từ phía Tây . 48e RI cùng 78e RI vào lúc này buộc phải bỏ toàn bộ khu vực Đông Bắc rừng  Frœschwiller để tránh bị bao vây . Đại tá Eyl bị thương trong quá trình , 2 con ngựa của ông đều lần lượt bị bắn chết .

Đòn bọc sườn vào rừng Frœschwiller từ hướng Đông Nam của IR 59 đã khiến Đại tá Suzzoni (2e TA) cho tập hợp trung đoàn về phía bìa rừng Đông Bắc khu rừng. Khi các đơn vị từ Lữ đoàn 1 Bayern cùng 2 tiểu đoàn từ Lữ đoàn 2 quay trở lại tấn công từ sông Soultzbach thì Đại tá Suzzoni cho phần còn lại của 2e TA lao lên với lưỡi lê , khiến quân Bayern rút lui về bờ sông Soultzbach sau đó quay lại nã đạn tới tấp về phía Turcos . Suzzoni cố gắng cho người của mình chạy về rừng trước hỏa lực cực kỳ khủng khiếp , sau đó quay đầu lại bắn trả về phía quân Bayern - vào lúc này vừa đứng lên chạy theo truy đuổi và kịch bản quen thuộc tiếp tục diễn ra khi cả hai phe liên tục đẩy qua đẩy lại thêm một vài lần nữa cho tới khi trung đoàn Turco cạn kiệt sức lực . Khi Đại tá Suzzoni bị thương và đạn dược không còn nhiều nhận ra mình không thể tiếp tục chống cự nên lệnh cho Đại úy Potier (từ Tiểu đoàn Chasseurs 13) đi về sau để cầu cứu Thượng tướng Raoult . Nhưng khi sĩ quan này tới gặp tư lệnh sư đoàn thì Raoult trả lời rằng  :

’’Nhìn này , tôi đang ở một mình , không còn ban tham mưu , không còn một aides-de-camp , không còn con ngựa nào . Hãy trở về với đại tá của cậu và làm những gì còn có thể làm được. ‘’

 

Đại tá Suzzoni trong khi đó đã tử trận sau khi bị đánh bằng báng súng , Đại tá Colonieu bị thương nên buộc phải sơ tán bằng xe cứu thương nên chức vụ chỉ huy trung đoàn được truyền xuống cho Tiểu đoàn trưởng Mathieu . Lá cờ trung đoàn được rút khỏi chiến trường để ngăn không rơi vào tay quân Đức , được Trung úy Valès và Trung sĩ Abd el Kadder ben Dekkich mang về thành phố Strassbourg .  Khi 2 tiểu đoàn của Phổ dần dần tiến sâu vào rừng từ hướng Đông Nam, dần dần 2e TA cùng các binh sĩ sót lại từ Tiểu đoàn Chasseurs 13 , 78e RI  bắt đầu co cụm và xây dựng các chướng ngại vật được làm từ các cành cây lớn trước đó bị bẻ gãy bởi đạn pháo . Khu vực giao tranh quyết liệt nhất nằm dọc bìa rừng Đông Nam của khu rừng gồm Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 2/2e TA chỉ huy bởi Tiểu đoàn trưởng Mathieu trong khi Tiểu đoàn 3/2e TA chỉ huy bởi Đại úy Ollivier bám trụ ở khu vực gần bìa rừng Đông Bắc . Quân Bayern tràn vào rừng và trám vào khu vực bỏ trống nằm giữa hai nhóm này , toàn bộ khu vực đều bị bao quanh từ hướng Bắc , hướng Tây và hướng Nam .  Trung tá Bonet từ 78e RI gửi Đại úy Stanislas đến hỏi Thiếu tướng Lefebvre tập hợp toàn bộ khối hỗn loạn ở khu vực này để tiến này rút lui ‘’trong danh dự’’ nhằm bảo toàn lực lượng . Nhưng  chỉ có điều Đại úy Stanislas không thể nào tìm thấy Thiếu tướng Lefebvre được vào lúc này .
Ở bìa phía Bắc của khu rừng , các đơn vị từ 36e RI và 48e RI chống cự quyết liệt trước đòn tấn công của Lữ đoàn 1 Bayern và lực lượng của von Orff .

Xa hơn về phía Nam khi Lữ đoàn Wolff (Sư đoàn Ducrot) bắt đầu rút lui về Frœschwiller , IR 58  vào lúc này dần dần đẩy về phía Tây theo chân của Lữ đoàn Pháp giúp 2 tiểu đoàn từ IR 59 có thể tiến công về hướng Tây Bắc , vòng ra sau lưng và cắt đứt đường rút của toàn bộ các lực lượng phòng ngự tại khu vực Đông Bắc rừng  Frœschwiller .  Tới khoảng 4 giờ 45 thì 2e TA cùng các binh sĩ từ Tiểu đoàn Chasseurs 8 , Tiểu đoàn Chasseurs 13 78e RI , 36e RI và 48e RI dưới quyền chỉ huy phối hợp của Đại úy Pacotte (Đại úy Mathieu đã bị thương) quyết định phá vây về phía  Frœschwiller . Nhưng ngay khi vừa tiếp cận bìa rừng phía Nam thì bị hỏa lực bắn quyết liệt nên buộc phải rút lui sâu vào trong rừng . Khi IR 59 cùng Lữ đoàn 1 Bayern gỡ bỏ các chướng ngại vật và tiến sâu vào rừng thì lực lượng cuẩ Pacotte lần lượt buông súng đầu hàng , chỉ có vài người lén lút trốn thoát ra ngoài vòng vây .  

17. Quân Đức đánh chiếm làng Frœschwiller

Khoảng 4 giờ chiều tại khu vực kéo dài từ rừng Frœschwiller xuống phía Nam đến Elsasshausen và sang phía Tây đến rừng Niederwald , toàn bộ các tiểu đoàn của Đức đều đang tiến về phía làng Frœschwiller - vị trí phòng ngự cuối cùng của Quân đoàn MacMahon trên chiến trường . Ngôi làng hiện đang được bảo vệ bởi các đơn vị trộn lẫn từ cả 5 sư đoàn của MacMahon . Đại đội công binh của Sư đoàn Raoult chỉ huy bởi Đại úy Lanty tiến hành lập các chứa ngại vật chắn ngang kẻ hỡ giữa những ngôi nhà ở mặt trái làng đồng thời phá sập một số ngôi nhà để chặn lối vào làng . 

Chuẩn bị cho cuộc tấn công là hỏa lực bắn dọn đường từ 14 khẩu đội tại Elsasshausen và 11 khẩu đội ở Tây Nam Gœrsdorf , với tổng cộng 150 khẩu pháo . Hỏa lực pháo khiến một số  ngôi nhà bốc cháy , đại đội của Lanty cố gắng ngăn lửa không lan ra nhưng bất thành nên buộc phải rút lui về căn nhà ở cửa Đông Nam và từ đây nổ súng áp chế trong khoảng 30 phút sau đó . Đáp trả lại trận địa của Đức ở Elsasshausen , Khẩu đội 6/9e RA di chuyển sang phía Tây  Frœschwiller . Khẩu đội 6/12e RA được bố trí ở trong ngôi làng để chống lại bộ binh với 3 khẩu đặt ở cửa Nam bắn đạn chùm còn 2 khẩu đội kia đặt bên ngoài .

Trước hỏa lực bắn trả quyết liệt , các chỉ huy cấp trên của Đức buộc phải tự mình làm gương để động viên các binh sĩ theo sau và mỗi khi tiến gần hơn với ngôi làng thì thương vong càng ngày càng khủng khiếp hơn : Trung tướng von Bose (Quân đoàn XI.) bị thương lần thứ hai trong ngày , Trung úy Heineccius cùng 2 sĩ quan truyền lệnh khác của Bose tử trận , Thiếu tướng von Stein - Tham mưu trưởng Quân đoàn XI. ngã xuống đất sau khi con ngựa bị giết  ; Thiếu tá Kasch từ IR 87 bị thương lần thứ 4 trong ngày hôm đó .

Nhằm nhanh chóng dứt điểm ngôi làng , pháo binh được quân Phổ triển khai rất táo bạo  , Khẩu đội pháo kỵ 3 và Khẩu đội 5/FAR 11 được kéo khỏi trận địa Elsasshausen , tiến lên phía trước bộ binh và bắt đầu nã đạn về phía ngôi làng từ khoảng cách 600m , một vài phát đạn cũng được nã về phía các lực lượng đang rút lui trên đường Reichshoffen . Ngay khi phát hiện thấy 2 khẩu đội của Phổ tiến rất gần vị trí của mình , 2e RL khi ấy đang bố trí ở Tây Nam  Frœschwiller ngay lập tức thực hiện một đòn phi mã để tấn công , tuy nhiên khi Khẩu đội pháo kỵ 3 nã một loạt đạn chùm từ tầm gần thì thì toàn bộ đội hình của Thương kỵ vỡ ra và quay đầu rút lui , Đại tá Poissonier và Tiểu đoàn trưởng Colné tử trận sau loạt đạn chùm .

Khi bộ binh Quân đoàn XI. tiếp tục tiến lên phía trước và vượt qua vị trí của 2 khẩu đội nêu trên thì đã bị chặn đứng gần khe dốc ở phía Đông Nam ngôi làng bởi hỏa lực từ 2e Zouaves , Tiểu đoàn 3/48e RI , Tiểu đoàn 2/78e RI , Đại đội công binh của Lanty và Khẩu đội 6/12e RA . Tiểu đoàn Jäger 3 Württemberg là đơn vị gần với cửa làng ở phía Tây Nam nhất , vào lúc này bắt đầu tiến xuống khe dốc dưới sự chỉ huy của Trung tá von Link . Ngay khi nhìn thấy bộ binh Pháp đang rút lui ở phía Tây ngôi làng thì ngay lập tức dẫn tiểu đoàn của mình tiến lên phía trước và tràn vào cửa Tây Nam vào khoảng 4 giờ 30 , cắt đứt đường rút về Reichshoffen của các lực lượng bám trụ tại  Frœschwiller .

Thiếu tướng Schkopp (44.Inf.Bde.) lúc này nhanh chóng lập một lực lượng ad-hoc bằng các tập hợp các binh sĩ tại chỗ từ nhiều trung đoàn khác nhau đặt dưới quyền Đại tá von Bieberstein tiến về phía cửa Nam ngôi làng cùng với các đơn vị từ Quân đoàn V. và Tiểu đoàn 1./2.IR (W.) Tiến vào cổng Đông ngôi làng từ bên trái đường Wœrth là 8 đại đội từ GR 7 , Tiểu đoàn II./IR 59 , Tiểu đoàn II./IR 47 và một phần từ Tiểu đoàn 1./2.IR (W.) . Tấn công ngôi làng từ bên phải đường Wœrth là hỗn hợp các tiểu đoàn từ Quân đoàn V. và Quân đoàn XI. chỉ huy phối hợp bởi Đại tá von Henning (19.Inf.Bde.) . Đại đội 5 , Đại đội 6/2.IR. cùng Tiểu đoàn 2/5.IR từ Lữ đoàn 2 Württemberg tấn công Frœschwiller từ hướng Đông Nam , Tiểu đoàn 2/5.IR sau khi tràn vào làng đã đánh chiếm được  nhà thờ , sau đó hội quân cùng với các đơn vị Bayern lúc đó vừa mới tiến vào  làng từ phía Bắc . Lữ đoàn Schkopp tiến vào Frœschwiller từ phía Nam dưới hỏa lực đạn chùm từ Khẩu đội 6/9e RA ,  các đơn vị từ IR 94 và Tiểu đoàn F./IR 82 tiến hành bắn nhanh để đáp trả sau đó lao lên phía trước chiếm toàn bộ 6 khẩu pháo cùng xe chở đạn của khẩu đội Pháp trong khi các pháo thủ Pháp cùng người lái xe ngựa bỏ chạy vào rừng .

Trước đó khi IR 94 đánh chiếm khu vực phía Tây Frœschwiller  thì các lực lượng bị bao vây ở trong làng vẫn tiếp tục chống cự quyết liệt bởi vào lúc này , cùng với những người bám trụ trong làng là Thượng tướng Raoult (Sư đoàn bộ binh 3) - người từ chối rút lui mà ở lại động viên lực lượng phòng ngự . Khi một vài binh sĩ định rút lui thì ông đe dọa sẽ rút kiếm chém nếu không nghe lệnh . Raoult sau đó bị thương nặng và trở thành tù binh của Tiểu đoàn 1./5.IR (W.) . Raoult được chuyển đến điều trị tại bệnh viện ở Reichshoffen sau khi quân Đức chiếm thị trấn này nhưng ông đã tử thương khoảng 1 tháng sau đó vào ngày 3/9 . Cũng trong khoảng thời gian đó thì một nhóm binh sĩ còn sót lại từ 36e RI cùng với lá quân kì của trung đoàn vừa chạy thoát khỏi rừng Frœschwiller đụng độ với Tiểu đoàn 3./2.IR (Bayern) ở phía Bắc ngôi làng nên ngay lập tức xông lên tấn công với lưỡi lê . Nhưng gần như toàn bộ nhóm này đều bị giết chết khi tiểu đoàn Bayern nổ súng bắn trả . Những gì còn sót lại của trung đoàn là lá cờ cùng Trung úy Lacombe , Trung úy Pihet , 2 công binh và một vài binh sĩ khi bị quân Bayern đuổi theo đã trốn vào một nông trại gần đó để câu thời gian nhằm đốt cháy lá cờ . Nhưng do đốt không kịp nên họ quyết định dùng tay xé nát lá cờ và khi quân Bayern tiến đến thì họ chỉ chiếm được chiếc cột cờ cùng lá cà vạt của cờ . Nhờ đó mà 36e RI vẫn giữ được danh dự của mình . 

Khoảng 4 giờ 30 thì vị trí tại Frœschwiller đã bắt đầu sụp đổ và rơi vào tay quân Đức , Thống chế MacMahon bắt đầu cưỡi ngựa rời khỏi chiến trường đồng thời lệnh cho Sư đoàn Ducrot tổ chức đánh chặn hậu để phần còn lại của Quân đoàn có thể rút lui an toàn về Reichshoffen . Ngay khi Frœschwiller rơi vào tay quân Đức thì Ducrot lệnh cho Lữ đoàn Montmarie (Sư đoàn Pellé) tung đòn phản công nhằm cố gắng giành lại ngôi làng để câu thêm thời gian . 4 tiểu đoàn còn lại của lữ đoàn triển khai thành 1 hàng với 4 đội hình khối đôi , dẫn đầu bởi Thiếu tướng Pellé và Thượng tướng Ducrot . Tuy nhiên do hỏa lực bắn trả quá dày đặc nên cuộc tấn công đã thất bại. 

Ngay khi vừa trở về Reichshoffen thì MacMahon tiến hành cho chuẩn bị các đoàn vận tải ngựa kéo chuẩn bị vượt qua sông Falkensteinbach bằng cây cầu chính cùng cầu công binh được dựng bởi đại đội công binh của Sư đoàn 2 . Sau đó ông cưỡi ngựa đến Niederbronn , tại giao điểm giữa đường sắt và đường Niederbronn-Saverne , lệnh cho Quân đoàn của mình lấy Saverne cách Reichshoffen khoảng 35km theo hướng Tây Nam làm địa điểm tập kết sau khi rút lui khỏi khu vực . Lí do Thống chế quyết định rút lui về Saverne thay vì về hướng Bitche để hội quân cùng với Quân đoàn 5 của de Failly là bởi  đường dây điện tín nối từ Niederbronn đến Bitche đã bị kỵ binh Đức cắt đứt nên ông sợ rằng nếu cho đội hình của quân đoàn hành quân dọc theo các lối hẹp trên dãy Vosges đến Bitche thì sẽ chạm trán với lực lượng nêu trên ở phía trước , đồng thời bị bịt kín ở phía sau bởi lực lượng truy đuổi và rơi vào thế bị bao vây . Ngoài ra việc rút lui về tuyến đường chính dẫn từ Paris đến Strassbourg sẽ giúp Quân đoàn 1 có thể cải thiện tình trạng tiếp tế của mình , đồng thời có thêm thời gian để kìm chân địch ở dãy Vosges trong khi chờ tiếp viện .

Sau đó Thống chế MacMahon điện báo với Hoàng Đế từ Niederbronn :

‘’Thần đã bị tấn công vào sáng nay vào lúc 7 giờ bởi lực lượng mạnh . Thần đã thua trận chiến này và chịu thiệt hại nặng về người và thiết bị . Quá trình rút lui đang được diễn ra , một phần hướng về Bitche , phần còn lại hướng về Saverne . Thần sẽ tập trung quân số tại vị trí này . Quân ta mất hầu hết các túi đựng đồ tiếp tế .’’

Do bức điện báo này được gửi đến Hoàng đế từ Niederbronn gần Reichshoffen nên trong lịch sử chính thức của Pháp thì trận Wœrth-Frœschwiller vào thời điểm đó còn được gọi là trận Reichshoffen . 

Mặt trận Alsace ngày 6/8/1870 , lúc 4 giờ chiều .

18. Sư đoàn Ducrot đánh chặn hậu về Reichshoffen

Tới khoảng 5 giờ chiều thì toàn bộ kháng cự trong làng Frœschwiller đã chấm dứt , tới đây thì trận Wœrth-Frœschwiller được tính là đã kết thúc tuy nhiên Quân đoàn của MacMahon và Tập đoàn quân III. trên thực tế vẫn đang tiếp tục giao tranh ở khu vực phía Tây của chiến trường . Sau khi đã kiểm soát hoàn toàn Frœschwiller , quân Đức tiến hành tập hợp quân số để chuẩn bị cho cuộc truy đuổi về Reichshoffen : toàn bộ các đơn vị Bayern được tập hợp ở cửa Tây ngôi làng còn quân Württemberg tập trung ở Tây Nam  Frœschwiller .

Trước đó vào khoảng 4 giờ chiều thì MacMahon đã lệnh cho Pellé (Sư đoàn bộ binh 2) triển khai Tiểu đoàn 1 cùng Tiểu đoàn 3/50e RI (800 binh sĩ) và Tiểu đoàn 1 cùng Tiểu đoàn 3/74e RI (697 binh sĩ) tại Reichshoffen với nhiệm vụ chuẩn bị vị trí phòng ngự tại Reichshoffen , đồng thời chuẩn bị tinh thần để rút lui .Khẩu đội 10/9e RA (Mitrailleuse) , Khẩu đội 9/9e RA và Khẩu đội 12/9e RA của sư đoàn bố trí ở khe dốc nằm giữa Frœschwiller và bìa Đông rừng Grosswald nã đạn về phía bộ binh Quân đoàn XI. đang tiếp cận Frœschwiller từ phía Nam . Tuy nhiên cả 3 khẩu đội nhanh chóng bị trận địa từ Elsasshausen phản pháo nên không thể làm gì thêm . Tại khu vực Frœschwiller , sau đòn phản công thất bại của 4 tiểu đoàn của Lữ đoàn Montmarie thì Ducrot đã lệnh cho Pellé bố trí chặn hậu ở bìa Đông rừng Grosswald đoạn hai bên đường Frœschwiller-Reichshoffen để bảo vệ cho phần còn lại của Sư đoàn Ducrot tiến hành rút lui . 3 khẩu đội của Sư đoàn Pellé vào lúc này được bố trí ở vị trí mới cách đó khoảng 400m về phía Tây , nhưng do lối đi xuyên qua rừng rất  nhỏ nên chỉ có Khẩu đội 9 là bắn được , 2 khẩu đội còn lại bị chặn tầm bắn bởi các xe ngựa đang rút lui từ  Frœschwiller .

Các đơn vị cuối cùng của Pháp vẫn chưa rút lui khỏi khu vực gần Frœschwiller là 1er Zouaves cùng Tiểu đoàn 2 và Tiểu đoàn 3/45e RI , trước đó vừa rút lui về từ Neehwiller sau khi đối đầu với quân Bayern . Ducrot dự định sẽ dùng 5 tiểu đoàn này để tổ chức một đòn phản công khác nhằm mục đích câu giờ và làm chậm bước tiến của quân Đức . Hỗ trợ cuộc phản công này là Khẩu đội 6 , Khẩu đội 7 và Khẩu đội 8/9e RA bố trí trên đồi 262 ở phía Nam đường Frœschwiller-Reichshoffen . Tuy nhiên trận địa Elsasshausen ngay lập tức chuyển mục tiêu về phía 3 khẩu đội này và khiến cả 3 chịu thương vong nặng . Ducrot tiến hành bố trí Tiểu đoàn 1 và Tiểu đoàn 2/1er Zouaves ở bìa Đông rừng Grosswald , đoạn ở phía Nam đường  Frœschwiller-Reichshoffen trong khi Tiểu đoàn 3 tiến thẳng về phía  Frœschwiller theo đội hình chiến tuyến . Di chuyển hai bên cánh của tiểu đoàn Zouaves là 2 tiểu đoàn còn lại của 45e RI , tiến theo đội hình khối tiểu đoàn khép sát , mặt tiền cặp đại đội . Tuy nhiên dưới hỏa lực súng trường và pháo binh thì toàn bộ các đội hình này đều nhanh chóng bị vỡ ra nên không thể tiếp cận được vị trí của địch . 45e RI sau đó buộc phải rút lui về rừng Grosswald dưới sự che chắn của Tiểu đoàn 3/1er Zouaves và 3 khẩu đội trên đồi 262 . Tiểu đòan Zouaves khi ấy bị vỡ ra thành một tuyến tản rộng đấu súng với tuyến tản rộng tương tự ở phía bên kia chiến tuyến  . Tiểu đoàn 2 và Tiểu đoàn 3/45e RI trong khi đó sau khi tái tập hợp ở bìa Đông rừng Grosswald rút lui về Reichshoffen , sau đó hội quân cùng với Tiểu đoàn 1 ở Niederbronn (trước đó được lệnh rút lui khỏi Jægerthal vào khoảng 4 giờ chiều).

Thượng tướng Ducrot vào lúc này tiến hành bố trí phòng ngự ở phía Tây rừng Grosswald với Đại đội 5 và Đại đội 6/Tiểu đoàn 2/1er Zouaves bố trí ở Đông Bắc Reichshoffen ; Đại đội 1 và Đại đội 2 của cùng tiểu đoàn bố trí ở phía Đông thị trấn trên đồi 252 .  Sau khi 4 tiểu đoàn của Lữ đoàn Montmarie cùng 45e RI hoàn thành quá trình rút lui thì tới lượt Khẩu đội 6 và Khẩu đội 8/9e RA . Tiểu đoàn 1 cùng Tiểu đoàn  3/1er Zouaves và Khẩu đội 7/9e RA tiếp tục nã đạn cho tới khi bộ binh Phổ tiến tới rất gần thì mới tiến hành rút lui , Khẩu đội pháo binh sử dụng đường Frœschwiller-Reichshoffen còn 2 tiểu đoàn Zouaves di chuyển trong rừng Grosswald .

Thị trấn Reichshoffen nhìn từ rừng Grosswald

19. Giao tranh trên sông Falkenstein

Khoảng 4 giờ chiều thì 12e RCC dẫn đầu đội hình của Sư đoàn Lespart (từ Quân đoàn 5) đã hành quân đến Niederbronn từ đường Bitche-Phillipsbourg . Di chuyển theo sau 12e RCC là Lữ đoàn Abbatucci , pháo binh sư đoàn và Lữ đoàn Fontanges . Ngay khi vừa đến nơi thì sư đoàn đã được MacMahon lệnh để chuẩn bị cho quá trình rút lui của Quân đoàn 1 .

Để có thể cắt đuôi được các lực lượng truy đuổi của Đức thì Quân đoàn 1 buộc phải rút lui qua sông Falkenstein qua hai khu vực vượt sông chính tại Reichshoffen và Niederbronn . Bảo vệ hai khu vực này sẽ là nhiệm vụ của Sư đoàn Ducrot và Sư đoàn Lespart.

Với Lữ đoàn Abbatucci : Tiểu đoàn Chasseur 19 cùng 27e RI tiến hành bố trí trên đồi 250 nằm ở phía Nam Niederbronn trong khi 30e RI bố trí ở khu vực Đông Bắc của thị trấn gần vị trí của Tiểu đoàn Chasseur 16  . Với Lữ đoàn Fontanges : 68e RI sau khi đã rời khỏi đường Bitche để  nhường lại cho Quân đoàn 1 di chuyển men theo tuyến đường sắt và tiến lên đồi 250 và 17e RI bố trí sau lưng 27e RI khoảng 400m .

Lữ đoàn dã chiến 1 Württemberg vào lúc này nhận lệnh hành quân từ Reimerswiller đến Ingelshoff để hội quân cùng với Lữ đoàn dã chiến 3 .

Ở khu vực phía Bắc chiến trường cũ thì Quân đoàn II. Bayern vào lúc này đã xuất hiện trở lại với Lữ đoàn bộ binh 5 theo sau bởi Lữ đoàn Thương kỵ  , 1.Chevaulegers , 1 khẩu đội cùng phần còn lại của 3.Inf.Div. ngoại trừ 15.IR. di chuyển theo ngã Neehwiller về phía Reichshoffen . Khi tiếp cận Neehwiller thì Lữ đoàn triển khai một đại đội tiến tới bìa rừng phía Tây để quan sát trận chiến tại làng Frœschwiller đồng thời giữ liên lạc với các đơn vị ở phía Nam  trong khi Tiểu đoàn Jäger 8 dẫn đầu đội hình tiếp tục tiến về phía Neehwiller . Sau khi rà soát làng Neehwiller thì Lữ đoàn chuyển hướng lên phía Bắc , di chuyển dọc đường Neehwiller-Jaegerthal đến thung lũng sông Schwarzbach và từ đây đi dọc thung lũng xuống hạ nguồn sông Schwarzbach tiến về thị trấn Reichshoffen (sống Schwarzbach nhập nguồn với sông Falkenstein ở Reichshoffen) . Riêng Tiểu đoàn 3/7.IR cùng Lữ đoàn thương kỵ và Khẩu đội pháo kỵ 2/2.AR tạm thời ở lại Neehwiller . Trong quá trình di chuyển dọc thung lũng , Tiểu đoàn Jäger 8 (đi dọc hữu ngạn) trúng hỏa lực từ rừng Grosserwald lẫn rừng Niederbronn ; Tiểu đoàn 2 và Tiểu đoàn 3/6.IR trong khi đó di chuyển dọc tả ngạn Schwarzbach đâm thẳng vào rừng Grosserwald theo hướng Nam để truy đuổi tàn quân của Pháp và tiến đến các quả đồi ở phía Đông Reichshoffen vào khoảng 6 giờ chiều . Quân đoàn ngay khi vừa tiến ra khỏi rừng Grosserwald thì ngay lập tức chạm trán với các nhóm tàn quân dọc sông Falkenstein cùng Sư đoàn Lespart phòng ngự ở Niederbronn . Riêng Tiểu đoàn 1/6.IR và Tiểu đoàn 2/7.IR bị tụt lại ở phía sau , vượt sông Schwarzbach ở nhà máy thép Rauschenwasser và tiến về phía Niederbronn sau khi phát hiện các nhóm tàn quân trong rừng Niederbronn nên cả 2 tiểu đoàn liền lập tức tiến vào rừng truy đuổi về hướng Niederbronn . Lực lượng tại Neehwiller vào lúc này mới bắt đầu xuất phát , tiến thẳng vào rừng Grosserwald với Tiểu đoàn 3/7.IR bố trí ở góc Tây Nam của khu rừng . Ngoài ra 2 tiểu đoàn từ 5.IR.  cùng 3.Chevaulegers và Khẩu đội 4/1.FAR thuộc Quân đoàn I. Bayern sau khi tập trung tại Frœschwiller đã được von der Tann lệnh di chuyển qua rừng Grosswald để tấn công Reichshoffen và Niederbronn .

Sư đoàn kỵ binh 4 , lực lượng đáng lẽ ra được dùng bởi Tập đoàn quân III. để tổ chức truy đuổi nhưng do bố trí ở quá xa (ở Schoenenbourg gần Soultz) nên chỉ nhận lệnh hành quân đến Gunstett, sau đó chờ lệnh để hành động vào ngày 7/8 .

Ở khu vực Gundershoffen , 5 kỵ đội của Phổ cùng Khẩu đội 8 (W.) dưới quyền Đại tá von Bernuth khi tiếp cận ngôi làng đã bị các đơn vị từ Sư đoàn Lartigue bắn trả . Cùng lúc đó thì Sư đoàn kỵ binh của Quân đoàn 1 đã rút lui sang bờ Tây sông Falkenstein , đồng thời quay lại nã súng về phía kỵ binh Phổ . Vào lúc này thì Đại tá von Bernuth quan sát thấy một đoàn hành quân ở phía Bắc đang bị mắc kẹt gần nhà máy sắt nằm gần bờ sông nên đã lệnh cho Kỵ đội 4/HR 4 lao vào sau đội hình , bắt sống 13 sĩ quan , 186 binh sĩ , ngựa , 1 pháo , 4 xe chở đạn và 16 xe vận tải khác . Một vài đơn vị của Pháp cố gắng phản công để giải cứu đoàn này nhưng thất bại trước hỏa lực từ Khẩu đội 8 (W.) , vào lúc này đã bố trí ở phía Đông Gundershoffen . Đến tối hôm đó thì Bernuth quay trở lại sông Eberbach lập doanh trại và trả lại Kỵ đội của DR 4 cho 10.Inf.Div.

Trước đó vào khoảng 3 giờ chiều , khoảng 400 binh sĩ Zouaves (3e Zouaves) đầu hàng Lữ đoàn kỵ binh Württemberg vào khoảng 3 giờ chiều từ rừng Niederwald đoạn gần nông trại Albert nên Kỵ đội 1/4.Reiter được dùng để bố trí giam giữ các tù binh . 4 Kỵ đội còn lại cùng Khẩu đội 5 hướng thẳng đến Reichshoffen qua ngã Eberbach- rừng Grosswald . Tuy nhiên do Lữ đoàn phải dọn dẹp các chướng ngại vật ở Eberbach cũng như chạm trán với tàn quân của Sư đoàn Lartigue ở trong rừng nên đến tận 5 giờ chiều thì Lữ đoàn mới tiến tới các quả đồi ở phía Đông Reichshoffen . Vào lúc này thì Kỵ đội 1/3.Reiter dẫn đầu Lữ đoàn đã chạm trán với Tiểu đoàn 2/1er Zouaves , tiểu đoàn ngay lập tức phản công khiến kỵ đội buộc phải rút lui về rừng.

Khẩu đội 5 trong khi đó triển khai lên đồi 252 , trên đường Elsasshausen-Reichshoffen và bắt đầu nã đạn về phía các lực lượng đang rút lui trên đường Frœschwiller-Reichshoffen . Dưới sự bảo vệ từ Khẩu đội pháo binh , 2 kỵ đội dưới quyền Trung tá von Austin di chuyển theo hướng Tây đến nhà máy sắt sau đó vòng lên phía Bắc nhằm tiếp cận Reichshoffen từ phía Nam , von Austin cho 2 kỵ đội phi thẳng vào rào chắn chặn đường vào cửa nam thị trấn và bắt giữ toàn bộ các binh sĩ Turcos đang phòng ngự ở đây làm tù binh , cùng với lá cờ . Kỵ đội 4/4.Reiter xông vào thị trấn từ cửa Đông Nam và phi một mạch vào khuôn viên lâu đài Dietrich , bắt sống 1 sĩ quan cùng 107 người khác , trong đó có Thiếu tướng Nicolai  (Sư đoàn Conseil-Dumesnil) . Kỵ đội 2 và Kỵ đội 3/4.Reiter dưới quyền Đại tá Normann tiến đến Niederbronn dọc đường Reichshoffen-Niederbronn , sau đó hội quân với nhóm của Trung tá von Austin vào lúc này cũng đang tiến đến Niederbronn . Khi đi được nửa đường tới nhà máy giấy thì bắt giữ được Khẩu đội 6/9e RA di chuyển ở sau cùng đội hình của Sư đoàn Ducrot , chỉ có khẩu pháo đi trước bỏ chạy được nhưng không được bao xa . Khi nhóm của Austin cưỡi ngựa đuổi theo tới khẩu pháo thì vào lúc này 2 sĩ quan hậu cần Chartier và Ruff của khẩu pháo đó không thể làm gì hơn nên Ruff đã rút khẩu súng ngắn bắn thẳng vào đầu Trung úy Speth , sau đó cả hai cầm đao lao vào chém Trung tá von Austin bị thương trước khi bị áp chế và bắt làm tù binh . Tổng cộng 100 toa tàu hàng , 2 khẩu pháo cùng khoảng 1300 tù binh đã bị bắt giữ ở khu vực Reichshoffen vào tối hôm đó .

Khi 4 kỵ đội Württemberg tiếp cận Niederbronn từ phía Nam , cùng lúc với bộ binh Bayern tiếp cận thị trấn từ phía Đông thì gặp phải kháng cự từ Sư đoàn Lespart , 3 khẩu pháo từ Khẩu đội 12/2e RA từ Sư đoàn Lespart sau khi triển khai lên đồi 250 ngay lập tức bắn về phía 4 kỵ đội Württemberg vừa xuất hiện ở phía Nam . Thiếu tướng Schleich (Lữ đoàn 5 Bayern) khi đó nhận lệnh từ Quân đoàn nhằm tấn công quyết liệt lực lượng đang rút lui của địch đồng thời tổ chức truy đuổi bằng kỵ binh nhằm tối đa hóa chiến thắng , ông lệnh cho Tiểu đoàn 2/7.IR cùng hai Kỵ đội từ 1.Chevaulegers tấn công Niederbronn từ phía Đông . Khẩu đội 2/2.AR và Khẩu đội 3/4.AR trong khi đó bố trí lên quả đồi ở phía Đông Niederbronn bắt đầu nã đạn về các đội hình rút lui của Pháp . Tới khoảng 7 giờ tối khi Sư đoàn Lespart bắt đầu rút lui khỏi Niederbronn thì bộ binh từ cả 2 Quân đoàn Bayern bắt đầu tiến vào thị trấn . 2.UR nhận lệnh vượt sông Falkenstein tại Niederbronn vào lúc 8 giờ tối nhằm tiến hành truy đuổi Sư đoàn Lespart về phía Oberbronn .

Lữ đoàn kỵ binh Württemberg tiến hành lập doanh trại ở phía Nam Reichshoffen vào lúc 9 giờ tối , đồng thời triển khai các nhóm tuần tra-trinh sát về hướng Gumbrechtshoffen và Zinswiller để theo dõi các tuyến đường rút lui của quân Pháp . 

20. Rút lui về dãy Vosges

Khi trời đã tối thì cuộc truy đuổi tạm thời dừng lại , Lữ đoàn 5 Bayern tiến hành lập doanh trại tại Niederbronn đồng thời triển khai tiền đồn về hướng Oberbronn và Jaegerthal . Lữ đoàn thương kỵ , phần còn lại của 3.Inf.Div. và các tiểu đoàn từ Quân đoàn I. Bayern đồn trú tại Reichshoffen .

Vị trí các doanh trại của Tập đoàn quân III. vào tối ngày 6/8 như sau :
- Quân đoàn V. :  Frœschwiller
-Quân đoàn VI. : Sư đoàn bộ binh 12 vào sáng hôm đó đã hoàn thành quá trình tập hợp quân số tại Landau . Sư đoàn sau đó nhận lệnh từ Tập đoàn quân nhằm triển khai 2 tiểu đoàn tới Wissembourg , trong khi phần còn lại của sư đoàn hành quân đến Pirmasen sử dụng ngã đường Annweiler và thung lũng Bergzabern nhằm thiết lập liên lạc với Tập đoàn quân II. cũng như uy hiếp Bitche từ hướng Bắc . Tới tối ngày hôm đó thì tiền quân sư đoàn đã di chuyển đến Dahn và hội quân với Tiểu đoàn Jäger 5 Bayern tại đây và thiết lập đường liên lạc với Tập đoàn quân II. thông qua DR 15 ở Hinter-Weidenthal.
- Quân đoàn XI. : Elsasshausen và Wœrth , riêng lực lượng của Đại tá von Bernuth nghỉ ngơi ở Eberbach
- Quân đoàn I. Bayern : 1.Inf.Div. ở Frœschwiller ; Bộ binh 2.Inf.Div. cùng pháo binh quân đoàn ở Preuschdorf ; Lữ đoàn thiết kỵ ở Lampertsloch ; phần còn lại ở Niederbronn .
- Quân đoàn II. Bayern : Một phần ở Lembach , một phần ở Reichshoffen , một phần ở Niederbronn.
- Quân đoàn Werder : Lữ đoàn dã chiến Württemberg 1 và Lữ đoàn dã chiến Württemberg 3 cùng pháo binh sư đoàn ở Engelshoff ; Lữ đoàn dã chiến Württemberg 2 ở Gundeshoffen và Griesbach ; Lữ đoàn kỵ binh Württemberg ở Reichshoffen .  Sư đoàn dã chiến Baden ở Gunstett và Schwabwiller .
- Sư đoàn kỵ binh 4 : Gunstett 

Cũng trong đêm hôm đó , cụm quân đoàn của MacMahon rút lui về Saverne bằng nhiều tuyến đường khác nhau :

Sư đoàn Ducrot , cùng với khoảng 1200-1500 binh sĩ từ các sư đoàn khác ở sau cùng do không thể rút lui về Niederbronn bởi đường Reichshoffen -Niederbronn đã bị cắt đứt bởi Kỵ binh Württemberg nên buộc phải rút vào khu rừng ở phía Tây để đi qua Zinswiller . Tới khoảng 6 giờ chiều thì sư đoàn dừng chân tại lâu đài Lichtenberg nằm trên dãy Vosges , cách Reichshoffen khoảng 20km về phía Tây . Sáng ngày 7/8 thì Sư đoàn Ducrot tiếp tục hành quân theo hướng Petite-Pierre (cách Lichtenberg khoảng 17km về hướng Tây Nam) và hội quân với một số đơn vị từ Quân đoàn 5 ở đây . Sau đó thì toàn bộ các lực lượng này tiếp tục hành quân đến Phalsbourg và Sarrebourg , gặp Thống chế MacMahon tại đây và tiếp tục hành quân đến Saverne (cách Strassbourg khoảng 40km về hướng Tây Bắc) , riêng một vài đơn vị từ 18e RI và 96e RI hành quân theo hướng Bắc đến tăng cường cho Bitche  .

Sư đoàn Pellé cùng Sư đoàn Raoult và Sư đoàn Lartigue rút lui về Saverne từ ngã Oberbronn-Zinswiller , tuy nhiên một số đơn vị của Sư đoàn Raoult do nhận nhầm lệnh nên rút lui theo hướng Tây Bắc đến Bitche . Riêng vài đơn vị của Sư đoàn Lartigue rút lui theo ngã Gundershoffen-Haguenau về Strassbourg . Dự bị pháo binh Quân đoàn 1 cùng Sư đoàn kỵ binh Duhesme và Sư đoàn kỵ binh Bonnemains cũng rút lui về Saverne với một phần rút lui về Bitche .

Sư đoàn Conseil-Dumesnil ban đầu rút lui theo hướng Bitche tuy nhiên sau đó nhận lệnh quay đầu để rút lui về Saverne . 3 khẩu đội của Sư đoàn (Khẩu đội 5 , Khẩu đội 6 và Khẩu đội 11/7e RA) cùng Tiểu đoàn 3/21e RI lần lượt di chuyển bằng tàu hỏa từ Colmar tới Haguenau vào khoảng 9 giờ sáng và hành quân đến chiến trường cùng với Tiểu đoàn 2/50e RI , Kỵ đội 4 và Kỵ đội 5/6e RL . Ngay khi gần đến Gundeshoffenvafo khoảng 3 giờ 30 chiều thì nhận tin MacMahon đã thua trận nên tập hợp tại Mietesheim , sau đó rút lui về Bouxwiller vào khoảng 6 giờ chiều . Đoàn vận tải thiết bị pháo binh của Sư đoàn Conseil-Dumesnil di chuyển bằng đường sắt từ Haguenau đến Niederbronn mà không nhận được tin tức gì , ngay khi tới nơi thì lập tức bị quân Đức chặn lại chiếm giữ , 18 trong tổng số 20 toa tàu cùng 3 người lái tàu và 6 con ngựa bị bắt . Những người còn lại tẩu thoát được rút về Sarrebourg và hội quân cùng với pháo binh sư đoàn tại đây .

Sư đoàn Lespart ở lại phòng ngự Niederbronn đến tận 7 giờ tối , ngay khi đường rút về Saverne đủ thoáng thì MacMahon mới lệnh cho Lespart bắt đầu rút lui . Sư đoàn tiến hành rút lui theo hai nhóm : Lữ đoàn Abbatucci cùng 2 khẩu đội cỡ 4 và 12e RCC về Bitche ; Lữ đoàn Fontanges cùng khẩu đội Mitrailleuse về Saverne với vai trò chặn hậu cho Quân đoàn 1 . Lữ đoàn Abbatucci khi hành quân đến Phillipsbourg thì nhận được điện tín từ Thượng tướng de Failly từ Bitche lệnh cho lữ đoàn chuyển hướng về phía Tây Nam , sau đó di chuyển dọc dãy Vosges để tập trung ở Phalsbourg cùng với phần còn lại của Quân đoàn 5* . Riêng Thiếu tướng Abbatucci cùng 12e RCC và 2 khẩu đội cỡ 4 vẫn tiếp tục hành quân đến Bitche , tới nơi vào khoảng 10 giờ tối hôm đó và tiếp tục hành quân với phần còn lại của Quân đoàn 5 về Phalsbourg . Tiểu đoàn Chasseurs 19 , 27e RI và 30e RI trong khi đó di chuyển dọc các sườn đồi giữa các cánh rừng rậm rạp trên dãy Vosges đến Lemberg qua ngã Mounterhausen , và cuối cùng là đến Phalsbourg vào khoảng 9 giờ tối ngày 7/8 với tổng quãng đường hành quân đạt 100km trong suốt 36 tiếng vừa qua (kể từ khi Sư đoàn Lespart bắt đầu rời Bitche đến Reichshoffen vào tối 5/8) . Lữ đoàn Fontages chia thành nhiều phần để rút lui , 17e RI và 68e RI lần lượt rút lui nhảy cóc về sau để đề phòng địch tấn công truy đuổi , 68e RI cùng khẩu đội Mitrailleuse rời Niederbronn vào khoảng nửa đêm . Lữ đoàn hành quân đến Saverne vào lúc chiều ngày 7/8 . 

21.Tập hợp , điểm quân số  

‘’Viên chỉ huy người Pháp , như chúng ta có thể thấy , đã chiến đấu tới cùng chống lại người Đức ; các binh sĩ của ông ấy đều dũng cảm chiến đấu ở các hướng khác nhau ; để bảo vệ cho đồng đội của mình , các nhóm kỵ sĩ đều sẵn sàng hi sinh thân minh . Nhưng khi tập đoàn quân của họ bị bao vây từ mọi phía , con đường rút lui duy nhất của họ bị đe dọa thì toàn bộ kháng cự đều buộc phải dừng lại.’’ - Đại tham mưu quân đội Đế chế Đức , 1872

’’Thống chế Mac-Mahon cùng với aides-de-camp của mình lê lết về Reichshoffen , ngất xỉu ngay khi tới đây . Ông ấy tỉnh lại , nhưng trái với tim nặng trĩu , kiệt sức bởi cuộc chiến siêu nhân này , cuối cùng cũng kết thúc , một thất bại vĩ đại hiện ra trước mặt ông ấy và hai hàng lệ trượt xuống má của ông ấy . Một người đứng gần đó hỏi :

‘’Ngài Thống chế , sao ngài lại khóc ? Có phải là chúng ta không chấp nhận cái chết ?’’

- Bộ tổng tham mưu quân đội Pháp .

‘’Con yêu của cha , bọn ta có một ngày buồn ! Quân đoàn của ta , bao quanh bởi lực lượng vượt trội hơn , đã bị nghiền nát vào ngày hôm qua sau trận chiến khốc liệt kéo dài 7 tiếng . Ta không bị thương hay bị bệnh , nhưng rất đau lòng . Ta hôn con , cùng với ông bà của con với toàn bộ sức mạnh từ trái tim . Cha của con yêu quý con .’’ - Thư gửi về nhà của Thượng tướng Ducrot vào ngày 7/8/1870

a)Tình trạng của cụm quân đoàn MacMahon

Con số cụ thể về thương vong của quân Pháp trong trận chiến là không thể xác định được bởi một số tài liệu ghi chép của các đơn vị chiến đấu đều đã bị cháy mất ở Strassbourg sau này khi bị quân Đức bắn phá . Do đó chỉ có thể ước tính thương vong dựa trên các báo cáo về ước tính thương vong ban đầu được đưa ra bởi các đội hình tác chiến .

Theo nhật ký tác chiến ngày 6/8 của Quân đoàn 1 thì thiệt hại của 4 sư đoàn rơi vào khoảng 4000-5000 binh sĩ bị giết , bị thương hoặc mất tích . Sau này khi bị giam giữ ở Wiesbaden thì MacMahon ước tính thương vong trong trận chiến vào khoảng 8000-9000 binh sĩ , nhưng trong hồi kí của mình thì con số này là 6000 (có lẽ bị nhầm lẫn với số lượng bị bắt làm tù binh được ước tính bởi bộ tổng tham mưu Pháp) .

 Tổng kết lại thiệt hại của cụm quân đoàn MacMahon gồm 607 sĩ quan và khoảng 20 000 hạ sĩ quan , binh sĩ tử trận , bị thương và mất tích (trong tổng số khoảng 45 000 binh sĩ trước trận đánh) . Trong số này thì có tới khoảng 200 sĩ quan cùng 9000 binh sĩ bị bắt làm tù binh* . Ngoài ra quân Đức còn chiếm được 1 trượng đại bàng , 4 lá quân kỳ , 28 pháo , 5 mitrailleuse , 91 xe chở đạn , 23 toa tàu hỏa chở khí tài  , 158 xe chở hàng khác và 1193 con ngựa . Lực lượng của MacMahon hoàn toàn bị đánh gục  sau 3 ngày chiến đấu với sức mạnh chiến đấu chỉ còn khoảng 50% .

* : Theo bộ tổng tham mưu quân đội Pháp thì có tới 6000 binh sĩ không bị thương trở thành tù binh sau trận đánh .

 

Cụ thể thiệt hại của từng đơn vị (thiếu báo cáo của một vài đơn vị) như sau :

 -1er Zouaves có 14 sĩ quan cùng 500 hạ sĩ quan , binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến
-2e Zouaves có 47 sĩ quan cùng 1088 hạ sĩ quan ,binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến
-Trận chiến khốc liệt của 3e Zouaves trong rừng Niederwald đã khiến phần lớn trung đoàn bị loại khỏi vòng chiến . Vào sáng ngày 6/8 trung đoàn có sức mạnh 65 sĩ quan cùng 2000 hạ sĩ quan , binh sĩ nhưng sang ngày hôm sau thì con số này chỉ còn 24 sĩ quan cùng 415 hạ sĩ quan binh sĩ . Tổng cộng có 41 sĩ quan cùng 1585 binh sĩ bị thương hoặc tử trận , phần lớn những người này bị bỏ lại trong rừng Niederwald và bị bắt làm tù binh
-4e RC có 170 binh sĩ bị giết , bị thương hoặc mất tích , chiếm 1/3 trung đoàn .
-8e RC có 15 sĩ quan , 280 binh sĩ và 275 con ngựa bị loại khỏi vòng chiến
-9e RC có 30 sĩ quan , 338 binh sĩ và 366 con ngựa bị loại khỏi vòng chiến
-1er TA có 17 sĩ quan cùng 522 hạ sĩ quan , binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến
-2e TA gần như hoàn toàn bị tiêu diệt , trong số 84 sĩ quan và 2220 binh sĩ trước trận đánh thì chỉ có 8 sĩ quan và 441 binh sĩ còn sống sót trở về .
-3e TA có 30 sĩ quan cùng 839 hạ sĩ quan , binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến
-Tiểu đoàn Chasseurs 1 có 4 sĩ quan cùng 196 hạ sĩ quan , binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến
-Tiểu đoàn Chasseurs 8 mất 16 sĩ quan cùng 600 binh sĩ .
-Tiểu đoàn Chasseurs 13 mất 19 trong tổng số 22 sĩ quan của mình . Trong số 930 binh sĩ của tiểu đoàn thì khoảng 700 binh sĩ đã bị loại khỏi vòng chiến .
-Tiểu đoàn Chasseurs 16 ước tính khoảng 100 binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến .
-Tiểu đoàn Chasseurs 17 có 7 sĩ quan cùng 495 hạ sĩ quan , binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến
-3e RI vào buổi sáng ngày 6/8 có 1850 binh sĩ nhưng đến cuối ngày hôm đó thì chỉ còn lại 830 -18e RI có 16 sĩ quan cùng 373 hạ sĩ quan , binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến
-45e RI có 15 sĩ quan cùng 163 hạ sĩ quan , binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến
-48e RI có 43 sĩ quan cùng 1236 hạ sĩ quan , binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến
-50e RI : Thiệt hại của trung đoàn ước tính vào khoảng 200 binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến
-78e RI có 53 sĩ quan cùng 1336 hạ sĩ quan , binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến . Đại tá chỉ huy là sĩ quan cấp cao còn lại của trung đoàn .
-96e RI có 22 sĩ quan cùng 750 hạ sĩ quan , binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến

Các thương binh sau trận chiến được chuyển về làng Bischwiller ở Đông Nam Haguenau để điều trị

b)Tình trạng của Tập đoàn quân III.

V.Armeekorps
	Sĩ quan			Binh sĩ			Ngựa
	Tử trận	Bị thương	Mất tích	Tử trận	Bị thương	Mất tích	Tử trận	Bị thương	Mất tích
9.Inf.Div.	7	84		260	1266	395	22	14
17.Inf.Bde.		1
IR 58	1	13		46	220	153	2
IR 59	2	20		49	214	34	2
GR 7	2	14		89	407	55
IR 47	2	33		66	358	151
Jäg. B. Nr.5		1		9	47	2
DR 4		1			6		9
I./FAR 5		1		1	14		9	14
10.Inf.Div.	34	90		609	2465	380	24	24
GR 6	2	28		132	691	53	4
IR 46	10	25		175	693	114	3
FR 37	8	17		128	481	104	2
IR 50	14	18		172	574	109
DR 14		1			2		6	1
III./FAR 5		1		2	24		9	23
II./FAR 5		3		4	32		28	25
Pion. Nr.5		2		4	19	2
Tổng cộng	41	179		877	3782	777	74	63
Sức mạnh chiến đấu
3/8/1870 (Aufmarsch)				100%
5/8/1870 (Sau Wisssembourg)				~ 97%
7/8/1870 (Sau trận Wœrth)				~ 76%

Như vậy chỉ sau 2 ngày kể từ khi chạm trán với quân Pháp ở biên giới trên sông Lauter , Quân đoàn V. đã mất 1/4 sức mạnh chiến đấu của mình . Quân đoàn hiện có tới hơn 5100 thương binh (Chiếm khoảng 19% sức mạnh chiến đấu bị mất)  đang nằm chờ phục hồi để có thể quay trở lại chiến đấu .

’’Trung đoàn số 46 mất khoảng 750-800 binh sĩ ; Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn Điểu thương của Trung đoàn số 50 mất khoảng 800 binh sĩ (khoảng 40% lực lượng) . Sư đoàn bộ binh 10 mất khoảng 1/3 lực lượng  , khoảng 3500 binh sĩ .’’ - Đại úy Boguslawski , Đại đội 12/IR 50

Tượng đài tưởng niệm Trung đoàn lựu binh Tây Phổ 1 , số 6 . Tượng đài được đặt trên đường Wœrth-Frœschwiller.

Tượng đài tưởng niệm Trung đoàn bộ binh Hạ Schlesien 1 , số 46

Tượng đài tưởng niệm Trung đoàn bộ binh Hạ Schlesien 2 , số 47

Tượng đài tưởng niệm Trung đoàn bộ binh Hạ Schlesien 3 , số 50

XI.Armeekorps
	Sĩ quan			Binh sĩ			Ngựa
	Tử trận	Bị thương	Mất tích	Tử trận	Bị thương	Mất tích	Tử trận	Bị thương	Mất tích
Gen.Kdo.	1	2			2
21.Inf.Div.	27	72		268	1215	133	3
Stab		1					1
41.Inf.Bde.		1			1		1
FR 80	3	14		59	263	35
IR 87	10	17		56	294	32	1
IR 82	5	20		70	260	17
IR 88	6	16		47	249	38
Jäg. B. Nr.11	3	1		24	117	8
HR 14		1		12	17	2
I./FAR 11		1			14	1
22.Inf.Div.	13	60		181	996	132	28	24
44.Inf.Bde.		1
IR 32	2	7		28	171	50
IR 95	6	21		66	298	17
IR 83	4	18		49	293	43	4
IR 94	1	13		36	214	22
HR 13				2	16		20	15
II./FAR 11					4		4	9
III./FAR 11				4			57	47
Pion. Nr.11				2	5
Tổng cộng	41	138		457	2243	265	88	71
Sức mạnh chiến đấu
3/8/1870 (Aufmarsch)				100%
5/8/1870 (Sau Wisssembourg)				~ 98.6%
7/8/1870 (Sau trận Wœrth)				~ 86%

 Thương vong của Quân đoàn XI. chỉ bằng một nửa so với Quân đoàn V. bởi Quân đoàn V. buộc phải chiến đấu ở khu vực thung lũng Sauer khi phải đối đầu với phần lớn hỏa lực từ 3 sư đoàn của Pháp  . Thiệt hại nặng nhất của Quân đoàn V. là Sư đoàn bộ binh 10 khi vào ngày hôm đó khi trung bình cứ mỗi một trung đoàn của sư đoàn lại có 160 người tử trận và 600 người bị thương , con số này với 2 sư đoàn thuộc Quân đoàn XI. là 70 người tử trận và 240 người bị thương .  

Tượng đài tưởng niệm Trung đoàn pháo dã chiến Thượng Hesse, số 11 . Tượng đài được đặt trên đường Elsasshausen-Wœrth

Tượng đài tưởng niệm Trung đoàn bộ binh Thượng Hesse 3 , số 83 . Tượng đài được đặt ở phía Tây làng Elsasshausen .

Tượng đài tưởng niệm Trung đoàn bộ binh Thüringia 6 , số 95

 Tượng đài tưởng niệm Trung đoàn bộ binh Thüringia 2 , số 32

Tượng đài tưởng niệm Trung đoàn bộ binh Thüringia 5 , số 94

Tượng đài tưởng niệm Trung đoàn bộ binh Nassau 2 , số 88

‘’Đêm sau trận Wörth’’ - Franz Adam , 1871 

I.(Bayerisches) Armeekorps
	Sĩ quan			Binh sĩ			Ngựa
	Tử trận	Bị thương	Mất tích	Tử trận	Bị thương	Mất tích	Tử trận	Bị thương	Mất tích
1.Inf.Div.	10	27		64	477	205	7	15	1
Inf.Leib.		9		4	77	42
1.IR	1	1		2	25	15		1
2.IR	5	9		39	216	58		1
11.IR	4	6		17	120	86	2
2.Jäger		1		1	21	3
4.Jäger		1			14	1
3.Chevaux.				1	1			1	1
Tle. 1.FAR					3		5	12
2.Inf.Div.
3.IR
10.IR
12.IR
13.IR
1.Jäger
7.Jäger
4.Chevaux
Tle. 1.FAR
Kü.Bde.
1.KR
2.KR
6.Chevaux
Tle. 3.FAR
3.FAR
Tổng cộng	10	27		64	477	205	7	15	1
Sức mạnh chiến đấu
3/8/1870 (Aufmarsch)				100%
5/8/1870 (Sau Wisssembourg)				100%
7/8/1870 (Sau trận Wœrth)				~ 96.6%

Nếu không tính Quân đoàn Werder (Werder không có mặt trên chiến trường) thì Quân đoàn I. Bayern là quân đoàn chịu ít thiệt hại nhất trong trận đánh của Tập đoàn quân III.

II.(Bayerisches) Armeekorps
	Sĩ quan			Binh sĩ			Ngựa
	Tử trận	Bị thương	Mất tích	Tử trận	Bị thương	Mất tích	Tử trận	Bị thương	Mất tích
3.Inf.Div.	1	4		4	24	6
6.IR	1				7	6
7.IR		4		4	13
14.IR
15.IR
3.Jäger
8.Jäger					3
1.Chevaux.					1
Tle. 4.FAR
4.Inf.Div.	8	23		48	500	85	2	12
8.Inf.Bde.		1
5.IR		2		3	33	6
9.IR	5	8		21	223	46
Tle. 1.IR	1	7		7	60	7
Tle. 5.IR				1	9			1
Tle. 7.IR				2	32	6
Tle. 11.IR		1		2	12	5
Tle. 14.IR		3		3	57	9
5.Jäger
6.Jäger	1	1		7	53	3
10.Jäger	1			2	14	3
2.Chevaux					4		1	4
Tle. 4.FAR					3		1	7
Ul.Bde.
1.UR
2.UR
5.Chevaux
Tle. 2.FAR
2.FAR
Tổng cộng	9	27		52	524	91	2	12
Sức mạnh chiến đấu
3/8/1870 (Aufmarsch)				100%
5/8/1870 (Sau Wisssembourg)				~98%
7/8/1870 (Sau trận Wœrth)				~ 95%

 

Korps ,,Werder’’
	Sĩ quan			Binh sĩ			Ngựa
	Tử trận	Bị thương	Mất tích	Tử trận	Bị thương	Mất tích	Tử trận	Bị thương	Mất tích
Kgl.Wü.Div.	5	12		33	271	35	2	5	1
1.IR
2.IR	3	4		12	125	15	1	1
3.IR
5.IR		2		1	19	7		1
7.IR
8.IR
1.Jäger
2.Jäger
3.Jäger	1	5		19	124	13
1.Reiter		1			1			1	1
2.Reiter				1	1
4.Reiter	1				1		1	2
1.F.Art.Abt.
2.F.Art.Abt.
3.F.Art.Abt.
Kgl.Ba.Div
3.IR
10.IR
12.IR
13.IR
1.Jäger
7.Jäger
4.Chevaux
Tle. 1.FAR
3.FAR
Tổng cộng	5	12		33	271	35	2	5	1
Sức mạnh chiến đấu
3/8/1870 (Aufmarsch)				100%
5/8/1870 (Sau Wisssembourg)				100%
7/8/1870 (Sau trận Wœrth)				~ 98%

Sư đoàn bộ binh 3 (Bayern) nhờ tham chiến vào giai đoạn cuối của trận đánh khi MacMahon đã bắt đầu rút lui nên là sư đoàn chịu ít thiệt hại nhất của Đức .

* : Ước tính do đã quên mất số đếm trong lúc chiến đấu .

 

Tổng cộng vào ngày 6/8/1870 , Tập đoàn quân III. đã tiêu thụ 9275 lựu đạn và 64 đạn chùm  . Chỉ có duy nhất Quân đoàn XI. sử dụng đạn chùm khi phải đối đầu với kỵ binh Pháp 3 lần , Quân đoàn V. đối đầu với kỵ binh Pháp 1 lần nhưng khoảng cách tới các khẩu đội không đủ gần để có thể sử dụng đạn chùm . Ngoài ra tiêu thụ đạn dược của Quân đoàn V. nhiều gấp 3 lần so với Quân đoàn XI. và thậm chí còn gấp nhiều lần nữa so với các quân đoàn khác hoạt động ở hai bên sườn , điều này là bởi FAR 5 đã rất tích cực hỗ trợ bộ binh bám trụ ở thung lũng Sauer suốt từ sáng tới chiều tối cũng như thường xuyên phải đối đầu với pháo binh Quân đoàn 1 của MacMahon .

IV. Tổng kết chương 6

1.Vị trí phòng ngự của cụm quân đoàn MacMahon

Địa điểm được chọn làm chiến trường là các con đồi nằm rải dọc thung lũng sông Sauer ở Wœrth .  Quân đoàn 1 của MacMahon có tới 4 sư đoàn bộ binh (và 1 sư đoàn kỵ binh) , được tăng cường bởi 1 sư đoàn bộ binh (Conseil-Dumesnil) từ Quân đoàn 7 và 1 sư đoàn kỵ binh từ dự bị tập đoàn quân được bố trí tập trung thành một tuyến trải dài từ Bắc xuống Nam với tổng chiều dài chiến tuyến đạt 5000m và với khoảng 34000 trong tổng số 45000 quân trong tay MacMahon . Tuy nhiên các vị trí này lại không được hỗ trợ bởi các đoạn hào tại những điểm trọng yếu như tại Spicheren bởi thiếu sự chuẩn bị đầy đủ của Quân đoàn 1 trong việc xây dựng vị trí phòng ngự .  Cụ thể thì vào sáng sớm ngày hôm đó thì cụm quân đoàn được bố trí như sau :

-Sư đoàn Ducrot bố trí ở giữa  Frœschwiller và Neehwiller , lấy rừng  Frœschwiller làm chướng ngại vật tự nhiên để đối đầu với các đòn tấn công trực diện từ hướng Bắc
-Sư đoàn Raoult bố trí ở ngay đối diện Wœrth quanh các quả đồi bao quát thung lũng Sauer với cánh trái đặt tại bìa Nam rừng Frœschwiller  , cánh phải đặt tại bìa Bắc rừng Niederwald , lập thành vị trí ‘’không thể xuyên phá’’ hướng về phía Đông .
-Sư đoàn Conseil-Dumesnil phòng ngự rừng Niederwald
-Sư đoàn Lartigue bố trí ở phía Nam rừng Niederwald dọc hữu ngạn sông Sauer và sông Bieber , kéo dài xuống phía Nam đến Morsbronn .  Vị trí của sư đoàn đặt ở nơi có địa hình rất thoáng thích hợp để tung các đòn tấn công hơn là phòng ngự cố định tại một vị trí nên nếu xét về tổng thể chiến tuyến phòng ngự của cụm quân đoàn MacMahon thì khu vực cánh trái và trung tâm chỉ để phòng ngự còn khu vực ở phía Nam rừng Niederwald được dùng làm khu vực tiến công , đây là lí do vì sao MacMahon đặt Sư đoàn kỵ binh Duhesme (thiếu 2 lữ đoàn) tại Schlirlenhof nằm ở sau lưng Sư đoàn Lartigue bởi Lữ đoàn thiết kỵ có thể được dùng để tung vào trận chiến trong trường hợp Lartigue giành chiến thắng trước địch từ vị trí này .
-Sư đoàn Pellé chia thành 2 nhóm bố trí ở hai vị trí cách xa nhau với Lữ đoàn Montmarie ( 50e RI , 74e RI và Tiểu đoàn Chasseurs 16) gần như bị đánh tan tác trong trận Wissembourg đang nghỉ ngơi ở Reichshoffen  . Lữ đoàn còn lại của Pellé bố trí cùng làm dự bị .
-Sư đoàn kỵ binh Bonnemains cùng Pháo binh dự bị hầu như trong suốt trận chiến đều bố trí ở phía sau Frœschwiller .

Có thể thấy lực lượng dự bị bố trí ở tuyến hai rất mỏng (ngoài kỵ binh và pháo binh dự bị thì chỉ có đúng 2 trung đoàn bộ binh) và đặt tại vị trí không thể hỗ trợ cho Sư đoàn Lartigue bên cánh phải . Việc bố trí phòng ngự kiểu này là do học thuyết tác chiến từ trước chiến tranh của cố Thống chế Niel

 

” Một đội quân với sức mạnh vào khoảng 20.000 người, được trang bị loại vũ khí hủy diệt này, mỗi phút có thể nhả 280.000 viên đạn và hạ gục 56.000 kẻ thù, nếu  tỉ lệ bắn trúng mục tiêu khớp với khi tập bắn . Với thứ vũ khí phi thường này, chiến thắng và thất bại có thể được quyết định trong vài phút. ”

 

Cũng giống với trận Spicheren thì tiêu chí chính của quá trình lựa chọn địa điểm tác chiến là địa hình nơi này phải phù hợp với bộ binh , đặc điểm nổi bật nhất của các vị trí phòng ngự tại Spicheren lẫn Wœrth là các quả đồi bao quát toàn bộ khu vực hướng về phía kẻ thù với tầm bắn rất thoáng (lên tới hơn 2000m)   . Trung đoàn bố trí ở tuyến đầu đều đưa cả 3 tiểu đoàn lên phía trước để tận dụng tối đa hỏa lực của súng trường Chassepot , tạo thành mật độ bố trí rất cao , cứ mỗi một mét chiến tuyến thì lại có 4 khẩu Chassepot . Cũng giống với trận Spicheren-Forbach diễn ra cùng ngày hôm đó , khi đối đầu trực diện với các vị trí này thì toàn bộ những đòn tấn công vào lúc sáng bởi các đơn vị tiền quân của Quân đoàn V. , Quân đoàn XI. và toàn bộ Sư đoàn bộ binh 4 Bayern đều bị đánh bật trở lại phía sau . Ở giai đoạn sau của trận đánh , Quân đoàn V. còn tung thêm 3 đòn tấn công trực diện nữa từ dưới thung lũng Sauer với toàn bộ 2 sư đoàn bộ binh , bất chấp thương vong cao (với thiệt hại của Sư đoàn bộ binh 10 là hơn 3000 người) nhưng vẫn không nhích được thêm bước nào . Toàn bộ các đòn tấn công trực diện nhằm vào vị trí phòng ngự của quân Pháp đều bị đẩy lùi bởi hỏa lực bắn ồ ạt khiến lực lượng tiến công chịu thương vong nặng , điển hình là IR 46 , IR 50 và GR 6 với gần 1000 binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến vào ngày hôm đó .

 

Vị trí phòng ngự của bộ binh Pháp chỉ bị hóa giải khi quân Pháp buộc phải bỏ vị trí trong 2 trường hợp chính sau đây : khi hết đạn hoặc khi bị đe dọa từ bên sườn .

 

Trường hợp hết đạn (trước bộ binh Phổ) diễn ra rất phổ biến khi thói quen nã đạn từ khoảng cách cực kỳ xa của bộ binh Pháp ngay cả khi mắt của họ còn không nhìn thấy từng người một  . Ghi chép của các trung đoàn Phổ liên tục ghi nhận các phát đạn bắn tới từ khoảng cách lên đến 700m đều quá cao , bởi vệt đạn đập đất của súng trường rất nhỏ nên các tay súng Pháp không thể điều chỉnh được đường đạn (ngoài ra khi bắn liên tục trong trạng thái phấn khích cao độ thì họ thường quên chỉnh lại thước ngắm khi khoảng cách của địch liên tục thu hẹp xuống)  . Thương vong hai bên chủ yếu diễn ra ở tầm gần khoảng từ 100-300m , đặt vào tầm bắn trực xạ của cả súng trường Chassepot lẫn súng trường Dreyse . Đại úy Boguslawski (Chỉ huy Đại đội 12/IR 50 trong trận đánh ) sau này nhận xét :

‘’Người Pháp , thường triển khai thành các nhóm tản rộng rất mạnh , nổ súng từ khoảng cách xa khủng khiếp , từ 1000 đến 1400 bước chân . Đúng là ở khoảng cách này thì quân ta cũng có người bị giết , bị thương và người của ta không hề thích cảm giác này …. Nhưng bước tiến của bộ binh Đức chưa bao giờ bị chặn lại theo kiểu này . Bộ binh của ta thường triển khai ít nhất 1 trung đội tản rộng lên phía trước . Tuy nhiên điều này rất khó thực hiện một khi quân ta đã tiếp cận vào tầm bắn hiệu quả của Chassepot , vào khoảng 500 bước chân. ‘’

Trường hợp buộc phải bỏ vị trí do bị vặn sườn đều là nguyên nhân khiến quân Pháp thua cả 3 trận Wissembourg , Spicheren-Forbach và Wœrth-Frœschwiller . Tại Wœrth , việc dồn phần lớn lực lượng phòng ngự lên phía trước thành một tuyến kéo dài dọc thung lũng Sauer cho dù có liên tục đẩy lùi được các đòn tấn công trực diện của địch đi nữa nhưng một khi bị vặn từ hai bên sườn trước lực lượng áp đảo thì MacMahon gần như không thể có biện pháp đáp trả bởi lực lượng dự bị bố trí ở tuyến sau quá yếu và không thể hỗ trợ Sư đoàn Lartigue bên cánh phải .

Tình huống quyết định toàn bộ trận đánh chính là đòn tiến công của Lữ đoàn bộ binh 44 nhằm vào Morsbronn khiến toàn bộ vị trí của Sư đoàn Lartigue bị vô hiệu quá và buộc phải rút lui , Quân đoàn XI. sau đó đảo hướng lên phía Bắc và dần dần bẻ gãy từng đoạn một vị trí phòng ngự của quân Pháp dọc thung lũng sông Sauer . Tới đây thì trận chiến hầu như đã nằm gọn trong tay Tập đoàn quân III. 

Như vậy nếu MacMahon thay đổi cách sắp xếp quân số của mình sao cho đòn vặn sườn của Quân đoàn XI. không thể diễn ra thì liệu quân Đức có thể bị đẩy ngược trở lại tả ngạn Sauer hay không ?

Theo Chỉ dẫn chiến thuật (Instructions tactiques) được phát hành vào ngày 1/8/1870 : ‘’Trong mỗi một quân đoàn , một lực lượng dự bị mạnh gồm một sư đoàn hoặc một lữ đoàn sẽ bố trí ở tuyến thứ ba theo các đội hình khối , nằm dưới mệnh lệnh trực tiếp của chỉ huy quân đoàn’’ . Chỉ dẫn này được đưa ra nhằm sửa lại những hạn chế của phương pháp bố trí tập trung lên tuyến đầu trước chiến tranh , nhưng do chỉ mới phát hành được vài ngày nên các chỉ huy chưa có kinh nghiệm để có thể áp dụng thành thạo phương pháp mới , lấy ví dụ Quân đoàn 2 của Frossard ở khu vực Spicheren dù đã bố trí y hệt như chỉ thị nhưng trong quá trình tác chiến thì sư đoàn dự bị lại được điều đi quá sớm và chia nhỏ thành nhiều phần triển khai theo nhiều hướng khác nhau nên dẫn đến việc ở giai đoạn sau ở trận đánh thì Frossard không còn dự bị trong tay để ứng biến với tình huống mới (xem chương 5) .  

Giả như MacMahon thay đổi lại cách bố trí các lực lượng của mình như sau :

- Sư đoàn Ducrot bố trí như ban đầu
- Sư đoàn Raoult bố trí như ban đầu
- Sư đoàn Lartigue kéo dài chiến tuyến lên phía Bắc , bao quát toàn bộ rừng Niederwald , sườn phải đặt ở nông trại Albert
-Sư đoàn Conseil-Dumesnil đặt ở cánh cực phải với chiến tuyến kéo dài từ nông trại Albert đến Hegeny hoặc dọc bờ sông Eberbach , tiếp cận bìa bắc rừng Haguenau . Sẵn sàng tung đòn phản công từ hướng này .
-Lữ đoàn Montmarie (Sư đoàn Pellé) bố trí ở Forsheim làm dự ở phía sau Sư đoàn Conseil-Dumesnil .
-Sư đoàn kỵ binh Duhesme , Sư đoàn kỵ binh Bonnemains cùng pháo binh dự bị bố trí như ban đầu .

Đây là cách bố trí được gợi ý bởi bộ tổng tham mưu Pháp sau chiến tranh , về cơ bản là làm mỏng khu vực trung tâm để tăng cường cánh phải giúp chiến tuyến có thể kéo dài đến tận rừng Haguenau cùng với dự bị đủ mạnh . Như vậy thì Quân đoàn XI.  sẽ không thể vặn sườn toàn bộ vị trí của quân Pháp từ phía Nam như trong  .

Trong tình huống này thì vị trí của Sư đoàn Raoult cho dù có bị xuyên phá trước các đợt tấn công liên tục của Quân đoàn V. thì chiến thắng ở cánh phía Nam cũng có thể buộc phải đẩy lùi quân Đức ngược trở lại sông Sauer khi Sư đoàn Conseil-Dumesnil cùng dự bị tung đòn phản công đẩy lùi các đơn vị tiền quân của Quân đoàn XI. trở về tả ngạn Bieber và sau đó tiến công theo hướng Bắc dọc sông Sauer nhằm đe dọa cắt đứt đường rút lui của Quân đoàn V. Tuy nhiên để đảm bảo đòn đánh này có thể được thực hiện thành công thì ta cần phải tiếp tục xét đến yếu tố chiến thuật của quân Pháp nên tôi sẽ bàn tiếp ở phần bên dưới .

Vị trí phòng ngự của Sư đoàn Raoult và Sư đoàn Ducrot cực kỳ vững chãi khi liên tục đẩy lùi các đợt tiến công của quân Đức trong suốt 10 tiếng đồng hồ trước khi buộc phải rút lui , nhất là vị trí của Sư đoàn Ducrot trong rừng Frœschwiller khi lần lượt đánh bại 3 Sư đoàn của Đức (5 Lữ đoàn Bayern và 1 Lữ đoàn Phổ) , thậm chí Ducrot vẫn còn dư một vài tiểu đoàn để tổ chức đánh chặn hậu cho cả quân đoàn rút lui về Reichshoffen . Lúc này chúng ta phải nói về tầm quan trọng của địa hình rừng rậm trong trận đánh nói riêng và trong toàn bộ cuộc chiến nói chung . Sư đoàn Ducrot tổ chức vị trí phòng ngự trong rừng Frœschwiller với tâm thế sẽ cầm cự mà không có tiếp viện trong thời gian dài với các lối di chuyển dọc rừng được mở từ trước và ngoài ra trong trường hợp cần phải rút lui thì Sư đoàn vẫn có thể dễ dàng lùi về theo hướng Tây Nam đến rừng Grosswald dưới sự hỗ trợ của Sư đoàn Raoult hoặc ngược lại . Khoảng 7 giờ sáng khi Sư đoàn bộ binh 4 Bayern tổ chức tấn công rừng  Frœschwiller từ phía Bắc thì lực lượng này chỉ có thể bố trí 2 khẩu đội do địa hình ở khu vực Langensoultzbach , thậm chí 2 khẩu đội này hầu như không dội được bất cứ sát thương nào lên đầu quân Pháp và sau đó buộc phải rút lui trước hỏa lực Chassepot bắn từ xa . Ngược lại thì bộ binh của Ducrot dưới sự hỗ trợ từ cả 3 khẩu đội của sư đoàn ở  Frœschwiller đã khiến bộ binh Bayern không thể tiến vào rừng cho tới tận trưa . Màn trình diễn của Sư đoàn Ducrot và Sư đoàn Laveaucoupet (trận Spicheren) trong suốt ngày hôm đó đã chứng minh 2 điều : đầu tiên là tầm quan trọng của rừng rậm , tiếp theo là quy tắc sai lầm trong việc lựa chọn địa hình dựa vào bộ binh của quân đội Pháp khi ấy .

 

Về tầm quan trọng của rừng rậm , đây là loại địa hình tuyệt vời để tổ chức phòng ngự như ta đã thấy trong trận Spicheren-Forbach lẫn trận Wœrth-Frœschwiller khi bộ binh Đức buộc phải tốn hàng giờ đồng hồ để giành giật từng mảnh rừng một . Lợi thế lớn nhất của rừng rậm vào thời điểm đó là nó ngăn không cho đối phương có thể sử dụng hỏa lực pháo binh một cách hiệu quả bởi : 1) họ không thể nhìn thấy vị trí chính xác của mục tiêu , 2) một khi bộ binh đối phương tiến vào rừng thì buộc phải ngừng bắn , 3) không thể bố trí các khẩu đội trong rừng để bắn trực diện . Như vậy vị trí phòng ngự nếu được bao bọc bởi các khu rừng lớn được kết nối với nhau bằng các mảnh rừng sẽ tạo thành chiến tuyến phòng ngự gần như miễn nhiễm trước hỏa lực pháo binh và các lối đi xuyên qua rừng có thể dễ dàng được phòng ngự bằng hỏa lực bộ binh bắn liên tục từ khoảng cách gần .

Một trong những kết luận sau chiến tranh của bộ tổng tham mưu Pháp đó là sai lầm trong học thuyết tác chiến xoay quanh bộ binh . Theo ghi nhận của cả hai phe thì hầu như chúng ta chỉ có thể nhìn thấy sự vượt trội hoàn toàn của pháo binh Đức trước pháo binh Pháp và là loại vũ khí thống trị chiến trường chứ chúng ta chẳng thể nhận ra ưu điểm vượt trội của súng trường Chassepot so với súng trường Dreyse . Bộ binh vào thời đại này thay vì bước đều trong đội hình thì có luôn xu hướng liên tục di chuyển và tìm chỗ ẩn nấp , nhất là khi tấn công và mỗi lần anh ta di chuyển thì lại không thể sử dụng được khẩu súng của mình , như thế là rất bất lợi nên mỗi khi anh ta cảm thấy hỏa lực của địch quá áp đảo thì theo bản năng , anh ta có thể lập tức dừng lại để bắn trả . Khác với bộ binh thì một khẩu pháo tốn rất nhiều thời gian để triển khai nên cứ mỗi lần buộc phải di chuyển để tránh hỏa lực thì lúc đó pháo binh địch có thể hoàn toàn tự do bắn phá các mục tiêu của quân ta  .Trong khi bộ binh có thể tận dụng tối đa lợi thế của mình trong phòng ngự  bằng cách nằm xuống để giảm kích thước , đồng thời nằm bất động trong khi quan sát bộ binh địch di chuyển thì ngược lại khẩu pháo chỉ có thể tận dụng tối đa lợi thế của mình khi tấn công , khi các khẩu đội có thể liên tục nã đạn tới khoảnh khắc cuối cùng khi bộ binh tiếp cận vị trí của địch . Bằng cách sử dụng hỏa lực áp chế thì bộ binh có thể dễ dàng thu hẹp khoảng cách tới địch mà không lo bị bộ binh địch bắn trả từ tầm xa (lấy hỏa lực pháo binh để bù trừ hỏa lực súng trường của địch trong tấn công) . Để làm được điều này thì trước tiên phải dập tắt được hỏa lực pháo binh của bên phòng ngự . Kết hợp với trường hợp của Sư đoàn Ducrot khi đối đầu với quân Bayern thì có thể thấy nếu việc lựa chọn địa hình tác chiến xoay quanh pháo binh thay vì bộ binh thì có thể dễ dàng xác lập ưu thế trên chiến trường , nếu địch không thể sử dụng pháo binh thì các đòn tấn công của họ chắc chắn sẽ bại , quân ta với toàn bộ ưu thế pháo binh sẽ dễ dàng tung các đòn phản công đẩy lùi địch về sau , ngược lại cho dù bộ binh có tầm bắn siêu thoáng lên đến vài trăm mét và từ trên vị trí cao hơn thì cũng chẳng có ý nghĩa gì nếu địch triển khai toàn bộ một trung đoàn pháo dã chiến sau đó nã đạn tới tấp lên đầu . Như vậy một trong những kết luận về học thuyết tác chiến đầu tiên sau chiến tranh của bộ tổng tham mưu Pháp đó là : việc lựa chọn địa hình tác chiến phải xoay quanh pháo binh , rồi mới tới bộ binh , bộ binh có thể chiến đấu ở bất cứ dạng địa hình nào , nhưng pháo binh thì không nên phải lựa chọn những vị trí mà địch không thể sử dụng pháo binh trong khi ta có thể triển khai tối đa lực lượng pháo binh của mình  .

2.Về Thống chế MacMahon

Cụm quân đoàn MacMahon trong toàn bộ ngày hôm đó chiến đấu mà không có bất kì kế hoạch nào , thậm chí Thống chế MacMahon còn không chỉ định vị trí rút lui để lùi về sau trong trường hợp không thể tiếp tục giữ tuyến đầu . Ngoài ra thì việc vị trí phòng ngự dọc sông Sauer đều không được đào hào đã cho thấy sự bất cẩn của Thống chế MacMahon khi ông không tin rằng quân Đức ở bên kia bờ sông sẽ có thể tấn công vào bất cứ lúc nào , đây là lí do vì sao Quân đoàn 1 chiến đấu suốt ngày hôm đó mà không có bất kì kế hoạch tác chiến nào .

‘’Thống chế có vẻ quá tự tin vào ngôi sao may mắn của mình và cũng như chất lượng tuyệt vời của các binh sĩ từ Quân đoàn 1 , ông ấy hơi xem thường đối thủ của mình và tin rằng họ chưa thể tấn công mãnh liệt ngay lập tức được ; ít nhất , điều này giải thích vì sao quân ta lại không chiếm lĩnh những vị trí quan trọng tại Wœrth và Gunstett , không hề quan tâm tới chất lượng các tiền đồn , thiếu các chiến hào dọc tuyến phòng ngự . Sự chủ quan này lớn đến mức pháo binh dự bị , ngay khi hành quân đến Frœschwiller vào sáng ngày 5/8 đã lập bãi chứa doanh bị đằng sau ngôi làng , hoàn toàn nhìn thấy từ các quả đồi ở Wœrth và nằm trong tầm bắn của pháo binh . Chúng ta không hề có ngôi sao may mắn. ‘’ - Thượng tướng Ducrot , Cuộc đời quân sự của tướng Ducrot và bình luận của ông , tập 2 , 1895

Một lí do khác được đưa ra bởi Bộ tổng tham mưu Pháp sau chiến tranh về lí do vì sao MacMahon lại chấp nhận tiếp chiến từ đầu :

’’Nhìn chung thì khi đánh trận ta cần phải đặt danh dự và nghĩa vụ lên hàng đầu . Sự tồn vong của các binh sĩ chỉ là yếu tố phụ , bởi sự táo bạo cùng đức tính kiên trì là thứ bảo đảm cho sự thành công của một đạo quân.’’

Điều này hoàn toàn phù hợp với tư tưởng chiến đấu của các sĩ quan Pháp vào thời điểm đó : mỗi một tấc đất , ngôi làng , thị trấn , nút giao , thung lũng đều ẩn chứa ‘’giá trị tinh thần quốc gia và dân tộc’’ nên không thể dễ dàng từ bỏ những điều quý giá này trước sự xuất hiện bất ngờ của địch được . Ít ra thì phải đánh một trận danh dự cái đã , rồi sau đó mới tính đến chuyện rút lui .

 

Thống chế MacMahon  hoàn toàn không có kế hoạch chiến đấu vào ngày 6/8 , lí do là bởi ông muốn đợi cho toàn bộ Quân đoàn 5 và Quân đoàn 7 đến hội quân với mình ở Reichshoffen như đã nói ở phần trước đó . Theo báo cáo của MacMahon gửi đến Hoàng Đế thì ông muốn đánh một trận với quân Đức để bảo vệ tuyến đường sắt Strassbourg-Bitche , hay nói cách khác là ngăn chặn quân Đức không tiến sâu hơn vào vùng Alsace . Theo ước tính của MacMahon và Ducrot vào ngày 4/8 sau trận Weissenbourg thì lực lượng bên kia chiến tuyến có sức mạnh vào khoảng 3 quân đoàn nên ông buộc phải chờ đợi 3 sư đoàn của Quân đoàn 5 tiến đến hội quân trước khi bắt đầu trận chiến.

Do đó khi trận chiến tạm thời dừng lại vào lúc trưa thì không có lí do gì để tiếp tục chiến đấu , bởi ông không hề có ưu thế về quân số . Vậy thì vì sao MacMahon lại quyết định tiếp chiến với quân Đức ?

’’Mặt khác , Thống chế nhận ra tình huống nguy hiểm của mình , sẽ tận dụng khoảng thời gian nghỉ để sơ tán vị trí của mình . Do vậy các quân đoàn không bao giờ ngừng các đợt tấn công của mình . ‘’ - Đại tham mưu Đức , 1874

Tuy nhiên nếu Thống chế MacMahon muốn rút lui từ đầu thì cũng chẳng cần phải đợi quân Đức dừng tấn công (như vào lúc 4 giờ chiều sau khi ông quyết định rút lui) . Xét về tình hình vào lúc 1 giờ trưa thì khi ấy Sư đoàn Ducrot bên cánh trái và Sư đoàn Raoult ở trung tâm vẫn còn nguyên vẹn , ngoài ra Sư đoàn Conseil-Dumesnil có thể được dùng để bố trí vị trí phòng ngự hướng về phía Nam để bắt đầu tổ chức rút lui trong trường hợp Sư đoàn Lartigue bị đẩy lùi về sau . Như vậy thì lí do khiến MacMahon tiếp tục chiến đấu là không phải bởi ông không có khả năng chiến đấu , mà ông đang chờ đợi Sư đoàn Lespart tới tiếp viện (ông tin rằng mình có thể thắng trận này) .

 ’’Tôi chỉ có 1 Sư đoàn , tôi đang tập hợp Sư đoàn này và đang điều đến Reichshoffen . Có thể lực lượng này sẽ phải dừng giữa chừng ở Niederbronn .’’ - Thượng tướng de Failly đến Thống chế MacMahon vào lúc 3 giờ sáng 6/8 .

Tuy nhiên trong hồi ký của mình thì Thống chế MacMahon có vẻ đã nói dối để trốn tránh trách nhiệm :

’’Các quân đoàn của địch , ngay khi nhìn thấy Sư đoàn Lartigue rút lui , đã quyết định tiếp tục tấn công . Do không có tin tức gì từ Sư đoàn Lespart , và chỉ có khoảng 2000 binh sĩ từ Sư đoàn Pellé làm dự bị , tôi sợ rằng nếu cứ tiếp tục chiến đấu thì mình sẽ bị vặn sườn bởi các quân đoàn của địch chiến đấu ở hai bên sườn của mình . Vì thế mà tôi bắt đầu rút lui …. Sư đoàn Lartigue rút lui đầu tiên.’’

Sư đoàn Lartigue rút lui là bởi đòn vặn sườn của Lữ đoàn bộ binh 44 chứ không phải do nhận lệnh từ MacMahon

’’Chỉ tới khoảng 4 giờ chiều , khi toàn bộ mặt trước và cánh phải của quân ta bị áp đảo , rơi vào trạng thái hỗn loạn , thì Thống chế mới lệnh cho Ducrot triển khai 5 tiểu đoàn mà ông chưa dùng để chặn hậu cho cuộc rút lui ở lối vào rừng Grosswald. ‘’ - Thượng tướng Ducrot , Cuộc đời quân sự của tướng Ducrot và bình luận của ông , tập 2 , 1895

Như vậy thì Thống chế MacMahon không hề có ý định rút lui vào khoảng 1 giờ chiều . Nhưng để tiếp tục chiến đấu thì ông cần phải xét đến đòn vặn sườn của Quân đoàn XI. ở phía Nam .  

’’Tình huống của Thống chế mang màu sắc rất giống với quân Pháp trong trận Waterloo , khi đó ta tấn công trực diện quân Anh trong khi bị đe dọa bên sườn phải bởi Bülow . Napoleon khi đó buộc phải ngừng giao tranh ở phía trước để ngăn chặn Bülow  , bởi đòn vặn sườn của lực lượng này là nguy hiểm nhất .’’  - Bộ tổng tham mưu Pháp , Trận Frœschwiller , 1902

Napoleon vào khoảnh khắc ấy đã buộc phải triển khai 8 tiểu đoàn vệ binh trẻ cùng vài khẩu đội thiết lập vị trí phòng ngự hướng về phía Đông gần làng Plancenoit để chặn đứng quân Phổ bên sườn phải rồi mới tung đòn tấn công cuối cùng nhằm vào quân Anh ở cuối trận đánh . Nhưng MacMahon không hề xử lí tình huống bên cánh phải của mình và để Quân đoàn XI. tự do tiến vào rừng Niederwald . Chí ít thì Sư đoàn Bonnemains cùng 6 khẩu đội pháo kỵ từ pháo binh quân đoàn có thể được triển khai xuống phía Nam đến làng Schirlenhof để làm chậm bước tiến của Quân đoàn XI. Có lẽ ý định của ông vào lúc đó là cố gắng đẩy lùi Quân đoàn V. khỏi hữu ngạn Sauer trước rồi sau đó mới tập trung quân số , cùng với Sư đoàn Lespart vừa mới tiến tới để chặn đứng Quân đoàn XI. ở phía Nam .  

 

Sư đoàn Lespart chỉ  rời Bitche vào khoảng 7 giờ 30 và hành quân ở tốc độ rất chậm và có vẻ  như MacMahon không hề biết điều này , mặc dù đường dây điện tín giữa Reichshoffen và Bitche vẫn hoạt động bình thường suốt ngày hôm đó . Tuy nhiên Quân đoàn 1 không hề ra lệnh bằng đường dây điện tín đến Bitche hay gửi bất kỳ một sĩ quan nào cưỡi ngựa đến gặp Sư đoàn Lespart để đốc thúc lực lượng này nhanh chóng tiếp cận chiến trường .  

’’Tôi vẫn giữ liên lạc với Thống chế MacMahon và Thượng tướng Lespart bằng đường dây điện tín cho tới tận 5 giờ chiều  , nhưng không có mệnh lệnh nào được gửi đến.’’  - Thượng tướng de Failly , Chiến dịch 1870 : quá trình tác chiến của Quân đoàn 5 đến ngày 31/8 , 1871

Thực tế thì mệnh lệnh đã được đưa ra từ trước đó và MacMahon biết rằng chỉ có một sư đoàn tiến đến tiếp viện nên chẳng còn gì để đòi hỏi thêm từ de Failly .

Tới khoảng 2 giờ chiều khi bộ binh Quân đoàn XI. đã kiểm soát hoàn toàn rừng Niederwald thì vào lúc đó lẽ ra Sư đoàn Lespart đã phải có mặt ở Niederbronn , tuy nhiên vẫn không có bất cứ dấu hiệu nào cho thấy sư này này đang tiếp cận chiến trường . Thậm chí Sư đoàn Lespart dù cho có đến Niederbronn vào lúc này đi chăng nữa thì cũng mất ít nhất thêm một tiếng rưỡi để tiến đến khu vực giao tranh . Như vậy thì kể thời điểm này trở đi thì thất bại đã hoàn toàn chắc chắn và nếu Thống chế MacMahon không muốn lực lượng của mình bị tiêu diệt thì chỉ còn đường rút lui .

Quyết định rút lui được đưa ra vào lúc 2 giờ chiều sẽ là lựa chọn hợp lý bởi khi ấy thì 2e Zouaves , Tiểu đoàn 1/21e RI và Tiểu đoàn Chasseurs 17 vừa thực hiện thành công đòn phản công khiến bộ binh Quân đoàn XI. buộc phải dừng lại để cầm cự ở bìa rừng Niederwald  . Như vậy thì Cụm quân đoàn MacMahon có thể lợi dụng khoảng nghỉ ngắn này để nhanh chóng tổ chức chặn hậu và rút lui về Reichshoffen . Nhưng Thống chế MacMahon thay vào đó lại lựa chọn tiếp tục chiến đấu và tiếp tục chờ đợi Sư đoàn Lespart .

’’Tại sao khi rõ ràng ta đã thua trận chiến , nhưng lại không tận dụng chút sức lực còn lại của các binh sĩ để đưa ra mệnh lệnh phù hợp nhằm rút lui trong danh dự , khi ấy thì các trang thiết bị , pháo binh dự bị cùng ngân khố của đạo quân cũng sẽ được bảo vệ ?’’ - Lá thư được viết vào ngày 10/8 bởi một sĩ quan gửi cho Thượng tướng Montauban (Bộ trưởng chiến tranh tại Paris) 

‘’Trách nhiệm trong việc thua trận thuộc về Thống chế , thậm chí ông ấy có được tuyên dương bởi người Pháp sau này như một người đã thất bại một cách vinh quang , như một thanh gươm của nước Pháp không hề sợ hãi và đáng trách . Tuy vậy thì ông ấy đã chứng tỏ mình là một chiến binh dũng cảm trong trận chiến tại Wörth , nhưng lại là một nhà cầm quân tệ hại . ‘’ - Đại tá von Engelmann , 1904 :

3.Quân đoàn 5 đã làm gì trong ngày hôm đó ?

Tổng sức mạnh của Cụm quân đoàn MacMahon trên chiến trường vào ngày hôm đó là 49868 sĩ quan , binh sĩ (không tính Sư đoàn Lespart) . Giả sử như Quân đoàn 5 kịp thời cho Sư đoàn Lespart và Sư đoàn Goze hành quân thẳng một mạch đến Niederbronn và Quân đoàn 7 triển khai Sư đoàn Liébert đến Reichshoffen bằng đường sắt thì tổng sức mạnh của Cụm quân đoàn MacMahon trên chiến trường sẽ như sau : 

Vào ngày hôm đó thì Tập đoàn quân III. đã triển khai 76537 bộ binh , 5740 kỵ binh và 300 khẩu pháo (như sẽ nói ở phần dưới) để đánh bại khoảng 50 000 quân của MacMahon một cách vất vả . Như vậy thì nếu Thống chế MacMahon có thể tập hợp được toàn bộ các lực lượng có sẵn ở gần đó vào lúc 2 giờ chiều thì chiến thắng có lẽ đã nằm trong tay người Pháp .

Như ở phần đầu của chương thì Thống chế MacMahon đã lệnh cho de Failly nhanh chóng cho toàn bộ Quân đoàn 5 đến hội quân với ông tại Reichshoffen , tuy nhiên de Failly vì muốn giữ Sarreguemines lẫn Bitche trước nguy cơ bị tấn công từ hướng Bắc nên ông không nói rõ với MacMahon mà chỉ cho mình Sư đoàn Lartigue hành quân đến Niederbronn .

 

Rạng sáng ngày 6/8 vị trí các lực lượng của Quân đoàn 5 như sau :
-HQ Quân đoàn 5 , Trung đoàn Chasseurs 12 : Bitche
-Sư đoàn Lespart : Bitche
-Sư đoàn Goze : Nông trại Freudenberg (gần Bitche)
-5e RH : Nông trại Freudenberg
-Lữ đoàn Maussion : Rohrbach
-5e RL : Rohrbach
-Pháo binh Sư đoàn Abadie : Rohrbach
-Lữ đoàn Lapasset : Sarreguemines
-3e RL : Sarreguemines
-Đoàn vận tải của quân đoàn : Sarreguemines

Sáng sớm hôm đó vì lo sợ việc địch đang ở gần (sau khi phát hiện các nhóm tuần tra của Lữ đoàn kỵ binh Bredow gần tiền đồn của Sư đoàn Goze) nên Thượng tướng de Failly đã giữ Sư đoàn Lespart ở lại Bitche từ 6 giờ sáng đến 7 giờ 30 . Sau đó thì sư đoàn mới bắt đầu hành quân đến Niederbronn để hội quân với Thống chế MacMahon . Sư đoàn hành quân theo thứ tự đội hình : Tiểu đoàn Chasseurs 12 , Lữ đoàn Abbatucci , pháo binh sư đoàn và Lữ đoàn Fontanges .

Trong khi Sư đoàn Lespart rời đi thì tiếng pháo từ hướng Reichshoffen có thể được nghe thấy , nhưng sau đó dừng lại và đến khoảng 9 giờ sáng thì tiếng pháo lại nổi lên với cường độ rất mạnh . Theo nhật kí tác chiến của Quân đoàn 5 thì mệnh lệnh đã được gửi đến cho Thượng tướng Lespart nhằm hối thúc ông ấy tiến nhanh nhất có thể . Tuy vậy thì sư đoàn lại hành quân cực kỳ chậm chạp và cẩn trọng quá mức khi cứ mỗi lần gặp nút giao là sư đoàn lại dừng lại , triển khai các nhóm trinh sát kỵ binh thăm dò hai bên đường xem có an toàn không rồi mới tiếp tục hành quân . Vậy là Sư đoàn Lespart đã mất tận 8 tiếng thay vì 6 tiếng chỉ để di chuyển 22km từ Bitche đến Niederbronn , vào lúc 4 giờ chiều khi trận chiến đã kết thúc .

Sư đoàn Goze vào khoảng 5 giờ sáng rời khỏi doanh trại Freundenberg , chỉ để lại 46e RI để chờ Lữ đoàn Maussion tới thế chỗ . Sư đoàn bố trí thành 2 tuyến ở Bitche với cánh trái đặt ở pháo đài Bitche , cánh phải đặt trên đường Bitche-Wissembourg . Sư đoàn có nhiệm vụ bảo vệ cho Sư đoàn Lespart trước dấu hiệu của địch gần Rohrbach , Volmünster và tại khu vực Deux Ponts và Pirmasens  .

Khi ấy thì Thượng tướng de Failly đã sẵn sàng trong tư thế sẽ bị tấn công bất cứ lúc nào , tuy nhiên thì ông không hề triển khai kỵ binh để trinh sát những khu vực nghi ngờ mà chỉ ngồi chờ địch tiến đến . Kết quả là cả ngày hôm đó , Sư đoàn Goze chờ địch tại vị trí mà không có gì xảy ra , trong khi tiếng pháo từ hướng Đông vẫn liên tục dội đến , báo hiệu trận chiến lớn đang diễn ra gần Reichshoffen .

’’Với một sư đoàn ở Bitche , có nhiệm vụ bảo vệ tuyến đường sắt chạy qua Rohrbach , đe dọa bởi sự hiện diện của các lực lượng tại Deux-Ponts và Pirmasens thì tôi không thể rời khỏi vị trí này trước khi tập hợp quân của tướng Abadie , hoặc rời khỏi vị trí này dù chưa có lệnh từ Thống chế bởi tôi vẫn chưa hiểu ý định của ngài ấy vào ngày 6’’ - Thượng tướng de Failly , Chiến dịch 1870 : quá trình tác chiến của Quân đoàn 5 đến ngày 31/8 , 1871

 

Để phản bác lại luận điểm này thì đầu tiên thì Quân đoàn 5 hoàn  toàn không có nhiệm vụ phải bảo vệ tuyến đường sắt chạy qua Rohrbach . Mệnh lệnh của MacMahon là đưa toàn bộ Quân đoàn 5 đến hội quân với ông ấy tại Reichshoffen . Tiếp theo là dựa vào ý đồ tác chiến của MacMahon được gửi đến cho de Failly vào đêm ngày 5-6/8 hoàn toàn không có nhắc đến việc bảo vệ Rohrbach hay Bitche . Về việc de Failly lo ngại trước việc mình sẽ bị tấn công bất ngờ ở Bitche thì ông cũng không nên quên rằng Sư đoàn Douay đã bị áp đảo ở Wissembourg như nào nên việc tập hợp lực lượng trước khi tiến hành chiến dịch là điều rất quan trọng .

 

Tới khoảng 5 giờ 30 chiều thì Thượng tướng de Failly đã nhận được điện tín từ Thiếu tướng Abbatucci báo về kết quả trận chiến ở Alsace :

’’Sư đoàn đã bị chia thành nhiều phần . Lữ đoàn Fontanges rút lui về Saverne còn tôi rút lui về Bitche. ‘’

Tới  Khoảng 6 giờ 30 thì Trưởng ga Bannstein giải thích rõ ràng hơn cho de Failly :

’’Địch đã ở Niederbronn . Mọi thứ đã bị xáo trộn . ‘’

Lúc này thì đã quá trễ để hội quân với MacMahon tại Reichshoffen nên de Failly đã nhanh chóng tổ chức một cuộc họp để cân nhắc giữa lựa chọn giữa việc tiếp chiến với địch ở Bitche hay rút lui qua ngã Petite-Pierre để hội quân với Thống chế ở Phalsbourg và Saverne . Sau cuộc tranh luận dài thì de Failly đã đi tới kết luận rằng vị trí Bitche là không thể giữ được nên lệnh cho quân đoàn của mình vào lúc 7 giờ 30 tối :

’’Quân đoàn 5 sẽ rời Bitche vào lúc 9 giờ sáng . Chỉ huy pháo binh tướng Liédot đã lệnh để lại một phần pháo binh cùng với một sĩ quan ở lại pháo đài Bitche . Toàn bộ hàng hóa để lại Bitche . Sư đoàn Goze sẽ hành quân đến Lemberg . Tại đây sẽ có 2 tiểu đoàn , một khẩu đội sư đoàn , 6 khẩu đội dự bị và khẩu đội công binh để chiếm giữ vị trí này . Dự bị pháo binh sẽ hành quân cùng Sư đoàn Goze . Lữ đoàn Maussion làm hậu quân . ‘’

 

Thế là bằng cách cố gắng bảo vệ Sarreguemines , Rohrbach và Bitche thay vì tiến đến hỗ trợ Thống chế MacMahon tại Reichshoffen thì rốt cuộc Quân đoàn 5 cũng phải bỏ toàn bộ các vị trí này sau trận thua ngày 6/8 .

’’Bởi vì không tới ứng cứu cho Thống chế nên cuối cùng thì ông cũng buộc phải rút lui .’’ ‘ - Trung tướng Karl Mavrikievich Voide (Bộ tổng tham mưu quân đội Nga) , Chiến thắng và chiến bại trong chiến tranh 1870 và lí do đằng sau . Nhận xét phản biện về chiến tranh Pháp-Đức cho tới trước trận Sedan P1 , Warszawa , 1889

4.Vì sao Sư đoàn kỵ binh 4 lại hoàn toàn bất động ?

Mệnh lệnh tác chiến của Tập đoàn quân được ban hành vào khoảng 1 giờ chiều không hề có nhắc đến Sư đoàn kỵ binh 4 , lúc đó vẫn đang ở doanh trại tại Schönenburg theo như mệnh lệnh vào ngày 5/8 . Cũng giống với tình huống vào ngày 4/8 thì Tập đoàn quân III. tiếp tục sử dụng Sư đoàn kỵ binh 4 làm dự bị cuối cùng nên để lại phía sau , đây chính là phương pháp sử dụng kỵ binh sai lầm từ chiến dịch năm 1866 .

’’Quả tạ vô dụng , tốn kém của quân đội’’ - Helmuth von Moltke nhận xét về màn trình diễn của kỵ binh trong chiến dịch 1866 .

 

Đây chính là sai lầm thứ hai của cùng một lỗi mà Tập đoàn quân III. mắc phải trong việc sử dụng kỵ binh kể từ đầu cuộc chiến : lần đầu tiên là sau trận giao tranh tại Wissembourg vào ngày 4/8 , khi Sư đoàn kỵ binh 4 không thể được dùng để tổ chức quấy rối truy đuổi giúp Sư đoàn Pellé có thể rút lui an toàn để hội quân với Thống chế MacMahon . Lần tiếp theo là đúng 2 ngày sau đó khi chiến thắng tại Frœschwiller đã được xác định thì bộ tư lệnh Tập đoàn quân III. mới chợt nhớ đến Sư đoàn kỵ binh 4 ,nhưng lúc đó thì đã quá trễ . (Sư đoàn kỵ binh 4 hành quân đến Gunstett vào lúc 9 giờ 30 tối )

 

Mặc dù không nhận được mệnh lệnh của Tập đoàn quân trong suốt ngày hôm đó về việc  nên làm gì tiếp theo , nhưng vị tư lệnh sư đoàn vẫn có thể nghe thấy tiếng pháo phát ra từ hướng Tây . Có lẽ Thái tử Albrecht muốn thể hiện với các đồng minh đức tính kỷ luật của lính Phổ bằng cách tuân theo thượng lệnh , nhưng điều này hoàn toàn trái ngược lại với tinh thần chủ động giới sĩ quan Phổ trong việc linh hoạt hành động khi cần thiết . Kể cả khi Thái tử Albercht cho sư đoàn của mình hành quân đến chiến trường dù chưa có mệnh lệnh thì cũng không ai nói rằng ông bất tuân thượng lệnh , bởi khi ấy đang nổ ra một trận chiến lớn và quân ta càng có nhiều lực lượng có sẵn trong tay càng tốt .

 

‘’Sự vắng mặt của lực lượng này là cực kỳ đáng tiếc khi thời cơ gặt hái thành công đang diễn ra ngay trước mặt . 24 kỵ đội còn nguyên vẹn có lẽ sẽ đem về một chiến thắng tuyệt vời nếu họ phi thẳng đến Reichshoffen nhằm vào tàn quân của người Pháp ,vào lúc đó chỉ còn là một đám hỗn loạn .’’  -  Thiếu tá Kunz ,Trận Wörth , 1891

 

Giả sử như Sư đoàn kỵ binh 4 có mặt trên chiến trường vào lúc 4 giờ chiều khi MacMahon bắt đầu rút lui thì lực lượng này sẽ có nhiệm vụ cơ động đến Zinsweiller qua ngã Morsbronn để chặn đường rút lui về Saverne khiến quân Pháp phải vượt qua dãy Vosges hoặc rút lui theo hướng Bắc về Bitche . Trong trường hợp sư đoàn không đủ mạnh để chặn đứng quân Pháp tại Zinsweiller thì lực lượng này sẽ tiếp tục tổ chức quấy phá dọc đường đến Ingwiller , đồng thời phá hủy các cây cầu vượt sông Moder . Như vậy là đủ để khiến quá trình rút lui của Cụm quân đoàn MacMahon diễn ra trong hỗn loạn với thương vong   
nặng trong quá trình . Thương vong của Cụm quân đoàn MacMahon sau trận đánh cực kỳ khủng khiếp , lên đến 50% sức mạnh chiến đấu ban đầu , phần lớn là diễn ra vào lúc rút lui , như vậy hãy tưởng tượng kết quả này sẽ còn tồi tệ hơn như nào nếu Sư đoàn kỵ binh 4 có mặt trên chiến trường .

5.Về HQ Tập đoàn quân III.

 

Như chúng ta có thể thấy cách mà pháo binh Phổ tập trung toàn bộ các tiểu đoàn từ nhiều đội hình khác nhau để lập thành trận địa để dội hỏa lực tập trung về phía các mục tiêu trước bộ binh , nhưng chúng ta lại không thấy điều này ở kỵ binh .

 

Dù không có Sư đoàn kỵ binh 4 trên chiến trường , nhưng  Tập đoàn quân III. hoàn toàn có thể lập một sư đoàn kỵ binh tạm thời bằng cách tập hợp kỵ binh sư đoàn có sẵn trên chiến trường . Lực lượng này bao gồm 3 kỵ đội từ 3.Chevaulegers , 3 kỵ đội từ DR 4 , 3 kỵ đội từ DR 14 , 3 kỵ đội từ HR 14 , 3 kỵ đội từ 1.Reiter(W.) , 3 kỵ đội từ 3.Reiter(W.) với tổng quân số đạt 18 kỵ đội , tăng cường phải tiểu đoàn pháo kỵ từ Quân đoàn XI.  .  Như vậy thì mỗi sư đoàn bộ binh vẫn còn lại ít nhất 1 kỵ đội trong tay sau khi đã lập thành lực lượng này . 18 kỵ đội sẽ tập hợp ở khu vực Gunstett vào khoảng 3 giờ 30 chiều và tiến đến đồi 252 vào lúc 5 giờ chiều . Từ đây thì lực lượng này có thể tiến hành nhiệm vụ truy đuổi cụm quân đoàn MacMahon như đã mô tả ở phần trên.(*)

(*) Tuy vậy thì theo Đại tá von Engelmann vào năm 1904 :  

‘’tuy nhiên rất khó để tập hợp các kỵ đội rải rác ở nhiều nơi trên chiến trường thành một sư đoàn kỵ binh ở một vị trí giữa trận chiến , cũng nên nhớ rằng 11 kỵ đội của Phổ và Württemberg tiến theo hướng Reichshoffen , nhưng 6 kỵ đội Bayern tiến theo hướng Niederbronn .’’

 
Do Sư đoàn Pellé sau trận Wissembourg đã rút lui an toàn mà không bị kỵ binh truy đuổi quấy phá nên Friedrich Wilhelm không thể xác định được vị trí chính xác của quân Pháp là nằm ở phía Nam rừng Haguenau hay là ở hữu ngạn sông Sauer nên ông dự định sử dụng ngày 6/8 để nghỉ ngơi sau khi Tập đoàn quân đã hành quân liên tục từ Landau , sau đó mới tập hợp lại toàn bộ các quân đoàn của mình để tiếp tục tiến công .

 

Trái với ý muốn của ông thì trận chiến đã nổ ra từ lúc sáng kể từ lúc tiền quân Quân đoàn V. bắt đầu nổ pháo về phía vị trí của quân Pháp . Đây là sai lầm trong việc lựa chọn tín hiệu giao tranh trong mệnh lệnh tác chiến từ ngày hôm trước  (Quân đoàn II Bayern sẽ ập vào sườn địch từ ngã Langensoultzbach để đánh vào sườn địch . Nếu nghe thấy tiếng pháo thì Quân đoàn sẽ điều một Sư đoàn tấn công theo ngã này , còn Sư đoàn còn lại phòng ngự sườn phải với mặt hướng về Bitche) . Vị trí tiền đồn của Quân đoàn V. và Quân đoàn XI. đặt rất sát với tiền đồn của quân Pháp nên hai bên bờ sông liên tục trao đổi các phát đạn kể từ đêm hôm 5/8 và bất kì lúc nào cũng sẽ có khả năng có tiếng pháo nổ dù cho trận chiến chưa thực sự diễn ra nên việc lựa chọn tiếng pháo làm âm thanh báo hiệu cho Quân đoàn II. Bayern không hiệu quả bằng việc gửi một sĩ quan liên lạc đến HQ Quân đoàn V. hoặc ngược lại . Vào khoảng khắc Sư đoàn bộ binh 4 Bayern hành quân theo tiếng pháo để tấn công vào rừng Frœschwiller thì trận chiến đã  nổ ra , trái ngược lại với ý định của Tập đoàn quân III.

 

Sau khi cưỡi ngựa đến chiến trường vào khoảng 1 giờ chiều thì Friedrich Wilhelm đưa ra kết luận rằng trận chiến không thể nào dừng lại được nữa và cần phải được tiếp tục , cho dù vào lúc đó thì Sư đoàn bộ binh 4 Bayern đã rút lui khỏi chiến trường .

 

Mệnh lệnh tác chiến của Tập đoàn quân sau đó được đưa ra như sau :

 

‘’Quân đoàn II Bayern sẽ gây sức ép lên sườn trái của địch sao cho có thể giành được vị trí sau lưng sườn địch ở hướng Reichshoffen . Quân đoàn I Bayern sẽ nhanh chóng chèn vào chiến tuyến giữa Quân đoàn II Bayern và Quân đoàn V , đồng thời giữ lại 1 sư đoàn làm dự bị . Quân đoàn XI. sẽ đánh hết lực về phía Elsasshausen và vượt qua rừng Niederwald để tiến đến Frœschwiller . Về Quân đoàn Werder , Sư đoàn Württemberg sẽ theo Quân đoàn XI. đến Gunstett và qua sông Sauer ; Sư đoàn Baden hiện giờ chỉ hành quân tới Surburg .  ‘’

Trên thực tế thì vào lúc đó thì các đòn tấn công trực diện của Quân đoàn V. đã hoàn toàn thất bại trong khi Quân đoàn XI. đã thực hiện thành công đòn vặn sườn nên mệnh lệnh bên trên chỉ đơn giản là gọi các lực lượng ở phía sau nhanh chóng ập đến chiến trường .

 

Tới khoảng 2 giờ 30 chiều khi Quân đoàn XI. đã chiếm được làng Elsasshausen thì có hai điều đã rõ : Quân Pháp sẽ tiếp tục kiên cường chống cự ở Frœschwiller , quân số của Pháp trên chiến trường yếu hơn rất nhiều so với Tập đoàn quân III.  Như vậy thì thay vì cứ tiếp tục tấn công Frœschwiller (thêm một đòn tấn công trực diện đổ máu nữa của Quân đoàn V. vào chiều hôm đó) thì Tập đoàn quân III. có thể cho Quân đoàn V. và Quân đoàn XI. tạm thời dừng lại thay vì tiếp tục tiến công , đồng thời đẩy Sư đoàn bộ binh 3 Bayern tiến theo hướng Tây theo ngã Neehwiller đến Niederbronn để cắt đứt hoàn toàn đường rút của cụm quân đoàn MacMahon (đồng thời chặn đường hành quân của Sư đoàn Lespart từ hướng Bitche) , khi ấy thì bằng cách lợi dụng việc quân Pháp cố gắng bám trụ trên chiến trường tới giây cuối cùng thì đòn bọc hậu có thể đã loại khỏi vòng chiến toàn bộ cụm quân đoàn MacMahon .

 

‘’Bằng cách nghiên cứu kỹ lưỡng hơn chi tiết trận đánh tại Wörth , chúng ta có thể thấy rằng người Đức đã phải giành chiến thắng với giá đắt và hơn nữa thì hầu như không liên quan quá nhiều đến sự vượt trội về quân số hay tầm quan trọng của những sự hi sinh , bởi sự thống nhất phương hướng vẫn đang còn thiếu ở đây . Việc đạo quân của Thống chế MacMahon bị hạ gục không phải vì chiến thuật của quân Đức mà bởi sự kiên cường quá mức quân Pháp trong việc giữ vững vị trí của họ và việc họ tiêu tốn quá nhiều lực lượng trong các đòn phản công , được thực hiện một cách máu lửa . Lực lượng của Đức , đúng là một phần nhờ lợi thế quân số đã lấn át được ý chí kiên cường của người Pháp , nhưng lực lượng này lại không chiến đấu một cách đồng nhất . Nếu Tập đoàn quân III. sử dụng toàn bộ khả năng của mình để theo đuổi một mục tiêu chung nhất , bằng nỗ lực đến hơi thở cuối cùng thì vào ngày 6/8 một cuộc thảm họa sẽ rơi vào đầu quân Pháp tương tự như trận đánh ở Sedan .’’

‘’Người Đức chiến đấu với người Pháp , với bộ binh ít nhất phải mạnh bằng phân nửa và với pháo binh mạnh gấp đôi . Phải nói rằng nhờ pháo binh mà thành công cuối cùng mới có thể đạt được . Sự thành công này không tương xứng với ưu thế về quân số hay những sự hi sinh của quân Đức. ‘’ - Trung tướng Karl Mavrikievich Voide , Chiến thắng và chiến bại trong chiến tranh 1870 và lí do đằng sau . Nhận xét phản biện về chiến tranh Pháp-Đức cho tới trước trận Sedan P1 , Warszawa , 1889

Tập đoàn quân III. không hề gọi tối đa toàn bộ quân số đến chiến trường , các lực lượng sau đây bị bỏ lại ở phía sau : Sư đoàn kỵ binh 4 , Sư đoàn dã chiến Baden , Sư đoàn bộ binh 2 Bayern , Lữ đoàn thiết kỵ Bayern , Lữ đoàn thương kỵ Bayern , Lữ đoàn dã chiến 1 (Württemberg)

Ngoài ra các quân đoàn tham chiến (ngoại trừ Quân đoàn V.) cũng không hề triển khai toàn bộ lực lượng của mình

 

	Tiểu đoàn	Kỵ đội	Khẩu đội
Quân đoàn V.	25	8	14
Quân đoàn XI.	23 + 3/4	8	14
Quân đoàn I.(B.)	12 + 3/4	4	5
Quân đoàn II.(B.)	18	17	9
Sư đoàn W.	9 + 1/2	7	8
Tổng cộng	89	44	50

Với 1 khẩu đội = 6 pháo , quân số trung bình của các tiểu đoàn , kỵ đội như sau (ước tính sau trận Wissembourg) :

	Tiểu đoàn	Kỵ đội
Quân đoàn V.	870	140
Quân đoàn XI.	890	140
Quân đoàn I.(B.)	850	120
Quân đoàn II.(B.)	770	120
Sư đoàn W.	890	140

	Binh sĩ	Kỵ sĩ	Pháo
Quân đoàn V.	21 975	1 120	84
Quân đoàn XI.	21 350	1 120	84
Quân đoàn I.(B.)	10 837	480	30
Quân đoàn II.(B.)	13 920	2 040	54
Sư đoàn W.	8 455	980	48
Tổng cộng	76 537	5 740	300

 

Đây là sức mạnh tham chiến  của Tập đoàn quân III. vào ngày hôm đó , theo ước tính của Đại tham mưu Đức sau chiến tranh . Tương tự như vậy thì con số được đưa ra bởi Tập đoàn quân III. (Thiếu tá tham mưu von Hahnke) vào khoảng 75 800 bộ binh , 4 750 kỵ binh và 252 pháo . Tổng sức mạnh của Tập đoàn quân III. vào ngày 3/8 là 120 175 bộ binh , 14 875 kỵ binh và 456 pháo .

 

Có thể thấy thì Tập đoàn quân III. chỉ tham chiến với hơn nửa sức mạnh của mình , nhưng điều này lại đặt ra câu hỏi : ý định của Friedrich Wilhelm là không tham chiến vào ngày 6/8 bởi ông muốn tập hợp lực lượng của mình trước khi đánh trận nhưng tại sao ông lại không gọi phần lớn lực lượng của mình đến chiến trường ? Có thể là bởi Tập đoàn quân III. không hề biết được quân số của MacMahon , cũng không biết được vị trí các sư đoàn của MacMahon nằm ở đâu (*) ,  nên cần thiết phải bố trí các đội hình bên sườn và sau lưng để phòng hờ . Khi ấy thì Sư đoàn Baden bảo vệ sườn trái trước nguy cơ từ Haguenau . Điều này có thể giải thích luôn vì sao Tập đoàn quân III. không tổ chức đòn bọc hậu nhằm vào Niederbronn một cách quyết liệt hơn vì không ai biết được Quân đoàn 5 đã ập đến chiến trường hay chưa .

(*) : Tuy nhiên ta có thể phản bác lại luận điểm này bằng luận điểm của Đại tá von Engelmann vào năm 1904 :

‘’Cả hai kết luận trên là sai , bởi vào ngày 5/8 sở chỉ huy tập đoàn quân Đức đều nhận được thông tin kỵ binh rằng có các doanh trại quy mô lớn của địch ở Elsasshausen , Fröschwiller và Wörth  , như vậy là đủ để biết địch tập trung số lượng lớn ở bờ kia sông Sauer , và ở Haguenau chỉ có lực lượng yếu hơn , bắn nhau ở tuyến đường sắt . Ngoài ra không có thêm thông tin gì về Haguenau , bởi kỵ binh Đức bị bộ binh Pháp chặn lại ở rừng Haguenau nên không thể tiến xa hơn . Như vậy thì Vương Thái Tử hoàn toàn biết được tình hình của địch , ông muốn kéo gần các lực lượng của mình hơn vào ngày 6 để nghỉ ngơi , sau đó tấn công vào ngày 7. ‘’ - Điều này cũng giải thích luôn vì sau Tập đoàn quân III. xoay mặt từ hướng Nam sang hướng Tây theo như mệnh lệnh tác chiến ngày 6/8

 

Nếu vậy thì việc để toàn bộ Sư đoàn dã chiến Baden (cùng 1 lữ đoàn Württemberg) để trông chừng bìa bắc rừng Haguenau là rất dư thừa , thay vào đó thì Sư đoàn dã chiến Baden sẽ để lại lữ đoàn kỵ binh cùng 1 lữ đoàn bộ binh ở lại Betschdorf trong khi lữ đoàn còn lại sẽ hành quân đến chiến trường cùng toàn bộ Sư đoàn dã chiến Württemberg . Ngoài ra việc Sư đoàn bộ binh 2 Bayern không thể hành quân kịp đến chiến trường là bởi tuyến đường hành quân không hợp lí của Quân đoàn I. Bayern sẽ được nói đến ở phần dưới .

‘’Không có nghi ngờ rằng thương vong của người Đức sẽ thấp hơn và thành công của họ sẽ càng hoàn hảo hơn nữa nếu các lực lượng tham chiến ập vào chiến trường cùng một lúc và nếu có sự thống nhất trong phương án tác chiến được đề ra bởi tư lệnh Tập đoàn quân . Hơn nữa , người Đức có thể tung vào trận chiến vào ngày 6/8 nhiều quân hơn so với trên thực tế bởi họ không triển khai toàn bộ lực lượng của mình . Trong số mười sư đoàn bộ binh có sẵn ở gần đó của Tập đoàn quân III. thì chỉ có 6 sư đoàn và 1 lữ đoàn tham chiến vào khoảng 4-5 giờ chiều . Do đó đã có khoảng 40 000 bộ binh , 200 pháo và 10 000 kỵ binh không tham chiến. ‘’ - Trung tướng Karl Mavrikievich Voide  , Chiến thắng và chiến bại trong chiến tranh 1870 và lí do đằng sau . Nhận xét phản biện về chiến tranh Pháp-Đức cho tới trước trận Sedan P1 , Warszawa , 1889

6.Về Quân đoàn Werder

Quân đoàn Werder hành quân đến Reimerswiller vào sáng ngày 6/8 bằng 2 ngã đường : Hoffen-Hermerswiller-Hohwiller và Hoffen-Kuhlendorf . Sư đoàn Baden xuất phát sau Sư đoàn Württemberg khoảng 1 giờ 30 phút để chờ có đường hành quân (Sư đoàn Württemberg nếu hành quân bằng 1 tuyến đường thì chiều dài đội hình sẽ lên đến 8km - dài hơn cả ngã Hoffen-Hermerswiller-Hohwiller) . Thay vì sử dụng chung tuyến đường với Sư đoàn Württemberg thì Sư đoàn Baden có thể đi qua ngã Aschbach-Oberrœdern-Leiterswiller-Kuhlendorf (đi song song ở phía Nam với Sư đoàn Württemberg)  . Như vậy thì toàn bộ Quân đoàn Werder sẽ tập hợp ở Reimerswiller vào khoảng 9 giờ sáng để có thể sẵn sàng ập đến chiến trường nếu có lệnh . Tuy nhiên trên thực tế thì tới tận 1 giờ chiều thì Sư đoàn dã chiến mới được gọi đến chiến trường theo mệnh lệnh của Tập đoàn quân và Sư đoàn dã chiến Baden không bao giờ được gọi đến chiến trường nên ‘’thiếu sót’’ này không có ảnh hưởng gì đến trận chiến .

 

Sau khi nhận lệnh từ tập đoàn quân vào lúc 1 giờ 30 chiều nhằm ập đến chiến trường sau đó cắt đứt đường rút của địch ở Reichshoffen , Sư đoàn dã chiến Württemberg bắt đầu hành quân qua rừng Westerholtz với Lữ đoàn dã chiến 2 , Lữ đoàn dã chiến 3 và Lữ đoàn kỵ binh . Riêng Lữ đoàn dã chiến 1 ở lại Betschdorf để canh phòng bìa bắc rừng Haguenau .  

Tới khoảng 2 giờ 45 khi Lữ đoàn dã chiến 2 vừa hành quân đến Gunstett thì một sĩ quan Phổ đến yêu cầu Thiếu tướng Starkloff  tiếp viện cho hướng Elsasshausen . Thiếu tướng von Obernitz sau đó liền chủ động cho lữ đoàn của mình chuyển hướng vào rừng Niederwald để hỗ trợ cho Quân đoàn XI. , thay vì thực hiện mệnh lệnh của Tập đoàn quân III.  . Không rõ người sĩ quan Phổ kia đã nói gì với Thiếu tướng Starkloff  khiến ông cho rằng Quân đoàn XI. cần được tiếp viện tới mức đó , mặc cho quyền chỉ huy Lữ đoàn kỵ binh Württemberg vào lúc đó đã thuộc về Quân đoàn XI. và Tập đoàn quân III. đã giao nhiệm vụ rõ ràng cho Lữ đoàn dã chiến 2 nhằm tiến đến Reichshoffen để bọc hậu quân Pháp .

 

Lữ đoàn kỵ binh cùng Khẩu đội 5/Tiểu đoàn 2 (4 Pfünder)  sau khi được đặt dưới quyền Quân đoàn XI.  đã nhận lệnh từ Trung tướng von Bose nhằm di chuyển đến Reichshoffen để cắt đứt đường rút của quân Pháp , tuy nhiên vào lúc đó thì lữ đoàn mới chỉ di chuyển đến Eberbach nhưng Trung tướng von Bose lại yêu cầu tiếp viện Lữ đoàn dã chiến 2 vừa mới tới . Có lẽ khi ấy von Bose cho rằng kỵ binh không phù hợp với địa hình tác chiến ở phía Bắc rừng Niederwald nên mới quay sang gọi bộ binh Württemberg tới hỗ trợ , điều này là nhằm giúp Quân đoàn XI. có thể tiếp tục tổ chức đòn tấn công tiếp theo nhằm vào làng Frœschwiller (ở trường hợp trước thì nếu giữ lại Lữ đoàn kỵ binh ở phía Bắc Morsbronn để làm dự bị cuối cùng thì dù Quân đoàn XI. có bị đẩy lùi khỏi rừng Niederbronn thì tình hình vẫn có thể được giải quyết)

Sự xuất hiện của Lữ đoàn dã chiến Württemberg tại rừng Niederwald đúng là đã giúp Quân đoàn XI. có thể nhanh chóng tổ chức đòn tấn công nhằm vào làng Frœschwiller , mặc dù nhiều tiểu đoàn vẫn chưa tái tập hợp đội hình xong . Nhưng như ở phần trên thì thay vào đó nếu Lữ đoàn dã chiến 2 tiếp tục hành quân đến Reichshoffen trong khi Quân đoàn XI. cùng Quân đoàn V. tạm dừng để tái tổ chức các đơn vị thì mức độ thành công sau trận chiến sẽ càng lớn hơn nữa khi vào khoảng 4 giờ 30 thì Thiếu tướng Starkloff  có lẽ đã có mặt trên đồi 252 ở phía đông thị trấn Reichshoffen để chặn đường Sư đoàn Ducrot - vào lúc đó đang bắt đầu rút lui khỏi chiến trường .

’’Liệu Thiếu tướng von Starkloff quên rằng những lời cầu cứu tiếp viện bởi các đơn vị đã được triển khai là điều bình thường , hầu như luôn xảy ra trong chiến tranh , và nếu thế nếu các chỉ huy cấp trên cứ thế mà hỗ trợ thì họ sớm muộn gì cũng rơi vào tình thế không thể cứu chữa ? khi ấy thì không còn dự bị nên không thể thực hiện các hoạt động tác chiến tiếp theo.’’ (*) - Bộ tổng tham mưu Pháp , Trận Frœschwiller , 1902

(*) : ’’Napoleon hiếm khi đáp lại yêu cầu tiếp viện và chỉ tiếp viện khi cơ hội xuất hiện một cách rõ ràng trước mắt ông ấy . Theo Gouvion-Saint-Cyr , thì Ney , tại Lützen đã liên tục cầu cứu Hoàng Đế trong khi ông ấy vẫn còn 2 sư đoàn chưa triển khai . Cũng trong cùng trận chiến đó thì có một Thống chế đã gọi tiếp viện trước cả khi tìm thấy địch. ‘’ - Hồi ký lưu lại trong lịch sử quân sự , tập 4 , 1831

 

(*) : Đây chính sai lầm của Frossard trong trận Spicheren cùng ngày hôm đó khi Sư đoàn Bataille (dự bị của Quân đoàn 2) liên tục gửi tiếp viện cho 2 sư đoàn ở tuyến đầu mỗi khi có yêu cầu hỗ trợ , kết quả là vào cuối trận đánh thì Frossard không còn bất cứ quân dự bị nào trong tay để đối phó với đòn bọc hậu từ Lữ đoàn bộ binh 26 ở Forbach .

7.Về Quân đoàn I. Bayern

Vào đêm  ngày 5/8 , Quân đoàn I. Bayern nghỉ ngơi ở Ingolsheim , theo mệnh lệnh tác chiến ngày 6/8 thì quân đoàn sẽ hành quân đến khu vực Lobsann-Lampertsloch . Do mệnh lệnh không nói rõ quân đoàn sử dụng ngã đường nào nên quân đoàn tùy ý tự chọn đường hành quân , tuyến đường được chọn là  Keffenach-Memelshofen, đi vòng qua rừng Schœnenbourg . Không hiểu vì sao mà quân đoàn lại không sử dụng các tuyến đường dễ đi hơn ví dụ như con đường chính dẫn từ Ingolsheim đến Soultz hay đi theo ngã Schœnenbourg-Retschwiller để đến Lobsann .

’’Đoạn đường được dùng bởi quân đoàn là một con đường nông thôn , thuộc loại tệ nhất , rất hẹp nên không thể hành quân theo đội hình thông thường.’’ - Đại úy Helvig , Quân đoàn I. Bayern trong chiến tranh 1870-71 , 1872

 

Theo Đại úy Helvig thì nếu sử dụng đường Ingolsheim-Soultz Quân đoàn I. Bayern đã có thể có mặt trên chiến trường vào khoảng 2 giờ chiều với toàn bộ 2 sư đoàn bộ binh .

 

8.Về Quân đoàn II. Bayern

Khoảng 10 giờ sáng khi Sư đoàn bộ binh 4 Bayern triển khai thành đội hình tấn công với 10 tiểu đoàn tản động tạo thành chiến tuyến kéo dài 4km hướng về rừng Frœschwiller . Sư đoàn chỉ để lại 2 tiểu đoàn ở lại Langensoultzbach làm dự bị . Do đội hình quá tản rộng nên sư đoàn không thể tiến về phía quân Pháp một cách đồng đều , kết quả là từng đơn vị một tiến vào rừng một cách cô lập , lần lượt bị đẩy ngược trở về sau bởi hỏa lực tập trung của Sư đoàn Ducrot . Ngoài ra thì do không thể triển khai pháo binh nên 3 khẩu đội của Sư đoàn Ducrot tha hồ tấn công bộ binh Bayern . Đòn phản công sắc bén của Tiểu đoàn 3/1er Zouaves từ khu vực Tây Nam rừng Langensoultzbach sau đó đã khiến toàn bộ 10 tiểu đoàn Bayern rút lui trong hỗn loạn . Kể từ khoảnh khắc này thì Sư đoàn bộ binh 4 không tham chiến trở lại nữa nên thiệt hại vào ngày hôm đó của toàn bộ sư đoàn ít hơn nhiều so với một số trung đoàn Phổ từ Quân đoàn V.  .

Việc toàn bộ sư đoàn rơi vào hỗn loạn trước 1 tiểu đoàn Zouaves hay việc nhìn vào bảng thương vong (ở phần trước) cho thấy số lượng các binh sĩ mất tích (i.e không có mặt lúc điểm danh)thuộc 2 quân đoàn Bayern đều cao hơn gấp nhiều lần so với các quân đoàn Phổ (ví dụ thương vong của Sư đoàn bộ binh 21 là khoảng 1500 người và hơn 100 binh sĩ mất tích , tương tự như vậy thương vong Sư đoàn bộ binh 1 Bayern là 500 người nhưng đã có hơn 200 binh sĩ mất tích , mặc dù cả 2 sư đoàn nêu trên đều vượt rừng trong quá trình chiến đấu) đặt câu hỏi về tính kỷ luật và chất lượng của quân Bayern .

’’Bất kì một sư đoàn nào của Phổ cũng sẽ đạt được kết quả tốt hơn. ‘’ - Thiếu tá Kunz ,Trận Wörth , 1891

’’Trung úy Bronsart von Schellendorf , giận dữ tìm kiếm con ngựa xám của mình trong đám người Bayern vô kỉ luật , người Phổ luôn có cái nhìn không mấy cực về phía những người đồng minh miền nam của mình thậm chí trước khi trận chiến nổ ra . Những gì họ mang lại là một đạo quân Bayern không có kỷ luật đã từng có màn trình diễn tồi tệ vào năm 1866 (khi còn là đồng minh của Áo) và vẫn thể hiện rằng mình chưa sẵn sàng trên chiến trường hiện đại . Tính kỷ luật trong các cuộc hành quân của người Bayern tệ ngang hoặc hơn người Pháp . Khi trong hàng ngũ của Nam Đức luôn luôn có nhiều người đào ngũ hơn so với Phổ . Trong khi các đơn vị Phổ có thể hành quân thẳng đến chiến trường từ ga tàu hỏa , thì các đơn vị Bayern cần nhiều ngày để tổ chức . Trên mỗi tuyến đường hành quân của các đơn vị Bayern trong vài tuần đầu tiên đều rải rác các trang bị khác nhau , phần lớn những trang bị này đều thiếu trong trận chiến , một vấn đề khác đối với người Nam Đức . ‘’Các binh sĩ của ta không có kỷ luật bắn’’ , một sĩ quan Bayern than phiền sau trận chiến. ‘’ - Geoffrey Wawro ,Chiến tranh Pháp-Phổ , 2003

 

Nguyên nhân của việc này là bởi quân đội Bayern chỉ vừa mới áp dụng hệ thống nghĩa vụ quân sự kể từ năm 1867 nên lực lượng tổng động viên vẫn chưa đạt chất lượng tốt nhất . Phần lớn những người được gọi đến chiến trường đều chỉ có trình độ học vấn cơ bản , hơn nữa , người Bayern không phải trải qua các bài huấn luyện và giáo dục cường độ cao như trong quân đội Phổ  , học thuyết tác chiến của quân đội Bayern đã lỗi thời và các cuộc tập trận không được tổ chức đầy đủ .

’’Quân đội Bayern vào năm 1870 không khác gì bản thân họ vào năm 1866 , đây chính là đội quân từng rơi vào trạng thái hoảng sợ trong các trận chiến tại Hünfeld , tại Hammelburg , tại Helmstadt.’’ - Thiếu tá Kunz ,Trận Wörth , 1891

’’Cuối cùng , Sư đoàn Bothmer tin rằng mình đã bị bỏ rơi bởi người Phổ , mặc dù , chính xác hơn là vào lúc đó quân Phổ vừa mới bắt đầu tiến vào giao tranh để giải cứu cho họ . Có lẽ vì điều này mà Thượng tướng von Hartmann miễn cưỡng chấp nhận yêu cầu ngừng giao tranh bởi Trung úy Lauterbach , phụ tá của Thiếu tướng Walther .’’  - Bộ tổng tham mưu Pháp , Trận Frœschwiller , 1902

 

Khi nhận được yêu cầu từ người sĩ quan Phổ nêu trên thì Hartmann đã lệnh cho quân đoàn của mình ngừng giao tranh và rút lui về Lemberg , tuy nhiên vào lúc đó (khoảng 10 giờ 30) thì tình hình đã thay đổi khi 14 khẩu đội của Quân đoàn V. đang nã đạn dữ dội về phía quân Pháp . Thiếu tướng von Hartmann khi ấy dù có thắc mắc nào đi nữa thì chí ít cũng nên gửi một sĩ quan đến gặp Trung tướng von Kirchbach để xác nhận tình hình .

 

Sư đoàn bộ binh 4 Bayern cũng giống với Sư đoàn bộ binh 14 ở Spicheren , buộc phải vượt qua địa hình rừng rậm để tiếp cận vị trí của bộ binh Pháp . Điều này đã dẫn đến việc pháo binh của sư đoàn không thể hỗ trợ cho bộ binh một khi đã tiến vào trong rừng , khi ấy thì hỏa lực Chassepot dày đặc đã ngăn quân Bayern không thể tiến sâu vào trong rừng . Cũng trong chính khu rừng này vào khoảng 2 giờ chiều thì Sư đoàn bộ binh 1 Bayern , hỗ trợ bởi 4 khẩu đội và 1.5 tiểu đoàn từ Quân đoàn V. tấn công vào rừng từ sông Soultzbach đã bị chặn lại bởi 12 tiểu đoàn từ Sư đoàn Ducrot .  Trận chiến trong rừng Frœschwiller chỉ bắt đầu có tiến triển khi Đại tá Etyl chủ động dẫn Tiểu đoàn I. và Tiểu đoàn F./IR 59 vòng ra sau lưng quân Pháp từ bìa rừng phía Nam để bao vây toàn bộ vị trí ở phía Tây khu rừng . Có thể thấy các trận chiến bộ binh trong rừng khi ấy càng ngày càng phổ biến nên việc huấn luyện tác chiến trong rừng vào thời bình là không thể bỏ qua .  

9.Về Quân đoàn XI.

Quân đoàn XI. nghỉ ngơi ở Soultz vào ngày hôm trước , sau đó hành quân một đoạn ngắn đến Hoelschloch vào lúc sáng . Trung tướng von Bose lệnh cho Sư đoàn bộ binh 21 cùng pháo binh quân đoàn lập doanh trại ở Tây Nam Holschloch trong khi Sư đoàn  bộ binh 22 lập doanh trại ở Surbourg . Quân đoàn hành quân đến Hoelschloch thành một hàng với Lữ đoàn bộ binh 41 làm tiền quân tiến đến bìa Tây rừng Westerholz , 2 sư đoàn bộ binh sau khi nhận lệnh từ quân đoàn nhằm ập đến chiến trường chỉ mới hành quân đến đây vào lúc trưa . Cũng giống với Quân đoàn Werder , thay vì hành quân thành một hành duy nhất thì quân đoàn có thể tận dụng đường Soultz-Kutzenhausen và Soultz-Surbourg để đến Hoelschloch nhanh hơn . Như vậy thì toàn bộ quân đoàn có thể ập đến chiến trường tại Gunstett sớm hơn ít nhất 1 tiếng , khi đó thì toàn bộ pháo binh quân đoàn XI. sẽ có mặt trên chiến trường vào lúc 11 giờ trưa . Theo Bộ tổng tham mưu Pháp , nếu Quân đoàn XI. , Quân đoàn I. Bayern cùng Quân đoàn Werder sau khi được gọi đến chiến trường , đồng thời chọn tuyến đường hành quân ‘’hợp lí’’ hơn thì trận chiến có thể đã kết thúc sớm hơn 2 tiếng .

Nguyên nhân của việc Quân đoàn XI. (và Quân đoàn Werder) hành quân thành 1 hàng có thể là bởi tập đoàn quân không hề có ý định tham chiến vào ngày 6/8 nên việc hành quân theo đội hình đơn giản sẽ giúp quân đoàn dễ điều phối các đội hình di chuyển đến đúng vị trí lập doanh trại của mình hơn , hạn chế tối đa nguy cơ dẫm đạp đội hình tại các nút giao .

Ở giai đoạn đầu trận đánh , Lữ đoàn bộ binh 41 triển khai đội hình tấn công một cách vội vã mà không theo đúng vị trí của các đơn vị dưới quyền . Lữ đoàn tổ chức hai đòn tấn công từ Gunstett và Spachbach , thay vì cho 2 tiểu đoàn của FR 80 (tiểu đoàn III. lúc đó đã chiếm giữ Spachbach) thực hiện mũi tiến công từ Spachbach còn 2 tiểu đoàn của IR 87 thực hiện mũi tiến công từ Gunstett thì Đại tá Koblinski lại tách 2 trung đoàn ra thành nhiều phần và gửi đều theo 2 hướng khác nhau  (Tiểu đoàn F./IR 87 và Tiểu đoàn II./FR 80 vượt sông tại Spachbach còn Tiểu đoàn I./IR 87 và Tiểu đoàn I./FR 80 vượt sông ở Gunstett . Một lúc sau đó khi Tiểu đoàn II./IR 87 vừa tiếp cận khu vực thì một lần nữa chính tiểu đoàn này cũng bị chia làm nhiều phần để gửi đến nhiều hướng khác nhau . Có thể thấy ngay từ cả trước khi chạm trán với địch thì việc chia nhỏ các trung đoàn thành nhiều phần đã phá vỡ tính thống nhất trong hệ thống chỉ huy khi các tiểu đoàn và đại đội từ nhiều trung đoàn trộn lẫn vào nhau , khiến các chỉ huy trung đoàn hoàn toàn mất quyền kiểm soát các đơn vị dưới quyền . Đây không phải lần đầu tiên ta chứng kiến một lữ đoàn bộ binh Phổ triển khai đội hình tấn công một cách hỗn loạn như này bởi  chính Lữ đoàn này đúng 2 ngày trước đó tại Wissembourg cũng từng triển khai hệt như này và điều tương tự xảy ra với Sư đoàn bộ binh 14 tại Spicheren cùng ngày hôm đó .

Việc Koblinski tách nhỏ IR 87 và FR 80 là điều đáng ra cần phải hạn chế , bởi hai trung đoàn này chỉ mới được thành lập cách đây 3 năm nên lực lượng dự bị động viên chưa có nhiều kinh nghiệm chiến đấu . Nếu Trung tướng von Bose có mặt tại thực địa vào lúc đó thì ông đã ngăn không cho Lữ đoàn bộ binh 41 tấn công một cách vội vã , vô tổ chức .

 

 
Kể từ lúc Trung tướng von Bose có mặt trên chiến trường thì các đòn tấn công tiếp theo của Quân đoàn XI. được tổ chức một cách điềm tĩnh và chắc chắn hơn khi ông tách Lữ đoàn bộ binh 42 thành hai nhóm , mỗi nhóm được chỉ huy bởi một trung đoàn trưởng  (2 tiểu đoàn IR 88 theo hướng Spachbach và 2 tiểu đoàn IR 82 cùng Tiểu đoàn F./IR 88 theo hướng Gunstett) để giải quyết tình hình ở cả hai khu vực này . Nếu chắc chắc hơn thì lẽ ra nên để cho toàn bộ IR 88 tăng cường cho Gunstett hoặc Spachbach chứ không nên tách Tiểu đoàn F. ra để giao cho trung đoàn còn lại .

 

Khi Sư đoàn bộ binh 22 ập đến chiến trường , Trung tướng von Bose với sự điềm tĩnh của mình không cho các lực lượng dưới quyền của mình tấn công một cách lẻ tẻ bằng từng tiểu đoàn mà tổ chức thành 3 khối đội hình mạnh , hỗ trợ bởi 12 khẩu đội tại Gunstett , đồng loạt tấn công Sư đoàn Lartigue cùng một lúc khiến Lartigue không có cách nào phản kháng trước ưu thế vượt trội của Quân đoàn XI.  Sự điềm tĩnh , không vội vàng của Trung tướng von Bose chính là điểm sáng duy nhất của Tập đoàn quân III. trong việc triển khai đội hình tấn công vào ngày hôm đó  , khác với sự táo bạo quyết liệt quá mức trong các đòn tấn công của Quân đoàn V. , như sẽ nói ở phần dưới .

 

Khoảng giữa trưa khi Lữ đoàn bộ binh 44 tấn công vào Morsbronn thì Quân đoàn XI. vào lúc đó đã tìm được sườn phải của Sư đoàn Lartigue . Trung tướng von Bose khi ấy xét đến tình hình của Quân đoàn V. đã quyết định tung đòn vặn sườn nhằm vào rừng Niederwald bằng toàn bộ 2 sư đoàn bộ binh để hỗ trợ . Đòn vặn sườn của Quân đoàn XI. đã đặt dấu chấm hết cho vị trí phòng ngự của MacMahon ở hữu ngạn Sauer , buộc quân Pháp phải hoàn toàn nhường lại các vị trí dọc thung lũng Sauer cho Quân đoàn V.

Thiếu tướng von Schkopp - chỉ huy Lữ đoàn bộ binh 44 thay vì thực hiện theo mệnh nhằm di chuyển đến Gunstett thì ông dựa vào tình hình lúc đó , đã chủ động chia lữ đoàn của mình thành hai phần - IR 83 đến Gunstett để thực hiện nhiệm vụ ban đầu trong khi IR 94 tấn công Morsbronn cùng với IR 32 (từ Lữ đoàn bộ binh 43) . Nếu như Schkopp làm đúng theo mệnh lệnh ban đầu thì một mình IR 32 sau đó sẽ phải chống cự 2 trung đoàn thiết kỵ của Pháp tại Morsbronn và kết quả của đòn phi mã vào khi đó có lẽ đã khác .

 

Thiếu tá Fischer - chỉ huy Tiểu đoàn F./IR 32 có nhiệm vụ canh giữ Surbourg , nhưng cho rằng nơi này chỉ cần trấn giữ bởi 1 đại đội là đủ nên ông đã chủ động cho 3 đại đội còn lại đi cùng với IR 94 ập đến chiến trường . Đây là ví dụ điển hình về việc chủ động hành động linh hoạt khi chưa có lệnh một cách chính xác , phù hợp với tình hình thực tế mà vẫn không làm ảnh hưởng đến nhiệm vụ ban đầu .

Tương tự như vậy , Trung tá von Bassewitz - chỉ huy Tiểu đoàn F./IR 95 có nhiệm vụ tiến vào rừng Haguenau để trinh sát cùng với HR 13 , sau khi đánh giá tình hình và cho rằng một mình Sư đoàn Baden là đủ để canh phòng rừng Haguenau nên đã chủ động ập đến chiến trường theo tiếng pháo . Đại tá chỉ huy HR 13 cũng có nhận xét tương tự nên đã để lại 1 kỵ đội trong khi cùng 3 kỵ đội còn lại phi thẳng đến chiến trường  .  

10.Về Quân đoàn V.

Trận đánh tại Wœrth bắt đầu kể từ khi Khẩu đội 6 của tiền quân Quân đoàn V. bắt đầu nã pháo về ngôi làng này . Mệnh lệnh nổ pháo được đưa ra bởi Thiếu tướng Walter (chỉ huy Lữ đoàn) , cho dù trong trường hợp địch không lộ diện để tấn công thì chỉ có tư lệnh quân đoàn mới được phép lệnh cho nổ pháo .

Thiếu tướng Walter đã chủ động hành động sau khi nghĩ rằng âm thanh phát ra từ doanh trại của địch cùng các đơn vị di chuyển ở đằng sau chính là dấu hiệu của việc địch đang rút lui . Như vậy thì cả trận Spicheren-Forbach lẫn trận Wœrth-Frœschwiller đều bắt đầu bởi chỉ huy lữ đoàn tiền quân nghĩ rằng địch đang rút lui nên chủ động tấn công . Quyết định của Thiếu tướng Walter tại Wœrth và Trung tướng Kameke tại Spicheren vào ngày hôm đó đều có điểm chung là không cần thiết , chưa đúng thời điểm và nguy hiểm . Đối với trường hợp tại Wœrth thì với chỉ một vài phát đạn từ 6 khẩu pháo là không đủ nếu MacMahon thật sự đang rút lui , như vậy là không thiết . Chưa đúng thời điểm là bởi Tập đoàn quân III. hoàn toàn không có ý định đánh trận vào ngày hôm đó  và ý đồ của Friedrich Wilhelm đã được truyền đạt kỹ cho Walter cùng các đồng nghiệp trong mệnh lệnh tác chiến quân đoàn vào đêm hôm trước :

’Tướng quân chỉ huy Quân đoàn V. muốn toàn quân nghỉ vào ngày mai (6/8) , giúp cơn mệt mỏi biến mất sau khi đã hành quân liên tục vào hôm nay. ‘’

Nguy hiểm là bởi theo mệnh lệnh từ tập đoàn quân vào ngày 5/8 , bất cứ đòn đánh nào cũng cần phải có những sự chuẩn bị cần thiết

’’Nghĩa vụ của các sĩ quan chỉ huy các đội hình lớn là tác chiến (vào ngày 6/8) trận chiến có quy mô vừa phải chỉ khi trong trường hợp buộc phải đánh .’’

 

 Có thể Thiếu tướng Walter dựa trên tinh thần của mệnh lệnh này , đã quyết định chủ động hành động khi chưa có lệnh (điều thường thấy của các sĩ quan Phổ) vì cho rằng việc cản trở quá trình rút lui của địch là điều cần thiết . Tuy nhiên ngoài âm thanh và các đơn vị hành quân ở xa thì cũng chả có thông tin nào bổ sung cho suy đoán rằng quân Pháp đang rút lui . Và tương tự với Sư đoàn bộ binh 14 ở Spicheren , hành động kiểu như này rất dễ dẫn đến việc đưa đơn vị của mình bất ngờ đâm đầu vào lực lượng vượt trội của địch .

 

‘’Thiếu tướng Walter đã lạm dụng quyền chủ động chỉ huy của mình.’’ - Thiếu tướng Henri Bonnal ,Frœschwiller , 1899

 

Sau khi trận chiến ở tiền đồn Quân đoàn V. đã kết thúc thì cũng là lúc Đại tá von der Esch (tham mưu trưởng quân đoàn ) đến gặp Thiếu tướng Walter để tìm hiểu tình hình , tuy nhiên vào lúc đó thì ở phía Bắc thì tiếng đạn pháo liên tục nổ ra với cường độ ngày càng to dần - Sư đoàn bộ binh 4 Bayern sau khi nghe thấy âm thanh của Khẩu đội 6 đã làm đúng với mệnh lệnh tập đoàn quân và vào lúc này đang tấn công sườn trái của quân Pháp . Cùng lúc đó thì tại khu vực tiền đồn Quân đoàn XI. ở phía Nam cũng bắt đầu có giao tranh nên Đại tá von der Esch sau khi đánh giá tình hình đã nhận xét rằng quân đoàn buộc phải tấn công bởi khi ấy ông không muốn địch dồn lực đánh hai quân đoàn bên cạnh .

Cho rằng tình hình khi ấy đang gấp nên thay vì trở về hỏi tư lệnh quân đoàn thì Esch ủy quyền luôn cho Thiếu tướng Walter tiếp tục trận đánh rồi ông mới quay trở về HQ . Đại tá von der Esch chủ động quyết định một phần cũng là bởi ông tin rằng không những Trung tướng Kirchbach sẽ đưa ra cùng một nhận xét về tình hình mà vị tư lệnh quân đoàn cũng sẽ hành động y hệt như ông .
 
(Cả von der Esch lẫn Kirchbach đều từng được đào tạo ở Học viện chiến tranh , một trong những mục tiêu chính của học viện dưới thời Moltke là huấn luyện các sĩ quan tham mưu khi đối mặt với cùng một tình huống đều sẽ suy nghĩ giống hệt nhau , hành động giống hệt nhau và giống hệt với Moltke )

Đòn tấn công đầu tiên của Quân đoàn V. kể từ khi Trung tướng von Kirchbach đồng ý với quyết định của Esch được thực hiện có phần vội vã , chưa có sự chuẩn bị đầy đủ . Khi Tiểu đoàn II. và Tiểu đoàn III./FR 37 được Thiếu tướng Walter lệnh tấn công trở lại Wœrth thì khẩu đội công binh của Sư đoàn bộ binh 10 được triển khai đến ngôi làng để sửa cầu qua sông . Tuy nhiên dù toàn bộ các cây cầu qua sông chưa được sửa xong nhưng Lữ đoàn bộ binh 20 đã bắt đầu tấn công lên các quả đồi ở phía Tây ngôi làng , dẫn đến việc các lực lượng tiếp viện từ tả ngạn Sauer kẹt cứng ở điểm vượt sông khi cố gắng tới tiếp viện cho lữ đoàn .

Thiếu tướng Walter triển khai lữ đoàn của mình một cách vội vã  khi vào lúc đó cả 4 tiểu đoàn trong tay đều nằm rải rác ở nhiều vị trí khác nhau trước đòn tấn công : Tiểu đoàn II. và Tiểu đoàn III./FR 37 ở gần Dieffenbach , Tiểu đoàn I./IR 50 ở khu rừng giữa Dieffenbach và Oberdorf , Tiểu đoàn F./IR 50 ở Oberdorf . Kết quả là 2 tiểu đoàn của FR 37 vượt sông ở Wœrth trong khi 2 tiểu đoàn IR 50 vượt sông ở Spachbach (2 vị trí này cách nhau tới 1500m) , với cùng một mục tiêu là làng Elsasshausen . Điều này dẫn tới việc lữ đoàn không thể tung đòn tấn công tập trung với toàn bộ 4 tiểu đoàn nên đòn đánh đã ngay lập thức thất bại . Thay vì lập tức tấn công thì Thiếu tướng Walter có thể tập trung lữ đoàn của mình tại  Wœrth trong khi chờ Lữ đoàn bộ binh 19 (6 tiểu đoàn) vượt sông thì mới bắt đầu tiến hành tấn công .

 

Thay vì cố gắng tấn công Elsasshausen thì nếu tiến theo hướng Frœschwiller thì hỏa lực pháo binh sẽ có tầm bắn thoáng hơn để hỗ trợ . Cho Lữ đoàn bộ binh 19 tiến theo hướng này dưới sự che chắn của hỏa lực pháo binh , sau đó dừng lại trước đoạn dốc ở phía Đông ngôi làng và thiết lập vị trí phòng ngự tại đây , khi ấy thì Sư đoàn bộ binh 10 chỉ có nhiệm vụ giữ vững đầu cầu để chờ Sư đoàn bộ binh 9 vượt sông trước khi tiếp tục tấn công .

Việc liên tục tấn công lên đồi Calvaire đã dẫn đến thương vong lớn và đặt các lực lượng chiến đấu ở thung lũng Sauer ở tình trạng báo động mà nếu không có hỏa lực từ 14 khẩu đội ở Dieffenbach thì trận chiến có lẽ đã kết thúc từ trước buổi trưa với chiến thắng thuộc về MacMahon .

 

‘’Những nỗ lực liên tiếp nhằm chiếm các ngọn đồi chính là bằng chứng về sự dũng cảm và tinh thần máu lửa của các binh sĩ , nhưng những nỗ lực này lẽ ra nên được thực hiện ở các giai đoạn sau của trận chiến.’’ - Đại úy Boguslawski* , Những kết luận chiến thuật từ chiến tranh 1870/1871  , 1871

‘’Đòn tấn công trực diện của Quân đoàn V. là đòn đánh khó nhất trong suốt cả chiến dịch . Sư đoàn bộ binh 10 hầu như phải vượt sông Sauer bằng các cây cầu tạm làm bằng các ván gỗ và  thân cây dưới hỏa lực dữ đội , sau đó buộc phải băng qua một đồng cỏ trước khi tấn công các quả đồi chiếm lĩnh bởi địch. Thương vong của sư đoàn này là minh chứng cho việc tấn công trực diện dưới làn đạn của súng trường nạp hậu . Thương vong của sư đoàn lên đến 4000 người’’ - Đại úy Boguslawski , Những kết luận chiến thuật từ chiến tranh 1870/1871  , 1871

*: Đại úy Boguslawski là chỉ huy Đại đội 12/IR 50 , tham gia các đợt tấn công lên đồi Calvaire từ đầu cầu Spachbach từ lúc sáng trong trận đánh

Các đòn tấn công trực diện của Quân đoàn V. chịu tổn thất nặng nề và là quân đoàn nhận nhiều thương vong nhất vào ngày hôm đó , tuy nhiên những đòn tấn công trực diện này (kể từ lúc trưa-chiều) là cơ sở để Quân đoàn XI.  thực hiện thành công đòn vặn sườn nhằm vào rừng Niederwald .

 

‘’Sau đó , khi tư lệnh Quân đoàn V. đã chắc chắn về tiến độ và thành công của các lực lượng mà ông có bên bờ phải Sauer , trong việc kìm chân các lực lượng trước mặt và ngăn Thống chế MacMahon gửi tiến viện đến Thượng tướng Lartigue . Ông cũng thành công , bằng các đòn tấn công liên tiếp nhằm vào các quả đồi ở phía Đông Frœschwiller và Elsasshausen , đã khiến Thống chế chỉ chú ý tới trận chiến ở khu vực này thay vì mối nguy hiểm từ đòn vặn sườn đang hình thành ở rừng Niederwald và thung lũng Eberbach . Bộ binh của ông ấy xứng đáng được tuyên dương .’’ - Bộ tổng tham mưu Pháp , Trận Frœschwiller , 1902

’’Trước khi vặn hai bên sườn của địch thì bạn phải luôn luôn đảm bảo rằng mình có ưu thế về quân số . Hoạt động tác chiến của Tập đoàn quân III. vào các ngày 4/8 và ngày 6/8 được thực hiện với ý đồ vặn các sườn của địch . Để thực hiện các đòn này thì chúng ta quan sát thấy ở Weissenburg và Wörth thì chính diện của địch bị tấn công rất quyết liệt . Nếu ở Weissenburg không có đòn đánh từ hướng chính diện thì Sư đoàn Douay chắc chắn đã có thể rút lui an toàn , trước khi bị vặn sườn bởi Quân đoàn XI. ‘’ - Đại úy Boguslawski , Những kết luận chiến thuật từ chiến tranh 1870/1871  , 1871

 

Ngay trước khi Quân đoàn XI. chiếm được Elsasshausen thì gần như toàn bộ Quân đoàn V. đã được triển khai tới thung lũng Sauer , nhưng vẫn chưa đủ để đẩy lùi Sư đoàn Raoult về sau .  Thay vì tạm thời dừng lại thì những sĩ quan phụ tá của Kirchbach khi ấy đi tìm từng đại đội một còn sót lại ở tả ngạn để gửi sang kia bờ sông để tổ chức đòn tấn công tiếp theo . Thậm chí cả đại đội công binh cũng được dùng làm bộ binh , thay vì ở lại bờ sông để sửa chữa các điểm vượt sông tại Wœrth (Đại tá Scheibert - chỉ huy đại đội vì quá muốn tham chiến nên đã xin cho đại đội của mình tiến lên phía trước cùng bộ binh) . Điều này đã thể hiện sự thiếu kiên nhẫn trong việc tham gia , tổ chức các đòn tấn công  . Sự thiếu kiên nhẫn còn thể hiện qua việc triển khai các tiểu đoàn một cách hỗn loạn , không theo đúng vị trí của trung đoàn-lữ đoàn dẫn đến việc các sĩ quan cấp trên không thể chỉ huy đội hình của mình , như sẽ nói ở phần bên dưới .

’’Nhìn chung , việc nghiên cứu quá trình tác chiến của Quân đoàn V. cho ta thấy  , như tại Weissenburg , sự hối thúc quá mức của toàn bộ các quân đoàn Đức vào đầu chiến dịch… Các tướng lĩnh và sĩ quan cấp thấp đều mắc cùng một sai lầm . Mọi người đâm đầu vào địch một cách mù quáng và chỉ khi chịu thất bại nặng nề thì họ mới bình tĩnh trở lại. ‘’  - Thiếu tá Kunz ,Trận Wörth , 1891

 

‘’Nói thẳng ra thì việc lao đầu vào trận chiến một cách quyết liệt , khi chúng ta ngay lập tức tấn công đối phương khi vừa nhìn thấy họ , như con bò tót nhìn thấy màu đỏ , đã khiến quân Đức chịu trận vào năm 1870 và họ chỉ thắng nhờ tổng hợp các yếu tố khác . Chúng ta sẽ không bao giờ lấy đây làm nghệ thuật quân sự - việc lao đầu vào trận chiến , khi không có lệnh , khi chưa nhìn rõ địch , khi chưa có bất kì kế hoạch nào và không có giải pháp nào trong trường hợp cần được giải cứu’’ - Các tướng lĩnh và Bộ tổng tham mưu Pháp , Về trận  Frœschwiller ngày 6/8/1870  , 1889

’’Chiến tranh cơ động (Bewegungskrieg) là thế trận tác chiến liên tục và hoạt động tác chiến chiến dịch luôn luôn diễn ra trôi chảy , điều này đặt một số yêu cầu lên các tập đoàn quân của Phổ-Đức . Đầu tiên là mức độ hung hăng trên chiến trường cực kỳ cao và lực lượng sĩ quan luôn có xu hướng tấn công trong mọi tình thế khác nhau . Đây là truyền thống đã có từ nhiều thế kỷ trước. ‘’  - Robert M. Citino ,  Phương thức tiến hành chiến tranh của người Đức , 2010

’’Khi một sĩ quan Phổ  nhìn thấy địch , anh ta ngay lập tức tấn công . Địch có ưu thế hay không thì không quan trọng , trong khi các lực lượng khác sẽ ập đến chiến trường.’’ -  Albert Palazo , 2021

 

Sau 2 đòn tấn công bất thành lên đồi Calvaire của Lữ đoàn bộ binh 20 thì Quân đoàn V. nhận được lệnh từ Friedrich Wilhelm yêu cầu quân đoàn ngừng giao tranh vào buổi trưa . Cùng lúc đó thì Quân đoàn II. Bayern đã lệnh cho Sư đoàn bộ binh 4 rút lui về Lembach sau khi vô tình được ‘’một sĩ quan Phổ’’ đến thông báo mệnh lệnh của Vương Thái Tử , ở phía Nam thì tiền quân Quân đoàn XI. đã bị đẩy ngược về tả ngạn Sauer sau đòn phản công của Sư đoàn Lartigue .  

 

Vào lúc này thì không có lí do gì để tiếp tục trận đánh và Quân đoàn V. có thể sử dụng hỏa lực pháo binh để bắn yểm trợ cho Sư đoàn bộ binh 10 rút về tả ngạn Sauer . Để có thể đảm bảo có thể giành chiến thắng trước quân Pháp thì buộc phải chờ cho tới khi các quân đoàn ở sau lưng ập đến chiến trường. Tuy nhiên làm trái với mệnh lệnh từ Vương Thái Tử , Trung tướng von Kirchbach vẫn cho tiếp tục trận đánh vì ông cho rằng việc cả 3 quân đoàn rút lui sau khi đã giao tranh với quân Pháp từ sáng sẽ phô diễn hình ảnh rằng người Đức đã thua nên ảnh hưởng rất lớn tới yếu tố tinh thần .

Tập đoàn quân III. khác với 2 tập đoàn quân còn lại là một đạo quân đến từ nhiều bang quốc , vùng miền khác nhau dọc khắp xứ Đức , với toàn bộ các quân đoàn ngoại trừ Quân đoàn V. cùng Quân đoàn XI. chỉ mới 4 năm trước đã  từng liên minh với Áo để chống lại người Phổ . Như vậy chỉ một trận thua cùng nhau sẽ khiến tinh thần chiến đấu , tinh thần đoàn kết của các đồng minh suy giảm nghiêm trọng . Bản thân 2 quân đoàn của Phổ cũng đến từ hai vùng xa nhau của đất nước : Quân đoàn V. có phần lớn quân số là người Ba Lan còn Quân đoàn XI. có phần lớn quân số là người Hesse . Như vậy thì yếu tố chính trị đã góp phần ngăn không cho trận đánh kết thúc từ lúc trưa .

11.Tác chiến bộ binh

Thất bại của tiền quân Quân đoàn V. , Quân đoàn XI. và Sư đoàn bộ binh 4 Bayern vào lúc sáng là kết quả của sự vội vàng trong việc tung các đòn tấn công mà chưa tổ chức thành đội hình chiến đấu một cách hoàn chỉnh . Cũng giống như tiền quân Sư đoàn bộ binh 14 tại Spicheren thì sự vội vàng này một phần là bởi xu hướng tấn công của các sĩ quan Phổ và một phần bởi học thuyết tác chiến trước chiến tranh .

Các sư đoàn triển khai tiền quân hệt như so với khi tập trận vào thời bình , khi ấy thì tiền quân sẽ có nhiệm vụ đẩy lùi tiền quân hoặc tiền đồn của địch về sau trước khi chủ lực quân ta sẽ tung đòn tấn công về phía chủ lực của địch .  Tuy nhiên vào năm 1870 thì quân Pháp không hề triển khai tiền đồn mạnh hay kỵ binh trinh sát tầm xa nên những lúc các chỉ huy tiền quân của Phổ tưởng rằng họ đang tấn công tiền đồn của địch thì hóa ra thứ họ đâm đầu vào là cả một sư đoàn bộ binh của địch . Thất bại của Sư đoàn Douay trong trận Weissenburg lẽ ra phải khiến các chỉ huy của Tập đoàn quân III. nhìn ra điều này.

Như vậy có thể thấy vào thời bình , ngoài việc các sĩ quan Phổ thường xuyên cưỡi ngựa khắp nước Pháp để vẽ bản đồ địa hình thì quá trình nghiên cứu phong cách tác chiến của quân đội Pháp vào chưa được thực hiện đủ hiệu quả , điều này đã vô tình dẫn đến thất bại của các lữ đoàn tiền quân Đức vào giai đoạn đầu chiến tranh khi họ nghĩ rằng địch hành động theo một kiểu , nhưng hóa ra lại hành động theo kiểu khác .

’’Từ những kết quả này , việc nghiên cứu phương pháp tiến hành chiến tranh của các đối thủ vào thời bình là điều tối quan trọng để không bị bất ngờ . Từ đó , chúng ta có thể điều chỉnh chiến thuật thêm và bớt sao cho phù hợp với tình huống . Các cuộc tập trận vào mùa thu là thiếu hiệu quả khi các chỉ huy từ hai đội luôn luôn đối đầu với nhau với cùng một chiến thuật mà y hệt nhau mà họ đã quen dùng , dẫn đến việc trong chiến tranh thì họ không thể thay đổi thói quen của mình .’’ - Bộ tổng tham mưu Pháp , 1902

 

 
Bộ binh Phổ tiếp cận vị trí của quân Pháp từ khoảng cách xa theo đội hình khối đại đội đôi (Kolonne nach der Mitte) hoặc đội hình bán tiểu đoàn , giãn hàng hết cỡ với khoảng cách giữa mỗi tiểu đoàn là 30 bước chân .

Việc sử dụng đội hình này để cơ động giúp hạn chế tối đa thương vong từ hỏa lực pháo binh của địch , thường thì phía trước tiểu đoàn sẽ có ít nhất 1 trung đội di chuyển tản rộng .  Khi dần dần tiếp cận vị trí của quân Pháp thì 2 đại đội dẫn đầu sẽ tách ra và di chuyển theo khối đại đội trong khi 2 đại đội ở sau vẫn giữ nguyên bán tiểu đoàn . Tuy nhiên khi khoảng cách đến vị trí của quân Pháp thu hẹp xuống chỉ còn khoảng 400m đổ lại thì các khối đại đội dần dần vỡ ra thành một khối tản rộng trước hỏa lực súng trường , khi ấy thì toàn bộ các binh sĩ buộc phải tìm chỗ nấp hoặc nằm sấp xuống đất để bắn trả . Điều này đã khiến các khối đại đội không bao giờ có thể tiếp cận được vị trí của quân Pháp tới tầm dùng lê để đẩy lùi địch bằng ‘’élan’’ như những gì họ đã được huấn luyện vào thời bình .

Việc đội hình tiến công liên tục bị vỡ ra và sự hỗn loạn khi các binh sĩ từ đại đội , tiểu đoàn , trung đoàn thậm chí là quân đoàn khác nhau trộn lẫn vào nhau sau mỗi đòn tấn công của quân Phổ liên tục xảy ra kể từ chiến dịch năm 1866 là do 5 yếu tố chính :

- Các trung đoàn , tiểu đoàn , đại đội thường xuyên bị tách ra làm nhiều phần để triển khai theo nhiều hướng , như đã nói ở trên .  

- Hỏa lực dày đặc từ vũ khí hiện đại , điển hình là súng trường Chassepot dẫn đến việc đội hình cơ động có thể nhận thương vong từ khoảng cách xa .(1)  
- Bộ binh Phổ nói riêng và bộ binh Đức nói chung chưa được huấn luyện thuần thạo với việc chiến đấu tản rộng vào thời bình . Các khối đại đội không những là đội hình cơ động mà còn là đội hình giao tranh theo học thuyết tác chiến của bộ binh Phổ vào thời điểm đó .
- Đại đội của Phổ có kích thước rất lớn , mỗi 1 đại úy phải điều hành tận 250 binh sĩ  . Điều này là bởi để tiết kiệt ngân sách quốc phòng thì một trung đoàn bộ binh chỉ chia thành 12 đại đội trong 3 tiểu đoàn , như vậy thì chỉ cần duy trì ít sĩ quan chính quy hơn vào thời bình. (2)
- Khi bước tiến của tiểu đoàn bị khựng lại , các chỉ huy đại đội có xu hướng cho đơn vị của mình chủ động thực hiện các mũi vặn sườn , tìm chỗ tránh hỏa lực  hoặc để tìm kiếm vinh quang , kết quả là các đơn vị dưới quyền bị tách khỏi đội hình mẹ , dẫn đến việc các binh sĩ thường xuyên bị trộn lẫn với các đơn vị bên cạnh .
(1) : Tuy nhiên trong chiến dịch 1866 thì bộ binh Áo vẫn còn được trang bị với súng trường nạp nòng Lorenz lạc hậu .
(2) : ‘’Ta có ở đây , trong quân đội , các tiểu đoàn có kích thước nhỏ nhưng luôn luôn làm được nhiều hơn các tiểu đoàn có kích thước to hơn . Thường thì mỗi đại đội có 140 binh sĩ là đủ , nếu các binh sĩ này là tân binh thì con số này nên chia đôi .’’ - Napoleon Bonaparte , 1814

‘’Các tuyến tản rộng với khoảng 100 binh sĩ từ 4 trung đoàn khác nhau , đôi khi nhiều hơn là điều bình thường ‘’ - Thiếu tá Kunz ,Trận Wörth , 1891 

Khi các mũi tiến công bị khựng lại kiểu như này thì một cuộc đấu súng dài hơi sẽ diễn ra tại chỗ , khi ấy thì không quan trọng súng trường Chassepot hơn súng trường Dreyse ở chỗ nào mà chỉ quan trọng ai có khả năng bắn nhanh hơn . Khác với quân Pháp thì bộ binh Phổ không nổ súng từ khoảng cách xa mà sử dụng kỹ thuật bắn tự do ở tầm trực diện và hỏa lực được kiểm soát theo hiệu lệnh của đại đội trưởng .

 

Bộ binh Pháp trong tiến công vẫn lấy khối tiểu đoàn làm đội hình chính , sử dụng élan để đẩy lùi địch khỏi vị trí . Tuy nhiên khi đối đầu với hỏa lực tập trung từ súng trường , thì toàn bộ đội hình vị vỡ ra thành một khối tản rộng . Khi quay đầu rút lui thì bộ binh Phổ bắn trả rất rát , dẫn đến thương vong nặng .

Trong phòng ngự thì bộ binh Pháp triển khai thành một tuyến tản rộng rất mạnh (có thể nói quân đội Pháp là lực lượng có kinh nghiệm bậc nhất ở châu Âu trong việc chiến đấu tản rộng ) , lợi dụng địa hình địa vật để sử dụng hỏa lực súng trường . Tuy nhiên sai lầm lớn nhất là họ lại được huấn luyện để nổ súng từ khoảng cách xa khủng khiếp , dù không nhìn thấy rõ mục tiêu , kết quả là lượng đạn dược tiêu tốn rất nhiều dẫn đến việc các đơn vị hết đạn nên buộc phải rút lui .

Các đòn phản công được tung ra bởi bộ binh Sư đoàn Raoult và Sư đoàn Conseil-Dumesnil thường xuyên đặt Quân đoàn V. vào tình thế báo động . Điển hình là trường hợp của 2e Zouaves và 3e RI , tuy nhiên do các đòn phản công kiểu này luôn được tung ra một cách lẻ tẻ với từng tiểu đoàn một nên quân Đức có thể dễ dàng tập trung hỏa lực để đánh bật trở lại  . Ở trường hợp của Lữ đoàn Maire , việc bố trí các tiểu đoàn thiếu chiều sâu đã dẫn đến việc đòn phản công dần dần bị mất đà tiến trước hỏa lực bắn trả và toàn bộ lữ đoàn sau đó bị hỏa lực pháo binh bắn phá rất ác liệt . Nếu lữ đoàn bố trí đội hình phản công có chiều sâu ít nhất là 2 tuyến thì tuyến sau vẫn có thể lao lên phía trước khi tuyến đầu tiên dần dần bị khựng lại .  

Các đòn phản công liên tục nhằm vào làng Wœrth thay vì được tổ chức lẻ tẻ với từng tiểu đoàn một , mà được hiện với nhiều tiểu đoàn cùng một lúc , được hỗ trợ bởi hỏa lực pháo binh bắn trực diện thì có lẽ bộ binh Quân đoàn V. đã bị đẩy thẳng xuống sông Sauer vào ngày hôm đó . Trong trường hợp cuộc phản công bị đánh bại , với sự hiện diện của các khẩu đội pháo binh hỗ trợ từ khoảng cách gần thì thương vong của Sư đoàn Conseil-Dumesnil và Sư đoàn Raoult sẽ được hạn chế phần nào khi quay đầu rút lui .

’’Tướng Conseil-Dumesnil sau đó lệnh các binh sĩ rút lui . Quân Phổ trốn sau các cánh đồng và các đoạn mấp mô của địa hình …bắn một loạt đạn dữ dội về phía họ . Hơn một trăm khẩu súng … tung cú đấm về phía quân ta.’’  

Tóm lại khi phản công thì bộ binh Pháp hoàn toàn hành động một mình , theo từng tiểu đoàn lẻ tẻ và không có sự hỗ trợ của pháo binh hay kỵ binh . 

12.Tác chiến kỵ binh

Các nhóm kỵ binh trinh sát của Pháp được gửi đi về phía Haguenau và Lembach vào ngày 5/8 đều không tìm thấy địch , khi trận chiến vào ngày 6/8 diễn ra thì cũng không có bất kỳ nhóm trinh sát nào được triển khai sang hai bên sườn để phát hiện các mũi vặn sườn ở Neehwiller và Morsbronn .  Ngoài ra thì vị trí đặt doanh trại của Sư đoàn Bonnemains hoàn toàn không hợp lý bởi địa hình tại khu vực Frœschwiller-Elsasshausen có rất nhiều đồi , lối hẹp , hàng rào mương rẫy . Thay vào đó thì lẽ ra sư đoàn nên được bố trí ở sau lưng Sư đoàn Lartigue bởi khu vực phía Nam nông trại Albert là khu vực trống trải rất thích hợp để triển khai kỵ binh .

Về chiến thuật tấn công thì đoạn đường phi mã phải đảm bảo không có chướng ngại vật hoặc địa hình địa vật có thể khiến đội hình bị xáo trộn khi đi qua , như vậy thì trước khi tấn công thì nên có ít nhất 1 sĩ quan tiến lên phía trước để trinh sát địa hình - điều mà kỵ binh Pháp không hề làm trong ngày hôm đó .

Đòn tấn công của Lữ đoàn Michel nhằm vào Lữ đoàn bộ binh 44 được thực hiện quá sớm dẫn đến việc toàn bộ lữ đoàn bị loại khỏi vòng chiến chỉ sau 30 phút , phần lớn lữ đoàn bị mắc kẹt trong làng Morsbronn , phần còn lại bỏ chạy vào rừng Haguenau . Thay vào đó nếu họ chờ cho tới khi Lữ đoàn bộ binh 44 đã rời khỏi Morsbronn thì mới bắt đầu tấn công thì hiệu quả sẽ cao hơn nhiều , như trường hợp của 2 kỵ đội 12e RD trong trận Spicheren-Forbach .

Đòn tấn công của Sư đoàn Bonnemains được thực hiện ở khu vực có địa hình rất tệ , nhưng lúc đó Thống chế MacMahon không còn lựa chọn nào khác nên buộc phải dùng kỵ binh để câu giờ cho các lực lượng khác rút lui . Ý định của ông là không lao thẳng vào vị trí của địch mà chỉ dừng lại một đoạn để làm mồi nhử sau đó rút lui và thực hiện lại liên tục như này .

 

“Không hiểu vì sao trong đòn tấn công thứ hai thì MacMahon lại ra lệnh không tấn công , mà chỉ đứng trước mặt địch để câu thời gian . Vào thời bình thì vẫn có thể làm như này được , nhưng trong trận chiến thì chẳng khác gì tội ác. ‘’ -  Đại tá von Engelmann , 1904

13.Tác chiến pháo binh

 

Sự vượt trội của pháo binh quân Đức đến từ ba nguyên nhân chính :

-Số lượng vượt trội các khẩu pháo (Quân đoàn 1 chỉ có 22 khẩu đội so với 28 khẩu đội của Quân đoàn V. và Quân đoàn XI.)

-Chất lượng vượt trội của loại pháo được sử dụng
-Chiến thuật triển khai pháo binh tệ hại của quân Pháp .

Về chiến thuật triển khai pháo binh của hai bên trong trận đánh , điều dễ thấy nhất là Cụm quân đoàn MacMahon không hề triển khai pháo binh tập trung để đối chọi với địch . Vào đầu trận đánh , trước hỏa lực từ 14 khẩu đội của Quân đoàn V. tại Dieffenbach thì chỉ có 6 khẩu đội từ pháo binh dự bị được triển khai để đáp trả .  Trong khi MacMahon hoàn toàn có thể gọi thêm 3 khẩu đội từ Sư đoàn Raoult , 3 khẩu đội từ Sư đoàn Pellé , 2 khẩu đội từ Sư đoàn kỵ binh Bonnemains và 8 khẩu đội từ pháo binh dự bị , tổng cộng 16 khẩu đội .

Ngược lại thì trận địa Dieffenbach của Quân đoàn V. lại tập trung toàn bộ 3 tiểu đoàn từ 2 sư đoàn bộ binh và pháo binh quân đoàn để tổ chức bắn phá hữu ngạn Sauer cực kỳ hiệu quả .  6 khẩu đội sau đó rút lui về Frœschwiller  vì lo sợ hết đạn chứ không phải do bị hỏa lực của Quân đoàn V. áp đảo ( 4 khẩu đội pháo kỵ  sau 1 tiếng đồng hồ đã tiêu thụ hơn 400 lựu đạn , tương đương  khối lượng đạn pháo tiêu thụ trung bình vào ngày hôm đó của  một khẩu đội từ Quân đoàn V. là khoảng 400 lựu đạn) và những khẩu đội này cứ thế mà bất động ở đây cho tới cuối trận đánh , đúng như tên gọi của họ - ‘’pháo binh dự bị’’ .

 

‘’Chỉ huy pháo binh Quân đoàn 1 tiếc rằng đặc điểm địa hình không phù hợp để triển khai toàn bộ 8 khẩu đội sát nhau từ pháo binh dự bị để có thể tập trung hỏa lực vào một mục tiêu nào đó .Cần phải lưu ý rằng việc tập trung hỏa lực không nhất thiết phải đặt các khẩu pháo cạnh nhau .’’  - Bộ tổng tham mưu Pháp , Trận Frœschwiller , 1902

’’Cũng không hiểu vì sao Thống chế lại triển khai pháo binh quân đoàn của mình một cách lẻ tẻ và , ở cuối trận đánh , triển khai các khẩu đội cách bộ binh địch chỉ khoảng 200-300m , bởi vì ông ấy phải thừa nhận rằng những khẩu đội này đã mất toàn bộ các pháo nếu không có bộ binh che chắn . Nếu MacMahon muốn dùng pháo binh quân đoàn , thì ông ấy có thể triển khai một vài khẩu đội ở bìa rừng Großwald và rút lui bộ binh dưới hỏa lực áp chế. ‘’ -  Đại tá von Engelmann , 1904

Một phương án triển khai khả dĩ khác là 4 khẩu đội pháo kỵ từ pháo binh dự bị kết hợp với 2 khẩu đội từ Sư đoàn Bonnemains bố trí ở phía Tây Forstheim hoàn toàn có thể ngăn chặn đòn vặn sườn của Quân đoàn XI. nhằm vào rừng Niederwald . Do vị trí này nằm ngoài tầm bắn của các khẩu đội tại Gunstett của Quân đoàn XI. nên 16 khẩu pháo (chưa tính 3 khẩu đội của Sư đoàn Lartigue) có thể tự do bắn phá bộ binh Phổ và ngăn Lữ đoàn bộ binh 44 không thể tiếp cận Morsbronn . Khi ấy thì Quân đoàn XI. buộc phải tốn thêm rất nhiều thời gian để củng cố bàn đạp , đồng thời đưa toàn bộ pháo binh từ Gunstett sang hữu ngạn Bieber trước khi có thể tung đòn tấn công tiếp theo nhằm vào vị trí của Sư đoàn Lartigue .  

 

Điểm sáng duy nhất của pháo binh dự bị và 2 khẩu đội từ Sư đoàn Bonnemains là họ đã dũng cảm ở lại đến giây cuối cùng để bắn trả , hỗ trợ bộ binh rút lui vào giai đoạn cuối trận đánh . Tuy nhiên dù vậy thì do vội vã nên những khẩu pháo lúc đó được đặt quá gần bộ binh địch , khiến chúng suýt chút nữa thì đã bị chiếm giữ .

 

 

Trái ngược lại với pháo binh Pháp thì pháo binh của Quân đoàn V. và Quân đoàn XI. tác chiến theo quy tắc tập trung hỏa lực . Cả pháo binh từ 2 sư đoàn bộ binh lẫn pháo binh quân đoàn đều được nhanh chóng tập trung để bắn phá mở đường cho bộ binh . Ngoài ra việc tiền quân của một sư đoàn bộ binh giờ đây được tăng cường bằng ít nhất 1-2 khẩu đội thì ngay từ những phút đầu tiên của trận đánh , quân Phổ luôn luôn là phe nổ pháo trước . Rút kinh nghiệm từ chiến dịch năm 1866 thì tiểu đoàn pháo bộ thứ ba cùng tiểu đoàn pháo kỵ hành quân ở phía trước chủ lực quân đoàn , do vậy tên gọi của lực lượng này được đổi từ ‘’pháo binh dự bị’’ - Reserveartillerie thành ‘’pháo binh quân đoàn’’ -Korpsartillerie  để phù hợp với tính chất nhiệm vụ tác chiến của lực lượng này hơn .

 

‘’Quá trình nghiên cứu chiến dịch năm 1866 khiến chúng ta hình dung rằng pháo binh Áo vượt trội hoàn toàn so với pháo binh Phổ . Sự vượt trội này là có thật , nhưng điều này là do chiến thuật của pháo binh Áo chứ không phải là trang bị của họ , những loại trang bị này đều đã lạc hậu . ‘’ -  Langlois , Pháo binh chiến dịch , 1892

 

‘’Nếu pháo binh quân ta vào năm 1866 không nhận thất bại thảm hại thì vào năm 1870 , họ đã không thể giành nhiều vinh quang trên chiến trường đến mức sánh ngang với lực lượng pháo binh vào thời của Napoleon I. ‘’ - Đại úy Boguslawski , Những kết luận chiến thuật từ chiến tranh 1870/1871  , 1871   

 

 

Pháo binh sư đoàn bộ binh 21 khi bố trí các khẩu đội trên đồi 223 tại Gunstett đã không tính tới việc 2 tiểu đoàn còn lại của trung đoàn sẽ được triển khai lên đồi nên đã không chừa đủ khoảng trống cho các khẩu đội còn lại . Khẩu đội IV. (Sư đoàn bộ binh 22) buộc phải đặt giữa 2 khẩu đội của 21.Inf.Div. , Khẩu đội V. và Khẩu đội VI. sau đó thậm chí không thể đưa lên đồi nên đặt ở sau làm dự bị (Kết quả là Quân đoàn XI. chỉ có thể triển khai 12/14 khẩu đội vào ngày hôm đó) . Rất may cho FAR 11 vào ngày hôm đó bởi pháo binh Pháp hoàn toàn không có ưu thế trên chiến trường nên việc nhồi nhét số lượng lớn các khẩu pháo nằm gần nhau là vẫn chấp nhận được , nhưng thay vì nhồi nhét 12 khẩu đội lên một quả đồi nhỏ thì quân đoàn có thể cho 1 tiểu đoàn hoặc 1-2 khẩu đội vượt sông Bieber để hỗ trợ trực tiếp cho bộ binh 22.Inf.Div. Nếu trong trường hợp nguy cấp thì những khẩu pháo nã đạn ở tầm trực diện này có thể giải quyết tình huống cực kỳ hiệu quả .

’’Việc gọi bớt 1 hoặc 2 khẩu đội xuống từ trên đồi Gunstett sẽ làm không thay đổi tình hình một cách đáng kể ; mặt khác thì nếu những khẩu đội này được triển khai sang bờ Tây Sauer , đoạn giữa Morsbronn và Eberbach thì sẽ có vai trò rất quan trọng. ‘’ - Thiếu tá von Hoffbauer , Pháo binh Đức trong các trận đánh và giao tranh trong chiến tranh Pháp-Đức 1870-71 , 1876

 

Pháo binh quân đoàn XI. chủ động hỗ trợ bộ binh ngay khi rừng Niederwald đã được kiểm soát . Đầu tiên là một khẩu đội pháo kỵ , sau đó là 4 khẩu đội khác được triển khai đến bìa Bắc khu rừng để chống lại các đợt phản công của quân Pháp nhằm vào làng Elsasshausen cực kỳ hiệu quả . Khi bộ binh quân đoàn dường như sắp vỡ trận thì Khẩu đội pháo kỵ 3 cùng Khẩu đội 5 và Khẩu đội 6 vẫn liên tục nã đạn chùm về phía quân Pháp đã giúp bộ binh có thể an toàn tái tập hợp ở phía sau để có thể quay trở lại trận chiến . Đại tá Hausmann - chỉ huy pháo binh Quân đoàn XI. vào giai đoạn cuối trận đánh đã lệnh cho Khẩu đội pháo kỵ 3 tiến lên phía trước bộ binh để bắn thẳng vào làng Frœschwiller . Sau trận đánh thì Hausmann tuyên bố rằng thành công trong việc chiếm lĩnh và duy trì vị trí ở làng Elsasshausen chính là công sức của các khẩu đội của mình .

‘’Mặt khác , các khẩu đội của Quân đoàn V. hành động hệt như pháo binh quân đoàn , thậm chí có thể gọi là pháo binh vị trí , hầu như chỉ chiến đấu ở vị trí ban đầu của họ cho tới gần cuối trận đánh . Ít nhất một tiểu đoàn pháo binh nên được triển khai lên phía trước cùng với bộ binh ngay khi họ đã kiểm soát được quả đồi đầu tiên ở hữu ngạn . Sự thiếu vắng này được cảm nhận rõ nhất trong vài tình huống khi bộ binh gặp khó khăn . ‘’ - Bộ tổng tham mưu Pháp , Trận Frœschwiller , 1902