Sau cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất vào đầu thế kỷ 19, các phát minh như máy ảnh, điện tín, động cơ hơi nước và mạng lưới đường sắt đã làm thay đổi sâu sắc đời sống ở châu Âu. Cùng thời điểm này, các phong trào dân tộc trỗi dậy mạnh mẽ. Nếu trước đây, tư tưởng thần dân phụng sự vu chúa – biểu tượng của quyền lực thần thánh – chiếm ưu thế, thì nay, các ý tưởng về quốc gia độc lập, đại diện cho dân tộc, dần thay thế. Cũng trong giai đoạn này, tư tưởng cách mạng và nền cộng hòa dân chủ lan rộng. Cùng thời kỳ đó Karl Marx đã cho ra đời những tác phẩm quan trọng, đặt nền móng cho chủ nghĩa cộng sản.
Nước Pháp với tham vọng lấy lại vị thế
Sau các cuộc chiến tranh Napoleon và hội nghị Vienna 1815 , nước Pháp đã đánh mất vị thế bá chủ của mình ở châu Âu lục địa , cục diện chính trị trong nước cực kỳ không ổn định . Louis-Napoléon Bonaparte (con trai của Louis Napoléon Bonaparte - em trai Napoleon I) đã lợi dụng tình hình nhằm đưa gia tộc Bonaparte trở lại quyền lực nước Pháp . Sau vài lần đảo chính thất bại , cuộc cách mạng tư sản lần hai năm 1848 đã mở ra cơ hội cho Louis Napoleon , ông thắng cử và trở thành Tổng thống đầu tiên của đệ nhị cộng hòa . Vì cộng hòa không cho phép một tổng thống cầm quyền quá một nhiệm kì , vào ngày 2 tháng 12 năm 1851 Louis Napoleon lật đổ chính phủ cộng hòa và tuyên bố lên ngôi Hoàng Đế trở thành Napoleon III .
Trong quá trình lãnh đạo của mình , Napoleon đã cố gắng biến Paris trở thành ‘’thủ đô của châu Âu’’ bằng những cuộc chiến tranh thuộc địa cũng như tìm cách làm suy yếu hai gã khổng lồ ở châu Âu lục địa khác là Nga và Áo . Cuộc chiến tranh Crimea là bước khởi đầu của hành trình đưa Pháp trở lại bá chủ khi Pháp Liên Minh cùng Anh và Áo nhằm ngăn cản sự ảnh hưởng của Nga vào vùng Balkan sau khi tuyên chiến với Ottoman ,thắng lợi tiếp theo của Napoleon III là cuộc chiến tranh Pháp - Áo đã giúp Pháp có được ảnh hưởng của mình ở xứ Ý . Bước tiếp theo chính là đánh gục hoàn toàn Áo - bằng cách ủng hộ những phong trào độc lập dân tộc để từ đó khiến Đế quốc Áo tan rã và những nhà nước mới độc lập của người Hungary , Slovak, … sẽ thuộc phạm vi ảnh hưởng của Paris từ đó đưa Pháp trở lại vị thế số 1 châu Âu lục địa .
Tuy nhiên mọi thứ sẽ không diễn ra trơn tru như triều đình nhà Bonaparte dự kiến
Vấn đề vĩ đại của người Đức
Ở khu vực phía Bắc Trung Âu, nơi các dân tộc Đức sinh sống không hề có một nhà nước Đức thống nhất mà thay vào đó - hàng chục nhà nước khác nhau với các vương triều riêng biệt . Đế chế La Mã (800 SCN) được thành lập khi Charlemagne được Giáo Hoàng Leo III trao vương miện , kế thừa Đế chế Tây La Mã cũ đã sụp đổ từ 4 thế kỷ trước . Đế chế La Mã mới không phải là một thực thể đơn nhất mà nó bao gồm hàng trăm thân vương quốc ở xứ Germania và miền Bắc xứ Italia . Vào năm 1512 thì Đế chế được đổi tên thành Đế chế La Mã Thần Thánh thuộc dân tộc Đức - Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation . Tới năm 1805 thì lãnh thổ của Đế chế La Mã Thần Thánh gần như bao trọn toàn bộ xứ Đức . Kể từ thế kỷ XVI tới thế kỷ XVIII thì Áo - một thực thể thuộc đế chế dần dần lớn mạnh và trở thành thực thể lãnh đạo Đế chế nên các quân vương nhà Habsburg thường xuyên được bầu làm Hoàng Đế .
Vào năm 1805 sau khi đánh bại liên minh thứ ba trong chiến dịch Ulm-Austerlitz thì gần như toàn bộ các thân vương quốc nằm dọc sông Rhine đều bị Napoléon buộc rời khỏi Đế chế La Mã Thần Thánh để gia nhập thực thể mới đặt dưới quyền bảo hộ của Pháp - Liên bang sông Rhine (Rheinische Bundesstaaten) . Trước đó thì trong chiến dịch 1805 thì Bayern , Baden và Württemberg - 3 thành viên thuộc đế chế đã liên minh với Pháp để chống lại Áo . Khi Liên bang sông Rhine được thành lập vào năm 1806 thì Đế chế La Mã Thần Thánh chính thức tan rã .
Như vậy thì giai đoạn từ năm 1806 đến năm 1815 tại Đức tồn tại 3 thực thể chính trị lớn : Đế chế Áo , Liên bang sông Rhine và Vương quốc Phổ . Trong chiến dịch 1806-1807 ở Bắc Đức thì Napoléon hoàn toàn hủy diệt quân đội Phổ , qua đó biến Phổ thành chư hầu của mình . Bản thân Nga và Áo cũng buộc phải theo chính sách kinh tế lục địa của Napoléon nhằm bao vây cấm vận Anh , tuy nhiên việc đóng cửa đã gây hại cho nền kinh tế khắp châu Âu lục địa , riêng Pháp không bị thiệt hại nhiều bởi họ có tiền bồi thường chiến phí từ các nước bại trận nên người Đức vì thế dần dần căm ghét chính quyền thân Pháp . Việc đóng cửa giao thương đã khiến thị trường chợ đen xuất hiện với quy mô lớn , tại Nga thì các tàu vận tải lậu không treo cờ bí mật giao thương với Anh . Napoléon không hài lòng với việc Sa hoàng nhắm mắt giả ngơ các hoạt động buôn lậu nên đã dẫn đến chiến dịch xâm lược Nga vào năm 1812 với kết quả là gần 40 vạn quân Pháp bị tiêu diệt trong giai đoạn rút lui vào mùa Đông . Sau chiến tranh giải phóng thì khoảng 37 quốc gia tại Đức đã tham gia Liên Bang Đức - nhà nước thừa kế Đế chế La Mã Thần Thánh , tuy nhiên đây cũng chỉ là một tổ chức rời rạc giữa các thành viên nên vấn đề Đức nổi lên vào khoảng thời gian đó đặt ra câu hỏi về một nhà nước nói tiếng Đức thống nhất .
Đến giữa thế kỷ 19, tinh thần dân tộc chủ nghĩa trỗi dậy mạnh mẽ tại Đức, Ý, Hungary và Ba Lan, bên cạnh đó, ảnh hưởng từ Cách mạng Pháp 1789 và tư tưởng khai sáng, cùng các lý thuyết cách mạng mới nổi như chủ nghĩa Marx, đã thúc đẩy tinh thần đấu tranh của quần chúng, hướng tới tự do, bình đẳng và một trật tự xã hội mới. Tất cả những yếu tố này hội tụ, tạo nên một làn sóng cách mạng khắp châu Âu vào năm 1848.Cách mạng 1848, còn gọi là "Mùa xuân của các dân tộc," là một loạt các cuộc nổi dậy nổ ra trên khắp châu Âu, từ Pháp, Đức, Áo, đến Ý và Hungary. Tại Pháp, cuộc cách mạng lật đổ vua Louis-Philippe và thiết lập Đệ Nhị Cộng hòa. Ở Đức và Ý, phong trào tập trung vào thống nhất quốc gia, nhưng thiếu sự phối hợp và bị đàn áp bởi các chính quyền quân chủ.
Tại Đức sau cuộc cách mạng tháng 3 thì Quốc hội Frankfurt được triệu tập vào tháng 5 năm 1848, nơi các đại biểu từ khắp các chính quyền Đức tụ họp để thảo luận về một hiến pháp chung cho Đế chế Đức thống nhất. Hoàng vương Wilhelm IV. của Phổ được quốc hội mời ngồi vào chức Hoàng Đế của chính quyền mới vào năm 1849 , tuy nhiên ông đã từ chối vì chính quyền mới không phải là một nhà nước thần thánh chính thống . Khi Wilhelm IV hỏi Bismarck nên làm gì tiếp theo để khôi phục lại Phổ thì Bismarck không nói gì mà liền ngồi xuống trước đàn dương cầm và chơi các bài hành khúc bộ binh . Đến năm 1849, cách mạng tại Đức đã bị dập tắt hoàn toàn bởi quân đội Áo và quân đội Phổ.
Trước đó tại hội nghị Frankfurt 1848 thì có hai giải pháp đã được đưa ra : Großdeutsche Lösung - Giải pháp Đại Đức - một nhà nước gồm tất cả các quốc gia nói tiếng Đức (bao gồm cả Áo) , Kleindeutsche Lösung - Giải pháp Tiểu Đức được - một nhà nước Đức thống nhấtnhưng Áo sẽ không nằm trong nhà nước này . Sau khi cuộc cách mạng năm 1848 bị dập tắt thì hai giải pháp ấy vẫn tồn tại , một là nhà nước Đức thống nhất được lãnh đạo bởi Áo (status-quo) và hai là nhà nước nước Đức thống nhất được lãnh đạo bởi Phổ và không có Áo .
"Vấn đề trọng đại của lịch sử sẽ không thể được giải quyết bằng các phát biểu...đó là những sai lầm của năm 1848...mà bằng máu và sắt" - Thủ tướng Phổ Otto von Bismarck , 29/9/1862
Bằng sức mạnh quân sự của mình , năm 1864 Phổ giành chiến thắng trong cuộc chiến tranh Phổ - Đan Mạch và giành quyền kiểm soát vùng Schleswig-Holstein ở phía Bắc . Tiếp đà chiến thắng , giải pháp thống nhất Đại Đức do Áo ủng hộ đã phá sản hoàn toàn trong chiến tranh Áo - Phổ 1866 . Liên bang Đức giải thể và toàn bộ các quốc gia Bắc Đức hoàn toàn nằm trong phạm vi kiểm soát của Berlin , Liên bang Bắc Đức đã được thành lập , đưa Phổ đến gần hơn với mục tiêu thống nhất toàn Đức của mình .
Đứng trước sự lớn mạnh nhanh chóng của Phổ thì Pháp hoàn toàn không thể cảm thấy dễ chịu , nhất là bởi họ ngày càng xa vời hơn với tham vọng trở lại làm bá chủ châu Âu . Khác với thời đại của Napoleon Bonaparte,dân số Pháp năm 1866 là khoảng 36 triệu người , Áo là 33 triệu người và Bắc Đức là 26 triệu , các vương quốc Đức phía Nam là 15 triệu , và nếu các vùng đất này thống nhất với nhau sẽ tạo thành cường quốc số một ở châu Âu lục địa.
Năm / Dân số | Pháp | Phổ |
1807 | 29 800 000 | 4 900 000 |
1816 | 30 800 000 | 10 349 000 |
1852 | 36 500 000 | 16 935 000 |
1867 | 37 900 000 | 26 648 244 (Bắc Đức) |
Trong khoảng thời gian này , sản lượng than của Bắc Đức nhiều hơn so với Pháp và hệ thống đường sắt nhanh chóng bắt kịp và bắt đầu vượt qua Đệ Nhị Đế Chế .
Đứng trước sức mạnh ngày càng tăng của Phổ , nội bộ nước Pháp sôi sục mở một cuộc chiến tranh với Phổ để ‘’dạy một bài học’’ , cả các phái đối lập lẫn ủng hộ với hoàng đế Napoleon III đều muốn chiến tranh và bản thân Louis Napoleon đang dần mất đi sự nổi tiếng cũng cần phải làm một điều gì đó giúp tăng sự tín nhiệm cho bản thân . Ban đầu khi cuộc chiến tranh Áo - Phổ 1866 diễn ra , Louis Napoleon đã ủng hộ cuộc chiến nhằm để cho hai cường quốc tự xâu xé lẫn nhau tạo điều kiện cho Pháp tiến lên vị thế số một . Tuy nhiên điều mà ông không ngờ tới , thay vì đánh nhau đến tận năm 1867 như ông dự đoán thì quân Phổ chỉ mất 2 tháng để hạ gục Áo. Nhà nước Áo-Hung được thành lập thay cho Đế quốc Áo cũ và quyền kiểm soát của các quốc gia Bắc Đức còn lại thuộc về Phổ , thành lập Liên Bang Bắc Đức . Lúc này nội bộ của Louis Napoleon thôi thúc ông tấn công Phổ ngay lập tức , nhưng nước đi này không khả dĩ bởi vào năm 1867 quân đội Pháp chưa hề có sự chuẩn bị như tích trữ
lương thực cho một chiến dịch quân sự lớn vào xứ Đức cũng như gần một nửa quân số phân tán trên khắp thế giới : 63 000 ở Algeria , 28 000 ở Mexico , 8 000 ở thành Rome và 2 000 ở Đông Dương . Louis Napoleon lúc này chỉ có trong tay khoảng 100 000 quân để đối đầu với quân Phổ có quân số đông gấp 3 lần . Thế là vị hoàng đế của Pháp chỉ có thể trông cậy vào ngoại giao , trong khi chờ đợi cải tổ quân đội nhằm đối đầu với quân đội Phổ . Trong khi đó , Bismarck - thủ tướng Bắc Đức liên tiếp tung những các đòn khiêu khích về phía Pháp . Khi chiến tranh Áo - Phổ diễn ra , Louis Napoleon đã hi vọng Bismarck sẽ đáp ứng các yêu cầu lãnh thổ của Pháp trước năm 1815 như Vương quốc Bỉ , vùng Saar , Palatine ,… Khi Phổ giành chiến thắng trong cuộc chiến , Bismarck lập tức trở mặt và phản đối mọi yêu cầu của Louis Napoleon . Lúc này Louis bị nội bộ chỉ trích nặng nề vì nước Pháp không hề thu được một chút lợi ích nào từ chiến tranh Áo - Phổ , Hoàng đế đành phải đặt ra các yêu cầu mới về vùng Luxembourg nhằm xoa dịu tình hình nội bộ đi phần nào nhưng Bismarck tiếp tục cứng rắn về vấn đề này . Bismarck dự định tiếp tục sử dụng chiến lược mà ông đã thực hiện với Áo - cô lập kẻ thù khỏi các đồng minh của mình và tiêu diệt nó bằng sức mạnh quân sự của Phổ . Trong chiến tranh Áo - Phổ , người Áo không hề nhận được bất kỳ sự trợ giúp nào từ Pháp hoặc Nga bởi người Nga vốn bị Áo và đồng minh đánh bại trong chiến tranh Crimea trước đó và Bismarck khiến cho Louis Napoleon tin rằng cuộc chiến tranh này sẽ có lợi cho Pháp và tham vọng của ông . Lần này Bismarck đã sử dụng những yêu cầu về lãnh thổ của Pháp nhằm che giấu mục đích thống nhất toàn Đức của mình cộng với những đòn khiêu khích khiến Louis Napoleon phải tuyên chiến trước và như vậy Pháp sẽ trở thành kẻ hiếu chiến hơn trong con mắt của các cường quốc Châu Âu khác - cô lập Pháp trong trường hợp xảy ra chiến tranh với Phổ . 4 năm sau cuộc chiến tranh Áo - Phổ , vào năm 1870 Bismarck tấn công quyết liệt hơn , mở đầu bằng việc ông cùng các nhà dân tộc khác muốn Wilhelm I - Hoàng vương Phổ lên ngôi Hoàng Đế Bắc Đức. Tại cuộc họp quốc hội Bắc Đức tháng 2 năm 1870 , Wilhelm I đã kêu gọi một Liên bang dân tộc , một tổ quốc chung . Những từ ngữ này nghe rất khó chịu trong tai của Napoleon III khiến ông cảnh báo Bismarck rằng nếu ông ta lấn thêm một bước nữa thì Pháp sẽ tấn công . Bismarck tiếp tục với mạng lưới đường sắt xuyên qua Thụy Sĩ , ông hi vọng sự kiện này sẽ khiến nước Pháp ‘’nổ tung’’ và nhảy vào cuộc chiến với Phổ , tuy nhiên kế hoạch này chưa đủ để có thể kích động chiến tranh . Đòn kích động tiếp theo là cuộc khủng hoảng ở Tây Ban Nha. Việc Nữ hoàng Isabella II bị lật đổ bởi cuộc cách mạng năm 1868 đã khiến ngai vàng bị bỏ trống và Tây Ban Nha cần tìm môt người thay thế cho vị trí này , Bismarck tận dụng cơ hội này nhằm dàn dựng để đưa Hoàng tử Leopold, thuộc dòng dõi nhà Hohenzollern cai trị nước Phổ, lên ngai vàng Tây Ban Nha, dù ban đầu Leopold không đồng ý nhưng ông vẫn miễn cưỡng nhậm chức .
Kinh hoàng trước ý tưởng về một liên minh Phổ-Tây Ban Nha, Chính phủ Pháp của Louis Napoléon đã tìm cách ngăn chặn điều này xảy ra.
Lúc đó là và ngày 7/7 , Hoàng vương Phổ Wilhelm đang có một kỳ nghỉ tại thị trấn Bad Ems , thì Đại sứ Pháp Vincent Benedetti đến gặp Wilhelm để yêu cầu Leopold từ bỏ ngôi vương Tây Ban Nha . Lúc này Wilhelm không ở cùng Bismarck nên đã tham khảo ý kiến của Nam tước von Werther - một quan chức cấp cao của Bộ Ngoại Giao , von Werther vốn là người mềm mỏng hơn Bismarck đã khuyên Wilhelm một giải pháp hòa bình hơn . Và Wilhelm chấp nhận yêu cầu của Benedetti , Leopold từ bỏ ngôi vương Tây Ban Nha . Tuy nhiên không dừng lại ở đó , phía Pháp muốn làm mọi cách để hạ nhục Wilhelm và Phổ , ngày 12/7 Hoàng vương Wilhelm nhìn thấy Benedetti trong khu vườn của khách sạn mình đang ở , ông vừa xuống định chúc mừng Benedetii vì đã giải quyết xong cuộc khủng hoảng Tây Ban Nha thì Benedetii đưa ra các yêu cầu Vua Phổ, Wilhelm I, đích thân xin lỗi Hoàng đế Pháp và hứa rằng sẽ không đưa một ai thuộc dòng dõi Hohenzollern lên ngôi vương Tây Ban Nha nữa .
Wilhelm im lặng đứng nghe Đại sứ Pháp , sau đó ngã mũ lạnh lùng bỏ đi, lúc này Wilhelm đã hiểu rằng Louis Napoleon đang muốn hạ nhục ông trong con mắtt châu Âu. Tối hôm đó Hoàng vương Phổ Wilhelm I thông báo rằng ông đã hủy cuộc tiếp kiến với Benedetti vào ngày hôm đó và gửi một bức điện tín cho Bismarck kể lại toàn bộ sự việc .
Sự kiện bức điện tín Bad Ems
Bismarck lúc này đang ăn trưa cùng Molke và Roon - các nhân vật quân sự ở Berlin , thất vọng vì Leopold từ bỏ ngôi vương trước đó nhưng chợt nhận được bức điện tín của nhà vua gửi từ Bad Ems . Bismarck đã tận dụng bức điện tín này để đốt ngòi nổ cho cuộc chiến tranh , ông sửa lại nội dung bức điện tín , loại bỏ những từ ngữ ngoại giao để khiến nó trông như vua Wilhelm xúc phạm đại sứ Pháp (trong phiên bản xuyên tạc của bức điện tín , Wilhelm cọc cằn hủy bỏ cuộc tiếp kiến mà không có một lời giải thích nào ) Bismarck sau đó công bố bức điện tín trước công chúng và gửi đến các Đại sứ Phổ . Ngay lập tức nó đã kích động một làn sóng phẫn nộ ở Pháp , ngày 14/7/1870 , Louis Napoleon ra lệnh huy động tổng lực quân đội trên toàn quốc . Đám đông Paris ngay sau khi nghe lệnh phấn khích hô ‘’Tiến đến Berlin! Đả đảo Wilhelm! Đả đảo Bismarck!’’ , ngày 15/7/1870 Wilhelm I phát lệnh huy động tổng lực toàn quốc và đến lượt các quốc gia Nam Đức khác dù đang trong trạng thái trung lập nhưng vẫn phát lệnh huy động : Baden và Bavaria vào ngày 16/7 , Wurttemberg vào ngày 17/7 . Vương quốc Bỉ nằm giữa Bắc Đức và Pháp cũng bị ảnh hưởng bởi cuộc khủng hoảng này , phát lệnh điều động vào ngày 15/7
Ngày 19/7/1870 Pháp tuyên chiến với Phổ
"Chính phủ bệ hạ - Hoàng đế Pháp không thể chấp nhận việc đưa một thái tử Phổ lên ngai vàng Tây Ban Nha và đe dọa nghiêm trọng đến an ninh lãnh địa của Pháp , buộc chúng tôi phải yêu cầu bệ hạ - Hoàng vương Phổ đảm bảo rằng điều tương tự sẽ không bao giò lặp lại trong tương lai . Hoàng vương Phổ không đồng ý với lời hứa này và ngược lại tuyên bố đại sứ tại Phổ của Hoàng đế Pháp rằng ngài muốn trả lời cho câu hỏi này sau để có thêm thời gian tham khảo tình hình . Chính phủ đế chế chúng tôi thấy ẩn sau câu trả lời nhà vua có động cơ ngầm đe dọa đến Pháp và cho sự cân bằng trật tự ở châu Âu. Câu trả lời của nhà vua còn mang tính nghiêm trọng hơn khi ngài từ chối tiếp đại sứ để có thể tiếp tục giải quyết . Và do đó , chính phủ Pháp có nghĩa vụ ngay lập tức phòng đến biện pháp nhằm bảo vệ an ninh của đất nước cũng như các lợi ích đang bị đe dọa , vì mục đích này , chúng tôi từ giờ phút này sẽ trong tình trạng chiến tranh với Phổ. "
CHƯƠNG KẾ
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét